A. PHẦN MỞ ĐẦU
I/ Lý do chọn đề tài:
Những năm gần đây, trước yêu cầu cấp thiết của nền kinh tế tri thức đòi
hỏi việc nâng cao chất lượng giáo dục, đào tạo nguồn nhân lực nhằm từng bước
cải tổ và chấn hưng nền giáo dục Quốc gia, đáp ứng và phù hợp với xu thế hội
nhập toàn cầu. Trong đó, định hướng chủ đạo và xuyên suốt của việc nâng cao
chất lượng giáo dục và đào tạo chú trọng phát huy tính tích cực chủ động sáng
tạo, khơi gợi năng lực tự nghiên cứu, lòng say mê, ham hiểu biết và học hỏi của
học sinh. Thông qua sự đổi mới nội dung chương trình giáo dục, đổi mới phương
pháp, phương tiện dạy học nhằm đào tạo ra lớp người năng động, linh hoạt có đủ
năng lực, phẩm chất, trí tuệ và hoàn thiện về nhân cách để đảm đương sứ mệnh
chủ nhân tương lai của đất nước – một đất nước đang trong thời kỳ vươn mình ra
biển rộng, hội nhập vào một sân chơi lớn mà ở đó ngoài việc được đối xử bình
đẳng, được tiếp cận với những tiến bộ của nền kinh tế tri thức, ta còn khẳng định
vị thế phát triển nước ta trên trường Quốc tế bằng lối đi riêng với bản sắc riêng
của dân tộc mình. Đó là vấn đề lớn, những thách thức lớn đặt ra không những cho
các nhà chiến lược, các nhà hoạch định chính sách của Đảng, Nhà nước, Chính
phủ các Bộ, ban, ngành, mà còn đặt ra với mọi công dân Việt Nam.
Dạy học nói chung và dạy học môn Địa lí nói riêng cũng góp phần đáng kể
trong sứ mệnh chung đó. Với suy nghĩ, trăn trở của một giáo viên nhiều năm
giảng dạy môn Địa lí ở trường trung học cơ sở của một Huyện còn gặp nhiều khó
khăn của Tỉnh. Trước hết tôi nhận thấy rằng với bất kỳ một môn học nào, trong
quá trình dạy học, giáo viên phải khơi gợi, kích thích lòng ham muốn học hỏi,
hiểu biết của học sinh bằng cả tấm lòng nhiệt tình, bằng sự khéo léo trong xử lý
tình huống trong nghiệp vụ sư phạm của mình, sẽ hình thành cho học sinh một kĩ
năng, một thói quen tốt, một nhận thức đúng đắn và đầy đủ, sâu sắc về kiến thức
được lĩnh hội.
Xuất phát từ suy nghĩ trên, mong muốn khắc phục những khó khăn tồn tại
trong dạy và học môn Địa lí tại huyện nhà. Tôi xin trình bày những suy nghĩ và
nghiên cứu của mình về cách hướng dẫn học sinh có kĩ năng học tốt môn Địa lí ở
Trường THCS Đống Đa và mong nhận được sự góp ý, xây dựng của tất cả Anh

chị em, bạn bè đồng nghiệp.
II/ Mục đích nghiên cứu:
- Hướng dẫn học sinh có kĩ năng tự học, tự nghiên cứu, kết hợp sử dụng
sách giáo khoa, thiết bị dạy học nhằm hình thành kĩ năng học tốt môn Địa lí.
- Góp phần nâng cao chất lượng giảng dạy và học tập bộ môn.
III/ Đối tượng và khách thể nghiên cứu:
Trường THCS Đống Đa Giáo viên thực hiện
Trường THCS Đống Đa Giáo viên thực hiện :
Ñoàng Thò Myõ Chaâu
Ñoàng Thò Myõ Chaâu
1
Kinh nghi
Kinh nghi
ệm hướng dẫn học sinh có một số kĩ năng để học tốt môn Địa lí ở Trường THCS
ệm hướng dẫn học sinh có một số kĩ năng để học tốt môn Địa lí ở Trường THCS
- Đối tượng nghiên cứu: Là kinh nghiệm rèn luyện cho học sinh một số kĩ
năng học môn Địa lí.
- Khách thể nghiên cứu: Là để học sinh học tốt môn Địa lí.
IV/Giới hạn và phạm vi nghiên cứu của đề tài:
- Giới hạn nghiên cứu: Nêu một số kinh nghiệm hướng dẫn một số kĩ
năng học môn Địa lí.
- Phạm vi nghiên cứu: Học sinh lớp 6,7,8,9 của Trường THCS Đống Đa.
V/ Phương pháp nghiên cứu:
- Phương pháp quan sát: Qua dự giờ thao giảng ở tổ chuyên môn.
- Phương pháp nghiên cứu lý luận.
- Phương pháp so sánh.
- Phương pháp khảo sát, thống kê, tổng kết kinh nghiệm.
B.PHẦN NỘI DUNG
I/Cơ sở lý luận :
1Khái niệm về kĩ năng Địa lí:

- Kĩ năng, kĩ xảo nói chung là phương thức thực hiện một hành động nào
đó, thích hợp với mục đích và những điều kiện hành động. Kĩ năng, kĩ
xảo thực chất là những hành động thực tiễn mà học sinh hoàn thành
được một cách có ý thức trên cơ sở những kiến thức Địa lí.
- Muốn có kĩ năng, kĩ xảo, trước hết học sinh phải có kiến thức và biết
cách vận dụng chúng vào thực tiễn.
- Kĩ năng được lặp đi lặp lại nhiều lần sẽ trở thành kĩ xảo.
- Kĩ năng hoàn thiện được hình thành sau khi đã có kĩ xảo. Kĩ năng hoàn
thiện đòi hỏi ở học sinh kinh nghiệm và một mức độ sáng tạo nhất định
trong hành động.
2/ Đặc điểm môn Địa lí:
- Môn Địa lí trong nhà trường có khả năng bồi dưỡng cho học sinh một
khối lượng kiến thức phong phú về địa lí tự nhiên, địa lí kinh tế - xã hội và những
kĩ năng, kĩ xảo cần thiết trong cuộc sống, đặc biệt là kĩ năng bản đồ mà không
một môn học nào đề cập tới. Vì vậy, để giúp học sinh hiểu, nắm vững các kĩ năng
và kiến thức địa lí trong dạy học Địa lí giáo viên cần đặc biệt coi trọng các vấn đề
sau:
+ Hình thành cho học sinh hệ thống các biểu tượng, khái niệm địa lí, các
mối quan hệ địa lí, nhất là mối quan hệ nhân quả.
+ Phát triển cho học sinh tư duy địa lí đó là tư duy liên hệ tổng hợp xét
đoán dựa trên bản đồ.
+ Tận dụng triệt để các thiết bị dạy học Địa lí như tranh ảnh, bản đồ, biểu
đồ, bảng thống kê, băng đĩa hình, trong đó quan trọng nhất là bản đồ. Qua bản đồ,
học sinh dễ dàng có được các biểu tượng trong không gian đồng thời phát triển tư
duy địa lí.
Trường THCS Đống Đa Giáo viên thực hiện
Trường THCS Đống Đa Giáo viên thực hiện :
Ñoàng Thò Myõ Chaâu
Ñoàng Thò Myõ Chaâu
2

Kinh nghi
Kinh nghi
ệm hướng dẫn học sinh có một số kĩ năng để học tốt môn Địa lí ở Trường THCS
ệm hướng dẫn học sinh có một số kĩ năng để học tốt môn Địa lí ở Trường THCS
+ Tăng cường hướng dẫn học sinh quan sát, thu thập thông tin, vận dụng
kiến thức, kĩ năng địa lí để giải quyết vấn đề có liên quan trong cuộc sống.
II/ Thực trạng dạy học địa lí ở trường Trung học cơ sở:
Từ trước đến nay, trong dạy học Địa lí, giáo viên chủ yếu sử dụng các
phương pháp dạy học như phương pháp dùng lời, phương pháp sử dụng các
phương tiện trực quan (mô hình, bản đồ, tranh ảnh, các loại biểu bảng…).Có thể
nói một số không ít giáo viên có tâm huyết với nghề nghiệp, có hiểu biết sâu sắc
về bộ môn đã sử dụng các phương pháp này khá tốt, khêu gợi được suy nghĩ, tìm
tòi, tự lực của học sinh. Tuy nhiên, cũng không ít giáo viên còn ít quan tâm tới
việc phát huy tính tích cực học tập của học sinh khi sử dụng các phương pháp dạy
học nói trên. Có thể nhận thấy những nét chung của giáo viên sử dụng phương
pháp trong dạy học môn địa lí như sau:
Phương pháp dùng lời cho đến nay vẫn được coi là một trong những
phương pháp chính để chỉ đạo học sinh lĩnh hội kiến thức và kĩ năng địa lí, đặc
biệt là khâu nắm kiến thức mới. Lời ở đây chủ yếu là lời của thầy để mô tả, giải
thích các sự vật, hiện tượng địa lí, phân tích mối quan hệ giữa các hiện tượng, sự
vật địa lí kết hợp với việc tổ chức học sinh quan sát khi sử dụng các đồ dùng trực
quan. Phương pháp vấn đáp cũng là một trong những phương pháp dùng lời được
sử dụng phổ biến hiện nay, trong đó thiên về vấn đáp tái hiện và vấn đáp giải
thích minh họa.Việc sử dụng các phương pháp dùng lời như vậy thực chất là giáo
viên giảng- học sinh nghe, giáo viên ghi bảng- học sinh chép vào vở, giáo viên chỉ
bản đồ- học sinh nhìn theo, giáo viên hỏi- học sinh trả lời.Giáo viên chủ động
truyền đạt một cách rõ ràng, mạch lạc nội dung bài đã được chuẩn bị sẵn, trò thụ
động tiếp thu và ghi nhớ những nội dung mà giáo viên truyền đạt, kết hợp trả lời
câu hỏi giáo viên nêu ra.
Phương pháp trực quan: Việc sử dụng các phương tiện trực quan cũng còn

nhiều khiếm khuyết nên ít có tác dụng phát huy tính tích cực của học sinh.Có thể
nói các phương tiện dạy học của môn Địa lí có vai trò hết sức quan trọng vì đó là
“nguồn kiến thức địa lí”, nhưng hiện nay đại đa số giáo viên địa lí sử dụng các
phương tiện trực quan theo cách của phân tích minh họa, ít chú ý đến vai trò là
nguồn kiến thức của chúng và chưa chú ý đúng mức đến việc cho học sinhtự làm
việc với các phương tiện này. Chính vì vậy, rất nhiều học sinh không biết đọc bản
đồ, không biết khai thác các bảng số liệu…, nói chung kĩ năng địa lí của học sinh
còn yếu.
Trong những năm qua, cùng với việc triển khai cải cách giáo dục, phương
pháp dạy học Địa lí tuy đã có một số cải tiến, chú ý tới việc phát huy tính tích cực
của học sinh trong quá trình tiếp thu kiến thức bằng cách tăng cường hệ thống câu
hỏi có yêu cầu phát triển tư duy, nhưng đó chỉ là những câu hỏi do giáo viên nêu
ra và giáo viên dẫn dắt đến đâu thì giải quyết đến đó.Về mặt hình thức, các giờ
học đó có vẻ sinh động vì học sinh tích cực hoạt động. Song nếu theo quan niệm
về học tập tích cực thì những giờ học như vậy chưa thể nói rằng học sinh đã học
Trường THCS Đống Đa Giáo viên thực hiện
Trường THCS Đống Đa Giáo viên thực hiện :
Ñoàng Thò Myõ Chaâu
Ñoàng Thò Myõ Chaâu
3
Kinh nghi
Kinh nghi
ệm hướng dẫn học sinh có một số kĩ năng để học tốt môn Địa lí ở Trường THCS
ệm hướng dẫn học sinh có một số kĩ năng để học tốt môn Địa lí ở Trường THCS
tập một cách tích cực, bởi hoạt động của học sinh ở đây mới chỉ là việc trả lời thụ
động các câu hỏi của giáo viên chứ bản thân học sinh chưa có nhu cầu nhận thức,
chưa chủ động tìm tòi, suy nghĩ và giải quyết những vấn đề đặt ra trong bài học.
Nguyên nhân của những tồn tại trên đó là chưa có sự thống nhất về quan
điểm: Thế nào là đổi mới phương pháp dạy học địa lí? Chưa có sự triển khai đồng
bộ trong các khâu: Bồi dưỡng giáo viên, đổi mới cách viết sách giáo khoa, sách

giáo viên, cơ sở vật chất kỹ thuật, tổ chức thực hiện, kiểm tra đánh giá…trong đó
chế độ thi cử còn chia ra các môn “chính phụ” là những trở ngại lớn. Nhiều giáo
viên chưa tâm huyết với nghề nghiệp, chưa đầu tư nhiều vào chuyên môn vì quan
niệm môn Địa lí là môn phụ.

III/ Một số biện pháp cụ thể hướng dẫn học sinh học tập Địa lí:
1/ Tổ chức và hướng dẫn học sinh kĩ năng sử dụng các thiết bị :
Thiết bị và phương tiện dạy học phong phú, hiện đại, thực sự là công cụ
cho học sinh trong việc nghiên cứu khám phá kiến thức một cách nhanh chóng và
có hiệu quả nhất. Do vậy, giáo viên cần tổ chức hướng dẫn học sinh tiến hành các
hoạt động học tập nhằm khai thác và lĩnh hội kiến thức với phương tiện dạy học
Địa lí sau:
1.1/ Bản đồ, lược đồ:
Đối với việc dạy học Địa lí, bản đồ là nguồn kiến thức quan trọng và được
coi như quyển sách thứ hai của học sinh. Tổ chức cho học sinh làm việc với bản
đồ giáo viên cần lưu ý hướng dẫn học sinh khai thác kiến thức trên bản đồ theo
các bước sau:
Đọc tên bản đồ để biết đối tượng địa lí thể hiện trên bản đồ là gì?
Ví dụ:
Bản đồ địa hình thì đối tượng thể hiện trên bản đồ chủ yếu là địa hình ( các
dạng địa hình và sự phân bố của chúng); Bản đồ khí hậu thì đối tượng thể hiện
chủ yếu của bản đồ sẽ là các yếu tố khí hậu ( Nhiệt độ, khí áp, gió, mưa...) hoặc
bản đồ công nghiệp thì đối tượng thể hiện chủ yếu sẽ là các trung tâm và các
ngành công nghiệp.
Đọc bảng chú giải để biết cách người ta thể hiện đối tượng đó trên bản đồ
như thế nào? Bằng các kí hiệu gì? Bằng các màu gì? Bởi các kí hiệu qui ước trên
bản đồ là những biểu trưng của các đối tượng, hiện tượng địa lí trong hiện thực
khách quan. Vì vậy, giáo viên cần hướng dẫn cho học sinh biết thông qua những
kí hiệu đó mà rút ra nhận xét về tính chất, đặc điểm của các đối tượng địa lí được
thể hiện trên bản đồ.

Dựa vào các kí hiệu, màu sắc trên bản đồ để xác định vị trí của các đối
tượng địa lí.
Trường THCS Đống Đa Giáo viên thực hiện
Trường THCS Đống Đa Giáo viên thực hiện :
Ñoàng Thò Myõ Chaâu
Ñoàng Thò Myõ Chaâu
4
Kinh nghi
Kinh nghi
ệm hướng dẫn học sinh có một số kĩ năng để học tốt môn Địa lí ở Trường THCS
ệm hướng dẫn học sinh có một số kĩ năng để học tốt môn Địa lí ở Trường THCS
Dựa vào bản đồ kết hợp với kiến thức địa lí, vận dụng các thao tác tư duy
(so sánh, phân tích, tổng hợp) để phát hiện các mối liên hệ địa lí không thể hiện
trực tiếp trên bản đồ (đó là mối quan hệ giữa các yếu tố tự nhiên, các yếu tố kinh
tế với nhau ) nhằm giải thích sự phân bố cũng như đặc điểm các đối tượng , hiện
tượng địa lí.
Ví dụ1:
Hướng dẫn học sinh khai thác kiến thức từ lược đồ “Lược đồ phân bố
hoang mạc trên thế giới” trong SGK Địa lí Lớp 7.(Bài 19: Môi trường hoang
mạc.).
- Tên lược đồ : “Lược đồ phân bố hoang mạc trên thế giới”.
- Cách thể hiện: Các hoang mạc trên lược đồ được thể hiện bằng màu
vàng ( Đối với vùng cực kì khô hạn), màu xanh lá mạ (Vùng khô hạn).
Dựa vào màu sắc thể hiển trên lược đồ để xác định vị trí của các hoang
mạc, các bán hoang mạc nằm dọc hai bên đường chí tuyến, ở sâu trong lục địa
hoặc gần các dòng biển lạnh.
Dựa vào lược đồ, kết hợp với các kiến thức đã học để xác lập mối quan hệ
giữa các nhân tố : Vĩ độ địa lí, vị trí gần hay xa biển, các dòng biển lạnh với khí
hậu từ đó giải thích vì sao các hoang mạc lại thường nằm dọc theo 2 đường chí
tuyến, ở sâu trong lục địa.

1.2/ Biểu đồ:
Giáo viên cần hướng dẫn cho học sinh phân tích biểu đồ theo các bước:
- Đọc tiêu đề phía trên hoặc phía dưới biểu đồ, xem biểu đồ thể hiện, hiện
tượng gì ?(khí hậu, cơ cấu kinh tế, phát triển dân số...).
- Tìm hiểu xem các đại lượng thể hiện trên biểu đồ là gì?(nhiệt độ, lượng
mưa, các ngành kinh tế, dân số...) trên lãnh thổ nào và thời gian nào, được thể
hiện trên biểu đồ như thế nào? (theo đường, cột, hình quạt...) và trị số các đại
lượng được tính bằng gì?(mm, %, triệu người...).
- Dựa vào các số liệu thống kê đã được trực quan hóa trên biểu đồ, đối
chiếu, so sánh chúng với nhau và rút ra nhận xét về các đối tượng và hiện tượng
địa lí được thể hiện.
Ví dụ 2:
Khi dạy Bài 21: Thực hành: Phân tích biểu đồ nhiệt độ, lượng mưa (Lớp 6).
Bài tập 1: Phân tích biểu đồ nhiệt độ lượng mưa của Hà Nội(Hình 55-
SGK/65).
- Tên biểu đồ: biểu đồ nhiệt độ lượng mưa của Hà Nội.
- Các đại lượng được thể hiện trên biểu đồ là nhiệt độ và lượng mưa của
Hà Nội qua các tháng trong năm. Nhiệt độ được thể hiện bằng đường đồ thị,
lượng mưa được thể hiện bằng hình cột. Trị số của nhiệt độ được tính bằng (
o
C),
lượng mưa được tính bằng (
mm
).
- Dựa vào đường đồ thị thể hiện nhiệt độ và các cột thể hiện lượng mưa của
Hà Nội có sự chênh lệch của các tháng trong năm. Có tháng nhiệt độ cao
Trường THCS Đống Đa Giáo viên thực hiện
Trường THCS Đống Đa Giáo viên thực hiện :
Ñoàng Thò Myõ Chaâu
Ñoàng Thò Myõ Chaâu

5
Kinh nghi
Kinh nghi
ệm hướng dẫn học sinh có một số kĩ năng để học tốt môn Địa lí ở Trường THCS
ệm hướng dẫn học sinh có một số kĩ năng để học tốt môn Địa lí ở Trường THCS