Xây dựng hệ thống chỉ tiêu phân tích để lựa chọn đối tượng kiểm tra, thanh tra thuế tại việt nam đề tài nghiên cứu khoa học cấp bộ
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (8.23 MB, 216 trang )
B(> GIAO DVC VA DAO T ~o
TRU'ONG D~I HQC KINH TE THANH PHO HO CHi MINH
BE TAl NGHIEN CUu KHOA HQC cAP B<)
XAY DUNG
HE• THONG CHi TIEU
•
PHAN TICH DElJ Lu'A
. CHON
. DOl
Tu'Q'NG KIEM TRA, THANH TRA THUE
A
TAl
. VIETNAM
.
Ma sB: B2007-09-41
THANH PHO HO CHi MINH
NAM2009
,
BQGIAoovc;vApAoT~!l ,
•
TRUONG 1>~1 HQC KINH TE THANH PHO HO CHI MINH
BE TAl NGHIEN CUu KHOA HQC CAP BQ
XAY-Dl/NG-R~THONG CHi TIEU PHAN
TICH f>E Lu'A
. CHON
. f>OI Tu'O'NG
. KIEM
A'
TRA, THANH TRA THUE
A
T~l VI~T
NAM
Ma sa: 82007-09-41
cAc THANH VIEN THUC HIEN
Vii Hii'u Due (Chti nhi~m d@ tai)
Nguyin Binh Tin
Huynh Van Hi~u
Trio Xoa
Mai Due Nghia (ThU' ky)
THANH PHO HO CHI MINH
NAM2009
.. /
.
MUCLUC
.
Cac bang bi~u trong d~ tai
Cac chii' vi~t t~t
LO'i noi d§u
1
ChtrO"ng 1: Tfing quan v~ h~ thAng chi tieu ph an tich d~ Iva
chqn c1Ai ttrgng ki~m tra, thanh tra thu~ thu nh~p doanh
nghi~p
1.
4
Vin d~ Iva chQn d6i tuQ'Ilg ki~m tra, thanh tra thu~ thu nh'p
doanh
nghi~p
4
1.1. Vai tro cua vi~c h,ra chQn d6i tuqng kiSm tra, thanh tra thu~ thu
nh~p
doanh nghi~p
4
I.I.I. Sl! phat triJn cita h? th6ng ll! khai tl! n(Jp
I.I. 2.
vcin aJ kidm tra,
4
thanh tra thud trong h? th6ng (lf khai
~~
I.I. 3. ·Vai tro cita vi?c ll!a ch9n a6i tu(fng
5
7
1.2. Cac h~ th6ng h,ra ch9n d6i tugng kiSm tra, thanh tra thu~ thu nh~p
doanh nghi~p
I. 2.I. H? th6ng hca ch9n tren ca sa phan tich
8
I. 2. 2. H? th6ng hra ch9n ng&u nhien
9
I.2.3. M6i quan h? giua hai h? th6ng [lfa ch9n
2.
7
IO
H~ th6ng chi tieu phan tich d~ phat hi~n sai l~ch tren bao
cao tai chinh
11
2.1. Khai quat vS vi~c Slr dl)llg cac chi tieu phan tich d~ phat hi~n sai
l~ch
tren bao cao tai chinh
11
2.1.1. Sai l?ch tren bao cao ted chinh
11
2.1. 2. Sir d7J,ng cac chi tieu phan tich dJ phat hi?n sai l?ch
13
2.1. 3. Danh gia chi tieu phan tich trong vi?c phat hi?n sai
~ch
15
2.2. H~ th6ng chi tieu phan tich trong llnh vvc ki~m toan d9c l~p
15
2. 2.1. Kha nang sir d7J,ng cac chi tieu phan tich trong phat
hi?n sai l?ch tren baa cao ted chinh
15
2. 2. 2. Cac chi tieu c6 kha nang sir d7J,ng trong phat hi?n sai
16
l?ch tren bao cao ted chinh
2.2.3. Cac tranh lu(in
vJ ap d7J,ng cac chi tieu phan tich
18
2. 2. 4. Cac phat triJn gdn aay cua vi?c sir d7J,ng cac chi tieu
18
phan tich
2.3. H~ th6ng chi tieu phan tich trong linh vvc ki~m tra, thanh tra
19
thuS
2. 3.1. St! phat triJn cua h? th6ng chi tieu phan tich trong linh
19
vue kidm tra, thanh tra thui
2.3.2. Ung d7J,ng h? th6ng chi tieu phan tich trong linh
Vl!C
kidm tra, thanh tra thui
20
3. Kinh nghi~m cac nu&c phat tri~n trong vi~c xay d\l'llg h~ th6ng
chi tieu phan tich d~ Iva chQn d6i tuQ'llg ki~m tra, thanh tra thuS
thu nh~p doanh nghi~p
3.1. Hoa Ky
22
22
3.1.1. T6ng quan vJ h? th6ng quem ly thud thu nhtl-p doanh
nghi?p tqi Hoa Ky
22
3.1.2. Quy trinh ll!a chQn a6i tu(J'ng kiim tra, thanh tra thui
23
3.1.3. H? th6ng chi lieu phan tfch aU:Q'C sit dz,mg
26
3.1. 4. Danh gici kholmg each thud
29
3.2. Cac qu6c gia khac thu9c OECD
29
3.2.1. Canada
29
3.2.2. Anh
30
1.2.1. Phap
12
3.3. Bfli hQc kinh nghi~m
33
3.3.1. Tidp ctl-n thea quy m6 doanh nghi?p
33
3.3.2. Phat triin h? th6ng CO' sa dii li?u
35
3.3.3. Sit d11-ng h? th6ng ll!a ch9n ngdu nhien
36
3. 3. 4. Xay dl!ng h? th6ng chi tieu phan tfch
38
3.3.5. Sit d11-ng h? th6ng chi tieu phan tich
38
3.3.6. Ung d11-ng c6ng ngh? thong tin
40
3.3. 7. Gi6i hc;m cua h? th6ng ll!a chQn tren CO' sa phan tich
41
ChuO'ng 2: Quy trinh
va
h~ thfing chi tieu phan tich d~ ll}:'a
chqn dfii tuQllg ki~m tra, thanh tra thu@ thu nhip doanh
nghi~p t~i Vi~t
Nam hi~n nay.
43
.1. Qua trinh hinh thimh h~ thBng thu~ tv khai tv nqp t\li Vi~t
Nam
43
2. Quy trinh va h~ thBng chi tieu phan tich h,ra chQn dBi tuQ'Ilg
ki~m tra, thanh tra thu~ thu nh~p doanh nghi~p t~i Vi~t Nam
hi~n
nay
46
2.1. Qua trinh phat triSn quy trinh kiSm tra, thanh tra va h~ th6ng chi
tieu phan tich
46
2.1.1. Giai aoc;In thf aiim (nam 2004)
47
2.1.2. Giai aoc;In rna r9ng thf aiim (cac nam 2005-2006)
48
2.1. 3. Giai ao(Jn thl!c hi~n thea Lu{it Quem ly thui (2007 a in
nay)
53
2.2. E>anh gia v~ quy trinh kiSm tra, thanh tra va h~ th6ng chi tieu
phan tich ph1,1c V\1 vi~c h,ra chQn d6i tuqng kiSm tra, thanh tra
thu~ hi~n nay
58
2. 2.1. Danh gicl vJ quy trinh va phuong phap ll!a Ch9n
2. 2. 2. Danh gia vJ
h? th6ng chi tieu phan tfch
58
60
ChrrO'ng 3: Xac l~p phrrO'ng hmrng va cac phrrO'Dg phap ti~p
c~n cho vi~c xay dl}'llg h~ th8ng chi tieu phan tich d~ ll}'a
chQn d8i tti'qng ki~m tra, thanh tra thu~ thu nh~p doanh
nghi~p t~i Vi~t
Nam.
63
1. Phuong hu6ng xay dl}'ng h~ thBng chi tieu phan tich d~ ll}'a
chQn dBi tuQ'Ilg ki~m tra, thanh tra thu~ thu nh~p doanh
nghi~p t~i Vi~t
Nam.
64
1.1. Giai quy~t hai hoa m6i quan h~ gifra yeu c~u phu hqp v&i d~c
diSm cua nganh thu~ Vi~t Nam va yeu cfiu nang cao chat luQ'llg
cua h~ th6ng chi tieu phan tich.
64
1.2. Xay d1JI1g h~ thfmg chi tieu phan tich tren
C
sa phan tich rui ro
sai l~ch thuS va phan tich hanh vi gay sai l~ch thuS.
65
1.3. Qua trinh xay diJilg cac chi tieu la qua trinh khong ngimg hoan
thi~n
67
1.4. Phat triSn cac chi tieu phan tich g~n v&i vi~c hoan thi~n quy trinh
h,ra ch9n d6i tuqng kiSm tra, thanh tra thus va cac ysu t6 lien
67
quan.
2. PhU'ong phap ti~p c~n tren chi~n IU'Q'c danh gia rui ro sai l~ch
~t
~
2.1. Di,it vAn dS
2.2. Cac khai
ni~m
68
ca ban
69
2. 2.1. Rid ra sai l?ch thui
69
2.2.2. Chdn lu(lc dcmh gia rid ra sai l?ch thui
70
2.3. Cac chiSn luqc danh gia rui ro sai l~ch thuS dS xuAt
71
2.3.1. Tiip ctjn thea ngimh nghJ
71
2. 3. 2. Tiip cqn thea quy mo daanh nghi?p
72
2. 3. 3. Tiip' ctjn thea huang tinh l9c dcin
73
2.3.4. Tiip ctjn tren ca sa xac ltjp cac mo hinh sai l?ch thui
74
2.3.5. Tiip cqn thea hinh thuc sa hitu
76
2.3.6. Tiip cqn thea mite d9 phuc tgp cua t6 chile.
77
2. 3. 7. Tiip ctjn thea kit qua kidm tra, thanh tra qua khu
77
2.4.
0'ng
d1,1ng cua phuang phap tiSp c~n dl,l'a tren chiSn luqc
danh gia rui ro sai l~ch thuS
77
2. 4.1. Xac lfjp ca cdu h? th6ng chi tieu phan tich
77
2.4.2. Thidt ki cac chi tieu phan tich qt thi
78
3. Phuong phap ti~p c~n tren quan h~ gifra hanh vi gay sai l~ch
thu~ va bao cao tai chinh.
78
3 .1. f>~t vfin d~
78
3.2. Khai quat v~ hfmh vi gay sai l~ch thuS
79
3.2.1. Phan tich theo quan h? vbi bao cao tili chinh
79
3.2.2. Phan tich theo himh vi che gidu
80
3.3. Phan tich quan h~ ly thuySt gifra hfmh vi gay sai l~ch thuS va
bao cao tai chinh
81
3.4. Khao sat thvc nghi~m quan h~ gifra hanh vi gay sai l~ch thuS
ri~~~
~
3. 4.1. H? th6ng tj; s6 khao sat
84
3. 4. 2. Khao sat thl!C nghi?m mo hinh doanh nghi?p biin a9ng
87
3. 4. 3. Khao sat thl!C nghi?m mo hinh doanh nghi?p gdy
107
ChtrO'ng 4: I>~ xuit h~ th6ng chi tieu phan ticli va cac giai
phap lien quan ct~ ll}'a chQn ct6i tuqng ki~m tra, thanh tra
thu~ thu nhip doanh nghi~p t\li Vi~t Nam.
1.
CO' ciu h~ thAng chi tieu phan tich
121
121
1.1. H~ th6ng chi tieu phan tich sa b9
122
1.2.H~ th6ng chi tieu phan tich sau
123
· 2. H~ thAng chi tieu phan tich d~ xuit
125
2.1. H~ thfmg chi tieu phan tich sa b(> cho doanh nghi~p biSn
d(>ng.
125
2.1.1. Cac chi tieu tr11c tdp
125
2.1. 2. Cac chi tieu gicin tdp
125
2.2. H~ th6ng chi tieu phan tfch cho doanh nghi~p gfry
128
2. 2.1. Cac chi tieu tr11c tdp
128
2.2.2. Cac chi tieu gian tdp
129
2.3. V~n dvng h~ th6ng chi tieu phan tich sa b(>
2.3.1. L11a chr;m cac d6i tu(lng vao danh sach
130
130
2.3.2. Phan loqi va loqi tru trong m6 hinh doanh nghi?p bdn
d9ng
131
2.3.3. Phan loqi va loqi tru trong m6 hinh doanh nghi?p gdy
134
2.3.4. M9t s6 tru&ng h9P d{lc bi?t
136
3. Xay d1}'11g h~ thfing phan tich chi~u sau
138
3.1. Phuang phap xay d\l'llg
138
3.2. H~ th6ng chi tieu phan tfch sau
139
3. 2.1. Cac chi tieu phi tai chinh
13 9
3.2.2. Cac chi tieu lien quan din baa cao tai chinh
140
3. 2. 3. Cac chi tieu lien quan din til khai quyit toan thud thu
nhf7p doanh nghi?p
3.3. V~n dvng h~ th6ng chi tieu phan tich sau
3. 3.1. Nghien cz:ru h? th6ng chi tieu phi tai chinh
141
141
141
3. 3. 2. Sir d1;tng h? th6ng chi tieu tren til khai quyit taan thud
thu nh(lp daanh nghi?p ad aanh gia cac kha nang sai
l?ch.
143
3.3.3. Sir d1;tng h? th6ng chi tieu tren baa caa tid chfnh ad
aanh gia riti ra sai l?ch thud t6ng thd va thea tung khu
Vl;l'C.
4.
143
T6 chuc v~n d1,mg h~ thdng chi tieu phan tich
147
4.1. Cac giai phap tru&c m~t
147
4.1.1. Phan lar;zi mangcmh
147
4.1.2. Phat tridn phdn mJm thu th(lp va phan tfch thong tin
cha can b9 kidm tra, thanh tra thud
148
4.1. 3. Buac adu xay dl;l'ng h? th6ng chi tieu nganh
148
4.1. 4. DiJu chinh lqi quy trinh ll;l'a Ch9n a6i tu()'ng kidm tra.
149
4.1. 5. Buac adu s6 h6a kit qua kidm tra va aanh gia vi?c ap
d1;tng h? th6ng chi tieu phan tfch
149
4.1.6. Daa tqa a9i ngu can b9 kidm tra, thanh tra.
150
4.1. 7. Phat tridn a9i ngu nghien c{tu thud.
150
4.1. 8. Buac adu tridn khai h? th6ng kidm saat n9i b9 a6i vm
cong vi?c fl;l'a ch9n aJi tu(Jng kidm tra, thanh tra thud
4.2.
Cac giai phap dai h~n
150
151
4.2.1. Phat tridn h? th6ng CO' sa dft li?u.
151
4. 2. 2. Cai tidn cong tac ke khai thud
152
4.2.3. Haan thi?n h? th6ng chi tieu phan tfch
153
4. 2. 4. Hlnh thimh h? th6ng kidm soat n9i b9 ch(lt che a6i v6'i
cong tac hta ch(Jn a6i tu(J'ng kidm tra, thanh tra
4. 2. 5. Tiip ll:lC qua trinh hi?n ac;li hoa cong tac quan
KSt lu~n
Tai
li~u
Phl}
ll}C
tham khao
/y thui,
153
154
155
159
164
cAc BANG VA HINH VE TRONG DE TAl
Cac bang
Bang 1.1: Oic quae gia ap dJ,mg h~ thang tv khai
tv n{)p va M thang kiem tra
tru&c khi chAp nh~n (theo khao sat cua OECD nam 2006)
Bang 1.2: Mire dQ sir dvng M thang h.ra ch<;>n ng~u nhien
Bang 1.3: Cac cy sa duqc sir dvng phat hi~n sai l~ch tren bao cao Uti chfnh
Bang 1.4: Tieu thu·c va ngu5ng xac djnh doanh
nghi~p
vira va nh6
Bang 1.5: Mvc dfch sir dvng M thang h.ra ch<;>n ngfru nhien.
Bang 1.6: Kinh phi u·ng dvng cong ngh~ thong tin t~i cac quae gia trong linh
vv·c quan ly thu€
Bang 1.7: Ty I~ ki€m tra vasa ti€n thu hbi nam 2005 cua IRS
Bang 2.1: Phan
lo~i
doanh
nghi~p
dga tren quy mo theo Cong van 249!fCT-
TTr.
Bang 2.2: Cach cho diem theo lo~i hinh doanh nghi~p theo Cong van
530!fCT-Tfr
Bang 2.3: Cac nhan ta phvc vv cho vi~c danh gia rui ro v€ thu~ theo Quy€t
djnh 528/QD-TCT
Bang 3.1: K~t qua kiem djnh cac cy s6 trong sai l~ch hoan doanh thu va
khOng hoan ghi gia v6n hang ban
Bang 3.2: K€t qua ki€m djnh cac cy sa trong sai l~ch hoan doanh thu va hoan
ghi gia van hang ban
Bang 3.3: K€t qua ki€m djnh cac ty sa trong sai l~ch d€ doanh thu ngoai s6 va
khong hoan ghi gia vfm hang ban.
Bang 3.4: K~t qua kiem djnh cac cy s6 trong sai l~ch de doanh thu ngoai s6,
khong hoan ghi gia v6n hang ban, che giAu b~ng khoan vay gia.
Bang 3.5:
K~t qua ki€m dinh cac
cy s6 trong sai l~ch d~ doanh thu ngoai s6,
hoan ghi gia vfln hang ban va th\l'C hi~n khoan vay khdng.
Bang 3.6:
K~t qua ki€m djnh cac
cy s6 trong sai l~ch d€ doanh thu ngoai s6,
khong ghi gia v6n hang ban va khOng ghi chep nghi~p vv mua
hang.
Bang 3.7:
K~t qua ki€m djnh cac
cy s6 trong sai l~ch khai kh6ng gia v6n
hang ban va khOng co thu thu~t che giAu.
Bang 3.8:
K~t qua ki€m djnh cac
cy s6 trong sai
l~ch khai kh6ng gia v6n
hang ban va che gidu b~ng cac khoi'm mua hang gift.
Bang 3.9:
K~t qua ki€m djnh cac ty s6 trong sai l~ch khai kh6ng chi phf
ho~t d('>ng qua cac khoan chi ti~n khong c6 th~t.
Bang 3.10: K~t qua ki€m djnh cac tY s6 trong sai l~ch khai kh6ng chi phf ho~t
d('>ng qua khdu hao cao hon muc binh thu(mg.
Bang 3.11: K~t qua ki€m djnh cac cy s6 trong sai l~ch khai kh6ng chi phf ho~t
d('>ng qua ghi nMn cac khoim trich tm&c
ho~c
phai tra khOng c6
th?t.
Bang 3.12:
K€t qua kiem djnh cac cy s6 trong sai l~ch khai kh6ng chi phf Hii
vay b~ng cac khm\n chi khong c6 th~t.
Bang 3.13:
K€t qua ki€m djnh cac tY s6 trong sai l~ch khai kh6ng chi phf Uii
vay b~ng cac khoan trfch tm6"c ho~c phai tra khong c6 th?t.
Bang 3.14:
K€t qua ki€m djnh cac tY s6 trong sai l~ch khai kh6ng chi phi lai
vay b~ng cac khoan vay khflng.
Bang 3.15:
K~t qua t6ng hqp ki€m djnh anh hu6ng cua cac sai l~ch d€n chi
tieu (mo hinh doanh nghi~p bi€n d('>ng)
Bang 3.16:
K€t qua ki€m djnh cac ty s6 trong sai l~ch dS doanh thu ngoai s6
va khong hoan ghi gia v6n hang ban.
Bang 3.17:
K~t qua ki€m djnh cac ty s6 trong sai l~ch dS doanh thu ngoai s6,
khong hoan ghi gia v6n hang ban, che giAu b~ng khoan vay gia.
Bang 3.18:
KSt qua ki~m djnh cac tY s6 trong sai l~ch d~ doanh thu ngoai s6
sach, khong xudt hang va su dl,mg cac khoan vay gia.
Bang 3.19:
KSt qua ki~m djnh cac tY s6 trong sai l~ch d~ doanh thu ngoai s6
sach, khong xudt hang va khong ghi mua hang.
Bang 3.20:
KSt qua ki~m djnh cac
tY s6 trong sai
l~ch khai kh6ng gia v6n
hang ban khong di kern thu thu~t che gidu.
Bang 3.21: KSt qua ki~m djnh cac
tY s6 trong
sai l~ch khai kh6ng gia v6n
hang ban va ghi nh~n cac khoan phai tra khong c6 thgc.
Bang 3.22: KSt qua ki6m djnh cac tY s6 trong sai l~ch khai kh6ng chi phf ho?t
d(>ng bdng cac khoan chi khong c6 thgc.
Bang 3.23: KSt qua ki~m djnh cac cy s6 trong sai l~ch khai kh6ng chi phf ho?t
d(>ng va ghi nh~n cac khoan phai tra khong CO thl,l'C,
Bang 3.24: K€t qua ki~m djnh cac tY s6 trong sai l~ch khai kh6ng chi phf ho?t
d(>ng thong qua khdu hao cao.
Bang 3.25:
K€t qua ki~m djnh cac ty s6 trong sai l~ch khai kh6ng chi phf U1i
vay thong qua cac khoan chi kh6ng.
Bang 3.26:
K€t qua ki€m djnh cac tY s6 trong sai l~ch khai kh6ng chi phf lai
vay thong qua ghi nh~n cac khoan phiti tra kh6ng.
Bang 3.27:
K€t qua ki6m djnh cac ty s6 trong sai l~ch khai kh6ng chi phf lai
vay thong qua cac hgp d6ng vay kh6ng.
Bang 3.28:
K€t qua t6ng hgp ki€m djnh anh huemg cua cac sai I~ch den chi
tieu (mo hlnh doanh nghi~p gdy)
'
Bang 4.1: H~ th6ng chi tieu phan lo~i hanh vi sai l~ch (mo hinh doanh nghi~p
bi€n d(>ng)
Bang 4.2: H~ th6ng chi tieu phan Io~i hanh vi sai I~ch (mo hinh doanh nghi~p
gdy)
Bang 4.3: M(>t s6 chfnh sach k€ toan c6 the t~o S\f chenh I~ch giua lqi nhu~n
k€ toan va thu nMp chiu thu~
Bang 4.4:
Bang diu hoi va chi tieu phan tfch t6ng quat
Cac hinh ve
Hinh 4.1:
Sa db h~ thdng chi tieu phan tfch d€ xufrt k€t hgp v&i quy trinh
LOINOIDAU
Tinh cAn thi~t ciia d~ tai
Quan ly thuS Ia m(>t vdn de quan tn;mg trong bAt kY m(>t nen kinh tS nao. Trong
nhilng nam gAn day, Nha nu&c Vi~t Nam da tiSn hanh vi~c hi~n d~i h6a vi~c
quan ly thus, trong d6
M th6ng tg khai tv· n9p da dugc ban hanh va ap dvng
tren tofm ddt nu6'c tir thang 7.2007. Khi phat trib M th6ng 1\f khai tv· n(>p,
ngoai vi~c cai each quy trinh, tang cubng cong tac thong tin tuyen truyen, nang
cao trinh d(> d(>i ngu can b(> thuS con m(>t vdn de khong kern phAn quan trQng Ia
cong tac kiem tra, thanh tra thus.
Trong h~ th6ng 1\f khai 1\f n(>p, ca quan thuS se chdp nh~n
ta khai cua doanh
nghi~p va chi tiSn hanh chQn mdu de ki8m tra. Vdn de Ia lga chQn d6i tugng
kiem tra, thanh tra nhu thS nao de d?t dugc mvc tieu phat hi~n cac hanh vi sai
ph~m va thUc dAy d6i tugng n(>p thuS nang cao tfnh tuan thu. Trong thai gian
qua, Tbng Cl,lC thuS da nghien c(ru va ban hanh nhieu van bim quy djnh ve quy
trinh va d~c bi~t Ia h~ th6ng chi tieu phan tfch phvc V\1 cho vi~c lga chQn d6i
tugng kiem tra, thanh tra thuS. Tuy nhien, h~ th6ng chi tieu phan tich nay con
trong giai do~n dang hoan thi~n nen v§n c6 nhi€u bdt c~p. gay kh6 khan cho
vi~c trien khai trong thvc ts, anh huang dSn mvc tieu thv·c hi~n h~ th6ng 1\f
khai tg n(>p t1;1i Vi~t Nam.
D€ tai nghien c(ru khoa hQc "Xay dgng h~ th6ng chi tieu phan tich de lga chQn
d6i tugng kiem tra, thanh tra thuS thu nh~p doanh nghi~p t~i Vi~t Nam" dugc
thvc hi~n nh~m dong g6p m(>t phAn giai phap cho vdn de tren.
Myc ti~u ciia d~ tai
Xay dgng h~ th6ng chi tieu de Iv·a chQn d6i tuQng- kiem tra, thanh tra thuS hi~u
qua va phil hgp v&i Iu~t phap va ngu6n Ivc cua nganh thuS Vi~t Nam, bao g6m:
- Thi8t ke M th6ng chi tieu d~ h,ra ch<;m d6i tuqng ki~m tra d1,ra tren phan tich
thong tin Uti chinh.
De xuftt cac giai phap h6 trg d~ ap d~:mg h~ th6ng chi tieu trong thl,l'C t8.
N{}i dung va ph\lm vi nghien CtfU
1. Nghien cfru, k8 thira kinh nghi~m cac nu&c tien ti8n trong linh vgc
nghien c(ru cua de Uti, c1,1 th€ Ia Hoa Ky, Anh, Canada va Phap Ia cac
qu6c gia da pMt tri~n h~ th6ng lga chQn d6i tugng ki€m tra tien ti8n.
2. Nghien CUu va danh gia quy trinh ki~m tra, thanh tra thue Vi~t Nam d~c
bi~t Ia h~ th6ng chi tieu phan tich ll,l'a chQn d6i tuQng ki~m tra, thanh tra
thue tir tnr&c den nay.
3. Nghien cuu xay dgng, thu nghi~m vade xuftt h~ th6ng chi tieu phan tfch
d€ lga chQn d6i tugng ki€m tra, thanh tra.
4. Nghien c(ru va d~ xufrt cac giai phap lien quan d€ bao dam qua trinh ll,l'a
chQn cac d6i tuqng ki€m tra, thanh tra thue c6 hi~u qua.
Be tai gi&i h~n trong ph~m vi thue thu nh~p doanh nghi~p.
Phuong phap nghien c1fu
- Cac nghien c(ru k6 thira kinh nghi~m dugc ti6n hanh theo phuong phap
tim hi€u va h~ th6ng h6a thong tin
wcac qu6c gia nghien c(ru, tir d6 rut
ra cac bai hQc kinh nghi~m.
-
Cac nghit~n cu·u v~ quy trinh va h~ th6ng chi tieu phan tich hi~n hanh
dga tren phuong phap thu tMp va h~ th6ng thOng tin theo thai ·gian,
phan tfch CaC Sl,l' tien h6a va khft nang dap frng dUQ'C cac yeu cfiu CUa ffiQt
h~ th6ng chi tieu phan tich.
- Cac nghien cu·u xay d1,1ng h~ th6ng chi tieu phan tich dugc ti8n Mnh
theo cac phuong phap phan tfch h~ th6ng rui ro sai l~ch thue va hanh vi
sai l~ch thu8, phuong phap mo phong sai l~ch thu€ tren bao cao tai chfnh
va phan tfch th6ng ke d€ ki~m nghi~m. Cac n9i dung Cl,l th€ ciia cac
phuong phap tren dugc trinh bay trong n9i dung de tai.
2
-
Cac nghien c(ru v€ giai phap lien quan duqc ti8n hanh tren ca
sa v~n
d1,mg kinh nghi~m cac nu&c vito th\fc ti~n Vi~t Nam.
B6 eye eua d~ tai
Cac k8t qua nghien c(ru duqc trinh bay trong d€ tai gdm ba phAn:
-
Chuang 1: T6ng quan v€ h~ th6ng chi tieu phan tich d~ l\fa chQn d6i
tuqng ki~m tra, thanh tra thu8 thu nh~p doanh nghi~p.
-
Chuang 2: Thl,l'C tr~ng quy trinh va h~ th6ng chi tieu phan tich d~ l\fa
chQn d6i tuqng kiSm tra, thanh tra thu8 thu nh~p doanh nghi~p t~i Vi~t
Nam.
-
Chuang 3: Xay d\fng h~ th6ng chi tieu phan tich d€ lga chQn d6i tuqng
ki~m tra, thanh tra thu8 thu nh~p doanh nghi~p t~i Vi~t Nam.
PhAn k8t lu~n trinh bay tom t~t k€t qua d~t duqc cua de tai, nhting gi6i h~n va
hu&ng nghien ciru ti8p thea.
LOi dim on
De tai duqc th\TC hi~n nhcr S\f hd trq va dong gop cua nhieu dan vi va ca nhan.
ChUng toi tran trQng cam an:
1. Lanh d~o Cl,lc Thu€ TPHCM va cac phong ban da giup do trong vi~c
cung dp thong tin, trao
aM,
phitn bi~n va dong gop nhieu y ki€n quy
hau; t6 chirc cac 16p dao ~0 ve ky nang phan tich va ~0 dieu ki~n ti€p
c~n v6i cac can b9 ki~m tra, thanh tra thu€.
2. H9i K€ toan TPHCM da ph6i hqp lam vi~c va tri8n khai cac nghien cu·u
ciing nhu trq giup trong
vi~c
thu th~p thong tin.
3. ThS. Yo Anh Diing va TS. TrAn Thi Giang Tan da dQc va dong gop y
ki€n.
4. Cac can b9 ki~m tra, thanh tra thu€ thu9c C1,1c Thu€ TPHCM Ia hQc vien
chuang trinh dao t~o ky nang phan tich da dong gop nhieu y ki8n trong
qua trinh nghien ciru va trq giup trong vi~c cung dp thOng tin.
3
ChU'ong 1: TBng quan v~ h~ thfing chi tieu ph an tich
(f~ Iva chqn dfii tU'Qllg ki~m tra, thanh tra thu~ thu
nh~p
1.
doanh
nghi~p
vin d~ Iva chqn dai tU'Q'Ilg kiSm tra, thanh tra thu~ thu
nh~p
doanh
nghi~p
1.1. Vai tro cua vi~c Iva chqn d6i tll'C}'Dg ki@m tra, thanh tra thu~ thu
nh~p
doanh
1.1.1.
nghi~p
s., phat trien cita h~ th6ng t\1' khai t\1' DQP
Trang quim ly·thu6, tren the gi6i c6 hai phuong tht'rc chu y6u Ia ki~m tra
tm6c khi ch~p nh~n va 1\1' khai 1\1' n()p.
-
Ki~rn tra tm6'c khi ch~p nh~n (admistrative assessment) Ia
phuong th(rc rna trong d6 ta khai thue phai dugc ki~rn tra soat xet
6 rn9t mu·c d() nh~t djnh tm6'c khi thong bao chfnh tht'rc s6 thue
phai n()p dugc ddi tugng n()p thue (t>TNT).
-
T\1· khai t\1' n()p (self-assessment) Ia phuong thU·c rna trong d6
ta
khai thu6 dugc ch~p nh~n ngay (ngo~i tru tmang hgp c6 nhfrng
sai s6t v€ tfnh toan ho~c trlnh bay) va rn()t thong bao thu6 chfnh
tht'rc se dugc gu·i den cho f>TNT. Sau d6 cac tcr khai thu6 se dugc
ch<;>n rn~u d~ ki~m tra, thanh tra. 1
M~c du con nhu-ng tranh lu~n nh~t djnh, phuo-ng thuc
"tv khai 1\1' n()p"
dugc xern Ia rn9t phuong thu·c c6 nhi€u U'U di€rn hon va dU'Q'C ap d\)ng
1
Centre for Tax Policy and Administration, Organization for Economic Co-operation and
Development (2006), Strengthening Tax Audit Capabilities: General Principles and
Approaches.
4
ngay cang r(}ng rai VOi
ffi\}C
dfch cai
thi~n
tfnh tuan thU va tinh
hi~u
qua
thong qua:
- Thu duqc ti~n thu€ som bon.
- Tht,rc hi~n m()t chuang trinh ki~m tra, thanh tra thu€ co tn;mg tam.
Theo m()t khao sat cua OECD 2 nam 2006, trong s6 30 qu6c gia thu()c
kh6i nay, co 18 qu6c gia ap dt,mg phuong thuc tg khai tt,r n()p d6i v6'i
thu€ thu nh~p doanh nghi~p. Cfing theo khao sat tren,
tY l~ nay Ia 11/14
d6i v6'i cac nuo·c khong thu()c kh6i OECD tham gia khao sat (Bang 1.1 ).
1.1.2. Vdn d~ ki~m tra, thanh tra thu~ trong h~ th6ng tl}' khai tl}'
n{)p
H~ th6ng tg khai tg n()p nhfin m~nh d€n S\l' :t\}' giac tuan thU cua DTNT
nhung no phai di kern v6'i m()t h~ th6ng ki~m tra, thanh tra thu€ ch~t che
va cac hinh ph~t nghiem kh~c cho cac hanh vi vi ph~m 3 • Va do do, m()t
trong nhu·ng vAn d~ c6t loi d~ bao dam tinh tuan thU trong h~ th6ng t\1"
khai W n9p Ia vi~c ki~m tra, thanh tra thu€ co htlu hi~u hay khong.
Vi~c ki~m tra, thanh tra thu€ trong h~ th6ng t\}' khai t\}' n()p nh~m thoa
man cac m\}c tieu sau:
Phat hi~n cac hanh vi An l~u thu€ va thu hbi s6 thu€ bi An l~u.
- Thuc dAy S\l' t\}' giac tuan thu. Bcri le khi BTNT hi~u r~ng n€u sai
ph~m trong vi~c khai thu€ thi se bi phat giac va bi ph~t, hQ se
quy€t djnh lga chQn vi~c tuan thu lu~t thu€.
Thu th~p thong tin cho vi~c hoan thi~n h~ th6ng. V6'i cac dct li~u
thu th~p duqc qua qua trinh ki~m tra, thanh tra, ca quan thu€ se
hinh thanh dugc m()t h~ th6ng co· sa du· li~u pht,lc V\l cho vi~c
2
Centre for Tax Policy and Administration, Organization for Economic Co-operation and
Development (2007), Tax Administration in OECD Countries and non-OECD Countries:
Comparative Information Series 2006.
J Glenn P. Jenkins and Edwin N. Forlernu (1993), Enhancing Voluntary Compliance by
Reducing Compliance Costs: A Taxpayer Service Approach, International Tax Program,
Harvard University.
5
Bang 1.1: Cac quae gia ap dyng h~ thang t\1' khai t\1' DQP va h~ thang
ki~m tra trU'O'c kbi chAp nh~n theo khao sat cua OECD nam 2006
Cac quae gia thuqc OECD
Cac quae gia khong thuqc
OECD
T\f khai t\1'
Ki~m tra trU'O'c
T\f khai t\1'
Ki~m tra trU'C)·c
nqp
khi chAp nh~n
nqp
khi chAp nh~n
Anh
Austria
Argentina
AnD9
Australia
Bi
Brazil
Singapore
BaLan
Dan M~ch
Chile
Nam Phi
B6 Diw Nha
Phftn Lan
Trung Qu6c
Canada
Du·c
Cyprus
Czech
HyL~p
Estonia
Han qu6c
Iceland
Latvia
HoaKy
Luxembourg
Lithuania
Hungary
HaLan
Malta
Ireland
NaUy
Nga
Itali a
Thl,ly Di6n
Slovenia
Mexico
Thl,ly ST
New Zealand
Phap
Slovak
Tay Ban Nha
Th6 NhTKy
Nh~t
phat tri~n cac cong C\) danh gia rui ro sai l~ch thu€, df>ng thai di6u
chinh nhfi·ng diem chua ro rang trong lu~t djnh.
Thl,l'C ra, ngay ca trong ca h~ th6ng ki~m tra tru&c khi chfip nh~n, cong
tac ki6m tra, thanh tra thu€ cling rAt quan tn;mg. Tuy nhien, trong M
6
th6ng tv khai tl)' n('>p, vai tro cua cong hie ki8m tra, thanh tra c6 nhfrng
d?c diem sau:
-
C6 tfnh chdt quy~t djnh hon d6i v6'i tfnh tuan thu, vi trong h~
th6ng m\y, cac doanh nghi~p t\1· chu d('>ng trong vi~c xac djnh s6
thu~ phai n('>p, kha nang h9 c6 hanh vi khong tuan thu cao hon
khi hQ danh gia cong tac ki~m tra, thanh tra kern huu hi~u.
Do chi chQn m9t s6 ta khai de ki~m tra, thanh tra thay vi ki~m tra
tdt Ca tru6'c khi chdp nh~n, ca quan thu~ Se t~p trung ngu6n ll)'C Va
thvc hi~n dUQ'C nhUng CUQC kiem tra, thanh tra V6'i mu·c d('> sau
~hon~
1.1.3. Vai tro cua vi~c l\fa ChQD c1Bi ttrQ'Ilg
Xudt phat tir vai tro va d?c diem cua kiem tra, thanh tra thu~ trong h~
th6ng W khai tv n('>p, vi~c Iva ch9n d6i tuQ'flg kiem tra Ia m9t vAn d€ h~t
sue quan trQng. N6 quy~t djnh S\1' thanh cong cua cac ffi\lC tieu d€ ra cho
cong tac ki€m tra, thanh tra thu~. C\1 the Ia:
o N~u ch9n cac d6i tuQ'ng c6 rui ro sai l~ch thu~ th&p de kiem tra se t6n
kern tho·i gian nhung khong phat hi~n duQ'c cac truang hQ'p An l~u
thu~. khong thu h6i dUQ'C cac khoan thu~ bi An l~u.
o N€u cac d6i tuQ'flg duQ'c ch9n de ki8m tra theo m('>t khuon m§:u c6
djnh, m9t s6 f>TNT c6 the khong bao gia duQ'c ch9n de kiem tra,
di€u nay Se khong khuy~n khfch dUQ'C S\1' tuan thu.
o Vi~c thu th~p thong tin de danh gia muc d9 tuan thu lu~t thu~, xay
dl)·ng co· SO' du· li~u chuftn c(ing nhu phat trien cac cong C\1 danh gia
rui ro theo lu~t djnh va hoan thi~n cac quy djnh thu~ doi hoi each
th(rc ll)·a ch9n cac d6i tu·9·ng kiem tra, thanh tra phai tfnh toan de c6
dUQ'C cac k~t qua phu hQ'p.
1.2.Cac h~ thBng ltfa chqn c1Bi tU"Q'Ilg ki~m tra, thanh tra thui thu
nh~p
doanh nghi~p
7
Tren th€ gi6'i t6n t~i song song hai h~ thdng Iva chc,m ddi tuqng ki€m tra,
thanh tra thu€ thu nh~p doanh nghi~p; d6 hl h~ thdng h,ra chc,m tren co· sc>'
phan tfch va h~ thdng h,ra ch<;>n ngdu nhien.
1.2.1. H~ thBng Il}'a chc;m tren cO' sO' phan tich
sa phan tfch (Audit case selection system) Ia
h~ thdng h,ra ch<;>n cac d6i tuc;rng ki~m tra, thanh tra thus tren co· sa danh
H~ thdng h,ra ch<;>n tren ca
gia rui ro sai l~ch thuS cua cac to khai. Vi~c danh gia duqc dl,ra tren CO'
sa phan tfch k€t qua CUa cac CUQC kil~m tra, thanh tra da hoan thflnh, C~p
nh~t thuang xuyen tinh hinh ki€m tra, thanh tra ciing nhu nhiing hanh vi
u·ng xu· cua DTNT. Vi v~y, h~ thdng nay con g<;>i Ia
M thdng
ki~m tra
n()i sinh (Endogenous audit selection), ham nghia S\f h,ra ch<;>n tren ca sa
so sanh ldn nhau gifra cac ddi tuqng trong cung m()t t~p hqp.
Day Ia h~ thdng h,ra ch<;>n chu d~o d~ phat hi~n tinh tr~ng khong tuan thu,
U'U di~m cua n6 Ia t~p trung ngu6n ll,l'C vao cac ddi tUQ'ng c6 rui ro sai
l~ch thu€ cao nen c6 tac d1,1ng dang k~ ddi v6'i vi~c tuan thu thu€, d6ng
thai tang cuang kha nang thu h6i cac khoan thu€
bi An l~u. DAng thai n6
c6 kha nang tv di~u chinh tru6'c nhfrng thay dbi trong tinh hinh th\fc t€,
trong hanh vi trng xu· cua DTNT. Nghien ctru th1,1·c
nghi~m
cua James
Aim eta!. (1993) da cho thAy h~ thdng nay c6 anh huang dang k~ dSn
S\1' tuan thu thu€. 4
H~ thdng nay ngay cang phat tri~n t~i nhi~u qudc gia vi nha vao S\1' phat
tri~n cua cong ngh~ thong tin da lam tang kha nang cua h~ thdng:
Kha nang luu trii· va tdc d() xt'r ly cua may tfnh.
-
Cac t'mg d1,1ng ky thu~t khai pha dii·
M~c du v~y, n6 cling
li~u
(data mining).
bi cho Ia con nhung h~n che nhAt djnh. C1,1 th~ Ia
kha nang trao dbi thong tin cua cac DTNT thOng qua S\1' trq giup cua cac
chuyen vien tu vAn thue co th~ anh huang dSn cac du· li~u so sanh, t~o
4
James Aim, Mark B. Cranshaw and Michael Mckee (1993), Tax Compliance with
Endogenous Audit Selection Rules, Kyklos.
8
co· h()i cho DTNT c6 the thvc hi~n S\l' khong tuan thu
a rn()t rn(rc nhM
djnh rna khong bi chQn vao danh sach kiern tra, thanh tra.
1.2.2. H~ thAng Iva chqn nglu nhien
H~ th6ng h,ra chQn ngdu nhien (Random audit system) Ia
trong d6 cac
M th6ng rna
ta khai thu€ c6 kha nang duqc chQn de kiern tra Ia ngang
nhau, khong phl) thUQC vao danh gia CUa CO' quan thu€ v€ tinh tr~ng tuan
thu cua DTNT. H~ th6ng Iva chQn ngdu nhien thuang duqc su· dl)ng cho
cac rnvc dich sau:
-
Xay dl)'flg cac rno hinh danh gia rui ro sai l~ch thu€ phl)C
h~ th6ng Iva chQn tren CO'
V\)
cho
sa phan tich. Thong thuang cac chuang
trinh nay duqc thvc hi~n lien tvc trong rn()t s6 narn de thu tMp
thong tin cfrn thi€t.
-
Danh gia rnuc tuan thu. Cac chuang trinh kiern tra, thanh tra dva
tren cac d6i tuqng Iva chQn ngdu nhien c6 thS giup danh gia rnu·c
tuan thu cua DTNT trong n€n kinh t€ vao rn()t giai do~n cv the.
Day Ia thOng tin quan trQng cho di€u chinh cac chinh sach quan
ly thu€.
-
Kiem chung cac rno hinh danh gia rui ro. Khi xay dvng cac rno
hinh danh gia rui ro sai l~ch thu€, ca quan thu€ c6 thS ti€n hanh
m()t s6 cu()c kiern tra, thanh tra tren ca sa rn()t rndu ngdu nhien dS
so sanh k€t qua d~t duqc cua rno hinh danh gia rui ro.
-
Ghi nh?n nhOng vAn d€ rn&i phat sinh. Vi~c Iva chQn ngdu nhien
rn()t s6 doanh nghi~p dS kiern tra, thanh tra c6 thS giup phat hi~n
nhti'ng rnanh khoe rn&i trong An l~u thu€ ... ho~c thu th~p thong
tin lien quan den rn()t ho~t d()ng rn6·i trong n€n kinh t€.
- NMn d~ng hanh vi ung xir v€ thu€ d6i v&i cac nh6rn DTNT khac
nhau trong xa h()i. Cac nghien cu·u nay cung dp ca sa khong chi
cho
vi~c
xay dvng cac rno hinh danh gia rui ro rna con cho
di€u chinh cac chfnh sach thu€ thich hqp.
(
9
vi~c
-
Dieu chinh. kh&i lm;mg cong vi~c cua d(li ngii can b(l ki€m tra,
thanh tra thu~ trong m6i giai do~n. Thf d\1, trong m(lt ky nhdt djnh,
n~u kh&i luqng cac CUQC kiBm tra, thanh tra thu~ dga tren CO'
sa
phan tfch giam xu&ng, co· quan thu€ se tang cac cu(lc ki€m tra,
thanh tra tren CO' sa lga ChQn ngftu nhien.
-
Phat hi~n sai l~ch thu€ d&i v6'i nhfrng truong hQp rna vi~c h,ra
chQn tren ca so· phan tfch da bo sot. Day Ia hu&ng 11:1·a chQn b6
sung nh~m h~n ch~ cac nhuqc di6m cua h~ th&ng h,ra chQn dga
tren CO' sa phan tfch ...
H~ th&ng lga chQn ngftu nhien m~c du mang l~i nhieu lqi fch nhung
cling bi phe phan vi chi phf 16n (k€ ca chi phf ca hQi), sg phan d&i cua
c(lng df>ng (vi
rna r(lng co· mdu se anh huang den m(lt s& 16'n DTNT),
tinh dang tin c~y cua k~t qua (vi co mdu thuemg bi gi6'i h~n do chi phf va
S\1' phan d&i cua c(lng dbng nhu da n6i atren) ...
1.2.3. MAi quan h~ giii'a hai h~ thAng h,ra chQn
Tren th\l'C t~, phdn l&n cac qu&c gia phat tri€n d€u ph&i hqp hai h~ th&ng
l1:1·a chQn d&i tu·qng kiBm tra, thanh tra thu~. Nghien c(ru cua OECD tren
cac qu&c gia thUQC kh&i nay cho thdy kha nhi€u qu&c gia CO SU' d1:1ng h~
th&ng lga chQn ngdu nhien song song v6'i h~ th&ng lga chQn tren ca
sa
phan tfch. Bang 1.2 trinh bay m(rc d9 sfr d1:1ng h~ th&ng lt,ra chQn ngftu
nhien t~i m(lt s& qu&c gia thu(lc OECD. 5
Trong cac qu6c gia neu tren, Hoa Ky Ia qu6c gia c6 chuang trinh 11:1·a
chQn ngdu nhien v6'i co mdu 16'n va thai gian keo dai, thf d\1 Chuang
trinh danh gia muc d9 tuan thu cua d&i tuQng n(lp thu€ (TMCP) keo dai
tir nam 1963 d~n nam 1988. Sau khi chuang trlnh nay chdm dut, Ca
quan Thu~ Lien bang Hoa Ky da ti~p t\(c Chuang trinh Nghien cuu
Qu6c gia (NRP) b~t ddu ru· nam 2002 den nay.
5
Centre for Tax Policy and Administration, Organization for Economic Co-operation and
Development (2004), Compliance Risk Management- Use of Random Audit Programs.
10
