ĐỀ TÀI SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM:
“MỘT SỐ GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ SỬ
DỤNG BÀI GIẢNG ĐIỆN TỬ TRONG QUÁ TRÌNH
DẠY HỌC MÔN NGỮ VĂN Ở TRƯỜNG THCS”
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
1. Lí do chọn đề tài
Trong hoàn cảnh toàn ngành Giáo dục - Đào tạo đang nỗ lực đổi mới phương pháp dạy học theo
hướng tích cực, chủ động của học sinh thì người giáo viên cũng phải trăn trở để tìm cho mình
một phương pháp dạy học với tinh thần chung ấy.
Giảng dạy mọi bộ môn khoa học nói chung và giảng dạy môn Ngữ văn trong trường THCS nói
riêng luôn đòi hỏi người giáo viên phải tìm tòi, sáng tạo để có phương pháp thích hợp giảng dạy
và mang lại hiệu quả cao nhất. Sở dĩ như vậy là vì phương pháp giảng dạy có ý nghĩa quyết định
đối với chất lượng một giờ dạy. Có thể nói, cùng một nội dung chương trình nhưng phương pháp
giảng dạy của giáo viên khác nhau thì mức độ hiểu bài của học sinh cũng khác nhau. mặt khác
đối tượng giảng dạy là những con người cụ thể, nội dung kiến thức cần giảng dạy thuộc những
bộ môn khoa học khác nhau. Vì vậy, người dạy học phải làm sao có được phương pháp phù hợp
nhất để chuyển tải đúng đắn chân lý khoa học vào đối tượng giảng dạy để đối tượng có thể hiểu
đúng đắn và sâu sắc nội dung tri thức đó và vận dụng vào cuộc sống của mình.
Môn ngữ văn trong nhà trường vừa là một môn học nghệ thuật, vừa là môn học công cụ. Dạy học tác phẩm văn chương trong nhà trường có nhiệm vụ nâng cao
chất lượng cho người học, làm phong phú hơn về văn hoá, về tâm hồn và phát triển nhân cách
của người học. Dạy học tác phẩm văn chương trong nhà trường là hướng dẫn sự tiếp nhận của
tác phẩm, làm cho văn bản ngôn từ sống lại trong học sinh, giúp các em nhận ra điều mà tác giả


muốn đối thoại với người đời. Từ sự nhận thức



đó, các em đi đến sự tự ý thức, tự điều chỉnh mình trong cuộc sống.
Qua nhiều năm giảng dạy, bản thân tôi luôn tìm cách cải tiến phương pháp giảng dạy đối với
từng loại kiến thức, từng bài dạy cụ thể để mỗi giờ dạy từ chỗ học sinh ít chú ý nghe giảng trở

nên sinh động, hấp dẫn hơn với các em.
Đặc biệt trong những năm gần đây với chủ trương của ngành giáo dục là đẩy mạnh công nghệ
thông tin vào trường học, công nghệ thông tin đã góp phần hiện đại hoá phương tiện, thiết bị dạy
học góp phần đổi mới phương pháp dạy học thì mỗi giáo viên cũng cần phải nỗ lực hơn để có
thể theo kịp tốc độ phát triển của thời đại. Nhờ sự phát triển của khoa học kỹ thuật, quá trình dạy
học đã sử dụng những phương tiện dạy học sau: Phim chiếu để giảng bài với đèn chiếu
Overhead, Phần mềm hỗ trợ bài giảng, minh hoạ trên lớp với LCD-projector (Máy chiếu tinh thể
lỏng), phần mềm dạy học giúp học sinh trên lớp và ở nhà, công nghệ kiểm tra, đánh giá bằng
trắc nghiệm trên máy tính, sử dụng mạng Internet để dạy học và đặc biệt là sử dụng bài giảng
điện tử. Tất nhiên trong quá trình sử dụng các phương tiện dạy học hiện đại giáo viên và học
sinh gặp không ít các khó khăn. Vậy làm thế nào để việc sử dụng công nghệ thông tin vào các
tiết học cho có hiệu quả là một vấn đề không nhỏ và được sự quan tâm của nhiều người.
Trong quá trình sử dụng công nghệ thông tin nói chung bản thân tôi cũng đã cố gắng, nỗ lực rất
nhiều. Quá trình giảng dạy, sử dụng giáo án điện tử cũng gặp không ít khó khăn. Nhưng tôi ý
thức được rằng không thể không có giải pháp tốt, bởi vì xã hội ngày càng phát triển nếu mình
không cố gắng thì sẽ tự đào thải mình. Vì lý do đó mà trong thực tế tôi đã học hỏi những người
xung quanh, bạn bè, tìm tòi sách vở, tài liệu, nghiên cứu thông qua mạng Internet để tìm ra giải
pháp tốt nhất áp dụng cho từng bài dạy một cách có hiệu quả và qua mỗi lần sử dụng để rút ra
được một số kinh nghiệm. Bài viết này tôi cũng mạnh dạn đưa ra một ý kiến: "Một số giải pháp


THCS".



2. Thực trạng khi chưa sử dụng giáo án điện tử.Từ trước tới nay, việc dạy văn của chúng ta mặc
dù có cải tiến liên tục, có phát triển, có hoàn thiện không ngừng, nhằm làm cho giờ văn hay
hơn, thiết thực hơn, giàu hơi thở và mạch nhịp của cuộc sống hơn, nhưng tất cả vẫn diễn ra trong
khuôn khổ của lối "giảng văn", thầy giảng - trò nghe, học sinh tiếp thu bài giảng một cách thụ
động. Trong lúc đó qua những kết quả nghiên cứu tâm sinh lý của học sinh và điều tra xã hội học g

ần đây cho thấy thanh, thiếu niên có những thay đổi trong sự phát triển tâm sinh lý, đó là sự thay đổi
có gia tốc. Trong điều kiện phát triển của các phương tiện truyền thông, trong bối cảnh hội
nhập, mở rộng giao lưu, học sinh được tiếp thu nhiều nguồn đa dạng, phong phú từ nhiều mặt c
ủa cuộc sống, có hiểu biế nhiều hơn, linh hoạt và thực tế hơn so với các  thế hệ cùng lứa tuổi
trước đây. Trong học tập họ không thoả mãn với vai trò của người tiếp thu thụ động, không chấp
nhận các giải pháp có sẵn nên học sinh có chiều hướng không thích học môn văn. Đây là một t
hực tế được thể hiện qua việc học sinh không có hứng thú gì khi học môn văn, uể oải, không tập
trung, không nhớ, không thuộc thơ, văn; khi
làm bài viết thì không có cảm xúc, điểm thấp...Đối với giáo viên thì sử dụng các phương
pháp dạy học truyền thống một cách khuôn sáo và cứng nhắc, trong một giờ học thì hoạt động của
giáo viên là chủ yếu. Bên cạnh đó giáo viên lại không có bất kỳ một dụng cụ trực quan hay t
hiết bị hỗ trợ cho giảng dạy nào cả nên gặp rất nhiều khó khăn trong việc chuyển tải nội dung bà
i giảng . Ví dụ khi giảng về tác giả, tác phẩm, minh hoạ cụ thể cho một hình tượng nhân vật hay
các chi tiết nghệ thuật, các giai đoạn lịch sử văn học, các đoạn tả cảnh thiên nhiên...
hông có tranh, ảnh hoặc video clíp để minh hoạ.Thực trạng trên đã đặt ra nhiệm vụ cho giáo
viên dạy văn ở các trường trung học là phải tạo hứng thú cho học sinh trong giờ học văn, phát
huy tính tích cực chủ động của các em nhằm nâng cao chất lượng giờ học văn. vấn đề dạy học


bây giờ điều quan trọng không chỉ ở chỗ đưa ra kết luận mà chủ yếu là tìm ra con đường đi



đến kết luận. Đối với môn  ngữ văn, một môn học đồng thời là một môn nghệ thuật thì điều quan trọ
ng không chỉ là ý thức được tác động nghệ thuật mà là giao tiếp hiệu quả với nghệ thuật. Điều đó
chỉ có thể thực hiện được trong điều kiện người giáo viên tôn trọng học sinh như một bạn đọc, c
oi học sinh là một chủ thể cảm thụ tác phẩm trong giờ học, giáo viên chỉ khơi gợi cho các em
đưa các em vào thế giới nghệ thuật của nhà văn để các em tự cảm thụ và hình thành nhâ
n cách. Một trong những phương pháp sử dụng mang lại hiệu quả chính là việc áp dụng c
ng nghệ thông tin nói chung v

bài iản điện tử nói riêng vào quá trình dạy học mô
ngữ văn.II. NHỮNG BIỆN PHÁP THỰC HIỆN1. Cơ  sở  xuất phát các biện pháp giải quyết vấn
đề:Sử dụng máy tính để dạy học là một trong những hướng đổi mới phương pháp dạy học ở trư
ờng THCS hiện nay, trong đó sử dụng bài giảng điện tử đang được các giáo viên quan tâm nhiều. Mỗ
giáo viên cần chọn các tiết học sao cho nếu giảng dạy bằng bài giảng điện tử thì sẽ tận dụng đ
ợc tính tối đa ưu việt của máy tính về phương diện cung cấp thông tin cho người học, tính hấp d
ẫn của bài giảng, có hiệu quả hơn bài giảng
truyền thống. Việc sử dụng giá
á điện tử
ể dạy học cần phải đạt được mục tiêu của bài học.2. Tính ưu việt được thể hiện:a. Ưu điểm: - Các
hiệu ứng, màu
ắ , kiểu chữ... rất tiện lợi cho việc xử lý bài giảng một cách linh hoạt, hấp dẫn và sư phạm
.-  K
ả năng sử dụng có hiệu quả các hình ảnh, phim,
c c tư liệu dạy học nhanh chóng và chất lượng.-  Tiết kiệm nhi
u thời gian viết vẽ trên lớp.
- Thuận lợi cho việc sử dụng các phương pháp dạy học tích cực.


- Thiết kế màn hình đẹp, đa dạng.



- Đã sử dụng nhiều phần mềm chuyên dụng 
ồng ghép phim ảnh minh họa.-  Chịu khó thu thập tài liệu cho môn
ọc.- Giáo viên chuẩn bị bài dạy một lần thì có thể sử dụng nhiều lần.- Các phương tiện dạy học
hiện đại sẽ tạo ra khả năng để giáo viên trình bày bài giảng sinh động hơn, dễ dàng cậ
nhật và thích nghi với sự thay đổi nhanh chóng của khoa học hiện đại.- Các phương tiện s
ẽ hỗ trợ, chuẩn hoá các bài giản
mu, đặc biệt đối với những phần khó gi

g những khái niệm phức tạp.b.  Hạn chế khi sử dụng giáo án điện tử: -  Khi thiết kế giáo án điệ
n tử giáo viên sử dụng màn hình chưa thật hợp lí trong việc bố trí chữ (v
ế quá nhiều hoặc viết quá ít - phải lật trang liên tục), kích cỡ chữ.-  Nội dung viết cũng nh
ư tính nhất quán trong trình bày chưa phù hợp (đâu
à nội dung cho học sinh ghi chép, đâu là điều khiển của giáo viên...).
- Còn lạm dụng các hiệu ứng làm học sin mất tập trung vào bài giảng.- 
m dụng màu sắc, âm thanh, kênh hình  hoặc sử dụng chúng không hợp lí. Để xây dựng và sử dụng
có hiệu quả g
áoán điện tử khi dạy môn ngữ văn, bài viết đề xuất một biện pháp sau:
. Nguyên tắc trong
thiết kế các trang trình chiếu của giáo án điện tử.3.1. Chọn màu sắc:Để sử dụng những trang
trình chiếu thu hút và ấn tượng, ngoài nội dung khoa học ra, chúng ta phải biết sử dụng màu
sắc hợp lí: chọn màu, phối màu giữa nền và chữ, phối màu giữa các dòng văn bản. Mỗi màu nền
mang ý nghĩa riêng của nội dung và đối tượng học sinh. Màu chữ và hình sẽ là công cụ đắc lực phụ
c vụ bài giảng. Việc phân phối màu hợp lí sẽ làm cho bài giảng trở nên hấp dẫn hơn. Chẳn
g hạn như một bài giảng cần dùng một màu chính xuyên suốt cho nội dung của bài giảng, một


vài màu nổi hơn cho các đề mục và một màu khác để làm nổi bật các ý



quan trọng. Chú ý các đề mục có vai trò ngang nhau thì phải có màu giống nhau (cỡ chữ, kiể
chữ cùng nhau). Thông th
ờng, nên dùng màu đỏ để làm nổi bật
ác ý quan trọng (nhưng không để trên nền xanh và tím).3.2. Chữ viết trong trang bài giảng.
Chữ viết trong trang bài giảng thường dùng Times New roman và Arial (hoặc tuỳ sở thích của
người thiết kế). Cỡ chữ kh
lên màn hình cần phải đảm bảo để học sinh ngồi ở dưới hàng ghế
uối cùng cũng đọc hết chữ. 3.3. Việc sử dụng các hiệu ứng (Effect) trên trang trình chiếu.Đ

ặc sắc của bài giảng điện tử là sự phong phú của các hiệu ứng (các kiểu cho xuất hiện trang tr
ình chiếu - Animation Schemes, các kiểu xuất hiện chữ, hình - C
stom Animation...). Song sử dụng chúng cũng tuỳ trường hợp, nhất là các kiểu xuất hiện chữ.Đ
ối với bài giảng điện tử cần hạn chế sử dụng các hiệu ứng quay lộn, bay nhảy vì chúng không thí
h hợp trong giờ học, làm phân tán sự chú ý đối với học sinh. Cho nên sử dụng các Effect vừ
a phải đảm bảo ở mức đủ sinh động. Nên chọn một số kiểu xuất hiện của màn hình phù hợp, mỗi b
ài giảng chỉ nên dùng một kiểu thống nhất. Kiểu xuất hiện của chữ nên sử dụng hạn chế ở m
ột vài Eff
ct như: Box, Diamond, Rese...Chú ý cho thực hiệ
nhanh để không mất thời gian và nhàm chán.3.4. Sử dụng kết hợp các hoạt động và minh hoạ.
Đây cũng là một ưu thế tuyệt đối của bài giảng điện tử mà chiếc bảng thông thường không thể
làm được. Nhất là đối với những bài sử dụng các phương pháp dạy học tích cực, giáo viên
cần mở rộng các nội dung ra thực tế bằng hình ảnh phim, các phần mềm mô phỏng. Cần cập nhập th
ông tin, chèn các câu hỏi
hướng dẫn thảo luận trong khi vẫn để nội dung bài giảng trên màn hình để tiếp tục bài dạy.Một
số tư liệu không chiếm đầy trang bài giảng như một hình vẽ, một trích dẫn, một câu hỏi, một yêu
cầu học sinh làm việc, (trao đổi nhóm về một nội dung nào đó...), ta có thể không cần dùng liên


kết mà chèn trực tiếp rồi dùng các hiệu ứng



xuất hiện khi cần và thoát khi đã dùng xong. Việc làm nà
dễ ực hiện và khi trình chiếu thì làm cho màn
hình sinh động, tập trung sự chú ý của học sinh.3.5.  Khai thác kênh hình trong dạy học Ngữ
văn.
a. Ý nghĩa của việc sử dụng công nghệ thông tin để khai thác kênh hình trong dạy học môn N
gữ vă .Kênh hình được sử dụng trong dạy học môn Ngữ văn chủ yếu là do giáo viên khai thác từ các
nguồn  tư liệu trên mạng, trong sách báo hoặc đôi khi

do chính họ tự thiết kế (vẽ tranh ảnh minh hoạ về các nhân vật, các tình huống của một tác phẩm)
.Việc sử dụng công nghệ thông tin để khai thác tình hình (gồm tranh ảnh và video clip) ở
mỗi giờ học môn N
ữ văn có ý nghĩa nhất định trong việc đổi mới phương pháp giảng dạy và nâng cao hiệu quả giờ họ
c.Đối với bộ môn Văn, do đặc thù là môn học đòi hỏi học sinh phải có khả năng tiếp nhậ
n tri thức bằng chính sự mẫn cảm của đời sống tâm hồn nên nhiều giáo viên còn e ngại sử dụng
công nghệ thông tin để giảng dạy và cho rằng không nhất thiết phải c
n đến sự hỗ trợ của đồ dùng trực quan (tranh ảnh, video clip) mới có được một giờ văn thành công
.Đặt trong các khía cạnh cần khai thác của một tác phẩm như: Bối cảnh lịch sử - xã hội, đời
sống văn hoá của một giai đoạn văn học, phong tục, tập quán của dân tộc, cảnh vật thiên nhi
ên đất nước...Nếu được tái hiện lại qua các hình ảnh, âm thanh, đoạn phim một cách hợp lí và đún
g lúc, chắc chắn sẽ làm giờ giảng sinh động hơn, thu hút sự chú ý của học sinh và giúp các em tố
t hơn trong quá trình tiếp nhận kiến thức. Vẫn biết, văn chương vốn thuộc về đời sống tâm
hồn thì chỉ có thể cảm nhận nó bằng chính tâm hồn của người học. Nhưng, nếu chúng ta biết cách
sử dụng công nghệ thông tin có hiệu quả thì dù có sự xuất hiện của
áy móc và trang thiết bị hiện đại vẫn không thể làm "xơ cứng" đời sống tâm hồn của người học
văn.


b. Khai thác kênh hình trong dạy Văn ở trường THCS.



Kênh hình của bộ môn Văn không sẵn có, không cố định như những bộ môn Lịch sử, Địa lý; vì thế,
giáo viên Văn nếu muốn đưa kênh hình vào bài giảng buộc phải tự kiếm tìm và khai thác qua
mạng, qua sách báo. Cách khai thác và sử dụng kênh hình của họ cũng không giống nhau do ý tưởng
bài giảng của mỗi người mỗi khác, do vậy, có sự đòi hỏi cao ở giáo viên sự chị
khó, khả năng đầu tư về chuyên môn và một niềm say mê trong đổi mới phương pháp dạy h
ọc.Chương trình Ngữ văn ở trường THCS bao gồm các phân môn: Văn học, Tiếng Việt, Tập làm v
n . Kênh hình được khai thác và sử dụng nhiều nhất ở phân môn Văn học do đặc thù của phân m

ôn này là học những kiền thức về lịch sử văn học, tác giả, tác phẩm nên dễ dàng hơn trong quá
trình kiếm tìm và khai thác nguồn kênh học. Tuy nhiên, trong phân môn này, không phải bài họ
c nào cũng có thể khai thác và sử dụng hiệu quả kênh hình; do đó, giáo viên
ần có sự lựa chọn bài học cho phù hợp trước khi có ý định khai thác và sử dụng kênh hình.
Phân môn Văn học trong chương trình THCS là "tổng thể" kiến thức về Văn học của cả 4 năm
THCS, phân bố đều ở các giai đoạn khác nhau của tiến trình lịch sử văn học. Qua quá trình giả
ng dạy và trên cơ sở nguồn tư liệu có khả năng đưa vào sử dụng được trên giờ giảng, chúng tôi
nhận thấy giáo viên c
thể khai thác kênh hình trong giảng dạy phân môn Văn học ở trường THCS từ các nguồn sau:- S
ử dụng băng tư liệu để minh họa tác phẩm bằng giọng đọc, giọng ngâm, lời hát của các nghệ sĩ k
i giảng dạy c
c tác phẩm Văn học dân gian , tác phẩm Văn học trung đại , các tác phẩm Văn học hiện đại.- S
ử dụng các video clip vốn là các tác phẩm đã chuyển thể thành sân khấu hoặc kịch bản phim
để tóm tắt tác phẩm hoặc minh hoạ cho các đoạn trích được học hoặc các đoạn viđeo clip có hìn
h ảnh, nội dung minh hoạ cho bài giảng ( Trình chiếu trích đoạn vở "Quan âm Thị Kính" khi dạ
y bài "Quan âm Thị Kính", trình chiếu cảnh động Phong Nha khi giảng bài "Động Phong Nha", tr
ình chiếu cảnh các cô gái thanh niên mở đường trong phim tư liệu để giảng bài "Những ngôi sao


xa xôi",



trình chiếu cảnh hát ca Huế để dạy bài "Ca Huế trên sông Hương", trình chiếu cảnh sông nướ
c Cà Mau khi dạy bài "Sông nước Cà Mau"...Đặc biệt khi dạy bài "Thuyết minh về một danh la
m thắng cảnh", "Thuyết minh về một phương pháp" thì càng cần dùng đến các viđeo clip có nộ
i dung liên quan đến bài dạy để học sinh cảm nhận được bằng hình ảnh trực quan sinh đông về đối
tượng mình đang tìm hiểu thì quá trình tiếp thu bài
sẽ có hiệu quả hơn rất nhiều vì đây là những tiết tập làm văn vốn rất khô khan và khó dạy).- Sử
dụng tranh ảnh để giới thiệu trực tiếp với học sinh về tác giả (ảnh của một số tác giả đ

ược học), tác phẩm ( ảnh bìa của một tác phẩm văn học) hoặc để minh hoạ cụ thể cho các h
ình tượng nhân vật (ảnh Bác khi dạy bài "Đức tính giản dị của Bác Hồ" hoặc bài "Đêm nay Bác không
ngủ"), các chi tiết nghệ thuật, các giai đoạn lịch sử văn học, các đoạn tả cảnh thiên nhiên t
rong các tác phẩm
được học (ảnh bình minh lên trên biển, ảnh chợ cá ven biển... khi dạy bài "Quê hươn
g "... )4.
ác bước khi sử dụng công nghệ t
ng tin để khai thác kênh hình trong dạy học ở trường THCS:4.1 Chuẩn bị trước khi lên lớp: 
Giáo viên nhất thiết phải nghiên cứu kĩ tác phẩm, nắm bắt nội dung tư tưởng và giá trị nghệ th
uật của tác phẩm, đồng thời, xác định mình cần truyền đạt những kiến thức cần tới học sinh.
Sau đó, họ cần xây dựng ý tưởng cho toàn bài giảng và từng tiết giảng - một khâu quan trọng quy
ết định sự thành bại của một giờ dạy học Văn. Bởi, nếu không có ý tưởng cụ thể, phù hợp thì họ
c sinh rất khó tiếp nhận môn Văn, giáo viên cũng rấ
khó để truyền đạt nội dung của bài học mà không làm mất đi "chất văn" của một giờ học văn.
Từ ý tưởng của bài giảng đã được xây dựng, giáo viên dự kiến sử dụng nguồn kênh hình tươ
ng ứng để phục vụ cho ý tưởng của mình nhằm đạt hiệu quả cao nhất. Khả năng khai thác và sử
dụng kênh hình của mỗi giáo viên khác nhau có thể đem đến kết quả dạy học khác nhau. Ví dụ