Mục lục

1


I.
II.
III.
IV.

V.
1.

Lý do chọn đề tài
Thời gian vừa qua ( khoảng giữa năm 2016) xảy ra hiện tượng cá chết
hàng loạt dọc ven biển miền Trung, khi hiện tượng diễn ra nguyên nhân đầu
tiên được đề cập đến là do “thủy triều đỏ”. Vậy thủy triều đỏ là gì và nó có
tác hại như thế nào ? Để trả lời cho câu hỏi này nhóm đã quyết định tìm
hiểu về hiện tượng thủy triều đỏ . Qua đó, nhóm còn muốn nhấn mạnh đến
hiện tượng môi trường của Việt Nam nói riêng và thế giới nói chung đang
phải đối mặt. Và chúng ta phải làm gì để vì một môi trường sạch sẽ và an
toàn hơn.
Nội dung :
Khái niệm:
1.1.
Thủy triều đỏ là gì ?
Theo Vũ Thành Lâm (Bảo tàng giống chuẩn Vi sinh vật Việt Nam):
“Thủy triều đỏ” là thuật ngữ chỉ sự nở hoa của các loài vi tảo biển.
Đây là một hiện tượng tự nhiên xảy ra do mật độ tế bào vi tảo gia
tăng lên đến hàng triệu tế bào/lít (thông thường có khoảng 10 - 100
tế bào vi tảo/ml, nhưng trong trường hợp “nở hoa” mật độ có thể lên

trên 10.000 tế bào/ml) làm biến đổi màu của nước biển từ xanh lục
đậm, đỏ cho đến vàng xám.
Hiện tượng “nở hoa” thường đi kèm với hàm lượng oxy hòa tan suy
giảm nhanh chóng, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến đời sống thủy
sinh vật. Đến nay, các nhà khoa học đã xác nhận có khoảng 300 loài
vi tảo biển đã hình thành sự nở hoa làm thay đổi màu nước biển.
Trong đó có khoảng 1/4 loài (70 - 80 loài) gây hiện tượng nở hoa có
khả năng sản sinh độc tố đang là mối đe dọa đến khu hệ động vật và
thực vật tự nhiên ở nước, nghề nuôi trồng thủy sản và sức khỏe của
con người (nguyên nhân do độc tố tảo có thể được tích lũy trong vài
loài động vật thân mềm sò, ốc hay cá… và không bị phá hủy trong
quá trình đun nấu, không ảnh hưởng đến mùi vị của thực phẩm.

2


Thủy triều đỏ là tên gọi chung cho những hiện tượng được biết đến như là
những đợt bùng phát tảo biển “ nở hoa”, xảy ra ở cửa sông,mặt biển, tích tụ
nhanh chóng những cột hoa do vi tảo biển sinh ra. Sự "nở hoa" của tảo có
khi làm nước biển màu đỏ, có khi màu xanh, màu xám hoặc như màu cám
gạo...

Hiện tượng thủy triều đỏ xuất hiện ở Chile năm 2009 khiến 2 người
chết. (Ảnh: Huffingtonpost)
.
Thuật ngữ Thủy triều đỏ đang dần được loại bỏ trong giới nghiên cứu vì
những lý do sau đây:
-

Thủy triều đỏ không nhất thiết phải có màu đỏ và trong rất nhiều trường

hợp không hề có sự đổi màu nào xảy ra cả.
Chúng không liên quan đến chuyển động của thủy triều.
Thuật ngữ này thiếu độ chính xác khi được dùng để chỉ cho nhiều dạng
tảo nở hoa.

Những thuật ngữ thay thế có độ chính xác hơn bao gồm một thuật ngữ khái
quát chung tảo nở hoa gây hại (HABs – Hamrful Algal Blooms ) dành cho
các dạng sinh vật gây hại và tảo nở hoa dành cho các sinh vật tảo không
nguy hại.
3


Thủy triều đỏ dễ dàng nhận biết nhanh chóng bằng trực quan khi nước biển
thường có chất dính và mùi tanh hôi
1.2.

Đặc điểm và phân loại một số loài tảo :

Các loài tảo và vi khuẩn chứa sắc tố màu khác nhau có thể sinh trưởng
thành quần thể to lớn ở vùng ven bờ gây nên sự thay đổi màu nước .

Đến nay, các nhà khoa học đã xác nhận có khoảng trên 300 loài vi tảo đã
hình thành sự nở hoa làm thay đổi màu nước. Trong đó có khoảng 1/4 loài
(70 - 80 loài) gây hiện tượng nở hoa có khả năng sản sinh độc tố đang là
mối đe dọa đến khu hệ động vật và thực vật tự nhiên ở nước, nghề nuôi
trồng thủy sản và sức khỏe của con người . Tảo, theo một cách hiểu nào đó,
được gọi là thallophytes, tản thực vật, là những thực vật thiếu rễ, thiếu lá và
thiếu cả thân, chúng có chlorophyll đóng vai trò như sắc tố quang hợp sơ
cấp và chúng thiếu lớp tế bào bất thụ đóng vai trò như lớp tế bào trợ dưỡng
có nhiệm vụ bao quanh lớp tế bào sinh dục. Ở đây, chúng ta chỉ quan tâm

đến vi tảo. Bởi vì những loài tảo gây thuỷ triều đỏ đa số đều là vi tảo.
Vi tảo chủ yếu thuộc về các chi trong các ngành sau đây:

4


-

-

-

Ngành Tảo
lục (Chlorophyta) :
Các chi Closterium,
Coelastrum,
Dyctyosphaerium,
Scenedesmus,
Pediastrum,
Staurastrum,
Dunaliella,
Chlamydomonas,
Haematococcus,
Tetraselmis,
Chlorella,...

Ngành Tảo lông roi lệch (Heterokontophyta) : Các chi Melosira,
Asterionella, Cymatopleurra, Somphonema, Fragilaria, Stephanodiscus,
Navicula, Malomonas, Dinobryon, Peridinium, Isochrysis,
Chaetoceros, Phaeodactylum, Skeletonema, Nitzschia......

Ngành Tảo đỏ (Rhodophyta) : Các chi Phacus, Trachelomonas,
Ceratium...
Ngành Tảo mắt (Euglenophyta) : Các chi Porphyridium, Rhodella...
Tảo vàng ánh

Dinobryon

Uroglenopsis

Uroglena

Chrysostephanosphaera
5

Synura

Chromulina


Một số đại diện lớp tảo vàng ánh
Tảo nở hoa gây hại theo hai cách chính:
-

-

Tảo sinh ra chất độc. Các loại sinh vật khác hấp thụ phải chất độc sẽ bị
nhiễm độc. Cứ thế, chất độc lan trong chuỗi thức ăn, gây ra cái chết cho
các loại sinh vật biển lớn hơn như động vật phù du, các loài nhuyễn thể,
cá, động vật có vú ở biển v.v.
Gây thiếu hụt ô-xy trong nước. Giống như cây cối trên cạn, vào ban

đêm, “tập đoàn” tảo ngừng quang hợp và tiêu thụ một lượng lớn ô-xy
trong nước. Ngoài ra, khi sinh sôi nhanh chóng thì số lượng tảo chết
cũng rất lớn. Khi chết, xác tảo chìm xuống đáy. Tại đây, vi khuẩn sẽ
phân hủy xác tảo, và quá trình này tiêu tốn nhiều ô-xy trong nước. Sự
thiếu hụt ô-xy này có thể khiến cá và các loại động vật dưới nước chết
hàng loạt, bao gồm cả tầng đáy và tầng trên .

* Một số loài tảo độc hại tiêu biểu:

1. Ostreopsis sp.: kích thước khoảng 100 μm.
chi phân bố rông ở vùng nhiệt đới với đại diện
loài độc hại

6

Những
một số


2. Gonyaulax grindley: Loài này phân bố tại cửa sông, trong các vùng nước lạnh
và cận nhiệt đới, ngay cả trong Salton Sea, nơi nồng độ của muối có thể vượt quá
5%.

3.Lingulodinium polyedrum: kích thước khoảng 50
Phân bố ở Neritic; phù hợp với nền nhiệt độ ấm
trong vùng nước nhiệt đới; sự nở hoa của chúng có
trên diện rộng tại California, có thể độc hại.

μm.
thể


4. Pseudo-nitzschia pseudodelicatissima: kích thước
khoảng 200 μm.hình thành nhiều mắt xích, phân phối rộng
khắp; độc hại bởi khả năng sản xuất domoic axit.

7


5. Chattonella subsalsa : Có tính độc cao bởi khả
sản xuất brevetoxins - độc tố tương tự như K. Brevis

năng

6. Ostreopsis sp.: kích thước khoảng 100 μm. Những chi
phân bố rộng ở vùng nhiệt đới với đại diện một số loài
độc hại

8


7. Karenia brevis: Đây là loài phổ biến nhất gây ra hiện tượng thủy triều đỏ trên bờ
biển phía Tây của Florida

2.

Nguyên nhân :
Năm 1985, nhà hóa học Koji Nakanishi tại Đại học Columbia đã đề xuất
một chu trình sinh ra thủy triều đỏ, theo đó các phản ứng hóa học xảy ra
theo từng bước, nhờ đó nhóm tảo dinoflagellates sinh ra thành phần độc tố
chính trong thủy triều đỏ là brevetoxin cùng các độc tố khác. Theo các nhà

khoa học, phản ứng ban đầu được kích hoạt bởi một enzyme và nước có thể
là thành phần liên hệ trực tiếp với quá trình sinh ra độc tố hoặc đóng vai trò
quan trọng do tảo dinoflagellates là một thực thể sống của biển . Trong khi
thủy triều đỏ ở vịnh Mexico đã được ghi nhận bởi các nhà thám hiểm thời
kì đầu như Cabeza de Vaca, vẫn chưa rõ ràng điều gì làm khởi phát cho sự
nở hoa của tảo cũng như mức độ của các tác nhân của tự nhiên lẫn con
người đóng vai trò lớn tới đâu trong sự phát triển của chúng. Và ngoài ra
vẫn còn có những cân nhắc rằng Sự gia tăng của Sự kiện thủy triều đỏ về
tần suất và mức độ nghiêm trọng của sự nở hoa của tảo trong các phần khác
nhau của thế giới liệu có thực sự đang diễn ra trong thực tế hay đó chỉ là do
sự gia tăng của những nỗ lực quan sát đi cùng những tiến bộ trong phương
pháp nhận dạng loài. Thủy triều đỏ có thể xảy ra do tự nhiên và cũng có thể
xảy ra do con người.
9


Tự nhiên :
Do hiện tượng nước trồi: tức dòng nước lạnh và nhiều dinh dưỡng di
chuyển từ phía sâu lên bề mặt đại dương, thay thế dòng nước nóng hơn
phía trên.

2.1.
-

Sự xuất hiện của thủy triều đỏ tại một số địa điểm dường như là hoàn
toàn tự nhiên , tảo nở hoa theo chu kỳ mùa như kết quả từ hiện tượng
nước trồi dọc bờ biển vốn là hệ quả tự nhiên của sự di chuyển của các
gồm các yếu tố vi lượng như nitrat, phosphat và các axit silicic mà
nguồn gốc từ các vật chất hữu cơ sau khi bị phân huỷ. Khi dòng vật liệu
này được mang lên bề mặt, dinh dưỡng của nó sẽ nuôi các loài tảo bề

mặt và giúp phân giải CO2 trong quá trình quang hợp. Vùng nước trồi
có mức độ sinh trưởng sơ cấp cao nếu so sánh với các khu vực khác
trên biển, chiếm hơn 50% năng suất toàn cầu. Mức độ sinh trưởng sơ
cấp cao thúc đẩy các nguồn sinh vật biển phát triển vì tảo biển là loài cơ
bản nhất trong chuỗi thức ăn đại dương.
-

-

Những yêu tố khác như sự khuếch tán một lượng lớn bụi giàu sắt đến từ
các vùng sa mạc rộng lớn như sa mạc Sahara được cho là đóng vai trò
quan trọng trong việc gây ra thủy triều đỏ .
Một số sự kiện tảo nở hoa tại bờ biển Thái Bình Dương được cho là có
dòng hải lưu nhất định . Khu vực nước sâu thường giàu dinh dưỡng bao
mối liên hệ với sự xuất hiện của các biến đổi khí hậu quy mô lớn, ví dụ
như các sự kiện El Nino khiến cho nước biển nóng lên bất thường là
điều kiện cho tảo sinh sôi nảy nở .
Hiện tượng El Nino:
El Nino là một hiện tượng thiên nhiên chứ không phải do con người tạo
ra. Một trong những nguyên nhân lớn gây ra hiện tượng El Nino là sự
thay đổi hướng gió, tuy nhiên đến nay các nhà khoa học vẫn chưa có lời
giải đáp hoàn toàn thống nhất. Những nguyên nhân khác bao gồm sự
thay đổi áp suất không khí, Trái Đất nóng dần lên, hay cả các cơn động
đất dưới đáy biển.

10


11



Không phải El Nino lúc nào cũng gây tai họa cho con người. Cách đây hơn 5.000
năm, ngư dân Peru thậm chí còn coi El Nino là "tin mừng". Bởi nước biển lúc ấy
tăng lên đủ ấm để vi sinh vật phát triển, làm phong phú thêm thức ăn cho cá biển.
Nhờ vậy, ngành đánh bắt cá của các nước ven biển Nam Mỹ phát triển mạnh. Năm
nào hiện tượng El Nino không làm cho nhiệt độ nước biển tăng lên quá cao thì năm
đó sẽ có mùa cá bội thu. Ngoài ra, El Nino còn làm cho một số hoang mạc khô cằn
nhất thế giới như Atacama (Nam Mỹ) có những cơn mưa lớn giúp cho thực vật tại
nơi đây phát triển đáng kinh ngạc.

Nhân tạo :
Thủy triều đỏ cũng có thể xuất hiện do kết quả của việc gia tăng hàm
lượng chất dinh dưỡng trong nước từ các hoạt động của con người làm
phú dưỡng hóa nguồn nước , tức là làm tăng hàm lượng nitrat, phosphat
– nguồn dinh dưỡng cho tảo, tạo điều khiện cho tảo nở hoa.
Hoạt động nông nghiệp : là nguyên nhân chủ yếu gây phú dưỡng do
việc sử dụng các hoạt chất hóa học nông nghiệp như phân bón, thuốc
bảo vệ thực vật không đúng cách làm lượng dư thừa bị thải bừa bãi ra
môi trường , chất thải từ phân gia súc từ các trang trại chăn nuôi ,…
Nước thải sinh hoạt và nước thải công nghiệp chưa qua xử lý đổ trực
tiếp ra biển khiến một số nguyên tố vi lượng và hàm lượng các chất hữu
cơ trong nước biển đột ngột tăng cao . Đây là nguồn thức ăn phong phú
cho một số loài tảo biển , chúng sẽ phát triển và sinh sả theo cấp số
nhân gây nên hiện tượng tảo nở hoa . Tác động do chất thải các khu
công nghiệp như công nghiệp Sắt Thép cũng gây ra hiện tượng Tảo nở
hoa .

2.2.

-


-

12


-

-

3.

Tốc độ phát triển nhanh chóng dọc theo các đường bờ biển và ở các lưu
vực cũng là nguyên nhân gây ra ô nhiễm về dinh dưỡng. Các loài có vỏ
như trai, sò, nghêu, hến…giữ một vị trí rất quan trọng bởi vì chúng lấy
thức ăn theo cách lọc nước. Khi các loài trên bị khai thác, thu hoạch
một cách triệt để thì các hệ sinh thái có thể không còn khả năng làm
sạch một cách hiệu quả đối với các loài tảo độc hại như nó vốn có. Các
vùng đất ngập nước ven biển cũng có khả năng lọc bỏ các chất ô nhiễm
và sự mất mát của các vùng đất này tỉ lệ thuận với sự xuất hiện hiện
tượng thuỷ triều đỏ.
Ngoài ra các hoạt động của con người gây ô nhiễm môi trường , biến
đổi khí hậu cũng là nguyên nhân gián tiếp gây ra thủy triều đỏ .

Cơ chế
Yếu tố chính ảnh hưởng đến sự nở hoa của tảo bao gồm: Sự gia tăng nhiệt
độ bề mặt biển, ánh sáng, tăng lượng chất dinh dưỡng trong môi trường
biển. Ngoài ra, thuỷ triều đỏ có thể lây lan trên diện rộng bởi gió, dòng
chảy, những cơn bão hoặc tàu thuyền.
13



Cơ chế tảo nở hoa được thể hiện qua sơ đồ sau :

Gió

Ánh sáng

Bào tử
“Nở hoa”
Dinh
dưỡng

Nhiệt độ

Trong giai đoạn bào xác, vi tảo tồn tại dưới dạng tiềm sinh ở đáy cát thềm
lục địa. Vào một thời điểm nào đó mà con người khó đoán trước, chúng sản
sinh rất nhanh với mật độ dày đặc (60-70 triệu tế bào trong 1 lít nước), biến
nước biển từ màu xanh chuyển sang vàng nhạt, vàng thẫm rồi đỏ như pha
máu.
Các loài tảo và vi khuẩn có chứa các sắc tố màu khác nhau, sống trôi nổi,
dưới những điều kiện môi trường nhất định có thể sinh trưởng thành các
quần thể to lớn ở vùng ven bờ gây nên sự đổi màu nước. Sự đổi màu nước
tự nhiên thành mầu đỏ, nâu, vàng nâu nhạt (màu hổ phách) hoặc xanh vàng
ở các vùng nước rộng lớn diễn ra là kết quả của sự nở hoa (Algal blooms)
của các loài vi tảo và vi khuẩn lam trong thủy vực. Màu đặc trưng của Biển
Đỏ gây nên bởi sự nở hoa của vi khuẩn lam Oscillatoria erythraeum mà
chúng có chứa các sắc tố đỏ phycoerythrin, v.v
Người ta chia hiện tượng nở hoa của tảo độc hại thành một số loại sau :
- Các loài không chứa độc tố nhưng khi nở hoa làm thay đổi màu nước;

dưới những điều kiện đặc biệt chẳng hạn như trong các vịnh kín, tảo nở
hoa có thể tăng đến mật độ rất cao làm chết cá và các động vật không
xương sống có trong thủy vực đó do cạn kiệt oxy. Tiêu biểu trong nhóm

14


4.

này là các loài: Gonyaulax polygramma, Noctiluca scintillans (tảo
giáp), Trichodesmium erythraeum (tảo lam).
- Các loài sản sinh ra các độc tố mạnh mà ta có thể phát hiện được thông
qua chuỗi thức ăn tới con người, gây nên một loạt các chứng bệnh về
thần kinh và tiêu hóa, trong đó các đại diện của tảo Giáp, có các loài
thuộc chi Dinophysis, Goniaulax và Prorocentrum có tính độc rất cao.
- Các loài không độc với người nhưng lại độc với cá và các động vật
không xương sống (đặc biệt trong các hệ thống nuôi thâm canh) do phá
hủy hoặc làm tắc các mang của chúng; bao gồm các loài tảo khuê
Chaetoceros convolutus, tảo giáp Gymnodinium mikimotoi,... gây nên.
Hiện trạng
Cho đến nay, đã có nhiều vụ thủy triều đỏ xảy ra trên toàn thế giới kể cả
Việt Nam
4.1.
Trên thế giới
- Thủy triều đỏ lần đầu được ghi nhận là vào năm 1793, tại British
Columbia, Canada. Theo trang LP, Thuyền trưởng George Vancouver
cho lái tàu đi qua khu vực bờ biển, một số người trong thủy thủ đoàn đã
dùng các con trai cho bữa sáng. Chỉ sau vài phút, họ bị ngộ độc, tay và
chân bị liệt, nôn mửa. Một người sau đó tử vong. Phải gần hai thế kỷ
sau đó, người ta mới xác minh được nguyên nhân của căn bệnh lạ,

chính là do con trai đã bị nhiễm tảo độc.
- Thủy triều độc ở New England (Mỹ) vào năm 1972. Đợt thủy triều đỏ
này do tảo độc dinoflagellate gonyaulax gây ra. Loại tảo này có độc
tính cao, được tìm thấy trong các loại tôm, cua, trai, sò. Nếu ăn phải hải
sản có nhiễm tảo, nạn nhân có thể bị ngộ độc, tê liệt và tử vong.
- 1976: Trường hợp đầu tiên có biểu hiện của ngộ độc liệt cơ là
ở Sabah, Borneo nơi 202 nạn nhân đã được báo cáo có tình trạng trên, 7
người đã tử vong
- 1840: Không có trường hợp tử vong của con người đã được quy cho
thủy triều đỏ tại Florida, nhưng người dân có thể bị kích ứng đường hô
hấp (ho, hắt hơi và chảy nước mắt) khi các sinh vật thủy triều đỏ
(Karenia brevis) hiện diện dọc theo bờ biển và gió phát tán đi những
chất độc lơ lửng trong không khí của chúng vào bầu không khí. Việc
bơi lội vẫn an toàn song kích ứng da hay tồi tệ hơn là cháy da có thể
xảy ra trong khu vực tập trung cao của thủy triều đỏ.
15


-

-

-

-

-

-


-

Thủy triều đỏ dị thường ở HongKong năm 1998. Tại HongKong, thủy
triều đỏ xuất hiện tháng 3-4/1998 đã gây tổn thất chưa từng cho trong
lịch sử nuôi trồng thủy hải sản tại đây. Sự kiện này được cho là bất
thường, kể cả về mức độ bao phủ lẫn chiều hướng xuất hiện. 20 trong
tổng số 26 khu vực nuôi cá bị ảnh hưởng, hủy hoại hơn 80% dự trữ cá
thường trực. Thảm họa này do một loại tảo mới xuất hiện trong vùng.
Theo nghiên cứu năm 2003, nguyên nhân dẫn đến việc cá chết không
phải do thiếu oxy, vì vùng biển có cá chết vẫn có oxy.
Thảm họa cá chết năm 2005. Đợt tảo độc bùng nổ năm 2005 đã khiến
ngành công nghiệp cá tại New England đóng cửa, và tốn 5 triệu USD
trong quỹ hỗ trợ thảm họa liên bang. Có nơi, tảo độc trải dài hơn 30
dặm. Dọc bờ biển Florida, 30 con lợn biển bị chết. Độc tố gây nguy
hiểm đến mức – chỉ một con sò nhiễm độc cũng gây chết người.
Tử vong ở Malaysia. Tháng 1/2013, một đợt thủy triều đỏ xảy ra một
lần nữa tại bờ biển Đông thuộc bang Sabah nằm trên đảo Borneo của
Malaysia. Hai trường hợp tử vong sau khi ăn hải sản đã bị nhiễm độc tố
từ thủy triều đỏ.
Thiệt hại du lịch ở Florida. Đợt thủy triều đỏ xảy ra ở bãi biển Sarasota
- chủ yếu tại chuỗi đảo Siesta Key, Florida vào tháng 1/2013 khiến hàng
loạt cá chết. Du lịch bị ảnh hưởng vì du khách gặp vấn đề về đường hô
hấp.
Thảm họa thủy triều đỏ tại Florida 2014. Vào tháng 8 một đợt thủy
triều đỏ không lồ xảy ra tại Florida có độ dài 90 145km và rộng 96km.
Đây là hiện tượng thủy triều đỏ diện rộng nhất từng được ghi nhận.
Thủy triều đỏ không nhất thiết giết các loài giáp xác, nhưng chất độc
tích tụ trong chúng có thể chuyển qua người, gây ngộ độc. Việc đóng
cửa ngư trường khai thác sò ở bang Washington gây tổn thất 9,2 triệu
USD, và ngành công nghiệp cua thiệt hại 84 triệu USD.

2015: Tháng Sáu, 12 người nhập viện ở Bohol do ngộ độc thủy triều đỏ.
2015: Tháng Tám, xảy ra ở một số bãi biển Hà Lan
giữa Katwijk và Scheveningen.
2015: Tháng Chín, thủy triều đỏ xảy ra tại Vịnh Mexico, ảnh hưởng
đến Đảo Padre (Đảo Bắc Padre và Đảo Nam Padre) ở Texas.
4.2.

Tại việt Nam

Tại Việt Nam, hiện tượng thủy triều đỏ cũng đã xảy ra ở nhiều nơi. Tuy
nhiên, khu vực biển Bình Thuận là nơi có tần suất nở hoa của vi tảo cao
16


nhất, hiện tượng này. Tháng 6 - 7/2014, thủy triều đỏ tạo nên các trận
bọt biển màu đỏ vàng ở bãi biển Mũi Né – Hòn Rơm (Phan Thiết, Bình
Thuận). Xác cá và nhiều động vật, rong tảo biển dạt vào và phân hủy,
bốc mùi hôi thối gây ô nhiễm môi trường. Cư dân ở đây cho biết hiện
tượng thủy triều đỏ thường xuất hiện ở vùng biển này vào tháng 6 hàng
năm.
Đồng thời, nghề sản xuất giống thủy sản và nuôi lồng các loài tôm hùm,
cá mú cũng thải ra môi trường một lượng dinh dưỡng đáng kể cũng là
một điều kiện kích thích sự nở hoa. Hiện tượng nở hoa nước thường
xảy ra trong các hồ nước ngọt và các ao nuôi thủy sản. Hiện tượng tảo
nước ngọt nở hoa cũng đã gặp ở Hồ Hoàn Kiếm (Hà Nội), hồ Xuân
Hương (thành phố Đà Lạt) và gần đây, trong tháng 4/2016 tại sông Ba,
đoạn chảy qua xã Chư Ngọc huyện Krông Pa, Gia Lai.

Hiện tượng tảo nở hoa đã gặp tại thủy vực nước ngọt cũng như ở biển
Việt Nam. Tại các vùng biển Việt Nam có hơn 70 loài tảo, vi khuẩn

lam gây độc.
-

Theo Sở Tài nguyên và Môi trường tỉnh Bình Thuận, hiện tượng này
thường xuất hiện mỗi năm 1 lần, vào khoảng từ tháng 3 đến tháng 8
hàng năm, cao điểm nhất là tháng 7 và tháng 8 khi có hiện tượng nước
trồi cuối mùa khô và đầu mùa mưa.

-

Năm 2002 loại tảo nở hoa tạo thành vùng thủy triều đỏ rộng khoảng
hơn 40km2 làm cho toàn bộ nước biển Bình Thuận có mùi hôi và xác
tảo tấp vào bờ dày khoảng 10 cm gây ô nhiễm.

-

Loài vi khuẩn lam Phaeocystis globosathường xuất hiện ở vùng biển
Bình Thuận vào Tháng 7, Tháng 8 hàng năm. Giữa tháng 7/2012, thủy
triều đỏ ở đây xuất làm 90 % sinh vật trong vùng triều bị chết, kể cả
tôm cá nuôi trong các lồng bè và làm cho 82 người phải nhập viện vì
tắm biển ở đây, da bị ngứa, phồng rộp. Năm 2004, loài vi khuẩn này đã
gây ra hiện tượng thủy triều đỏ trên diện tích khoảng 40 km2 tại vùng
biển huyện Tuy Phong, sinh khối của chúng dạt vào bờ biển tạo thành
lớp dày, khi phân hủy làm môi trường ô nhiễm nghiêm trọng.

-

Tháng 6 và Tháng 7/2014, thủy triều đỏ tạo nên các trận bọt biển màu
đỏ vàng ở bãi biển Mũi Né – Hòn Rơm (Phan Thiết, Bình Thuận) là nơi
17



có nhiều resort cao cấp. Xác cá và nhiều động vật, rong tảo biển dạt vào
và phân hủy, bốc mùi hôi thối gây ô nhiễm môi trường làm du khách
không dám xuống biển tắm. Cư dân ở đây cho biết hiện tượng thủy
triều đỏ thường xuất hiện ở vùng biển này vào tháng 6 hàng năm.

5.

-

Tháng 1/2005 Khu vực bãi biển Đồi Dương (TP Phan Thiết, Bình
Thuận) xảy ra sự nở hoa của tảo lam Phaeocystis globosa tảo chết dày
đặc dạt vào bờ làm nước biển và không khí hôi thối, đen như nước
cống.

-

Ngày 22/4/2016, báo Nhân dân đã đưa tin thủy triều đỏ xuất hiện ở
Nghệ An.

Hậu quả
Trong những năm gần đây, các nhà khoa học liên tục ghi nhận báo cáo về
hiện tượng tảo nở hoa trên khắp thế giới, thủy triều đỏ xuất hiện mà chúng
ta khó dự báo trước và nhiều trường hợp xảy ra trên diện rộng nên hậu quả
để lại vô cùng nghiêm trọng . Đây là hiện tượng thu hút sự quan tâm ở tầm
quốc gia vì chúng không chỉ tác động tới sức khỏe con người mà còn tàn
phá hệ sinh thái biển và gây tác hại trực tiếp cho nền kinh tế địa phương và
khu vực.
5.1.

Ảnh hưởng lên hệ sinh thái :
Thủy triều đỏ được biết đến dưới các đợt nở hoa bùng phát của tảo biển, tấn
công và làm tổn thương hàng loạt đối với động vật biển, giáp xác và thân
mềm như cua, tôm, trai, sò, vẹm. Sự tác động của tảo độc, hại tới các loài
động vật như chim, thú chủ yếu bằng cách gián tiếp, thông qua chuỗi thức
ăn tức là những động vật bậc cao sẽ bị tác động khi tiêu thụ các hải sản
biển cá, cua.. đã nhiễm độc tố cao.
Ngoài ra, một số loài tảo độc hại có thể trực tiếp gây hại cho các loài thủy
sinh vật, như làm tắc nghẽn mang hoặc khi phân hủy giải phóng độc tố ra
môi trường. Gây ra cái chết hàng loạt cho các loài cá có lẽ là tác động lớn
nhất thường quan sát được trong những tác động của HABs trên các loài
động vật hoang dã. Động vật biển cũng bị ảnh hưởng bởi độc tố của tảo.
Năm 1991, hiện tượng tảo cát Nitzchia occidentalis nở hoa xảy ra ở vịnh
Monterey, California, làm tích tụ axit domoic trong sinh vật phù du kiếm ăn
18


bằng cách lọc nước. Hệ quả là các loài cá nhỏ ăn chúng cũng nhiễm độc và
sau đó đầu độc những loài chim cốc và bồ nông ăn cá với số lượng lớn.
Thủy triều đỏ còn gây thiệt hại lớn cho hệ sinh thái khi tảo chết. Trong một
số điều kiện, quá trình phân hủy của khối lượng tảo chết khổng lồ tiêu thụ
nhiều oxy đến mức dẫn tới hạ oxy trong máu ở nhiều động vật biển, khiến
chúng chịu thương tổn nặng nề hoặc tử vong do không thể thích ứng với
môi trường thiếu dưỡng khí. Tảo cũng xếp đầy trong mang cá hoặc gây
kích ứng phần mang, nâng cao tỷ lệ tử vong của cá biển.Trường hợp tảo nở
hoa làm hàm lượng Oxy tăng cao đến mức bảo hòa thì 100% Hb chuyển
thành HbO2, lúc này áp suất riêng phần của Oxy rất lớn sẽ đẩy một phần
HbO2 tồn tại ở dạng bọt khí làm tắc nghẽn mạch máu gây rối loạn tuần
hoàn và làm chết cá. Tuy nhiên HABs có thể ảnh hưởng đến nhiều khía
cạnh khác của hệ sinh thái nước ngọt và hệ sinh thái biển. Độc tố của tảo đã

gây ra sự tử vong của cá voi, lợn biển, sư tử biển, cá heo, rùa biển, chim,cá
và các loài động vật hoang dã khác.
Bảng: Khả năng ảnh hưởng của sự nở hoa của loài Karenia brevis
Mức độ

Mật độ tế bào
Karenia brevis/lit

Khả năng ảnh hưởng

Rất thấp

<10,000

Thấp

<100,000

Trung bình

100,000 đến
<1,000,000

Cấm thu hoạch các
loài thân mềm và
giáp xác, có thể gây
kích thích hô hấp
Gây kích thích hô
hấp, có thể dẫn đến
chết cá

Gây kích thích hô
hấp, làm chết cá

Cao

>1,000,000

Tất cả các hậu quả
trên và làm thay đổi
màu nước

Trên thực tế, tảo biển là mắt xích quan trọng trong chuỗi thức ăn dưới đại
dương. Hầu hết các đợt tảo biển nở hoa có lợi. Chúng cung cấp số lượng
lớn thức ăn dồi dào nuôi dưỡng các loài động vật khác. Tuy nhiên, khi sự
19


cân bằng của tự nhiên bị phá vỡ, cụ thể là lượng tảo sinh sôi quá mạnh, sẽ
gây ra tác động tiêu cực tới hệ sinh thái.
5.2.
Tác động đến sức khỏe con người :
Một số loài vi tảo có khả năng sản sinh các chất độc, độc tố tảo có thể được
tích lũy trong vài loài động vật thân mềm sò, ốc hay cá… và không bị phá
hủy trong quá trình đun nấu, không ảnh hưởng đến mùi vị của thực phẩm.
Do vậy khó có thể xác định được các loại đồ biển bị nhiễm độc do vi tảo
gây ra. Đây là nguyên nhân gây ra bệnh tật hoặc thậm chí tử vong cho con
người thông qua việc tiếp xúc hay tiêu thụ các thực phẩm như trai, hến,
hàu… là mối đe dọa lớn đối với sức khỏe người tiêu dùng vì chúng là các
loài lấy thức ăn theo cơ chế lọc nước và kết quả là nhanh chóng tích lũy các
độc tố của tảo trong mô của chúng. Các loài cá cũng có khả năng tích lũy

chất độc đến mức nguy hại thông qua việc ăn trực tiếp các loài tảo độc hoặc
do tiếp xúc qua vết thương bị trầy xước. Con người cũng sẽ bị tác động khi
tiếp xúc trực tiếp với các quần thể tảo độc nở hoa.
Có một số loài tảo lam có khả năng tạo ra độc tố cyanua (cyanotoxin), các
căn bệnh do nhiễm các độc tố (Cyanotoxin) này thường là các bệnh về gan,
rối loạn tiêu hóa, viêm loét dạ dày, dị ứng ngoài da do tiếp xúc nước như
các hoạt động vui chơi giải trí.
Về mặt sinh lý độc tố của vi khuẩn lam được chia thành hai loại : Độc tố
thần kinh và độc tố gan.
+ Độc tố thần kinh (Neurotoxins) : Dấu hiệu bị nhiễm độc tố như : choáng
váng, lảo đảo, co giật cơ, thở hổn hển và co quắp chân tay. Khi bị nhiễm
độc tố ở nồng độ cao thì hô hấp khó khăn, có khi ngừng thở. Độc tố thần
kinh Anatoxin được tổng hợp nhờ các loài vi khuẩn lam thuộc chi
Anabaena, Aphanizomenon, Osillatoria và Trichodesmium.
+ Độc tố gan (Hepatotoxin) : Là chất kiềm chế protein photphotases I và
2A, gây chảy máu trong gan. Dấu hiệu khi bị nhiễm độc tố biểu hiện cơ thể
yếu ớt, nôn mửa, tiêu chảy và rét run. Độc tố gan gồm có : Microcystin và
Nodularin.
Hiện nay, có 6 loại triệu chứng ngộ độc do tiêu thụ thực phẩm biển nhiễm
độc tố tảo xảy ra với con người. Sáu hội chứng ngộ độc thực phẩm biển
được ghi nhận do sự tích tụ độc tố tảo trong cá hoặc các loại thân mềm có
vỏ là
- Đột tử
20


-

Liệt cơ
Mất trí nhớ tạm thời

Đau đầu
Tiêu chảy
Đau bụng

Việc hít không khí có biến chất do sinh vật chết bởi thủy triều đỏ có thể gây
các triệu chứng bệnh đường hô hấp như hen suyển và khi tiếp xúc với các
loại tảo độc có thể gây kích ứng da và mắt.
5.3.

Gây tác hại trực tiếp cho nền kinh tế địa phương và khu vực :

Hiện tượng tảo nở hoa xuất hiện giữa các khu vực nuôi trồng thủy, hải sản,
nó sẽ gây ra hiện tượng sinh vật chết hàng loạt, là mối hiểm họa đối với các
hộ nuôi trồng thủy hải sản và ảnh hưởng đến việc khai thác của ngư dân.
Khi địa phương xuất hiện thủy triều đỏ là cá tôm chết hàng loạt nên cũng sẽ
ảnh hưởng không nhỏ đến thị trường tiêu thụ hải sản. Ngoài ra thủy triều đỏ
làm nước biển hôi thối, không khí độc hại gây tác động tiêu cực đến các
hoạt động du lịch dịch vụ trên bờ biển .
6.

Biện pháp khắc phục
Thủy triều đỏ gây ra nhiều hậu quả xấu cho con người và môi trường, vì
vậy việc nghiên cứu thực hiện các biện pháp khắc phục là vô cùng cần
thiết, việc này đòi hỏi sự phối hợp thực hiện của tất cả mọi người tự người
dân đến các tập thể, cơ quan chức năng.
6.1.
Cơ quan chức năng :
- Phương pháp phòng tránh : Xúc tiến hoàn thiện các nghiên cứu,biện
pháp phòng tránh thủy triều đỏ, nghĩa là các biện pháp tích cực
nhằm tránh xảy ra hoặc giảm bớt mức độ nguy hại, tổn thất do

HABs. Phát triển các chiến lược cho công tác phòng chống là thử
thách bởi vì nó đòi hỏi sự hiểu biết nguyên nhân và cách thức phân
biệt sự khác nhau giữa các loài tảo gây hại và tác động của nó đến
từng hệ thống sinh thái. Bên cạnh sự phức tạp của các quy trình, hiện
đang tồn tại các mô hình dự báo có tính chất tích cực trong kiểm tra,
kiểm soát các động thái phức tạp của hiện tượng thủy triều đỏ hay sự
nở hoa của các loài tảo gây hại.
Tiếp tục hoàn thiện các nghiên cứu để cải thiện, nâng cao sự hiểu
21


-

-

biết về đặc tính sinh lí, sinh thái của habs cũng như các kiến thức về
đại dương. Hiểu được cơ chế xảy ra của thủy triều đỏ có thể giúp các
nhà khoa học tính toán các mô hình ngăn ngừa những đợt bùng phát,
mang ý nghĩa sinh thái học và giảm được đáng kể những thiệt hại về
kinh tế. Thiết lập hệ thống giám sát, quan trắc, cảnh báo chất lượng
nước và hiện tượng tảo nở hoa, đặc biệt là đối với hiện tượng thủy
triều đỏ.
Giảm thiểu chất dinh dưỡng chảy vào ven biển và bên trong các thủy
vực nhằm hạn chế sự ô nhiễm dinh dưỡng là một trong những lý do
khiến cho việc mở rộng của habs trên toàn thế giới.Có thể tiến hành
các biện pháp kiểm tra, kiểm soát không chỉ đối với các nguồn thải,
đầu vào của các chất dinh dưỡng trên mà còn trong cách thức sử
dụng đất, hạn chế nguồn nước ngọt kiểm soát quản lý việc thoát
nước đổ vào đại dương.
Kiểm soát: Việc kiểm soát là trực tiếp hay gián tiếp làm giảm, khoanh

vùng sự xuất hiện của sự nở hoa. Kiểm soát không nên lẫn lộn với ngăn
cấm, tiệt trừ. Kiểm soát vấn đề trên là cả một thách thức, do sự phát
triển về chi phí, hiệu quả, tác động môi trường, và phụ thuộc lớn vào
nhận thức cộng đồng. Kiểm soát chặt chẽ các yếu tố môi trường có thể
gây nên các hiện tượng này như nguồn dinh dưỡng cung cấp cho thủy
vực. Nếu để nguồn chất thải chảy vào các thủy vực mà chưa xử lý đảm
bảo cũng có thể là một nguyên nhân gây ra hiện tượng tảo nở hoa.
Hạn chế xây dựng nhà máy thủy điện gần biển. Đảm bảo cho sự lưu
thông của nước tại các thủy vực nước,cửa biển để tránh tình trạng nước
đọng, tích tụ các chất dinh dưỡng làm tảo phát triển mạnh.
Phương pháp thông tin: truyền hình,sách báo,tuyên truyền… Tập huấn,
hướng dẫn cho nhân dân, cán bộ các địa phương ven biển, đặc biệt là
ngư dân và lực lượng kiểm ngư, cán bộ ngành hải sản, các cơ sở nuôi
trồng hải sản… để nhận biết, phát hiện hiện tượng tảo nở hoa và thủy
triều đỏ, kịp thời thông báo cho các chính quyền và các cơ quan chức
năng. Tuyên truyền về việc không ăn các hải sản bị chết tại vùng có
thủy triều đỏ để tránh nhiễm độc tố từ một số loài tảo đã xâm nhập vào
các hải sản. Xử lý nghiêm minh những người cố tình vi phạm, buôn bán
các hải sản đã chết vì nhiễm độc tại vùng thủy triều đỏ
6.2.
Người dân :
22


Khi phát hiện thủy triều đỏ cần lập tức báo cho cơ quan chức năng và
phối hợp thực hiện những chỉ đạo, hướng dẫn khuyến cáo của nhà
nước.
-

Đối với các hộ nuôi trồng thủy hải sản cần nghiêm túc thực hiện quy

hoạch chặt chẽ việc nuôi trồng, tránh để tình trạng dư thừa thức ăn
gây phú dưỡng nguồn nước. Khi xuất hiện thủy triều đỏ cần nhanh
chóng thực hiện các biện pháp khắc phục để hạn chế thiệt đến mức
thấp nhất. Có thế tham khảo một số biện pháp sau đây:

Ngừng ngay không cung cấp thức ăn cho tôm, cá để giảm nhu cầu
oxy của động vật thủy sản.
• Di chuyển lồng nuôi đến nơi an toàn hoặc dìm lồng xuống gần đáy
biển để tránh lớp nước tầng mặt chịu ảnh hưởng của tảo độc hại.
• Bơm nước biển từ tầng đáy lên mặt nơi có lồng, bè nuôi để cung
cấp nước sạch.
- Đối với các công ty nhà máy : cần chú trọng hệ thống lưu thông xử lí
nước thải để đảm bảo thông số gây ô nhiễm môi trường cũng như các
chất dinh dưỡng dư thừa đổ ra môi trường, đầu tư lắp đặt hệ thống xử
lý nước thải trước khi xả thải ra môi trường, đặc biệt là xả trực tiếp
ra sông, biển.
- Các trang trại, hộ chăn nuôi cần xử lý chất thải hợp lý, nhà nông thận
trọng trong viejc sư dụng chất bảo vệ thực vật đặc biệt là các loại
phân bón cho cây trồng chứa nhiều dinh dưỡng nitrat, phosphat, …
- Không xả rác thải xuống biển, không ngừng nâng cao ý thức bảo vệ
môi trường, chống biến đổi khí hậu . Đây là việc đơn giản nhất mà
tất cả mọi người đều có thể thực hiện được.
6.3.
Một số biện pháp đề xuất:
- Một số biện pháp đã được áp dụng ở một số nước như Hàn Quốc,
Nhật Bản và Trung Quốc là sử dụng đất sét (dạng bột hoặc dạng
lỏng) rải trên vùng thủy triều đỏ với lượng 20-200g/m2 để kết tủa các
tế bào tảo độc hại chìm xuống đáy. Tuy nhiên biện pháp này cũng
mới chỉ thử nghiệm chứ chưa được sử dụng rộng rãi.
- Hiện tại các nhà khoa học đang phát triển phương pháp sử dụng hóa

chất làm tan màng nhày do tảo độc gây ra trong mang cá, hỗ trợ cá
hô hấp hay sử dụng hóa chất như ozôn để diệt tảo. Hoặc sử dụng các
biện pháp sinh học như sinh vật ăn lọc (nhuyễn thể hai mảnh vỏ),
•

23


-

động vật phù du, virus, vi khuẩn hay một loài tảo khác để hạn chế sự
bùng phát của tảo độc.
Để phòng chống hiện tượng nở hoa của nước và thủy triều đỏ, có thể
sử dụng CuSO4 0,01 % hoặc dùng ozon. Phương pháp này chỉ dùng
cho những thủy vực diện tích mặt nước hạn chế, khó dùng ở biển.

Việc giám sát tảo gây hại ở một khu vực nhỏ (ví dụ như vịnh Florida) của
Mỹ tốn cả triệu USD mỗi năm. Hằng năm, Trung Quốc cũng bỏ ra một
ngân sách lớn để nghiên cứu và giám sát tảo gây hại. Ở nước ta, đầu tư cho
lĩnh vực này còn rất khiêm tốn.
7.

Kết luận

“Thủy triều đỏ” hay sự nở hoa của tảo, hiện nay nổi cộm như một mối
nguy hại đối với môi trường biển nói riêng, môi trường nước nói chung. Hiện
nay, những nguyên nhân gây xuất hiện hiện tượng này đã được xác định một
phần, tuy nhiên, việc phòng tránh và dự đoán vẫn còn là khó khăn đối với các
nhà chuyên môn. Chúng ta chỉ mới có thể dự đoán chính xác vị trí sẽ bị lây lan,
nhưng chưa thể xác định lúc nào thì xuất hiện thủy triều đỏ. Vì vậy, thủy triều

đỏ vẫn còn là hướng nghiên cứu rất mới mẻ, và nhiều thú vị đối với các nhà
khoa học.

24


VI.
Tài liệu tham khảo
 />




%C4%91%E1%BB%8F
/> /> /> />
25