HỘI THÔNG TIN GIÁO DỤC QUỐC TẾ
Tác giả: KATSUTA SHUICHI và NAKAUCHI TOSHIO
Chủ biên bản tiếng Việt: GS. VS. PHẠM MINH HẠC

GIÁO DỤC NHẬT BẢN
(Sách tham khảo)

Người dịch:

NGUYỄN MẠNH TƯỜNG

Người hiệu đính:

TS. VŨ THỊ KIM CHI

NHÀ XUẤT BẢN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA

Hà Nội - 2001


Mục lục
HỘI THÔNG TIN GIÁO DỤC QUỐC TẾ...............................................................................1
Tác giả: KATSUTA SHUICHI và NAKAUCHI TOSHIO......................................................1
Chủ biên bản tiếng Việt: GS. VS. PHẠM MINH HẠC...........................................................1
GIÁO DỤC NHẬT BẢN...........................................................................................................1
(Sách tham khảo).......................................................................................................................1
Người dịch: NGUYỄN MẠNH TƯỜNG..................................................................................1
Người hiệu đính: TS. VŨ THỊ KIM CHI..................................................................................1
NHÀ XUẤT BẢN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA............................................................................1
Hà Nội - 2001.............................................................................................................................1
Mục lục......................................................................................................................................2

CHÚ DẪN CỦA NHÀ XUẤT BẢN.........................................................................................4
THƯ CỦA BÀ MICHIKO KAYA,...........................................................................................5
LỜI GIỚI THIỆU......................................................................................................................6
LỜI NÓI ĐẦU.........................................................................................................................13
LỜI NÓI ĐẦU CHO BẢN IN CÓ CHỈNH LÝ......................................................................16
LỜI NÓI ĐẦU BẢN IN CÓ CHỈNH LÝ NĂM 1999.............................................................18
BỐI CẢNH LỊCH SỬ VÀ HIỆN ĐẠI HOÁ...........................................................................19
Thời cổ đại...........................................................................................................................19
Tiếp xúc với nền văn hoá lục địa.........................................................................................19
Hệ thống nhà trường đầu tiên..............................................................................................20
Các trường học ở Kyoto.......................................................................................................22
Kỷ nguyên của tướng lĩnh....................................................................................................22
Phật giáo và giáo dục...........................................................................................................24
Các trường Cơ đốc giáo ban đầu ở Nhật Bản......................................................................25
Giáo dục trong thời kỳ Edo sau chính sách đóng cửa..........................................................26
Sự phát triển các trường thị tộc............................................................................................27
Terakoya trong thời kỳ Edo.................................................................................................29
Minh Trị duy tân và hiện đại hoá giáo dục..........................................................................31
Tình hình sau khi phổ cập hệ thống trường học..................................................................32
Thành lập các trường sư phạm.............................................................................................34
Hiện đại hoá trong giáo dục và kiểm soát của nhà nước.....................................................35
Phát triển giáo dục tiểu học..................................................................................................37
Phát triển giáo dục trung học...............................................................................................38
Thành lập các trường dạy nghề............................................................................................38
Mở rộng các cơ sở giáo dục cao đẳng và đại học................................................................39
Thời kỳ phát động trong giáo dục........................................................................................41
Cải cách giáo dục sau Chiến tranh thế giới thứ hai..............................................................42
Những thay đổi sau thời kỳ chiếm đóng..............................................................................44
Các vấn đề hiện nay và viễn cảnh tương lai.........................................................................45
QUAN ĐIỂM CHUNG VỀ GIÁO DỤC.................................................................................51

Ở NHẬT BẢN.........................................................................................................................51
Các khái niệm về giáo dục...................................................................................................51
Các nguyên tắc của giáo dục................................................................................................52
Hệ thống nhà trường............................................................................................................53
Giáo dục xã hội....................................................................................................................55
Hệ thống quản lý giáo dục...................................................................................................56
Vận động cải cách giáo dục trung học.................................................................................58
Tăng số trường đại học và sinh viên đại học.......................................................................67
Các cơ sở trước tuổi học đường...........................................................................................69
Giáo dục cho người lớn........................................................................................................70
2


Giáo dục trẻ em sống ở nước ngoài và trẻ em hồi hương....................................................71
GIÁO DỤC NHÀ TRƯỜNG...................................................................................................74
Nhà trẻ và mẫu giáo.............................................................................................................74
Quản lý các nhà trẻ..........................................................................................................74
Trẻ em trước tuổi đến trường và việc chăm sóc tại nhà trẻ.............................................75
TRƯỜNG TIỂU HỌC VÀ TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ............................................76
Chương trình hằng năm...................................................................................................76
Tổ chức biên chế và giáo viên.........................................................................................79
Các tiêu chuẩn thể chất được nâng cao............................................................................81
Những khác biệt theo khu vực về điều kiện giáo dục......................................................82
Giáo dục trung học bậc cao..................................................................................................83
Trường trung học phổ thông............................................................................................83
Trường trung học phổ thông vừa học vừa làm................................................................84
Thanh niên đang làm việc....................................................................................................85
Đào tạo và giáo dục trong nội bộ công ty........................................................................85
Các trường hỗn hợp.........................................................................................................86
Giáo dục bậc đại học, cao đẳng...........................................................................................86

Cao đẳng và đại học.........................................................................................................86
Các cơ sở..........................................................................................................................87
Đời sống sinh viên...........................................................................................................89
Quản lý các trường đại học..............................................................................................91
Những thay đổi trong bản chất của các trường đại học...................................................91
Trường đại học ngắn hạn.................................................................................................92
Các chương trình chuyên môn trong các trường trung học chuyên nghiệp.....................94
Đào tạo giáo viên.............................................................................................................94
Thi tuyển nhân viên.........................................................................................................96
GIÁO DỤC XÃ HỘI...............................................................................................................97
Lớp học và giáo trình...........................................................................................................97
Các lớp cho thanh, thiếu niên...........................................................................................97
Giáo dục người lớn..........................................................................................................98
Các tổ chức xúc tiến giáo dục xã hội.............................................................................101
Các cơ sở giáo dục xã hội..............................................................................................101
Các trung tâm cộng đồng...............................................................................................102
Các thư viện...................................................................................................................103
Các bảo tàng...................................................................................................................104
Các cơ sở khác liên quan tới giáo dục xã hội.................................................................104
Giáo dục xã hội của các tổ chức tư nhân.......................................................................105
NGUỒN TÀI CHÍNH CỦA GIÁO DỤC..............................................................................107
CÁC PHONG TRÀO GIÁO DỤC PHI CHÍNH PHỦ..........................................................110
GIỚI THIỆU HỘI THÔNG TIN GIÁO DỤC QUỐC TẾ NHẬT BẢN...............................112

3


CHÚ DẪN CỦA NHÀ XUẤT BẢN

Để giúp bạn đọc có thêm tài liệu nghiên cứu và tham khảo về chính sách

giáo dục của Nhật Bản, một trong những nhân tố mang tính quyết định dẫn tới
thành công trong phát triển kinh tế của Nhật Bản trong những thập kỷ qua, đưa
đất nước này trở thành cường quốc kinh tế hàng đầu thế giới, Nhà xuất bản
Chính trị quốc gia xuất bản cuốn sách Giáo dục Nhật Bản, do Hội Thông tin
giáo dục quốc tế (Nhật Bản) ấn hành năm 1999.
Nội dung sách trình bày bức tranh toàn cảnh về giáo dục Nhật Bản: bối
cảnh lịch sử và hiện tại; giáo dục nhà trường và giáo dục xã hội; nguồn tài chính
sử dụng trong giáo dục,.v.v...
Chúng tôi hy vọng cuốn sách sẽ là tài liệu tham khảo bổ ích đối với bạn
đọc, nhất là các nhà hoạch định chính sách, những người làm công tác giáo dục
và đào tạo. Nhân dịp này, chúng tôi chân thành cám ơn Giáo sư, Viện sĩ Phạm
Minh Hạc đã đóng góp nhiều công sức để cuốn sách này sớm ra mắt bạn đọc.
Xin trân trọng giới thiệu cuốn sách với bạn đọc.
Tháng 7 năm 2001
NHÀ XUẤT BẢN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA

4


THƯ CỦA BÀ MICHIKO KAYA,
CHỦ TỊCH HỘI ĐỒNG HỘI THÔNG TIN GIÁO DỤC
QUỐC TẾ GỬI BẠN ĐỌC VIỆT NAM

Nhờ những cố gắng của Giáo sư, Viện sĩ Phạm Minh Hạc, Phó
Trưởng ban thứ nhất Ban Khoa giáo Trung ương và nguyên Bộ trưởng Bộ
Giáo dục nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam, bản dịch sang tiếng
Việt cuốn sách “Giáo dục Nhật Bản”, một ấn phẩm của Hội Thông tin
giáo dục quốc tế đã được hoàn thành. Chúng tôi rất vui mừng, vì giờ đây
đã có cuốn sách này cho đông đảo bạn đọc trong những người quan tâm
đến giáo dục ở Việt Nam.

Giáo dục là công cụ vô giá đối với sự nghiệp phát triển đất nước.
Đồng thời mục tiêu của giáo dục còn phải là xây dựng hoà bình thế giới
và nâng cao hạnh phúc cho con người. Đó là lý do vì sao Giáo sư Hạc đã
quan tâm đến cuốn sách “Giáo dục Nhật Bản”. Chúng tôi rất hy vọng
cuốn sách sẽ giúp ích cho nhân dân Việt Nam.
Các mục tiêu và hoạt động của Hội Thông tin giáo dục quốc tế
(International Society for Educational Information, Inc.) được miêu tả ở
cuối cuốn sách và chúng tôi rất mong bản dịch tiếng Việt của ấn phẩm
này sẽ mang đến cho Hội chúng tôi cơ hội có thêm những dự án giáo dục
trong lĩnh vực này. Chúng tôi tin tưởng vững chắc rằng sự hợp tác cần có
trong các dự án này sẽ phát triển hơn nữa sự hiểu biết lẫn nhau giữa Nhật
Bản và Việt Nam.
Tokyo, tháng 8 - 2001
Michiko Kaya

5


LỜI GIỚI THIỆU

Giáo dục là lĩnh vực chiếm một vị trí quan trọng trong các nguyên
nhân dẫn đến những bước nhảy vọt mà Nhật Bản đã đạt được trong tiến
trình phát triển đất nước sau công cuộc Minh Trị duy tân và thời kỳ sau
Chiến tranh thế giới thứ hai. Người Nhật đã học hỏi những tri thức khoa
học, kỹ thuật... từ các nước phương Tây, sử dụng những tri thức ấy một
cách có hiệu quả trong công cuộc hiện đại hoá đất nước và trong vòng
một trăm năm đã làm được điều mà các nước phương Tây phải mất vài
thế kỷ mới đạt được. Nhiều người đặt câu hỏi: “Người Nhật đã làm thế
nào để tiếp thu và làm chủ được khoa học, kỹ thuật, các hệ thống sản xuất
và quản lý kinh doanh chỉ trong một thời gian ngắn như vậy?”. Để trả lời

câu hỏi này, cần phải tìm hiểu một bức tranh toàn cảnh về nền giáo dục
Nhật Bản: lịch sử phát triển, những quan điểm sư phạm cơ bản, cơ cấu tổ
chức hệ thống giáo dục trước đây và hiện nay, những vấn đề về giáo dục
mà Nhật Bản đang phải đối mặt cũng như những phương hướng giải
quyết được đề ra...
Cuốn sách “Giáo dục Nhật Bản” do Hội Thông tin giáo dục quốc
tế (International Soeiety for Educational Information, Inc.) phát hành, tái
bản lần thứ tư vào năm 1999 nay đã được dịch sang tiếng Việt và các bạn
đang cầm trong tay là do Hội này tặng. Cuốn sách sẽ mang đến cho bạn
đọc những khái niệm chung nhất về hệ thống giáo dục Nhật Bản, giúp
bạn đọc có được cái nhìn tương đối hoàn chỉnh về tiến trình phát triển của
nền giáo dục này. Đọc cuốn sách, có lẽ bạn đọc sẽ tìm thấy cơ sở đáng tin
cậy cho những kiến giải về sức mạnh của một nền giáo dục được coi là
ưu việt trên thế giới, song cũng sẽ được tiếp cận từ nhiều góc độ, cả về ưu
cũng như khuyết điểm.

6


Cuốn sách đề cập những mảng vấn đề lớn như: bối cảnh lịch sử và
công cuộc hiện đại hoá giáo dục ở Nhật Bản, những tư tưởng, quan điểm
giáo dục cơ bản, sự phân loại trong hệ thống giáo dục Nhật Bản, nguồn
tài chính giáo dục và các phong trào giáo dục phi chính phủ.
Bối cảnh lịch sử và hiện đại hoá
Những trang đầu của cuốn sách sẽ đưa bạn đọc quay ngược dòng
thời gian, tìm về với những dấu ấn của một nền giáo dục sớm hình thành
ngay từ thời cổ đại. Tại đây, có thể thấy sự tiếp thu văn hoá - giáo dục
nước ngoài một cách tích cực của nhân dân Nhật Bản, thể hiện ở hệ thống
trường học đầu tiên được xây dựng theo mô hình hệ thống giáo dục Trung
Quốc đương thời (đời Đường) vào cuối thế kỷ VII. Với mục đích chính là

phô trương giá trị tôn quý của nhà nước tập quyền, tiếp thu văn hoá
Trung Quốc, đào tạo quan chức chính phủ và địa phương, hệ thống giáo
dục này đã được khuyến khích tồn tại và phát triển trong một thời gian
ngắn, song dần dần bị sa sút vào thế kỷ X. Thế kỷ XII, Nhật Bản bước
vào kỷ nguyên nắm quyền của các chiến binh. Sự tranh giành quyền lực
chính từ giữa các hoàng đế và giới quý tộc, sự nổi dậy của những người
nông dân đã làm cho tình trạng nội chiến kéo dài liên miên, gây ra một
thời kỳ cằn cỗi về văn hoá và giáo dục. Tuy vậy, ở một số địa phương,
dưới sự bảo trợ của các chiến binh, những trường học về giáo lý Khổng
Tử của các tăng lữ môn phái Thiền được thành lập. Phật giáo đặc biệt có
ảnh hưởng tới nền giáo dục thời kỳ này. Vào thế kỷ XVI, Đạo Cơ đốc
được truyền vào Nhật Bản, các trường Cơ đốc giáo được mở và lần đầu
tiên người Nhật tiếp xúc với thiên văn học, địa lý, y học... của châu Âu.
Sau thời kỳ này, trong gần ba trăm năm “đóng cửa thực hiện chính sách
cô lập”, Nhật Bản đã phát triển các cơ sở và hệ thống giáo dục riêng của
mình. Song, phải đến nửa cuối thế kỷ XVIII, các cơ sở giáo dục dưới hình
thức các trường học mới đạt được bước tiến bộ nhanh nhất. Lúc này,
7


trong mỗi lãnh địa phong kiến đều có các trường tư thục được bảo hộ và
sau đó là sự phát triển của các trường công lập đặt dưới sự quản lý của
các hội đồng thị tộc, con số các trường lên tới hai trăm. Đỉnh cao của sự
phát triển giáo dục trước thời kỳ hiện đại hoá được đánh dấu bằng sự nở
rộ của loại trường học có tên là terakoya. Đây là một loại trường học
trong đền chùa, nơi mà cơ hội học tập được mở rộng cho cả trẻ em
thường dân. Ước tính có khoảng trên một trăm nghìn trường tồn tại khi
kết thúc chế độ Tokugawa (1868).
Một phần của cuốn sách đề cập việc hiện đại hoá giáo dục thời
Minh Trị và công cuộc cải cách giáo dục sau Chiến tranh thế giới thứ hai.

Vào năm 1872, chính phủ Minh Trị soạn thảo và công bố một kế hoạch
về hệ thống trường hiện đại trên quy mô toàn quốc, được gọi là “Phổ cập
hệ thống trường học”. Kế hoạch này dự tính chia Nhật Bản thành 8 khu
vực học tập; ở mỗi khu vực sẽ xây dựng một trường đại học, 32 trường
trung học và 210 trường tiểu học. Song, vào thời đó, hệ thống này mới chỉ
được thực hiện từng phần. Chỉ có một trường đại học duy nhất được
thành lập là trường Đại học Tổng hợp Tokyo. Đối với các trường tiểu học
và trung học, con số đã quy hoạch cũng không thể thực hiện được. Nhưng
cũng cần ghi nhận những thành công đáng kể về mặt phổ cập giáo dục, đa
dạng hoá giáo dục trong thời kỳ này.
Sau Chiến tranh thế giới thứ hai, hệ thống giáo dục Nhật Bản đã có
nhiều thay đổi. Bộ Luật cơ bản về giáo dục được ban hành, đặt ra các
nguyên tắc giáo dục trên cơ sở hoà bình và dân chủ. Chủ nghĩa dân tộc
cực đoan và chủ nghĩa quân phiệt bị bài trừ, thay vào đó là sự tôn trọng
các quyền cơ bản của con người. Những thời kỳ tiếp theo, sự phục hồi
nhanh chóng về công nghiệp và nhịp độ phát triển kinh tế cao đã đặt vấn
đề phải điều hoà được mối quan hệ giữa “sự phát triển nguồn lực con
người” với việc “dân chủ hoá giáo dục”...
8


Các vấn đề hiện nay và viễn cảnh tương lai
Cuốn sách cũng bàn đến các vấn đề về giáo dục mà hiện nay Nhật
Bản đang phải đối mặt, một số vấn đề riêng của Nhật Bản và một số vấn
đề chung đối với các quốc gia. Nhịp độ phát triển kinh tế cao trong một
thời gian dài tuy đã đem đến cho Nhật Bản sức mạnh tài chính để phát
triển giáo dục, tạo cơ hội được học tập bình đẳng cho mọi người, nâng
cao dân trí,.v.v., song, chính nhịp độ phát triển cao và những thay đổi xã
hội mà nó đem lại đã tăng cường yếu tố cạnh tranh trong các kỳ thi cử,
dẫn đến một sự méo mó rõ rệt của quá trình giáo dục. Bên cạnh đó, cũng

là vấn đề chung ở các quốc gia có nền kinh tế phát triển, sự chi phối của
văn hoá truyền thông, sự gia tăng số lượng các gia đình hạt nhân, giảm
dần các cơ hội sinh hoạt văn hoá cộng đồng, các vấn đề phân rã môi
trường... đã gây ra một số ảnh hưởng tiêu cực đối với sự phát triển của trẻ
em: tình trạng quá căng thẳng về thể chất và tinh thần đang trở thành
một vấn đề nghiêm trọng trong giáo dục, thể hiện ở nạn bạo lực, bắt nạt
nhau trong giới học sinh đang ngày càng gia tăng. Một số vấn đề khác
nằm ở cơ cấu hệ thống giáo dục hiện thời, đó là sự thiếu hụt các điều kiện
vật chất có thể đáp ứng được nhu cầu về việc chăm sóc và giáo dục trẻ
em trước độ tuổi đến trường, hoặc do sự đánh giá quá cao vai trò của
trường phổ thông trung học trong việc xếp hạng khả năng trí tuệ của trẻ
em, nhấn mạnh quá mức vào các nguyên tắc nhà trường mà giáo dục ở
bậc trung học cơ sở đang bị biến dạng, méo mó. Ngoài ra, giáo dục cho
người khuyết tật cũng đang là vấn đề được Chính phủ Nhật Bản quan
tâm. Cuối cùng là vấn đề của giáo dục bậc cao. Hiện nay, Nhật Bản đang
đứng trước tình trạng giảm nghiêm trọng số người ở độ tuổi 18 do sự già
hoá dân số và tỷ lệ trẻ em ra đời thấp qua từng năm. Uớc tính đến năm
2007, 100% số thanh niên muốn học đại học sẽ vào được đại học do chỉ
số tuyển sinh trùng khớp hoàn toàn với số lượng dự thi đầu vào. Điều này

9


sẽ làm mất đi động cơ cố gắng học tập của sinh viên Nhật Bản, tất yếu
dẫn đến sự phân cực: thiểu số ham học sẽ thi vào các trường chất lượng
cao trong khi đa số lười học. Về mặt đào tạo, hiện tượng quá thiên về
giáo dục đại trà đang là vấn đề nổi cộm. Chính phủ Nhật Bản cố gắng
điều chỉnh theo hướng chú trọng đào tạo về chất lượng hơn là số lượng và
sẽ ưu tiên hơn nữa cho nghiên cứu khoa học cơ bản.
Khái quát về hệ thống giáo dục Nhật Bản

Trong phần này, cuốn sách dành khá nhiều trang để giới thiệu các
quan điểm giáo dục cơ bản trong đó có lý tưởng giáo dục, khái niệm về
hệ thống nhà trường và giáo dục ngoài nhà trường, hệ thống quản lý giáo
dục, cải cách giáo dục bậc trung học, tình hình giáo dục bậc đại học, giáo
dục cho người lớn, giáo dục cho trẻ em nước ngoài và trẻ hồi hương.
Cuốn sách cũng đưa ra những số liệu cụ thể và cập nhật về số lượng các
loại trường học, số lượng học sinh nhập học, tỷ lệ phân bố theo chuyên
ngành và các sơ đồ về sự tổ chức quản lý giáo dục...
Một phần quan trọng của cuốn sách dành để giới thiệu hai hệ thống
giáo dục quan trọng nhất trong hệ thống giáo dục đào tạo chung của Nhật
Bản, đó là Giáo dục nhà trường và Giáo dục xã hội.
Giáo dục nhà trường
Hệ thống giáo dục này bao gồm tất cả các cơ sở giáo dục chính quy
từ bậc mẫu giáo đến bậc đại học và trên đại học. Phần này thống kê một
cách cụ thể con số trường học, học sinh, số giờ học tiêu chuẩn ở các
trường tiểu học, trung học, chương trình hoạt động trong ngày của các
trường mẫu giáo có giấy phép hoạt động..., đặc biệt có nhiều hình ảnh và
sơ đồ minh hoạ khá lý thú.

10


Giáo dục từng cấp độ được chia ra để giới thiệu chi tiết như: giáo
dục mẫu giáo, giáo dục tiểu học và trung học cơ sở, giáo dục phổ thông
trung học, giáo dục đào tạo cho người đang lao động và giáo dục bậc cao
(cao đẳng ngắn hạn, cao đẳng, đại học, trường đào tạo đặc biệt, đào tạo
giáo viên...). Ở phần giáo dục bậc cao đặc biệt có nói về đời sống sinh
viên - các điều kiện học tập, sinh hoạt và tình hình thi cử của giới sinh
viên, công tác quản lý giáo dục và nghiên cứu tại các trường đại học,
công tác đào tạo và tuyển giáo viên...

Giáo dục xã hội
Thuật ngữ giáo dục xã hội ở Nhật Bản được dùng với nghĩa là giáo
dục bên ngoài hệ thống nhà trường chính quy cho đối tượng học viên bao
gồm cả thanh, thiếu niên và người lớn tuổi. Các lớp học phần lớn được tổ
chức ở các cơ sở công cộng khác nhau, do các cơ quan địa phương điều
hành. Có những lớp học dành cho giới trẻ, có lớp học dành cho người ở
độ tuổi lớn hơn, có lớp dành riêng cho phụ nữ... Về nội dung học tập cũng
rất phong phú: Đối với thanh, thiếu niên là những nội dung giáo dục
ngoài nhà trường nhằm khuyến khích các em có mối quan tâm thường
xuyên đối với các vấn đề xã hội, khuyến khích sự sáng tạo và khả năng
giao tiếp xã hội; đối với người lớn là giáo dục văn hoá chung, các vấn đề
gia đình, thể chất và giải trí... Các phương tiện giáo dục xã hội rất đa
dạng, bao gồm các trung tâm công cộng với quy mô lớn nhỏ khác nhau,
các thư viện công, các loại bảo tàng, bể cá, vươn bách thú, bách thảo...
Phần cuối cùng của cuốn sách đề cập Nguồn tài chính của giáo
dục và Các phong trào giáo dục phi chính phủ. Nội dung tài chính giáo
dục khá phức tạp, bao gồm các vấn đề lớn như ngân sách quốc gia, ngân
sách địa phương chi cho giáo dục và phần chi phí giáo dục do các bậc phụ

11


huynh học sinh chi trả. Gần đây có sự biến động khá lớn trong tỷ lệ chi
phí cho giáo dục giữa các khu vực nói trên.
Các tổ chức giáo dục phi chính phủ hoạt động trên toàn nước Nhật,
có quy mô và bản chất rất khác nhau. Một trong những tổ chức đó là Hội
Giáo viên Nhật Bản, mục tiêu hoạt động là nâng cao quyền lợi và cải
thiện điều kiện kinh tế cho giáo viên, tổ chức nghiên cứu giáo dục nhằm
hoàn thiện phương pháp giảng dạy, phát triển các chương trình giảng dạy
trong nhà trường... Tuy phần này chỉ được mô tả khái quát, song sẽ giúp

người đọc hình dung được một cách đầy đủ, trọn vẹn hoá toàn bộ hệ
thống giáo dục của Nhật Bản.
Năm mươi năm sau cuộc Chiến tranh thế giới thứ hai, từ một đất
nước kiệt quệ và mệt mỏi vì bị tàn phá, Nhật Bản đã vươn lên phát triển
thành cường quốc kinh tế đứng thứ nhì trên thế giới, đã có một nền giáo
dục xứng đáng là tấm gương cho nhân loại. Hiện nay, tuy đứng trước
những khó khăn mới, song Nhật Bản vẫn đang tìm cách tháo gỡ và từng
bước giải quyết. Việc nghiên cứu, tìm hiểu để học hỏi những kinh nghiệm
trong lĩnh vực giáo dục của Nhật Bản là việc làm cần thiết đối với Việt
Nam đang trong quá trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước. Thiết
nghĩ cuốn sách “Giáo dục Nhật Bản” sẽ là một tư liệu bổ ích đối với
những ai quan tâm tới lĩnh vực này.
Chúng tôi ơn chân thành cám ơn Hội Thông tin giáo dục quốc tế
Nhật Bản đã có nhã ý tặng bạn đọc Việt Nam cuốn sách này, và chúc cho
sự hợp tác Việt - Nhật ngày càng được tăng cường.
Hà Nội, ngày 12 - 6 - 2001
GS. VS. PHẠM MINH HẠC
Viện trưởng Viện nghiên cứu con người
GS.TS. DUƠNG PHÚ HIỆP
Giám đốc trung tâm nghiên cứu Nhật Bản
Trung tâm Khoa học xã hội và nhân văn quốc gia
12


LỜI NÓI ĐẦU

Một vài năm trước, một học giả nổi tiếng Nhật Bản về lịch sử kinh
tế đã tham dự Hội nghị quốc tế về lịch sử kinh tế tổ chức tại một thành
phố châu Âu. Mặc dù có nhiều câu hỏi mà một loạt các đại biểu từ nhiều
nước khác nhau đặt ra cho ông thuộc những chủ đề ngoài chuyên môn

của mình, ông vẫn cố gắng đưa ra những thông tin chính xác. Một số đại
biểu đến từ các nước tư bản chủ nghĩa tiên tiến ở châu Âu và Bắc Mỹ,
một số từ các nước xã hội chủ nghĩa và một số khác từ các nước đang
phát triển ở châu Á, châu Phi và Mỹ La Tinh. Các khách tham dự đến từ
nhiều nước có hoàn cảnh khác nhau hiển nhiên đều quan tâm đến những
điều kiện lịch sử và xã hội mà từ đó nền kinh tế Nhật Bản đã phát triển
mau lẹ như vậy trong hai mươi năm của thời kỳ sau chiến tranh khi mà
người Nhật vẫn còn phải chịu đựng cảnh thiếu thốn và tàn phá do thất bại
trong chiến tranh.
Điều làm cho họ quan tâm nhất là phương thức mà các khả năng trí
tuệ và kỹ thuật của người Nhật, những người đã đạt được một tốc độ phát
triển cao như vậy, đã trau dồi được và làm thế nào họ đã có thể tiếp thu
một cách hiệu quả và làm chủ được khoa học, kỹ thuật, các hệ thống sản
xuất và quản lý kinh doanh trong một khoảng thời gian tương đối ngắn là
100 năm sau gần 300 năm tách biệt với thế giới. Những câu hỏi đó là một
khó khăn tương đối lớn đối với vị học giả Nhật Bản.
Câu chuyện trên đã khiến chúng ta hiểu rằng nhiều người ngoài
Nhật Bản thực sự quan tâm sâu sắc đến tình hình giáo dục hiện nay và bối
cảnh lịch sử của Nhật Bản.

13


Trong cuốn sách này, chúng tôi cố gắng trình bày tình hình giáo
dục hiện nay ở Nhật Bản và một số vấn đề mà nước Nhật đang trải qua.
Những cố gắng của chúng tôi không chỉ xuất phát từ mong muốn thông
tin về Nhật Bản và giúp mọi người hiểu Nhật Bản và người dân Nhật
Bản, mà còn từ niềm hy vọng tình hình giáo dục của Nhật Bản có thể
phần nào thích hợp với các nước đang phát triển giờ đây đang trong quá
trình hiện đại hoá giáo dục nhằm phát triển kinh tế và kỹ thuật độc lập

hơn.
Để đạt được các mục tiêu trên, chúng tôi dành dung lượng nhiều
nhất để giới thiệu bối cảnh lịch sử, qua đó có thể nhận thấy bước tiến của
giáo dục Nhật Bản hiện đại và đồng thời thẳng thắn vạch ra một số vấn đề
hiện nay. Có hai lý do chính khiến chúng tôi nhấn mạnh đến những điểm
này. Thứ nhất, chúng tôi muốn sửa chữa một ý niệm chung rằng hệ thống
giáo dục chính quy được đề xuất lần đầu tiên ở Nhật Bản sau thời kỳ
Minh Trị duy tân năm 1868 chỉ là kết quả từ ảnh hưởng của phương Tây.
Hệ thống giáo dục Nhật Bản đã phát triển qua một thời kỳ dài và chính
nhờ cơ sở này, Nhật Bản có thể chấp nhận hệ thống giáo dục phương Tây
hiện đại dễ dàng hơn. Sự phát triển lý luận giáo dục và hệ thống giáo dục
trong thời kỳ hiện đại liên tục chịu ảnh hưởng của các truyền thống lịch
sử để tốt hơn lên hoặc xấu đi.
Thứ hai, chúng tôi phải thừa nhận rằng lẽ ra có thể tránh được
những sai sót và thất bại bằng những nỗ lực sáng suốt hơn về phía dân
chúng và chính phủ trong quá trình hiện đại hoá giáo dục. Thậm chí hiện
nay, đã xuất hiện những vấn đề mới, chẳng hạn như những biến đổi xã
hội.
Không thể thảo luận mọi khía cạnh của giáo dục ở Nhật Bản trong
tập tài liệu ngắn ngủi này. Tuy nhiên, chúng tôi cố gắng giới thiệu bức

14


tranh rộng lớn nhất về giáo dục ở Nhật Bản cho những độc giả muốn sử
dụng tư liệu về sự phát triển giáo dục của Nhật Bản làm phương hướng
phát triển cho chính nước mình. Chúng tôi vui mừng được giới thiệu với
thế giới cái nhìn bao quát về lịch sử, các vấn đề và tình hình giáo dục hiện
đại ở Nhật Bản năm nay, đúng vào năm kỷ niệm Minh Trị thứ 100.
Nếu có điều gì độc giả chưa rõ, xin đừng ngần ngại yêu cầu Hội

Thông tin giáo dục quốc tế (International Society for Educational
Information). Chúng tôi xin hứa trả lời mọi câu hỏi của bạn đọc. Việc trả
lời các câu hỏi và tăng cường sự hiểu biết sâu sắc giữa các quốc gia là
nhiệm vụ và cũng là mong muốn của chúng tôi.
Tháng 1 - 1968
Giáo sư Katsuta Shuichi

15


LỜI NÓI ĐẦU CHO BẢN IN CÓ CHỈNH LÝ

Mười bảy năm đã trôi qua kể từ buổi đầu Giáo sư S.Katsuta viết
cuốn sách này. Trong khoảng thời gian này, nền giáo dục Nhật Bản đã
thay đổi cùng với sự thay đổi lớn hơn của xã hội Nhật Bản và vị thế của
Nhật Bản trong các công việc của thế giới. Những thay đổi trong giáo dục
được minh chứng bằng các cơ sở vật chất như đại học từ xa, các trung
tâm văn hoá mở ra một loạt các lớp học cho người lớn, và, để đáp ứng với
vai trò lớn hơn của Nhật Bản trong các công việc của thế giới là việc
thành lập các trường tiểu học và trung học của Nhật ở nước ngoài và các
lớp học đặc biệt cho trẻ em trở về Nhật Bản sau một thời gian dài sống ở
nước ngoài. Khi Giáo sư Katsuta viết bản in lần thứ nhất, chưa có các
chương trình như vậy do chính phủ bảo trợ và nếu có, hoàn toàn thuộc
khu vực tư nhân. Tuy nhiên, hiện nay các chương trình này đã được nhận
tài trợ của chính phủ và được sự hỗ trợ tích cực của công chúng. Trong
các chương sau, chúng tôi muốn miêu tả nền giáo dục Nhật Bản như hiện
hữu trên cơ sở tham chiếu các yếu tố kinh tế, chính trị và lịch sử có ảnh
hưởng đối với sự phát triển của giáo dục.
Về việc xuất bản cuốn sách có chỉnh lý này, chúng tôi nhận thấy
không cần thay đổi lại cấu trúc cơ bản của bản in lần thứ nhất cho dù có

những thay đổi trong nền giáo dục như đã trình bày. Bản in lần thứ nhất
đã dự kiến những gì sẽ xảy ra trong mười bảy năm sau và phần lớn vấn đề
và khái niệm được thảo luận trong đó, vẫn còn thích hợp với ngày hôm
nay. Như vậy, chúng tôi đã quyết định thay đổi càng ít càng tốt bản in lần
thứ nhất. Đại học từ xa và các lớp học cho trẻ em từ nước ngoài trở về
được thảo luận trong phạm vi cấu trúc hiện có.

16


Tất nhiên, văn bản đã được thay đổi phù hợp với hiện tại và các số
liệu thống kê và ảnh cũ đã được thay thế. Hội cũng xin chân thành cảm
ơn các đồng nghiệp của tôi, Giáo sư Toshihiko Sang, bà Yukari Inada, cô
Ikuko Jokura và cô Emiko Ikari, về sự giúp đỡ trong việc thu thập các tài
liệu cập nhật. Chúng tôi hy vọng công trình này sẽ mang đến cho mọi
người ở các nước một hiểu biết tốt hơn về nền giáo dục Nhật Bản.
Tháng 6 - 1985
Giáo sư Nakauchi Toshio

17


LỜI NÓI ĐẦU BẢN IN CÓ CHỈNH LÝ NĂM 1999

Bốn năm đã trôi qua kể từ bản in có chỉnh lý năm 1995. Trong thời
gian này cũng vậy, giáo dục Nhật Bản tiếp tục phát triển và Bộ Giáo dục
đã cải cách hệ thống trường học. Vì các số liệu thống kê trong bản in năm
1995 cũng cần được sửa chữa và cập nhật, tôi đã quyết định cho sửa
chữa. Việc sửa chữa này được thực hiện với sự giúp đỡ quý báu của cô
Ota Takako trong suốt quá trình. Cô đã đến thăm Bộ Giáo dục và rất

nhiều trường đại học, các thư viện quận, huyện và thành phố để kiểm tra
mọi số liệu thống kê và đã biên soạn, sửa chữa khi cần thiết. Bản in mới
đầy đủ này chắc sẽ không thể thực hiện được nếu không có sự nỗ lực của
cô và tôi muốn nhân dịp này làm rõ sự đóng góp của cô và cảm ơn cô về
toàn bộ công việc vất vả.
Tôi hy vọng, cũng như các bản in trước, bản in mới có chỉnh lý này
sẽ tiếp tục nâng cao sự hiểu biết của mọi người ở các nước về nền giáo
dục Nhật Bản.
Tháng 3 - 1999
Giáo sư, Tiến sĩ Nakauchi Toshio

18


BỐI CẢNH LỊCH SỬ VÀ HIỆN ĐẠI HOÁ

Thời cổ đại
Đào tạo trẻ em trở thành một phần của xã hội là một bộ phận thống
nhất hình thành bản thân xã hội. Rủi thay, không có văn bản nào ghi rõ
trẻ em được đào tạo như thế nào trong thời kỳ cổ đại ở Nhật Bản, khi mà
không có hệ thống chữ viết, cũng chẳng có hệ thống giáo dục chính quy.
Mặc dù có một số hiểu biết rời rạc thu thập được từ những ghi chép sớm
nhất của Nhật Bản như Kojiki và Man’yoshu, nhưng phải chờ những kết
quả của các nghiên cứu nhân học về văn hoá và lịch sử mới có được một
bức tranh rộng lớn về giáo dục cổ đại.
Tiếp xúc với nền văn hoá lục địa
Chính vào thời cổ đại hệ thống chữ viết Trung Quốc đã được đưa
vào Nhật Bản từ Trung Quốc qua bán đảo Triều Tiên. Vào nửa cuối thế
kỷ V, một số nhà quý tộc sống ở thủ đô miền trung nước Nhật và cả ở
một số địa phương đã học đọc và viết. Những văn bản viết sau đó được

trình bày bằng hệ thống chữ viết Trung Quốc sử dụng ký tự Trung Quốc
hoặc theo văn phong Nhật Bản sử dụng hình thức có của bộ chữ kana
(Man’yo kana) (chữ Trung Quốc đơn giản hoá). Vào đầu thế kỷ VIII,
Nihon shoki, tập sử ký Nhật Bản đã được biên soạn sử dụng ký tự Trung
Quốc; tập sách gồm các ghi chép rời rạc do các thị tộc đứng đầu thời kỳ
đó truyền lại. Tập thơ Man’yoshu và bản ghi chép Kojiki cũng được biên
soạn vào thế kỷ này. Tập thơ được viết bằng chữ Man’yo kana, còn bản
ghi chép kết hợp giữa các câu văn Trung Quốc và Nhật Bản sử dụng ký
tự Trung Quốc.

19


Không chỉ chữ viết và tác phẩm cổ điển mà cả công nghệ Trung
Quốc cũng được đưa vào Nhật Bản cổ đại qua Triều Tiên, kể cả trồng lúa
nước, bàn xoay gốm và luyện kim vào khoảng thế kỷ III và II trước Công
nguyên. Từ đó, nhiều kỹ xảo tiên tiến và các loại hình nghệ thuật đã du
nhập và phát triển nhờ các học giả và thợ thủ công đến từ Triều Tiên và
Trung Quốc và định cư ở Nhật. Số trẻ em các gia đình quý tộc được tiếp
nhận sự giáo dục Khổng giáo cổ đại và lớp trẻ theo học Đạo Phật tăng
lên. Như vậy vào cuối thế kỷ VI, xã hội Nhật Bản nằm ở cực đông của
khu vực văn hoá Trung Quốc, đã tiến đến giai đoạn “văn minh”.
Hệ thống nhà trường đầu tiên
Trường công lập đầu tiên, dựa theo mô hình của hệ thống giáo dục
đương thời Trung Quốc (chiều đại Đường) được ghi là được thành lập
vào cuối thế kỷ VII. Ý định đầu tiên thành lập một hệ thống giáo dục toàn
quốc là vào đầu thế kỷ VIII như một phần trong chương trình cải cách
chính trị rộng lớn được gọi là các cải cách Taika (645). Từ đó, bộ luật
Gakurei (Luật học tập) được ban hành dẫn đến việc thành lập Daigaku
(“Đại học viện”) và kokugaku (“các học viện địa phương”).

Các cơ sở giáo dục này được thành lập với mục đích phô trương
giá trị tôn quý của nhà nước tập quyền trung ương dưới sự trị vì của
Thiên hoàng, tiếp thu văn hoá Trung Quốc và đào tạo quan chức chính
phủ và địa phương. Đồng thời mở ra một con đường cho việc bổ nhiệm
các quan chức đã học tập tại các cơ sở tư thục và những người tự học
không được tham dự Daigaku hoặc kokugaku.
Một số ít giáo sư chính thức được chỉ định vào Daigaku và ở đó
ngành cổ học Trung Quốc được giảng dạy. Sách ghi chép rằng vào nửa
đầu thế kỷ VIII, triều đình đã ban tặng một cánh đồng lúa cho Daigaku để

20


hỗ trợ những học sinh cần trợ giúp tài chính. Vào thời gian đó chỉ có một
Daigaku và được đặt tại kinh đô.
Mặt khác, kokugaku được thành lập ở thủ phủ mỗi tỉnh và có vai
trò quan trọng trong hoạt động giáo dục tại địa phương. Hầu hết các sinh
viên đến từ các thị tộc địa phương hùng mạnh, nhưng việc nhập học còn
được mở ra cho các con trai của thường dân. Mỗi kokugaku còn có một
bác sĩ được chỉ định để chữa bệnh cho các quan chức và dân chúng địa
phương.
Ngoài ra, trong kinh đô nhà vua còn có onmyo ryo (các trường dạy
một loại vũ trụ học dựa trên lịch và thiên văn học), ten’yaku ryo (dạy kiến
thức và kỹ năng trong các nghệ thuật chữa bệnh và y học), gagaku ryo
(dạy âm nhạc được truyền từ Trung Quốc),.v.v… Đó là kỷ nguyên văn
hóa Nhật Bản phát triển nhanh do hấp thụ văn hoá Trung Quốc.
Hệ thống Daigaku và kokngaku nở rộ trong một thời gian ngắn sau
khi kinh đô Thiên hoàng được chuyển từ Nara về Tokyo, nhưng hệ thống
này bắt đầu sa sút vào thế kỷ X. Daigaku không còn thu hút được các
sinh viên có tài; toà nhà bị phá huỷ trong một trận hoả hoạn lớn xảy ra ở

Kyoto năm 1177 và không được xây dựng lại. Daigaku là nạn nhân của
các biến đổi xã hội. Với sự phát triển của văn học bản xứ Nhật Bản, số
học sinh muốn học văn học Trung Quốc giảm và do quyền lực của triều
đình giảm sút, nguồn tài chính của nhà trường bị thu hẹp gắt gao.
Tên chính thức của Daigaku là Daigaku ryo và tên gọi và nội dung
giáo dục đó đã ảnh hưởng đến cơ sở giáo dục bậc cao hơn trong những
năm sau này.

21


Các trường học ở Kyoto
Trong kỷ nguyên này, một số cơ sở tư thục được thành lập ở
Kyoto. Trong đó nổi tiếng nhất là trường Kobun-in (đầu thế kỷ IX),
Kangaku-in (821), Gakkan-in (thế kỷ IX), Shogaku-in (881), Shugei
Shuchi-in (thế kỷ IX)... Những trường này được thành lập dưới hình thức
các trường nhánh của Daigaku. Gakurin, cơ sở giáo dục ở trung tâm của
một môn phái Phật giáo đã được tổ chức như một dạng Daigaku quy mô
nhỏ.
Một số trường tư thục tiếp tục tồn tại trong một thời gian tương đối
dài, thậm chí sau khi Dagaiku và kokugaku được thành lập. Hơn nữa,
nhiều cơ sở tư thục được hình thành tại các gia đình có truyền thống học
tập được truyền lại. Nhiều người được học tập tại các cơ sở giáo dục như
vậy đã có địa vị trong giới quan lại nhà nước.
Kỷ nguyên của tướng lĩnh
Do quyền lực của tầng lớp quý tộc tập trung ở triều đình bắt đầu
giảm sút quyền lực của các tướng lĩnh bắt đầu tăng lên. Cơ sở thế lực của
họ nằm ở tài sản và các điền trang rộng lớn ở địa phương. Cuối cùng, vào
khoảng cuối thế kỷ XII, chính phủ quân sự Shogun được thành lập ở
Kamakura, miền đông nước Nhật, đánh dấu sự khởi đầu kỷ nguyên nắm

quyền của các võ sĩ đạo. Thiên hoàng tiếp tục cai trị ở Kyoto, nhưng là
người lãnh đạo trên danh nghĩa. Chính phủ Shogun ở Kamakura sa sút
trong thế kỷ XIV và sự thống trị của các tướng lĩnh kết thúc nhanh chóng.
Sau một thời gian ngắn tranh giành quyền lực chính tả giữa Thiên hoàng
và giới quý tộc trong triều đình, chế độ phong kiến được khôi phục ở
Kyoto và tiếp tục tồn tại nhiều thế kỷ. Trong thời kỳ này (từ thế kỷ XIV
đến nửa cuối thế kỷ XVI), xã hội Nhật Bản trải qua những thay đổi mạnh
mẽ. Đặc biệt, thời kỳ sau thế kỷ XV xảy ra một loạt các cuộc nổi dậy của
22


nông dân và những rắc rối do những người lãnh đạo địa phương có thế
lực gây ra, dồn đẩy đến sự mất quyền lực của Shogun Ashikaga, người
đứng đầu chính quyền phong kiến. Tình trạng này kéo theo hơn một thế
kỷ nội chiến kéo dài đến cuối thế kỷ XVI, đất nước mới thống nhất hoàn
toàn dưới sự cai trị của võ tướng Toyotomi Hideyoshi. Người kế nhiệm
của ông đã lập nên chính phủ Tokugawa và một chính phủ trung ương
mạnh, lập lại hoà bình và ổn định trong 250 năm.
Thời kỳ này, kể cả những năm rối loạn, đối với tầng lớp quý tộc
triều đình là một thời kỳ cằn cỗi về văn hoá và giáo dục. Tuy nhiên, trong
thời kỳ này, một nền văn hoá hoàn toàn mới được hình thành từ sức mạnh
của những người dân thường, đã bắt đầu nở rộ. Các trường học truyền
thống ở Kyoto đang trên đường suy sụp, trong khi ở Kanto (Tokyo ngày
nay), cơ sở Kanazawa Bunko (một thư viện được xem là được thành lập
vào thế kỷ XIII) và Ashikaga Gakko (trường học thành lập vào thế kỷ
XIV) được thế lực của các võ sĩ đạo hỗ trợ. Theo các quy tắc về trường
học được xây dựng vào năm 1439, trường này trở thành nơi học giáo lý
Khổng Tử của các tăng lữ môn phái Thiền. Học sinh trước hết phải là
tăng lữ.
Khi chế độ Shogun được thành lập đầu tiên tại Kamakura vào thế

kỷ XII mục đích của các võ sĩ đạo là xây dựng một bộ tiêu chuẩn luân lý
mới và một nền văn hoá mới, nhưng họ đã không thể giải quyết được việc
giáo dục chính quy từ trong phạm vi chính tầng lớp của họ. Giới tăng lữ
Phật giáo phù hợp một cách lý tưởng với việc giảng dạy và học chữ Hán.
Các tăng lữ truyền giáo được xem là các sứ giả văn hoá đến từ Trung
Quốc và cũng hoạt động để thiết lập mối quan hệ trực tiếp với công
chúng trong khuôn khổ chính quyền quân sự và văn hoá. Các môn phái
mới của Phật giáo, cả của Trung Quốc và trong nước đã xuất hiện vào

23


thời kỳ này. Hình thái sơ khai của Phật giáo được gọi là “Phật giáo
Kamakura”.
Phật giáo và giáo dục
Mỗi môn phái của Phật giáo Kamakura đều có quan hệ với dân
chúng và số lượng người gia nhập đã tăng lên. Đặc biệt môn phái Thiền
gồm các học thuyết Khổng Tử đã lập nên các cơ sở giáo dục trong các
chùa chiền. Các trường học trong các chùa chiền đã tạo nên một truyền
thống học tập Khổng giáo và đào tạo các tăng lữ truyền giáo. Quần thể
Năm chùa lớn ở Kyoto và ở Kamakura đã trở thành các trung tâm học tập
và giáo dục và một số lớn học sinh đã được thu nhận.
Việc giáo dục theo quỹ đạo của các chùa chiền không chỉ giới hạn
trong các trung tâm ở Kyoto và Kamakura. Sau thế kỷ XV, tại các chùa
Phật giáo có quan hệ với lãnh chúa phong kiến địa phương hoặc các gia
đình quyền thế, con trai của họ đều được giao cho nhà chùa chăm sóc, tại
đó chúng được tiếp thu một nền giáo dục trên cơ sở của Khổng giáo. Việc
đó được gọi là tera-iri (“nhập chùa”) và đã trở thành một tục lệ thời đó.
Như vậy các nhà sư truyền Phật giáo không chỉ đào tạo những người kế
tục mình, mà còn dạy những người ngoài giới đọc và viết. Dần dần, hoạt

động này được quảng bá rộng rãi trong giới thương nhân có ảnh hưởng.
Hoạt động tera-iri khác với hoạt động sau này là gia nhập một terakoya
(một trường học trong chùa) đã được phát triển vào thời kỳ Edo (1603 1868); việc nhập chùa được xem là khuôn mẫu cho việc học trong chùa.
Nhu cầu ngày càng tăng về giáo dục đã tác động qua lại với một
nền văn hoá đại chúng đang phát triển. Văn học như otogizoshi (các sưu
tập truyện phổ thông) và kyogen (một loại hài kịch) trình diễn rất được ưa
chuộng trong công chúng và các võ sĩ đạo, dẫn đến sự hình thành một nền
văn hoá truyền bá rộng rãi rất khác với nền văn hoá chắt lọc, quý tộc của
24


kỷ nguyên trước. Hình thái văn hoá mới này nở rộ trong dân chúng mà
nhu cầu học đọc và viết của họ đang ngày càng được khuyến khích và
tăng thêm.
Vào nửa đầu thế kỷ XIV, một cuốn sách giáo khoa được gọi là
oraimono (cuốn sách theo phong cách trao đổi thư từ) đã ra đời; đó là ý
đồ đầu tiên giảng dạy tri thức thực tiễn bằng cách trao đổi thư từ. Công
trình này có vai trò chủ yếu trong lịch sử sách giáo khoa ở Nhật Bản và
những cuốn sách tương tự có rất nhiều vào thời kỳ Mình Trị duy tân
(1868).
Các trường Cơ đốc giáo ban đầu ở Nhật Bản
Vào thế kỷ XVI, thời kỳ nội chiến ở Nhật Bản, cha Francisco
Xavier thuộc Dòng Tên đến Nhật Bản nhằm mục đích thực hiện công
việc truyền giáo. Vào thời gian này, vì tình trạng nội chiến nên Cơ đốc
giáo đã thu hút được đông đảo người Nhật Bản đang đau khổ gia nhập và
thậm chí cả những lãnh chúa lớn cũng nhập đạo. Các nhà truyền giáo
nước ngoài đến Nhật Bản mang theo các sản phẩm của nền văn minh
châu Âu đương thời, gồm nhiều loại công cụ, nhạc cụ,.v.v. và giới thiệu
chung với người Nhật Bản cùng với tôn giáo nước ngoài. Người Nhật
Bản còn được tiếp xúc với thiên văn học, địa lý, y học... của châu Âu.

Các nhà truyền giáo Bồ Đào Nha đã xây dựng trường học để dạy
thanh niên Nhật Bản với mục đích cố gắng truyền bá đức tin Cơ đốc giáo.
Các trường tiểu học được xây dựng ở tây bắc Kyushu và các trường khác
tương đương với các cơ sở giáo dục trung học được thành lập ở Kyushu
và ở Nagoya. Ở Kyoto, có một trường dạy toán và thiên văn học. Các
trường này được xây dựng theo kiểu châu Âu và các môn học gồm tiếng
La tinh, tiếng Bồ Đào Nha, âm nhạc phương Tây, hội hoạ, khắc đồng...

25