ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
--------------------------

NGUYỄN HUY HOÀNG

QUAN HỆ NƢỚC LỚN KIỂU MỚI TRUNG - MỸ:
NHÌN TỪ PHÍA TRUNG QUỐC

LUẬN VĂN THẠC SĨ
Chuyên ngành: Quan hệ quốc tế

Hà Nội - 2017


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
--------------------

NGUYỄN HUY HOÀNG

QUAN HỆ NƢỚC LỚN KIỂU MỚI TRUNG - MỸ:
NHÌN TỪ PHÍA TRUNG QUỐC

Luận văn Thạc sĩ chuyên ngành Quan hệ quốc tế
Mã số: 60 31 02 06

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. Nguyễn Xuân Cƣờng

Hà Nội - 2017

LỜI CAM ĐOAN
Tôi cam đoan luận văn này là công trình nghiên cứu của tôi; kết quả
nghiên cứu luận văn là trung thực và chưa từng được công bố.
Hà Nội, ngày 15 tháng 7 năm 2017
TÁC GIẢ LUẬN VĂN

Nguyễn Huy Hoàng


LỜI CẢM ƠN
Với lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc, tôi xin chân thành cảm ơn các
thầy cô, Ban giám hiệu và các cơ quan chức năng liên quan của Trường Đại
học Khoa học Xã hội và Nhân văn - Đại học Quốc gia Hà Nội.
Tôi đặc biệt biết ơn Tiến sĩ Nguyễn Xuân Cường, Viện trưởng Viện
Nghiên cứu Trung Quốc - Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam, người
đã hướng dẫn tôi tận tình, xác đáng về khoa học và cổ vũ tôi mạnh mẽ về tinh
thần làm việc trong suốt quá trình nghiên cứu luận văn.
Phó giáo sư, Tiến sĩ Hoàng Khắc Nam, Trưởng khoa Quốc tế học Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn - Đại học Quốc gia Hà Nội
cũng thường xuyên cho tôi những chỉ dạy. Những truyền đạt của thầy mãi là
hành trang quý báu cho tôi trong quá trình nghiên cứu các vấn đề quan hệ
quốc tế, giúp tôi tiếp tục hoàn thiện thế giới quan, phương pháp luận cũng
như lý thuyết và phương pháp nghiên cứu quan hệ quốc tế.
Tôi chân thành cảm ơn nghiên cứu sinh Lê Lêna, giảng viên Khoa
Quốc tế học - Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn - Đại học Quốc
gia Hà Nội vì những gợi mở và cổ vũ tinh tế của cô giúp tôi lựa chọn nghiên
cứu đề tài này.
Trong quá trình hình thành ý tưởng và triển khai nghiên cứu, tôi cũng
nhận được sự khích lệ, chỉ bảo, chia sẻ học thuật và kinh nghiệm của nhiều
học giả. Đặc biệt là Giáo sư, Tiến sĩ Đỗ Tiến Sâm - nguyên Viện trưởng Viện

Nghiên cứu Trung Quốc và Tiến sĩ Nguyễn Tuấn Việt - quyền Trưởng khoa
Chính trị quốc tế và Ngoại giao - Học viện Ngoại giao cùng nhiều người khác
mà tôi không nêu được hết tên ở đây. Tôi xin tri ân sâu sắc những tình cảm và
sự giúp đỡ quý giá này.
Tác giả luận văn

Nguyễn Huy Hoàng


MỤC LỤC
MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1
1. Lý do chọn đề tài ........................................................................................... 1
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ............................................................................ 2
3. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu .................................................................. 19
4. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu .................................................................. 20
5. Vấn đề nghiên cứu....................................................................................... 20
6. Giả thuyết nghiên cứu ................................................................................. 20
7. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................. 21
8. Đóng góp của đề tài..................................................................................... 22
9. Kết cấu của luận văn ................................................................................... 23
Chƣơng 1: CƠ SỞ HÌNH THÀNH QUAN HỆ NƢỚC LỚN KIỂU MỚI
TRUNG - MỸ ................................................................................................ 24
1.1. Cơ sở lý luận ........................................................................................... 24
1.1.1. Cơ sở lý luận chủ yếu ............................................................................ 24
1.1.2. Cơ sở lý luận bổ trợ .............................................................................. 34
1.2. Cơ sở thực tiễn ........................................................................................ 39
1.2.1. Tình hình thế giới và khu vực ................................................................ 39
1.2.2. Tình hình Mỹ và Trung Quốc ................................................................ 46
1.2.3. Thực trạng quan hệ Trung - Mỹ ............................................................ 50
1.3. Nhận xét .................................................................................................. 52

Chƣơng 2: QUÁ TRÌNH XÂY DỰNG QUAN HỆ NƢỚC LỚN KIỂU
MỚI TRUNG - MỸ ....................................................................................... 54
2.1. Quá trình hình thành và nội dung cơ bản ........................................... 54
2.1.1. Quá trình hình thành ............................................................................. 54
2.1.2. Nội dung cơ bản .................................................................................... 61
2.2. Thực tiễn triển khai của Trung Quốc .................................................. 65
2.2.1. Phương hướng cơ bản ........................................................................... 65


2.2.2. Thực tiễn triển khai ............................................................................... 70
2.3. Nhận xét .................................................................................................. 75
Chƣơng 3: NHẬN ĐỊNH, DỰ BÁO VÀ KIẾN NGHỊ............................... 76
3.1. Nhận định mục tiêu của Trung Quốc và phản ứng của Mỹ đối với mô
hình quan hệ nƣớc lớn kiểu mới .................................................................. 76
3.1.1. Mục tiêu của Trung Quốc ..................................................................... 76
3.1.2. Phản ứng của Mỹ .................................................................................. 80
3.2. Nhân tố tác động tới việc xây dựng quan hệ nƣớc lớn kiểu mới Trung
- Mỹ ................................................................................................................. 81
3.2.1. Nhân tố tích cực .................................................................................... 81
3.2.2. Nhân tố tiêu cực .................................................................................... 83
3.3. Dự báo xu hƣớng quan hệ nƣớc lớn kiểu mới Trung - Mỹ ................ 87
3.4. Kiến nghị ................................................................................................. 91
KẾT LUẬN .................................................................................................... 99
TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................... 102


MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Quan hệ Trung - Mỹ là một trong những mối quan hệ song phương
quan trọng nhất trên thế giới hiện nay. Nổi bật trong xu hướng quan hệ Trung

- Mỹ thời gian qua là việc Trung Quốc và Mỹ đã đạt được sự nhất trí về việc
xây dựng ―quan hệ nước lớn kiểu mới Trung - Mỹ‖. Chủ tịch nước Trung
Quốc Tập Cận Bình trong bài phát biểu “Nỗ lực kiến tạo quan hệ nước lớn
kiểu mới Trung - Mỹ”1 tại Đối thoại Chiến lược và Kinh tế Trung - Mỹ lần
thứ 6 và Tham vấn cấp cao giao lưu nhân văn Trung - Mỹ lần thứ 5 tại Bắc
Kinh ngày 9/7/2014 cho rằng, quan hệ Trung - Mỹ trong 35 năm qua từ khi
Trung Quốc và Mỹ thiết lập quan hệ ngoại giao tuy có thăng trầm song về
tổng thể là tiến lên phía trước và đã đạt bước phát triển mang tính lịch sử. Lợi
ích của hai nước Trung - Mỹ giao thoa sâu sắc, lịch sử và hiện thực đều cho
thấy, Trung - Mỹ hợp tác sẽ giúp cả hai nước cùng có lợi, đấu tranh với nhau
sẽ cùng bị tổn thương. Hợp tác Trung - Mỹ có thể tạo thành câu chuyện lớn
có lợi cho hai nước và thế giới, đối đầu Trung - Mỹ nhất định sẽ là thảm hoạ
cho hai nước và thế giới. Trong tình hình như vậy, Trung - Mỹ càng cần nhìn
xa trông rộng, tăng cường hợp tác, kiên trì hợp tác, tránh đối đầu, vừa tạo
phúc cho hai nước, vừa mang lại điều tốt cho thiên hạ (kiêm tế thiên hạ2).
Nghiên cứu một vấn đề chưa định hình đầy đủ và đang vận động là
không dễ dàng. Tuy nhiên, ―quan hệ nước lớn kiểu mới Trung - Mỹ‖ vẫn là
chủ đề nghiên cứu cần thiết và hữu ích dưới góc độ là một hiện tượng mới,
diễn biến mới và có thể là xu hướng mới trong quá trình tương tác giữa hai
1

Nỗ lực kiến tạo quan hệ nước lớn kiểu mới Trung - Mỹ (努力构建中美新型大国关系), Tân Hoa
Xã, 9/7/2014: />2
Tập Cận Bình thường dùng lời người xưa để nói lên tư tưởng trị quốc của mình. ―Kiêm tế thiên
hạ‖ (兼济天下) được vận dụng từ câu ―Cùng tắc độc thiện kỳ thân, đạt tắc kiêm thiện thiên hạ‖
(穷则独善其身，达则兼善 天下) trong “Tận tâm thượng” của Mạnh Tử, đại ý là khi khó khăn bế
tắc, không được như ý muốn thì nên tự tu dưỡng bản thân; khi hiển đạt thì nên làm cho thiên hạ
cũng được như vậy.
1



siêu cường có ảnh hưởng nhất thế giới hiện nay. Từ đó, cố nhiên giúp ích cho
việc hiểu đúng bản chất quan hệ Trung - Mỹ, dự báo chính xác xu hướng
quan hệ nước lớn, xu hướng quan hệ quốc tế cũng như trật tự thế giới và khu
vực trong tương lai.
Trung Quốc và Mỹ là hai đối tác lớn, đặc biệt quan trọng, thậm chí có
thể nói là có ảnh hưởng quyết định tới đường lối chính sách đối ngoại của
Việt Nam trong thế kỷ 21. Nhiều dấu hiệu cho thấy, Trung Quốc và Mỹ đang
gia tăng can dự vào các vấn đề của khu vực và Việt Nam. Trung Quốc là nước
lớn láng giềng có sự tương đồng về chế độ chính trị - xã hội và thực tế cho
thấy điều Trung Quốc lo ngại nhất trong quan hệ với Việt Nam là Việt Nam
trở thành đồng minh của Mỹ. Mỹ luôn muốn sử dụng Việt Nam làm con bài
trong quan hệ với Trung Quốc như đã từng làm với Liên Xô và trong thực tế
Mỹ - Trung đã từng thoả hiệp về vấn đề Việt Nam. Việt Nam đang đứng
trước tình thế và lựa chọn khó khăn trong quan hệ với Trung Quốc và Mỹ.
Hiểu đúng bản chất, dự báo chính xác xu hướng quan hệ Trung - Mỹ,
đề xuất và kiến nghị đúng đắn, hiệu quả cho đất nước trong hoạch định và
thực thi chính sách đối với Trung Quốc và Mỹ là việc làm cấp thiết, cần được
triển khai sâu rộng. Luận văn hy vọng góp phần nhỏ bé hiệu quả vào việc này.
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề
Trên thế giới đã có nhiều nghiên cứu về quan hệ Trung - Mỹ. Tuy
nhiên, nghiên cứu tương đối toàn diện ―quan hệ nước lớn kiểu mới Trung Mỹ‖ theo hướng tiếp cận từ phía Trung Quốc thì chưa nhiều.
2.1. Tình hình nghiên cứu ở Việt Nam
Nghiên cứu ở Việt Nam thời gian qua về quan hệ Trung - Mỹ có đặc
điểm:
- Nghiên cứu quan hệ Trung - Mỹ dưới các góc độ tiếp cận khác nhau:
Theo giai đoạn, theo lĩnh vực, theo vấn đề, theo lý thuyết…

2



- Cùng với sự gia tăng tính chất, mức độ quan trọng của quan hệ Trung
- Mỹ và nhân tố Trung Quốc, nhân tố Mỹ đối với thế giới, khu vực và Việt
Nam, tình hình nghiên cứu về quan hệ Trung - Mỹ ở Việt Nam đang ngày
càng thu hút sự quan tâm của giới nghiên cứu. Bắt đầu xuất hiện nhiều hơn
các công trình nghiên cứu (sách, đề tài khoa học, luận án, luận văn…) về quan
hệ Trung - Mỹ.
- Rất ít công trình nghiên cứu về ―quan hệ nước lớn kiểu mới Trung Mỹ‖; chưa có luận án, luận văn và khóa luận nào chọn ―quan hệ nước lớn
kiểu mới Trung - Mỹ‖ làm đề tài; chưa có công trình nào nghiên cứu ―quan hệ
nước lớn kiểu mới Trung - Mỹ‖ theo hướng tiếp cận sâu từ quan điểm của
phía Trung Quốc. Chủ yếu là tin tức thời sự phản ánh sự kiện được dịch từ
báo chí - truyền thông nước ngoài.
- Các công trình nghiên cứu trong nước thời gian qua chưa tiếp cận,
nghiên cứu toàn diện, hệ thống về quan hệ nước lớn kiểu mới Trung - Mỹ,
chưa đánh giá sâu cơ sở hình thành, mục tiêu, ý đồ của Trung Quốc và Mỹ, do
đó chưa đưa ra được gợi mở chính sách cần thiết đối với Việt Nam trước việc
Trung Quốc thúc đẩy và Mỹ nhất trí xây dựng quan hệ nước lớn kiểu mới
Trung - Mỹ.
- Khoảng 5 năm lại đây, cùng với sự trỗi dậy mạnh mẽ hơn của Trung
Quốc, đã bắt đầu xuất hiện nhiều hơn những công trình nghiên cứu về quan hệ
Trung - Mỹ như:
(1) Sách
“Quan hệ Mỹ - Trung hợp tác và cạnh tranh luận giải dưới góc độ cân
bằng quyền lực” do Nguyễn Thái Yên Hương - Học viện Ngoại giao chủ biên
(Nhà xuất bản/NXB Chính trị Quốc gia, 2011) đánh giá, phân tích quan hệ
Mỹ - Trung trong hơn 30 năm qua từ khi hai nước thiết lập quan hệ ngoại giao
và triển vọng quan hệ Mỹ - Trung đến năm 2020 theo góc độ của khoa học
chính trị, xem xét quan hệ nước lớn dưới góc độ cân bằng quyền lực, từ đó
3



góp phần hoạch định triển khai chính sách đối ngoại của Việt Nam hiện tại và
tương lai.
“Quan hệ Mỹ-Trung Quốc thập niên đầu thế kỷ XXI” do Lê Khương
Thùy - Viện Nghiên cứu châu Mỹ - Viện Hàn lâm Khoa học xã hội (KHXH)
Việt Nam chủ biên (NXB KHXH, 2012) tập trung phân tích những nhân tố
chủ yếu chi phối quan hệ Mỹ - Trung, sự điều chỉnh, định hướng lớn trong
chiến lược của Mỹ đối với Trung Quốc và quan hệ Mỹ - Trung trong các lĩnh
vực chính trị, kinh tế, quân sự giai đoạn 2001-2010; đánh giá những tác động
của mối quan hệ này đối với thế giới, khu vực và Việt Nam, dự báo xu hướng
phát triển của quan hệ Mỹ - Trung giai đoạn tới.
“Hợp tác và cạnh tranh chiến lược Mỹ - Trung ở Đông Nam Á ba thập
niên đầu sau chiến tranh Lạnh” của Trần Khánh - Viện Nghiên cứu Đông
Nam Á - Viện Hàn lâm KHXH Việt Nam (NXB Thế giới, 2014) lý giải xu
hướng cụ thể trong quan hệ quốc tế ở Đông Nam Á cũng như quan hệ Mỹ Trung trong lịch sử đương đại - mối quan hệ đang tác động sâu sắc và mạnh
nhất đến xu hướng hợp tác và phát triển ở Đông Nam Á nói riêng, trật tự thế
giới nói chung trong ba thập niên đầu thế kỷ XXI.
(2) Luận án, luận văn, khóa luận
Trong các cơ sở đào tạo chuyên ngành Quan hệ quốc tế tại Việt Nam,
tình hình nghiên cứu quan hệ Trung - Mỹ diễn ra sôi nổi nhất có lẽ là ở Học
viện Ngoại giao với một luận án tiến sĩ3, 28 luận văn thạc sĩ4 nghiên cứu về
quan hệ Trung - Mỹ và một số luận án, luận văn có đề cập/liên quan tới quan
hệ Trung - Mỹ. Đại học KHXH và Nhân văn (KHXHNV)/Đại học Quốc gia
Hà Nội có 3 luận văn thạc sĩ chuyên ngành Quan hệ quốc tế nghiên cứu về

3

Học viện Ngoại giao: />Học viện Ngoại giao: />4

4



quan hệ Trung - Mỹ5. Đại học KHXHNV/Đại học Quốc gia TP Hồ Chí Minh
có 2 luận văn thạc sĩ chuyên ngành Quan hệ quốc tế nghiên cứu về quan hệ
Trung - Mỹ. Ngoài ra, cũng cần ghi nhận những nghiên cứu tại một số cơ sở
đào tạo các chuyên ngành liên quan tới chủ đề quan hệ Trung - Mỹ như
chuyên ngành Lịch sử thế giới, Lịch sử Việt Nam, Châu Á học... của Đại học
KHXHNV/Đại học Quốc gia Hà Nội, Đại học KHXHNV/Đại học Quốc gia
TP Hồ Chí Minh, Đại học Sư phạm TP Hồ Chí Minh, Đại học Vinh v.v…
Luận án “Tác động của quan hệ Mỹ - Trung đến an ninh châu Á-Thái
Bình Dương sau Chiến tranh lạnh” của Lê Hải Bình (Học viện Ngoại giao,
2013) chủ yếu nghiên cứu tác động của quan hệ Mỹ - Trung đối với châu ÁThái Bình Dương (CA-TBD) sau Chiến tranh lạnh từ góc độ Việt Nam. Tác
giả đã dự báo một số kịch bản quan hệ Mỹ - Trung ở CA-TBD: Trật tự bá
quyền của Mỹ; cân bằng quyền lực lưỡng cực; cân bằng quyền lực đa cực;
Cộng đồng an ninh đa nguyên. Theo tác giả, ―Cộng đồng an ninh đa nguyên‖
là kịch bản có lợi nhất cho các nước vừa và nhỏ như Việt Nam, khả năng xảy
ra theo thứ tự ưu tiên từ cao xuống thấp là kịch bản 1, 2, 3, 4. Trên cơ sở dự
báo này, tác giả kiến nghị lựa chọn chính sách của Việt Nam: ―cân bằng‖,
―phù thịnh‖, hay ―cân bằng linh hoạt‖; tăng cường quan hệ nhiều mặt với các
nước láng giềng; thúc đẩy vai trò của ASEAN; tăng cường quan hệ với các
cường quốc.
Luận án “Chính sách đối ngoại Mỹ từ góc nhìn Hiện thực mới: Trường
hợp đối với Việt Nam kể từ khi bình thường hóa quan hệ” của Lê Đình Tĩnh
(Học viện Ngoại giao, 2013) dành một chương (chương II) phân tích chính
sách đối ngoại của Mỹ sau Chiến tranh lạnh. Tác giả nhấn mạnh lợi ích chiến
lược và mục tiêu bá quyền trong chính sách đối ngoại của Mỹ sau Chiến tranh
lạnh, bao gồm chính sách đối với Trung Quốc. Theo tác giả, chính quyền
5

Trường Đại học Khoa học xã hội và Nhân văn - Đại học Quốc gia Hà Nội:

/>5


Obama đã và đang thực hiện các biện pháp kết nối ―đầu trục nan hoa‖ nhằm
vào một trong những mục tiêu là kiềm chế Trung Quốc.
(3) Các công trình nghiên cứu khác
Trong bài “Tìm hiểu về khuôn khổ “mối quan hệ nước lớn kiểu mới
Trung - Mỹ” (Tạp chí Nghiên cứu Quốc tế, số 96, 3/2014), hai tác giả Linh
Tú và Dương Đăng từ Học viện Ngoại giao đã tiếp cận vấn đề qua việc trả lời
các câu hỏi: Tại sao Trung Quốc đưa ra ý tưởng quan hệ nước lớn kiểu mới
Trung - Mỹ? Nó bao hàm những hàm ý, nội dung gì? Phản ứng của Mỹ ra
sao? Hai bên muốn thiết lập được mối quan hệ đó thì có những thuận lợi và
khó khăn như thế nào? Và liệu hai bên có thiết lập được mối quan hệ nước
lớn kiểu mới hay không?
Bài “Đôi nét về quan hệ nước lớn kiểu mới trong cục diện chính trị thế
giới hiện nay” (Lê Thế Mẫu, Tạp chí Quốc phòng toàn dân, 10/2/2014) khái
quát quan niệm về quan hệ nước lớn kiểu mới: các nước lớn không xung đột,
không đối đầu, tôn trọng lẫn nhau và hợp tác cùng thắng. Ngoài đề xuất của
phía Trung Quốc về quan hệ nước lớn kiểu mới Trung - Mỹ, các chuyên gia
nghiên cứu chiến lược Nga năm 2010 cũng từng đề cập khái niệm “quan hệ
kiểu mới giữa các nước lớn” và nhận định Nga , Trung Quốc và Mỹ có ảnh
hưởng lớn, quyết định tới cục diện thế giới t rên cả ba phương diện an ninh,
kinh tế và năng lượng.
Bài “Xu hướng và bản chất của quan hệ Mỹ - Trung thời kỳ sau Chiến
tranh lạnh” (Tạp chí Nghiên cứu Quốc tế, số 96, 3/2014) của Trần Khánh Viện Nghiên cứu Đông Nam Á/Viện Hàn lâm KHXH Việt Nam đề cập triển
vọng G2 hay quan hệ “nước lớn kiểu mới” và bản chất của mối quan hệ này.
Trong bài “Chính sách của Mỹ đối với Trung Quốc sau khủng hoảng
năm 2008” thuyết trình thuyết trình tại Trung tâm Nghiên cứu Kinh tế và
Chính sách (VEPR)/Đại học Quốc gia Hà Nội ngày 20/8/2014, Lê Khương


6


Thùy - Viện Nghiên cứu châu Mỹ/Viện Hàn lâm KHXH Việt Nam đã đề cập
nội hàm và mục tiêu của “quan hệ nước lớn kiểu mới”.
Bài “Xung đột Trung - Mỹ: Định mệnh không lối thoát” của Hoàng
Anh Tuấn - Viện nghiên cứu Chiến lược/Bộ Ngoại giao (Tuần Việt
Nam/VietNamNet, 26/5/2015) gợi những giả tưởng về khả năng xung đột
Trung - Mỹ. Tác giả dẫn lại nghiên cứu của Graham Allison, Giáo sư chính trị
học của Đại học Harvard/Mỹ, cảnh báo Trung Quốc và Mỹ không rơi vào
―Cái bẫy Thucydides‖. Phải chăng các nỗ lực xây dựng ―Quan hệ nước lớn
kiểu mới‖ cũng là những nỗ lực vô vọng làm ―trì hoãn‖ các xung đột, các mâu
thuẫn mang tính cơ cấu ngày càng trở nên khó điều hòa? Tác giả cho rằng,
Biển Đông là tâm điểm của ―Cái bẫy Thucydides‖ trong quan hệ Trung - Mỹ.
“Nghiên cứu chính sách đối ngoại Trung Quốc từ góc độ Lý luận Quan
hệ quốc tế” của Đỗ Thị Thuỷ (Tạp chí Nghiên cứu Quốc tế, số 83, 12/2010)
cho rằng, đến nay chưa có một trường phái lý thuyết về quan hệ quốc tế nào
của riêng Trung Quốc được trình bày một cách bài bản, logic, và có ảnh
hưởng như các học thuyết của phương Tây (chủ nghĩa hiện thực, tự do, Mácxít). Trong khi các học giả Trung Quốc vẫn không ngừng tìm tòi một ―lý
thuyết quan hệ quốc tế mang màu sắc Trung Quốc‖, có thể thấy những lý luận
trong giới nghiên cứu chính trị quốc tế về Trung Quốc đã và đang có ảnh
hưởng lớn đến chính sách đối ngoại đương đại của nước này.
2.2. Tình hình nghiên cứu ở nước ngoài
Chủ đề quan hệ Trung - Mỹ giành được sự quan tâm lớn của giới
nghiên cứu quan hệ quốc tế tại nhiều nước trên thế giới. Do phương pháp tiếp
cận, góc độ nghiên cứu của luận văn giải thích quan hệ nước lớn kiểu mới
Trung - Mỹ chủ yếu từ quan điểm của Trung Quốc, tác giả tập trung khái
quát, đánh giá tình hình nghiên cứu quan hệ Trung - Mỹ và quan hệ nước lớn
kiểu mới Trung - Mỹ ở Trung Quốc và Mỹ. Sau Chiến tranh lạnh, giới học giả
Trung Quốc và Mỹ đã tiến hành nhiều cuộc tranh luận lớn về định vị và

7


hướng đi của quan hệ Trung - Mỹ. Giới học thuật Trung Quốc và Mỹ đang
tập trung nghiên cứu quan hệ nước lớn kiểu mới Trung - Mỹ với mệnh đề
trung tâm là: Khi Trung Quốc và Mỹ sắp bước vào giai đoạn giữa của chuyển
dịch quyền lực, giai đoạn có khả năng cao nhất bùng nổ xung đột, hai nước
nên áp dụng sách lược nào để tránh những xung đột và cạnh tranh không lành
mạnh như thời kỳ Chiến tranh lạnh, thực hiện sự chuyển biến theo hướng
cạnh tranh lành mạnh giữa các nước lớn sau Chiến tranh lạnh trên cơ sở lợi
ích chung. Giới chiến lược Trung Quốc phổ biến cho rằng, lợi ích cốt lõi của
Mỹ là địa vị thống trị bá quyền toàn cầu, do đó Mỹ sẽ kiềm chế, thậm chí là
ngăn chặn sự trỗi dậy của Trung Quốc. Ngược lại, giới chiến lược Mỹ dường
như khó khăn trong dự báo con đường phát triển của Trung Quốc, tính bất
định trong quá trình trỗi dậy của Trung Quốc và nghi ngờ khả năng của Mỹ
trong việc giới hạn sự trỗi dậy của Trung Quốc, có học giả Mỹ còn nghiêng
về ―Thuyết mối đe doạ Trung Quốc‖.
(1) Tại Trung Quốc:
Mức độ quan tâm nghiên cứu Mỹ và quan hệ Trung - Mỹ, trong đó có
mô hình quan hệ nước lớn kiểu mới Trung - Mỹ những năm qua tăng nhanh
chóng. Có thể nói, quan hệ Trung - Mỹ bao hàm trong nó ý tưởng quan hệ
nước lớn kiểu mới Trung - Mỹ, đã trở thành một trong những chủ đề được
quan tâm lớn nhất, nghiên cứu nhiều nhất, và thành quả nghiên cứu có ảnh
hưởng lớn nhất tới các quyết sách trong chính sách đối ngoại của Trung Quốc
trong hơn một thập kỷ qua. Để tiện cho việc nhận diện tương đối đầy đủ và
bản chất tình hình nghiên cứu quan hệ Trung - Mỹ và quan hệ nước lớn kiểu
mới Trung - Mỹ ở Trung Quốc thời gian qua, tác giả xin tạm tiếp cận theo các
nhóm chuyên gia với tiêu chí chủ yếu là cơ quan nghiên cứu mà họ thuộc về
hoặc triển khai, công bố các nghiên cứu liên quan.
(i) Nhóm chuyên gia về quan hệ Trung - Mỹ của Viện Nghiên cứu vấn

đề quốc tế Trung Quốc trực thuộc Bộ Ngoại giao Trung Quốc đã công bố
8


nhiều công trình nghiên cứu về quan hệ Trung - Mỹ, nổi bật là những thành
quả nghiên cứu về quan hệ Trung - Mỹ công bố trong “Sách xanh tình hình
quốc tế và ngoại giao Trung Quốc” và các báo cáo, bài báo khoa học…
“Sách xanh tình hình quốc tế và ngoại giao Trung Quốc” được Viện
Nghiên cứu vấn đề quốc tế Trung Quốc công bố lần đầu năm 2006, công bố
hằng năm từ 2011. “Sách xanh tình hình quốc tế và ngoại giao Trung Quốc
năm 2013” (Viê ̣n Nghiên cứu vấn đề quốc tế Trung Qu ốc, NXB Tri thức thế
giới, Bắc Kinh, 3/2013) đánh giá, quan hệ Trung - Mỹ đang tiến lên trong khó
khăn và nghi ngờ. Tháng 2/2012, Phó chủ tịch nước Tập Cận Bình thăm Mỹ,
phía Trung Quốc tiếp tục nhấn mạnh logic lịch sử phá vỡ xung đột tất yếu
giữa nước lớn trỗi dậy sau với nước lớn đã phát triển và tư tưởng ―kiến tạo
quan hệ nước lớn kiểu mới trong thế kỷ 21‖, phía Mỹ đã tích cực phản hồi.
Chương 21 điểm lại quan hệ Trung - Mỹ năm 2012 với nhận định khái quát:
Trung Quốc và Mỹ đang thăm dò, tìm tòi con đường chung sống nước lớn
kiểu mới.
“Sách xanh tình hình quốc tế và ngoại giao Trung Quốc năm 2014”
của Viê ̣n Nghiên cứu vấn đề quốc tế Trung Quốc đánh giá , năm 2013 quan hệ
nước lớn biến động trong sự ổn định, Trung Quốc tích cực phát triển quan hệ
với Nga, Mỹ và châu Âu; quan hệ nước lớn kiểu mới Trung - Mỹ đạt được
tiến triển. Lý luận ngoại giao của TQ được sự sáng tạo và phát triển với các
khái niệm mới: “cộng đồng vận mệnh‖; ―giấc mơ Trung Quốc‖; ―quan hệ
nước lớn kiểu mới‖ Trung - Mỹ; ―quan niệm đạo nghĩa và lợi ích‖ đúng đắn;
dùng ―chân, thực, thân, thành‖ khái quát quan hệ Trung Quốc - châu Phi trong
tình hình mới; quan niệm ngoại giao xung quanh ―thân, thành, huệ, dung‖;
thực hành quan niệm ―ngoại giao nước lớn đặc sắc Trung Quốc‖. Chương 12
đánh giá quan hệ Trung - Mỹ năm 2013, cho rằng quan hệ Trung - Mỹ đã

bước vào hành trình kiến tạo quan hệ nước lớn kiểu mới; điểm lại những mặt
tích cực của quan hệ Trung - Mỹ năm 2013, những lĩnh vực mâu thuẫn nổi
9


cộm giữa Trung Quốc và Mỹ, các nhân tố tích cực thúc đẩy việc nâng cấp
quan hệ Trung - Mỹ.
“Sách xanh tình hình quốc tế và ngoại giao Trung Quốc năm 2015”
của Viê ̣n Nghiên cứu vấn đề quốc tế Trung Quốc chỉ ra năm 2014 ―ngoại giao
chủ nhà‖ 6 của Trung Quốc gặt hái nhiều thành quả, tích cực tham dự hoạt
động ngoại giao đa phương , xây dựng quan hệ đối tác mật thiết hơn với các
nước khác, chiến lược ―Một vành đai , một con đường‖ đã bao trùm phạm vi
rộng lớn xung quanh . Nguyễn Tông Trạch - Viê ̣n Nghiên cứu vấn đề quốc tế
Trung Quốc, người chủ biên “Sách xanh tình hình quốc tế và ngoại giao
Trung Quốc năm 2015” nói: ―Trung Quốc vẫn sẽ tập trung cho hòa bình và
phát triển, tích cực thực hành quan niệm ngoại giao nước lớn đặc sắc Trung
Quốc‖7.
Ngoài ra, cần kể đến một số Báo cáo nghiên cứu định kỳ của nhóm
chuyên gia về Mỹ và quan hệ Trung - Mỹ của Viện Nghiên cứu vấn đề quốc
tế Trung Quốc. Báo cáo nghiên cứu số 1 “Quan hệ nước lớn kiểu mới Trung Mỹ: Thách thức và cơ hội”8 công bố tháng 9/2013 do Nguyễn Tông Trạch
chủ trì biên soạn. Báo cáo nghiên cứu số 6 “Đánh giá tiềm lực hợp tác cùng
thắng Trung - Mỹ”9 công bố tháng 7/2014 do Giả Tú Đông - Tham tán chính
trị kiêm Trưởng phòng Chính trị/Đại sứ quán Trung Quốc tại Mỹ chủ trì biên
soạn, tập trung đánh giá hợp tác giữa Trung Quốc và Mỹ tại Đông Nam Á,
Nam Á, Trung Đông, châu Phi và Mỹ Latinh. Báo cáo nghiên cứu số 11 “Lý
luận và thực tiễn quản lý và kiểm soát bất đồng Trung - Mỹ - lấy chính trị,

陈东晓, 中国的―主场外交‖：机遇、挑战和任务, 《国际问题研究》2014年第5期,
/>7
Xem: />8

Xem toàn bộ Báo cáo số 1 của CIIS:
/>9
Xem toàn bộ Báo cáo số 6 của CIIS: />6

10


kinh tế và an ninh làm góc nhìn”10 công bố tháng 4/2015 do Lưu Phi Đào Phòng Nghiên cứu Mỹ/Viện Nghiên cứu vấn đề quốc tế Trung Quốc chủ trì
biên soạn nêu các vấn đề lý luận và thực tiến trong quản lý, kiểm soát bất
đồng giữa Trung Quốc và Mỹ, tập trung vào lĩnh vực chính trị, kinh tế, an
ninh.
(ii) Một thành quả nghiên cứu quan trọng về Mỹ và quan hệ Trung Mỹ của giới nghiên cứu Trung Quốc là “Sách xanh về Mỹ” do nhóm chuyên
gia quan hệ Trung - Mỹ thuô ̣c Viê ̣n KHXH Trung Quố c chủ trì.
“Sách xanh về Mỹ : Báo cáo nghiên cứu vấn đề Mỹ năm

2013” do

Hoàng Bình - Viê ̣n Nghiên cứu Mỹ /Viê ̣n KHXH Trung Quố c kiêm Hội
trưởng Hội Trung Hoa - Mỹ và Nê Phong - Viê ̣n Nghiên cứu Mỹ /Viê ̣n KHXH
Trung Quố c chủ biên (NXB Văn hiế n KHXH /Trung Quốc, 2013) với chủ đề
“Kiến tạo quan hệ nước lớn kiểu mới Trung - Mỹ” đã dành phần 1 để điểm
lại, đánh giá quá trình thúc đẩy kiến tạo quan hệ nước lớn kiểu mới Trung Mỹ.
“Sách xanh về Mỹ : Báo cáo nghiên cứu Mỹ năm 2014” do Hoàng Bình
- Viện Nghiên cứu châu Âu /Viê ̣n KHXH Trung Quố c kiêm Hội trưởng Hội
Trung Hoa - Mỹ và Trịnh Bỉnh Văn

- Viê ̣n Nghiên cứu Mỹ /Viê ̣n KHXH

Trung Quố c chủ biên, với chủ đề “Nhân tố bên thứ ba trong quan hệ Trung Mỹ” đã điểm lại hợp tác và bất đồng trong quan hệ nước lớn kiểu mới Trung Mỹ, đồng thời chỉ ra nhân tố bên thứ ba và ảnh hưởng của nó tới quan hệ
Trung - Mỹ.

“Sách xanh về Mỹ : Báo cáo nghiên cứu Mỹ năm 2015” do Trịnh Bỉnh
Văn - Viê ̣n Nghiên cứu Mỹ /Viê ̣n KHXH Trung Quố c và Hoàng Bình - Viện
Nghiên cứu châu Âu /Viê ̣n KHXH Trung Quố c kiêm Hội trưởng Hội Trung
Hoa - Mỹ chủ biên với chủ đề “Những thách thức mới đối với chiến lược tái
10

Xem toàn bộ Báo cáo số 11 của CIIS: />11


cân bằng của Mỹ” chỉ ra: Mỹ hoài nghi đối với một số hành động ngoại giao
quan tro ̣ng của Trung Quố c gầ n đây , theo dõi sát sao ngoa ̣i giao đa phương
hoá, đa da ̣ng hoá của Trung Quố c . Việc Mỹ mưu toan nhúng tay vào vấ n đề
Biển Đông và kiề m thế Trung Quố c bằ ng vấ n đề Biển Đông cũng ngày càng
rõ nét. Sau khi Mỹ đề xuấ t chiế n lươ ̣c tái cân bằ ng châu Á , sự can thiê ̣p của
Mỹ đối với vấn đề Biển Đông có xu thế gia tăng . Điề u này làm cho vấ n đề
Nam Hải Biển Đông trở thành một cán cân quan trọng có thể tác động nghiêm
trọng đối với quan hệ Trung - Mỹ và tình hình quốc tế.
(iii) Nhóm chuyên gia về quan hệ Trung - Mỹ của Trung tâm Nghiên
cứu quan hệ Trung - Mỹ thuộc Đại học Thanh Hoa, tập trung vào đánh giá
toàn diện vấn đề mới và thách thức mới trong quá trình xây dựng quan hệ
nước lớn kiểu mới Trung - Mỹ, đi sâu phân tích tác động trong các lĩnh vực
chủ đề trong quan hệ Trung - Mỹ, đề xuất có trọng điểm những kiến nghị
chính sách cải thiện quan hệ Trung - Mỹ. Các nghiên cứu này được trình bày
trong cuốn sách “Thay đổi cục diện chiến lược CA-TBD và quan hệ nước lớn
kiểu mới Trung - Mỹ” do Tôn Triết - Trung tâm Nghiên cứu quan hệ Trung Mỹ/Đại học Thanh Hoa chủ biên (NXB Thời sự, Bắc Kinh, 9/2012).
(iv) Nhóm chuyên gia về quan hệ Trung - Mỹ của Học viện Quan hệ
quốc tế/Đại học Bắc Kinh, tiêu biểu là Vương Tập Tư - Học viện Quan hệ
quốc tế/Đại học Bắc Kinh, Phó hội trưởng Hiệp hội Quan hệ quốc tế Trung
Quốc, chuyên gia nổi tiếng của Trung Quốc về quan hệ Trung - Mỹ, đã công
bố nhiều công trình nghiên cứu về quan hệ Trung - Mỹ. Theo những tài liệu

tác giả tiếp cận được, nhóm này, đặc biệt là Vương Tập Tư, đã vận dụng
nhiều cơ sở khoa học và luận điểm chủ yếu của chủ nghĩa Tự do và chủ nghĩa
Tự do mới trong nghiên cứu, tư vấn chính sách phát triển quan hệ nước lớn
kiểu mới Trung - Mỹ.
(v) Có thể nghiên cứu, tham khảo thêm thành quả nghiên cứu về quan
hệ Trung - Mỹ và quan hệ nước lớn kiểu mới Trung - Mỹ của nhiều cơ quan
12


nghiên cứu khác của Trung Quốc có bộ phận, chương trình, đề tài, chuyên
gia… nghiên cứu về Mỹ và quan hệ Trung - Mỹ như Viện Nghiên cứu quan
hệ quốc tế hiện đại Trung Quốc, Viện Nghiên cứu vấn đề quốc tế Thượng
Hải, các Viện KHXH thuộc các tỉnh thành, các cơ quan nghiên cứu thuộc các
nhà trường, các tạp chí nghiên cứu quốc tế, cơ quan báo chí - truyền thông,
chuyên gia độc lập v.v…
Cuốn “Bàn về quan hệ Trung - Mỹ” (NXB Nhân dân Vân Nam, Côn
Minh, 6/2013) của Vương Thiên Tỷ - Tạp chí Cầu Thị, tạp chí lý luận của
Đảng Cộng sản (ĐCS) Trung Quốc nghiên cứu khá toàn diện và hệ thống tiến
trình lịch sử quan hệ Trung - Mỹ trên các lĩnh vực. Tác giả đặt câu hỏi, trong
bối cảnh Trung - Mỹ tồn tại rất nhiều khác biệt và mâu thuẫn, đồng thời nhiều
thế lực muốn chờ xem trò chơi có tổng bằng không giữa Trung Quốc và Mỹ,
liệu nhận thức chung chiến lược về việc kiến tạo quan hệ nước lớn kiểu mới
có thể đứng vững? Và câu trả lời là: ―Tình thế khách quan mạnh hơn ý muốn
chủ quan, thành bại của mọi việc là do nỗ lực của con người‖. Tác giả muốn
tìm ra ―đạo chung sống bình đẳng giữa hai nước lớn Trung - Mỹ‖. Mở đầu
chương 1, tác giả khẳng định ―Trung Quốc là nước văn minh phương Đông
lớn nhất, Mỹ là nước văn minh phương Tây lớn nhất‖; ―Trung Quốc đại diện
cho mặt trời văn minh phương Đông, Mỹ đại diện cho mặt trời văn min
phương Tây‖. Và kết luận, quan hệ Trung - Mỹ cố nhiên là mối quan hệ nước
lớn hiện thực, và là một mối quan hệ lịch sử vĩ đại giữa văn minh phương

Đông và văn minh phương Tây. Tác giả kêu gọi Trung Quốc trở thành một
―nước lớn văn minh‖ và phát triển một mối ―quan hệ văn minh‖ Trung - Mỹ,
tiến tới cùng sáng tạo ra một ―thế giới văn minh‖. Lập luận này thể hiện đậm
nét quan điểm phổ biến trong giới nghiên cứu, hoạch định và thực thi chính
sách đối ngoại của Trung Quốc hiện nay.
(2) Tại Mỹ:
Nghiên cứu của Mỹ thời gian qua về quan hệ Trung - Mỹ có đặc điểm:
13


- Ảnh hưởng tới việc nghiên cứu và hoạch định chính sách đối ngoại
của Trung Quốc, trong đó có sáng kiến quan hệ nước lớn kiểu mới Trung Mỹ, đặc biệt là Henry Kissinger - cựu Ngoại trưởng Mỹ, Zbigniew Brzezinski
- cựu Cố vấn An ninh quốc gia Mỹ và Hillary Clinton - cựu Ngoại trưởng Mỹ.
- Nhấn mạnh mâu thuẫn và lợi ích quốc gia của Trung Quốc và Mỹ;
hoặc nỗ lực tìm ra điểm đồng, hoặc có xu hướng khai thác điểm bất đồng
Trung - Mỹ.
- Hướng tới xây dựng trật tự thế giới mới, trong đó Mỹ và Trung Quốc
giữ vai trò trung tâm.
- Dự báo tương lai của Trung Quốc, Mỹ và quan hệ Trung - Mỹ theo
nhiều chiều hướng khác nhau.
Henry Kissinger - cựu Cố vấn An ninh quốc gia, cựu Ngoại trưởng Mỹ,
là người trực tiếp tham gia hoạch định và thực thi chính sách của Mỹ đối với
Trung Quốc trong suốt nửa thế kỷ qua, từng hơn 80 lần đến Trung Quốc. Về
học thuật, ông được giới nghiên cứu quốc tế của Trung Quốc tôn làm bậc thầy
về chiến lược (chiến lược đại sư). Về thực tiễn chính sách, ảnh hưởng của
Henry Kissinger không chỉ dừng ở Mỹ, mà còn bao trùm tới cả Trung Quốc,
nhất là trong việc hình thành “quan hệ nước lớn kiểu mới Trung - Mỹ”. Các
công trình nghiên cứu, bài viết, phát biểu… của Kissinger luôn là nguồn tham
khảo có giá trị cao về lý luận và thực tiễn trong nghiên cứu về quan hệ Mỹ Trung… Luận văn xin điểm tương đối kỹ một số công trình nghiên cứu quan
trọng nhất của Kissinger liên quan tới quan hệ Trung - Mỹ, coi đó như là một

trong những quan điểm điển hình, có ảnh hưởng sâu rộng nhất tới quan hệ
Trung - Mỹ trong nửa thế kỷ qua cũng như trong thế kỷ 21.
Tiêu biểu, khái quát và sâu sắc nhất trong các thành quả nghiên cứu của
Kissinger về Trung Quốc và quan hệ Trung - Mỹ đã được công bố là cuốn
“Bàn về Trung Quốc” (On China, NXB Công an nhân dân, 2015). Theo giới
nghiên cứu Trung Quốc, “Bàn về Trung Quốc” của Kissinger được công
14


nhận là trước tác quan trọng nhất về quan hệ Trung - Mỹ. Về xu hướng quan
hệ Mỹ - Trung trong thế kỷ 21, Kissinger đề xuất ý tưởng Trung - Mỹ cùng
hướng tới Cộng đồng Thái Bình Dương; cảnh báo nếu Chiến tranh lạnh diễn
ra giữa các quốc gia thì nó ―sẽ trói buộc tiến bộ của cả một thế hệ ở hai bờ
TBD‖ và ―lan truyền các cuộc xung đột về chính trị nội bộ tại mỗi vùng vào
thời điểm các vấn đề toàn cầu như giải trừ vũ khí hạt nhân, môi trường, an
ninh năng lượng và biến đổi khí hậu đòi hỏi phải có hợp tác toàn cầu‖.
Kissinger cho rằng, quan hệ Trung - Mỹ ―không nhất thiết phải và không nên
trở thành một trò chơi triệt hạ lẫn nhau‖.
Sẽ là thiếu sót nếu không nghiên cứu cuốn “World Order” (Trật tự thế
giới) của Henry Kissinger (Penguin Press - Mỹ, 9/2014). Về quan hệ Trung Mỹ, “World Order” đề cập nguy cơ chiến tranh Trung - Mỹ như một quy luật
thường lặp lại giữa các cường quốc cũ và mới khi trật tự của quan hệ quốc tế
đang vận động. Ông trích lại nghiên cứu của Đại học Harvard chỉ ra rằng
trong lịch sử, 10/15 lần có sự cạnh tranh giữa một cường quốc mới và một
cường quốc cũ có kết cục là chiến tranh. Ông thừa nhận dù hai ông Obama và
Tập Cận Bình đều tuyên bố muốn xóa bỏ căng thẳng giữa hai siêu cường cũ mới nhưng thực tế không thể hiện được điều này. Về căng thẳng ở Biển Đông
trong bối cảnh tương tác Trung - Mỹ, Kissinger cho rằng ―sớm hay muộn một
trong những căng thẳng này sẽ dẫn tới đối đầu. Tôi không muốn Trung Quốc
và Mỹ giống như Đức và Anh hồi năm 1914, nhưng tôi không nghĩ chúng ta
có thể cưỡng lại điều này chỉ bằng cách đưa quân tới dọc biên giới Trung
Quốc. Câu hỏi thật sự là: liệu chúng ta có thể tạo được khoảng trống giữa

chúng ta và Trung Quốc... với sự hiện diện của quân đội từ xa mà chúng ta có
thể cạnh tranh bằng một số luật chơi được xác định rõ‖.
Không nên bỏ qua những nghiên cứu, nhận định của Zbigniew
Brzezinski - cựu Cố vấn An ninh quốc gia Mỹ, chiến lược gia có ảnh hưởng
hàng đầu của Mỹ trong 50 năm qua. Trong cuốn sách nổi tiếng “Bàn cờ lớn”
15


(The Grand Chessboard:

American Primacy And

Its

Geostrategic

Imperatives11, NXB Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 1999). Vai trò siêu cường và
tính ưu việt của Mỹ trong thế kỷ 21, ưu tiên và trọng tâm chiến lược toàn cầu
của Mỹ, quan hệ của Mỹ với các quốc gia, khu vực, trong đó có Trung Quốc
mà Brzezinski đặt ra hơn 20 năm trước đến nay vẫn còn giá trị. Với Trung
Quốc, Brzezinski đặt câu hỏi: Tại sao xem Trung Quốc như một mối đe dọa
có thể tự trở thành hiện thực (self-fulfilling prophecy12)? Brzezinski cũng là
người cổ vũ cho khái niệm về nhóm G2 gồm Mỹ và Trung Quốc. Có thông
tin, ông đã mang ý tưởng này sang đề xuất với Trung Quốc trong tư cách phái
viên không chính thức của ông Obama chỉ vài ngày trước khi Obama nhậm
chức Tổng thống Mỹ.
Trong cuốn “Tầm nhìn chiến lược: Mỹ và cuộc khủng hoảng quyền lực
toàn cầu” (Strategic Vision: America and the Crisis of Global Power, Basic
Books, 9/2013), Brzezinski cho rằng tranh giành quyền lực tối cao ở châu Á
sẽ không diễn ra giữa Mỹ và Trung Quốc, mà là giữa Trung Quốc và Ấn Độ.

Do cường quốc biển có những hạn chế trong tranh đua trên đất liền,
Brzezinski khuyên Mỹ thực hiện chiến lược ―cân bằng ngoài khơi‖, không
liên minh chiến lược với Ấn Độ để tránh bị lôi kéo vào một cam kết quan
trọng trên đất liền, giúp Mỹ trở thành tác nhân cân bằng ngoài khơi, có thể tuỳ
cơ ủng hộ nước này chống nước kia, hoặc ―toạ sơn quan hổ đấu‖.
Hillary R.Clinton - cựu Ngoại trưởng Mỹ, ứng cử viên Tổng thống Mỹ
nhiệm kỳ tới, người phụ nữ có ảnh hưởng hàng đầu trên chính trường Mỹ
hiện nay cũng có nhiều phát biểu, bài viết, sách… đề cập quan hệ Mỹ - Trung.
Đây là những tài liệu tham khảo quý cho việc nghiên cứu đề tài này cũng như
cho giới nghiên cứu quan hệ quốc tế. Tiêu biểu là cuốn hồi ký “Hard
Choices” (Lựa chọn khó khăn, NXB Simon & Schuster, 6/2014), thể hiện
11
12

Xem: />Xem: />16


quan điểm cứng rắn đối với Trung Quốc. “Hard Choices” đang bị cấm phát
hành ở Trung Quốc.
“Hồi ký Hillary Clinton và chính trường nước Mỹ” (Living History, NXB
Tổng hợp thành phố Hồ Chí Minh, 9/2014) không bàn chuyên về quan hệ
Trung - Mỹ, song những gì nó đề cập về quan hệ Trung - Mỹ rất có ích cho
các công trình nghiên cứu về quan hệ Trung - Mỹ cũng như các vấn đề quốc
tế, là căn cứ góp phần củng cố các lập luận và dự báo. Hillary Clinton viết13:
―Đường lối tương lai của Trung Quốc sẽ có tác động trực tiếp đến lợi ích của
nước Mỹ. Bill ủng hộ việc hợp tác với Trung Quốc nhưng theo những gì tôi
học được vào năm 1995, nói thì dễ hơn làm rất nhiều‖, ―Trung Quốc đang
thay đổi, đó là điều chắc chắn; những tiến đến sự tự do rộng lớn hơn thì
không‖, ―Tôi đã chứng kiến sự hé nở của chế độ dân chủ đang bắt đầu bám rễ
ở Trung Quốc…‖. Bà cũng cho thấy vấn đề Đài Loan, Tây Tạng, dân chủ,

nhân quyền… luôn là mối quan tâm của chính quyền Mỹ trong quan hệ với
Trung Quốc.
Susan L.Shirk, chuyên gia uy tín của Mỹ về các vấn đề Trung Quốc, cựu
Phó trợ lý Ngoại trưởng Mỹ thời Bill Clinton, thành viên ban lãnh đạo Ủy ban
Quốc gia về quan hệ Mỹ - Trung của Mỹ trong cuốn “Gã khổng lồ mất ngủ”
(China: The Fragile Superpower, NXB Văn học, 2015) cho rằng14: ―Ngăn
chặn chiến tranh với một nước Trung Quốc đang lên là một trong các thách
thức đối ngoại khó khăn nhất của Hoa Kỳ‖, ―Việc xem xét Trung Quốc một
cách khách quan thông qua nhận thức được những yếu kém nội tại của siêu
cường đang nổi lên này sẽ giúp chúng ta tránh khỏi các sai lầm dẫn tới đối
đấu‖, ―Hy vọng lớn nhất của chúng ta là khi lãnh đạo Trung Quốc giải quyết
được các vấn đề nội bộ, họ sẽ có thể ứng xử theo cách ngày càng có trách
nhiệm đối với thế giới‖, ―viễn cảnh về một quan hệ đối tác theo đó Hoa Kỳ và
13

Hillary Rodham Clinton (2014), Hồi ký Hillary Clinton và chính trường nước Mỹ (Living
History), NXB Tổng hợp thành phố Hồ Chí Minh, thành phố Hồ Chí Minh, tr. 669-674, 678.
14
Susan L.Shirk, tlđd, tr. 403-405.
17


Trung Quốc chia sẻ trách nhiệm lãnh đạo khu vực và thế giới có thể trở thành
hiện thực nếu Hoa Kỳ đủ thông minh để đánh giá đúng những điểm yếu của
Trung Quốc và đủ trưởng thành để không đơn phương hành động‖.
Không thể khái quát đầy đủ thành quả nghiên cứu về quan hệ Trung - Mỹ
và quan hệ nước lớn kiểu mới Trung - Mỹ của Mỹ. Chỉ xin điểm thêm một số
học giả hàng đầu khác của Mỹ như Josehp Nye - ―cha đẻ‖ thuyết sức mạnh
mềm, Noam Chomsky - Viện Công nghệ Massachusetts, David M.Lampton Đại học Johns Hopkins, Brantly Womack - Đại học Virginia, Kenneth
Lieberthal - Viện Brookings, Bonnie Glaser - Trung tâm Nghiên cứu chiến

lược và quốc tế (CSIS), Gordon G.Chang - học giả Mỹ gốc Hoa, Robert Ross
- Trường Boston v.v… Quan điểm và thành quả nghiên cứu của những học
giả này, ở mức độ khác nhau và thời điểm khác nhau, có ảnh hưởng thực tế
tới các chính sách của Mỹ đối với Trung Quốc. Trong đó, J.Nye,
D.M.Lampton, B.Womack, K.Lieberthal, B.Glaser và R.Ross về cơ bản có cái
nhìn tương đối lạc quan về Trung Quốc và quan hệ Mỹ - Trung. Còn
N.Chomsky và G.G.Chang, có thể nói, đại diện cho luồng quan điểm bi quan
về Trung Quốc, nghiêng về coi Trung Quốc là ―mối đe dọa‖ đối với Mỹ,
muốn Mỹ thực thi chính sách cứng rắn đối với Trung Quốc.
(3) Tại các nước khác:
Nhiều nghiên cứu tập trung vào phân tích, dự báo các nguy cơ và viễn
cảnh phát triển của Trung Quốc trong tương lai. Các nghiên cứu ở các nước
ngoài Trung Quốc và Mỹ về quan hệ Trung - Mỹ có đặc điểm:
- Quan tâm tới lợi ích của quốc gia, dân tộc mình trong bối cảnh quan
hệ Trung - Mỹ; coi quan hệ Trung - Mỹ là nhân tố tác động chủ yếu tới bối
cảnh quốc tế và khu vực, lấy quan hệ Trung - Mỹ làm một trong những căn cứ
chủ yếu trong kiến nghị hoạch định và thực thi chính sách đối ngoại.
- Chia thành hai luồng quan điểm chính: (i) Ủng hộ, lạc quan về sự trỗi
dậy và gia tăng vai trò nước lớn tích cực của Trung Quốc, viễn cảnh Trung
18


Quốc thay thế/chia sẻ với Mỹ vị trí siêu cường lãnh đạo thế giới trong thế kỷ
21; (ii) Nghi ngờ, lo ngại trước sự phát triển và tham vọng của Trung Quốc,
ủng hộ vai trò của Mỹ và trật tự thế giới hiện có do Mỹ chi phối.
Cuốn “Lý Quang Diệu bàn về Trung Quốc, Hoa Kỳ và thế giới” (Lee
Kwan Yew: The gran master‘s insights on China, The United States, and the
world, NXB Thế giới, 2015) do Graham Allison, Robert D.Blackwill và Ali
Wyne phỏng vấn và tuyển chọn có thể coi là cuốn sách tập hợp luồng quan
điểm, nhận định, dự báo điển hình trong giới lãnh đạo cấp cao các quốc gia

Đông Nam Á hay rộng ra là các nước châu Á và các nước nhỏ về Trung
Quốc, Mỹ và quan hệ Trung - Mỹ. Tính dự báo, gợi mở của nó nổi bật xuyên
suốt với những lập luận, viễn kiến riêng sâu sắc hiếm có.
Chắc hẳn còn nhiều công trình nghiên cứu ở các quốc gia, vùng lãnh
thổ khác liên quan tới đề tài luận văn mà tác giả chưa thể hoặc không thể tiếp
cận được. Khái quát lại, chưa có một công trình nào trong và ngoài nước
nghiên cứu chuyên sâu về quan hệ nước lớn kiểu mới Trung - Mỹ theo hướng
tiếp cận từ phía Trung Quốc. Dù vậy, các nghiên cứu mà tác giả tiếp cận được
là tài liệu tham khảo có giá trị ở mức độ khác nhau cho luận văn này.
3. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu
- Mục đích nghiên cứu:
Đi sâu lý giải lý do, ý đồ của Trung Quốc trong đề xướng, thúc đẩy xây
dựng quan hệ nước lớn kiểu mới Trung - Mỹ, ý đồ của Mỹ trong nhất trí với
đề xuất này của phía Trung Quốc. Từ đó, xác định đúng vị trí, vai trò thực tế
của Việt Nam trong tương tác Trung - Mỹ nói riêng và trong trật tự khu vực
và quốc tế nói chung; đưa ra những kiến nghị chính sách đối với Việt Nam
trong quan hệ với Trung Quốc và Mỹ.
- Nhiệm vụ nghiên cứu:
Nghiên cứu, làm rõ cơ sở hình thành quan hệ nước lớn kiểu mới Trung
- Mỹ; quá trình xây dựng quan hệ nước lớn kiểu mới Trung – Mỹ; mục tiêu
19