Các hỗ trợ tâm lý xã hội cho trẻ OVC và người
chăm sóc

HAIVN
Chương trình AIDS
trường Đại học Y Harvard tại Việt Nam

1


Mục tiêu học tập
Kết thúc bài giảng này, học viên sẽ có khả năng:

 Giải thích khái niệm về hỗ trợ tâm lý xã hội
 Trình bày các vấn đề tâm lý xã hội mà trẻ OVC và gia đình gặp phải
 Trình bày các biện pháp để giúp trẻ và gia đình đương đầu với các khó khăn
 Mô tả một số kỹ năng hỗ trợ tâm lý cho trẻ

2


Khái niệm về hỗ trợ tâm lý xã hội

Hỗ trợ tâm lý xã hội là các nỗ lực để đáp ứng nhu cầu về mặt

•
•
•

cảm xúc
xã hội và

tinh thần

mà trẻ OVC và gia đình chăm sóc trẻ cần trong cuộc sống

3


Thảo luận nhóm

4


Các vấn đề tâm lý xã hội thường gặp ở trẻ OVC (1)
Các vấn đề tâm lý:
 Bị kỳ thị, phân biệt đối xư
 Tâm lý chán nản, thất vọng






Giận dữ, cáu gắt, khắc nghiệt
Tự ti mặc cảm, không giao tiếp với môi trường xung quanh
Nghi ngờ, thiếu lòng tin vào con người
Thiếu tình thương và sự quan tâm chăm sóc của người lớn

5



Các vấn đề tâm lý xã hội thường gặp ở trẻ OVC (2)
Các vấn đề xã hội:
 Học hành giảm sút, thậm chí có thể bỏ học
 Thiếu thức ăn, không được đi học và chăm sóc y tế do kinh tế
khó khăn
 Bị bạo lực, lạm dụng tình dục, lao động trẻ em

 Các quyền của trẻ không được đảm bảo
 Sư dụng chất gây nghiện
 Dễ dẫn đến hành vi vi phạm pháp luật

6


Chúng ta có thể làm gì?

7


Giải pháp tâm lý xã hội cho trẻ (1)
 Quan tâm, dành thời gian cho trẻ, an ủi, vỗ về, khuyến khích trẻ
 Hướng dẫn cho người thân cách chăm sóc tinh thần, tâm lý cho
trẻ
 Tìm cho trẻ cơ hội có bạn

•

Vd: Khuyến khích trẻ tham gia một nhóm nào đó (CLB, đội bóng,...)

 Khuyến khích trẻ bộc lộ cảm xúc, chia sẻ với trẻ (nói chuyện, vẽ,

viết nhật ký…)
 Theo dõi và giúp trẻ với những khó khăn ở trường

8


Giải pháp tâm lý xã hội cho trẻ (2)

 Cung cấp thông tin giúp trẻ tự chăm sóc bản thân
 Giúp trẻ có kỹ năng sống tích cực
 Kết nối trẻ với các dịch vụ hỗ trợ sẵn có tại địa phương
 Bảo vệ trẻ:

•

theo dõi những dấu hiệu của sự lạm dụng và có hành động kịp thời
nếu trẻ đang bị lạm dụng

9


Giải pháp đối với người chăm sóc
 Thăm viếng và nói chuyện với người chăm sóc để cùng gia đình
giải quyết các khó khăn
 Lập nhóm, CLB người chăm sóc nhằm:

•
•
•


chia sẻ kinh nghiệm, cảm thông
trao đổi thông tin
chỗ dựa tinh thần

 Tổ chức những lớp tập huấn nhằm:

•

hướng dẫn kiến thức, kỹ năng chăm sóc, giao tiếp với trẻ

 Tiếp cận, cung cấp thông tin các dịch vụ hỗ trợ

10


Hoạt động cá nhân

Viết 3 điều mà bạn sẽ làm trong tương lai để hỗ trợ tâm lý xã hội
cho trẻ/gia đình mà bạn chăm sóc/biết?

11


Các kỹ năng giao tiếp với trẻ

12


KỸ NĂNG LẮNG NGHE
Lắng nghe là :


 im lặng
 tập trung chú ý cao độ
 ngừng nói và ngừng suy nghĩ

13


Lắng nghe tích cực


Lắng

nghe

một

cách

chân

thành, chăm chú, gợi mở (lắng
nghe bằng cả ánh mắt và trái
tim)



Phản ánh lại nội dung của
người nói




Phản ánh lại cảm xúc của
người nói

14


Rào cản lắng nghe tích cực


Bị xao nhãng, mất tập trung, không chú ý, chú tâm,



Phán xét, chỉ trích, quở trách trẻ mà không xem xét rõ vấn đề



Ngắt lời khi trẻ đang nói



Đưa ra lời khuyên, giải pháp, thuyết trình, giảng giải về đạo đức.



Đồng tình kiểu thương hại




Ra lệnh, đe doạ



Hạ thấp, xem thường trẻ

15


•

16

Bước 4
Cùng trẻ tìm giải pháp

Vd: Con
Con sẽ
sẽ nói
nói gì
gì với
với bản
bản thân
thân nhỉ?
nhỉ? Con
Con đã
đã thử
thử chưa?
chưa?

• Vd:

•
•

•

Bước 3

Khích lệ. Tìm điểm tốt, điểm mạnh để khích lệ trẻ, làm tăng sức mạnh ở trẻ.
Vd: Con
Con là
là một
một người
người dũng
dũng cảm.
cảm. Con
Con có
có nhớ
nhớ lần
lần trước
trước con
con đã
đã từng…
từng…
Vd:

Xác nhận cảm xúc

Bước 2

Bước 1

Vd: Nhiều
Nhiều người
người cũng
cũng sợ
sợ như
như vậy.
vậy. Chữa
Chữa răng
răng đúng
đúng là
là khá
khá đau
đau
• Vd:

•
•

Các bước lắng nghe tích cực

Phản hồi nội dung và cảm xúc

Vd: Tre:
Tre: Con
Con không
không đi
đi bác
bác sĩ

sĩ chữa
chữa răng
răng đâu
đâu Con
Con cảm
cảm thấy
thấy sợ
sợ khi
khi phải
phải đi
đi gặp
gặp bác
bác sỹ
sỹ chữa
chữa răng
răng à?
à?
Vd:


Kỹ năng đặt câu hỏi



Đặt câu hỏi là cách thức trong đó người hỏi muốn
khai thác thông tin từ người được hỏi nhằm một
mục đích nào đó

 Đặt câu hỏi không chỉ làm cho đối tượng nói ra những điều mình biết mà
còn khiến cho họ nói ra cả những điều bị quên trong quá khứ


17


Yêu cầu về đặt câu hỏi (1)
 Câu hỏi đơn giản, dễ hiểu
 Câu hỏi mở, liên quan đến cảm xúc, suy nghĩ của trẻ (câu hỏi
như thế nào? gì?...)

•

Vd: Em cảm thấy như thế nào khi...?
Điều gì khiến em lo lắng?

 Hạn chế tối đa câu hỏi có đuôi “không” hoặc “chưa”

•

Vd: Cháu đang tức giận vì bị nghi oan phải không?

18


Yêu cầu về đặt câu hỏi (2)
 Tránh câu hỏi dẫn dắt

•

Vd: Ở đây thì tốt quá rồi còn gì, các em đồng ý với ý kiến của cô chứ?


 Tránh câu hỏi “tại sao”

19


Kỹ năng thấu cảm
 Thấu cảm là trải nghiệm điều mà
đối tượng đang trải nghiệm bằng
cách đặt mình vào hoàn cảnh của
người nói để hiểu được những
tình cảm và ý nghĩ bên trong của
họ, hiểu như họ hiểu chính bản
thân họ

20


Kỹ năng nói lời thấu cảm với trẻ

1.
2.
3.
4.
5.
6.

Đặt mình vào hoàn cảnh của trẻ để hiểu được tình cảm và ý nghĩ bên
trong của trẻ
Nhắc lại cảm xúc của trẻ và nguyên nhân dẫn đến cảm xúc đó
Làm cho trẻ cảm nhận điều chúng đang cảm thấy là đúng trong hoàn

cảnh này
Không đưa ra lời khuyên (hãy, nên...) hoặc bảo chúng phải làm gì, làm
thế nào...
Không nói về bản thân mình
Không đưa kinh nghiệm của mình vào câu nói

21


Kỹ năng nói lời thấu cảm với trẻ (tt)

7. Không bày tỏ thái độ, quan điểm cá nhân
8. Không đứng về một phía nào để bênh hoặc chê
9. Không giảng giải đạo đức xã hội
10. Không đặt câu hỏi
11. Hãy học cách bắt đầu bằng:
• Cô hiểu những gì cháu nói…
• Cô trân trọng những gì cháu…
• Cô đã từng như cháu…
• Giả sử là cháu cô cũng sẽ làm như cháu...

22


Hoạt động nhóm nhỏ
Luyện nói lời thấu cảm

23



Tổng kết
Nếu bạn

•
•
•
•
•

có mắt để nhìn,
có tai để nghe những vấn đề của trẻ,
có miệng để an ủi và nói lời khuyên với trẻ,
có trái tim để cảm nhận và hiểu những khó khăn của trẻ,
có thời gian để ghé thăm và chia sẻ

thì bạn đã là chuyên gia để hỗ trợ tâm lý xã hội cho trẻ

Nguồn: SCOPE-OVC training program: Psychosocial Support for Orphans and Vulnerable Children

24


Cảm ơn!
Câu hỏi?

25