Môn: Quản lí dựa án văn hóa nghệ thuật

DỰ ÁN
BẢO TỒN VÀ PHÁT HUY ĐIỆU HÁT VÍ
PHƯỜNG VẢI Ở XÃ TRƯỜNG LỘC, HUYỆN
CAN LỘC, TỈNH HÀ TĨNH

I. Tầm quan trọng của dự án
1. Điệu hát ví phường vải là một di sản văn hóa vật thể của quê hương Nghệ
Tĩnh.
Làng Trường Lưu, xứ Nghệ còn nổi tiếng với nghề dệt vải và hát
phường vải. Từ đời Hậu Lê, nghề thủ công chính ở Trường Lưu là nghề bông
vải, kéo sợi, dệt vải. Sản phẩm phục vụ trong làng, trong tổng bao gồm các
loại vải mộc, vải thô may mặc gia đình, có cả tơ lụa cho các cô gái. Làng
Trường Lưu đã hình thành phường vải và hát ví phường vải cũng phát triển ở
đây.
Do hát ví gắn liền với lao động, nên mỗi một loại hát ví lại gắn với một
loại hình lao động riêng biệt như: hát ví của những người đi cấy thì gọi là ví
1


phường cấy, hát ví của những người đi củi thì gọi là ví phường củi, hát ví của
những người dệt vải thì gọi là ví phường vải...
Người dân Việt Nam dù ở bất kỳ nơi đâu cũng luôn tự hào về nền văn
hóa dân gian đặc sắc, đặc biệt là những câu dân ca thắm đượm nghĩa tình. Dân
ca được truyền miệng từ đời này qua đời khác, từ miền này qua miền khác,
giao lưu trong dân gian.

[Được đúc kết từ những lời ăn, tiếng nói mộc mạc, từ cái hay, cái đẹp, cái tinh
túy trong nhân dân lao động nơi ruộng đồng, sông nước, các làn điệu dân ca
được coi như những nét văn hóa đặc trưng của từng vùng, miền và mỗi khi

nhắc tới một vùng nào đó thì tất cả mọi người dân Việt Nam đều biết về làn
điệu dân ca độc đáo của miền quê ấy.
Hát phường vải là một loại hát ví đặc biệt nhất trong gia tài dân ca của vùng
Nghệ Tĩnh. Cũng như các loại dân ca khác, nó là một phương tiện văn nghệ tự
túc của nhân dân Hà Tĩnh. Nội dung căn bản của nó mang đậm tính trữ tình.
Song nó có khác các loại dân ca khác ở chỗ có sự tham gia của những nhà nho.
Cho nên tính chất một số câu hát, quy cách trong khi hát, hình thức câu hát,
quá trình của một cuộc hát... có phức tạp hơn.
Hát phường vải là một loại hình văn học dân gian, một loại hát ví đặc biệt nhất
trong gia tài dân ca. Cũng như các loại dân ca khác, nó là một phương tiện văn
nghệ tự túc của nhân dân, gắn liền với các phường vải của các cô gái xứ Nghệ,
nhất là các vùng Nghi Xuân, Kì Anh, Can lộc (Hà Tĩnh); Nam Đàn, Đô lương,
Thanh Chương, Quỳnh Lưu, Diễn Châu... (Nghệ An). Điệu hát thể hiện sự cần
mẫn, trí tuệ, khoe sẵc, đua tài. Các giai điệu ứng đối, sáng tác, chỉnh sửa. Là
một môn nghệ thuật như món ăn tinh thần của người dân xứ Nghệ. ..

2


Nghệ nhân dân gian là những "tác giả" của những câu hát phường vải đầu tiên
và cũng chính họ là những người bảo lưu, kế thừa và phát huy vốn hát ví, vốn
ca dao, dân ca truyền thống mang đậm bản sắc văn hóa quê hương, dân tộc
này.
Do hát ví gắn liền với lao động, nên mỗi một loại hát ví lại gắn với một loại
hình lao động riêng biệt như: hát ví của những người đi cấy thì gọi là ví
phường cấy, hát ví của những người đi củi thì gọi là ví phường củi, hát ví của
những người dệt vải thì gọi là ví phường vải... Trong lúc đưa thoi, dệt vải, các
cô thường hát với các cậu trong làng tới hát đối hoặc hát tỏ tình, hát đố, hát thử
tài. Ngành dệt vải khá sung túc, nên các cô thường được đi học với các thầy
đồ. Vì vậy trong vùng phường vải có nhiều thầy giáo và chính họ tham gia các

buổi hát đối trong vai thông sự để nhắc lời cho mấy cô phá lại các cậu tới thử
tài. Vào những dịp nông nhàn, trong những đêm thời tiết tốt, quanh năm bảy
chiếc xa quay sợi, những tiếng hát hay qua những câu đối đáp tài tình, tao nhã
của hai phe nam nữ đã lôi cuốn được bao nhiêu người, từ những người tầm
thường đến những bậc cự nho như Tú San, Mền Cơ (tú tài Hoàng Đình Thực ở
xã Thịnh Lạc), Giải San… Do vậy, hát ví phường vải chính là sự kết hợp giữa
những người trí thức với người lao động.
Đề tài hát phường vải thường xoay xung quanh chuyện tình yêu, hỏi thăm tên
tuổi, thử tài kiến thức.
Hát ví phường vải thường có các nhà nho tham gia ứng tác và đối đáp, vừa
tình cảm vừa thể hiện trí tuệ, nhờ vậy hát ví chính là sự kết hợp giữa những
người trí thức với người lao động.
Nếu xét về phương diện văn học thì ví phường vài còn là cuộc thi tài đọ sức về
văn chương. Chính vì thế mà ngày một thu hút đông đảo các nhà trí thức xa
3


gần tụ hội về Nam Đàn để tham gia hát ví phường vải. Trên cơ sở ấy, hát ví
phường vải đã vượt cao hơn văn nghệ bình thường và đỉnh cao là "tuyên
truyền cách mạng" khi các nhà cách mạng tham gia hát ví đã lồng vào nội
dung cổ động, phát động phong trào đấu tranh giải phóng dân tộc…
Hát phường vải có truyền thống lề lối đàng hoàng. Câu văn nghiêm chỉnh,
đúng niêm luật, thơ lục bát phần đông nhưng có khi biến thể. Người hát phải
làm cùng nghề kéo bông. Con trai khi đến hát phải đứng ở ngoài đường. Khi
nào qua được chặng đầu (hát dạo, hát chào), và chặng nhì (hát đố ) thì mới
được mời vào bên trong nhà tiếp tục hát xe kết trước khi hát tiễn
Trải qua bao biến cố thăng trầm của lịch sử, các làn điệu dân ca ví
Phường vải vẫn tồn tại và phát triển trên địa bàn xã Trường Lộc cho đến ngày
nay và mỗi loại hình lại mang những đặc trưng riêng. Bởi thế, dân ca, ví, giặm
Nghệ Tĩnh là di sản tinh thần vô giá, đã thấm sâu vào tâm hồn, trí tuệ, đời sống

người dân của 2 tỉnh miền Trung này.

2. Tuy nhiên do những biến đổi về đời sống và xã hội, điệu hát Phường vải ở
xã Trường Lưu ngày càng bị mai một.
Hát Phường vải là một loại hát ví đặc biệt nhất trong gia tài dân ca của
vùng Nghệ Tĩnh, cụ thể là ở Làng Trường Lưu xã Trường Lộc, Hà tĩnh. Trải
qua bao biến cố thăng trầm của lịch sử, hát Phường vải vẫn tồn tại và phát
triển cho đến ngày nay. Nhưng trước sự du nhập của văn hóa ngoại lai trong

4


quá trình mở cửa hội nhập, cùng với việc thiếu kinh phí, thiếu nguồn nhân lực,
các câu lạc bộ hát Phường vải ở Hà Tĩnh đang đứng trước nguy cơ tan rã.
Các câu lạc bộ hát Phường vải ở xã Trường Lộc vừa ít về số lượng
(khoảng 10 câu lạc bộ) vừa kém về chất lượng, hoạt động lại cầm chừng.
Hiện tại các cấp chính quyền rất quan tâm cho môn nghệ thuật này,
nhưng vẫn chưa đạt hiệu quả cao trong công tác. Còn lớp trẻ, do chưa có thời
gian tập luyện và chưa được bồi dưỡng kỉ, nên chỉ hát bắt chước điệu. Không
thành thạo về kỹ năng, kỹ xảo, chưa kết hợp được hát và múa. Muốn tập luyện
phải bỏ công dày sức học hỏi mới có điều kiện, phỏng lại hình ảnh của những
người xưa.
Các nghệ nhân cao tuổi bắt đầu thưa dần, nếu có biểu diễn thì giọng hát
của các cụ yếu và không cất cao được.
Vì thế, ngay như ở Trường Lưu (huyện Can Lộc), nơi mà nhiều nhà
nghiên cứu, trong đó có ông Thái Kim Đỉnh, đã dày công tìm hiểu và khẳng
định là “cái nôi” của hát phường vải, thì hiện tại việc gây dựng lại “phong
trào” cũng rất khó khăn. Từng được lưu trong sử sách là nơi nổi tiếng có nhiều
người hát hay, đối đáp tài tình, vậy mà giờ tìm người hát cũng khó. “Đó cũng
là điều mà ngành văn hóa đang trăn trở” -bà Phan Thư Hiền cho biết.

Không có nghệ nhân là một phần, phần quan trọng nhất khiến việc khôi
phục hát dân ca ví giặm khó khăn, chính là không còn không gian nữa.
Cho đến nay vẫn chưa có dự án đầu tư cho việc bảo tồn và phát huy loại hình
nghệ thuật dân ca này.
Hát Phường vải được UNESCO công nhận là di sản văn hóa phi vật thể
cần bảo vệ khẩn câp. Giờ đây, hát Phường vải đó và đang có cơ hội vượt ra
5


khỏi không gian văn hóa Hà Tĩnh để đến với cộng đồng các dân tộc
Việt Nam và cả nhân loại trên toàn thế giới. Bảo tồn và phát huy giá trị di sản
văn hóa hát Xoan Phú Thọ trong thời kỳ hội nhập quốc tế là việc làm có ý
nghĩa to lớn góp phần xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến đậm đà bản
sắc dân tộc

II. Mục tiêu của dự án.
* Bảo tồn điệu hát Phường vải: bảo tồn các điệu hát, bảo tồn các nghệ nhân.
* Phát triển điệu hát: Truyền dạy cho thế hệ trẻ, tuyên truyền, giới thiệu về
điệu hát.
* Trở thành một điệu hát được nhân loại biết đến và không bao giờ bị lãng
quên.
III. Nội dung của dự án
Thứ nhất , là tiếp tục điều tra, nghiên cứu, kiểm kê sự phát triển của hát
ví Phường vải ở xã Trường Lộc:; đánh giá kết quả những hoạt động của chính
quyền và cộng đồng trong từng năm để bảo vệ di sản hát Phường vải. Thực
chất hiện nay việc bảo tồn các điệu hát phường vải gốc phần nhiều ở dạng tự
phát, từ lòng yêu thích chủ yếu trong truyền thống gia đình, dòng họ, do các
nghệ nhân truyền lại cho lớp con cháu họ. Các nghệ nhân cũng ít hoạt động và
cũng chưa có được sự chăm sóc, nuôi dưỡng, động viên về tinh thần lẫn vật
chất trừ khi có nhu cầu biểu diễn phục vụ cho công việc nào đó. Mặt khác,

phải nghiêm khắc mà nhìn nhận để thấy rằng: cấp chính quyền quản lý đặc
biệt là ở cơ sở do chưa nhận thức được giá trị của hát ví Phường vải, nên chưa

6


có sự quan tâm để có những giải pháp thích hợp nhằm khôi phục, bảo tồn, phát
triển di sản của điệu hát Phường Vải.
Thứ hai, là việc tạo môi trường cho dân ca hát Phường vải phát triển.
Bên cạnh việc củng cố bảo tồn các phường gốc ở chính nơi sinh ra nó có ý
nghĩa như xây dựng một bảo tàng sống, phải tạo điều kiện - môi trường thuận
lợi để hát Phường vải được lan tỏa và phát triển trong cộng đồng để nó thực sự
sống động trong cộng đồng và thực sự góp phần nâng cao đời sống tinh thần
cho cộng đồng. Có như vậy mới bảo tồn và phát huy được giá trị đặc sắc của
hát Phường vải Hà Tĩnh.
Thứ ba, là tăng cường công tác tuyên truyền quảng bá giá trị của hát
Phường Vải để đông đảo nhân dân nhận biết được và thực sự có ý thức yêu
thích hát Phường Vải. Đưa hát Phường Vải vào trường học trong chương trình
“Trường học thân thiện - học sinh tích cực” hàng năm; dạy hát Phường Vải
trên sóng Đài phát thanh truyền hình của tỉnh; tổ chức liên hoan; giao lưu, hội
thi, hội diễn “Hát Phường Vải Hà Tĩnh” hàng năm ;cần biên tập để xuất bản
các ấn phẩm văn hóa; bộ sách tổng hợp nghiên cứu về hát Phường vải;đĩa
VCD; CD về các bài bản của hát Phường vải với mục đích tuyên truyền, quảng
bá.
Thứ tư, là điều kiện để thực hiện bảo tồn, duy trì phát triển hát Phường
vải Hà Tĩnh. Đó là việc xây dựng và ban hành cơ chế chính sách đối với nghệ
nhân,với các phường gốc, với các câu lạc bộ hát Phường vải và dân ca Hà Tĩnh
và với các cộng đồng yêu thích điệu hát này.
Cần có chính sách đặc biệt ưu tiên chăm sóc và động viên các nghệ nhân hát
Phường vải ;; các trường học tổ chức chương trình truyền dạy và tuyên truyền

quảng bá hát Phường vải.

7


Thứ năm, là điểm cuối cùng song lại là khâu then chốt để bảo tồn và
phát triển toàn diện hát Phường vải Hà Tĩnh. Đó là việc thành lập “Trung tâm
bảo tồn hát Phường vải”. Trung tâm này có 3 chức năng cơ bản: một là nghiên
cứu sưu tầm, kiểm kê, bảo tồn di sản hát Phường vải; hai là biên soạn, xuất bản
các ấn phẩm văn hóa để tuyên truyền, giới thiệu quảng bá di sản hát Phường
vải; ba là tổ chức biểu diễn các bài bản, làn điệu hát; xây dựng những chương
trình hát Phường vảicó chất lượng cao biểu diễn trên sân khấu, phục vụ hội
nghị, giao lưu vùng miền và cả nước; trên sóng phát thanh truyền hình tỉnh và
trung ương góp phần quảng bá phát huy giá trị di sản văn hóa hát Phường vải
Hà Tĩnh.

IV. Đối tượng được hưởng lợi trực tiếp của dự án
- Cộng đồng người dân Xã Trường Lộc, huyện Can Lộc, Hà tĩnh.
- Các nghệ nhân.
V. Tổ chức thực hiện dự án.
Sở văn hóa thông tin tỉnh Hà Tĩnh
UBND xa Trường Lộc, huyện Can Lộc, tỉnh Hà Tĩnh.
- Các tổ chức, cá nhân khác.
VI. Thời gian thực hiện dự án.
Từ tháng 10/2014 đến hết tháng 10/2015
1. Tháng 10/2014

8



+ Xây dựng dự án
+Tìm nguồn tài trợ cho dự án
2. Từ tháng 10/2014 đến hết tháng 10/2015: triển khai thực hiện dự án.
VII. Kinh phí thực hiện dự án
Tổng: 200.000(VND).
- phí mở các lớp đào tạo các học viên yêu thích làn điệu dân ca: 3 lớp/150 học
viên với số tiền:

50.000.000

- phí cho các nghệ nhân giảng dạy: 30.000.000
- Tuyên truyền điệu hát đến mọi nơi trên địa bàn tỉnh Hà Tĩnh: 20.000.000
- Đưa làn điệu dân ca vào trường học: 10.000.000
- Dạy hát trên Đài phát thanh truyền hình Tỉnh: 20.000.000
- Tổ chức các cuộc liên hoan, hội diễn: 20.000.000
- Xuất bản các VCD, ấn phẩm về điệu hát ví phường vải với mục đích tuyên
truyền, quảng bá:

20.000.000

- Duy trì và phát triển các câu lạc bộ: 20.000.000
- Các chi phí khác.

10.000.000.

VIII. Kết luận
Đây là một dự án mang tính khả thi. Với sự nỗ lực, cố gắng của cơ quan chính
quyền địa phương, dự án hoàn toàn có thể thực hiện được. Thông qua việc
9



tuyên truyền, quảng bá điệu hát đến với nhân dân khắp mọi nơi, đưa điệu hát
dân ca được cả nước biết đến, góp phần làm cho đời sống tinh thần của con
người ngày càng phong phú./.

10


11


12