BÁO CÁO CÁC PHÉP THỬ PHÂN BIỆT

MỤC LỤC
1.Phép thử 2-3……………………………………………………………………………….1
2. Phép thử A không A………………………………………………………………………5
3. Phép thử 3-AFC…………………………………………………………………………...7
4. Cách chọn phép thử phù hợp………………………………………………………………10

‫٭٭٭‬
Nhóm phép thử phân biệt là những phương pháp phổ biến nhất được sử dụng trong khoa học
cảm quan. Các phép thử này được sử dụng khi muốn xác định xem có hay không sự khác biệt
giữa hai sản phẩm. Tùy thuộc vào phép thử, người thử có thể nhận được hai hay nhiều mẫu thử.
Kiểm định thống kê ý nghĩa được sử dụng để phân tích dữ liệu và kết luận các sản phẩm được
xem là khác nhau hay tương tự nhau. Nhóm phép thử phân biệt thường được sử dụng khi hai sản
phẩm có sự khác biệt rất nhỏ, khó nhận thấy về một hay nhiều tính chất cảm quan. Nếu sự khác
nhau giữa các sản phẩm là rất lớn và rõ ràng thì lúc đó các phép thử phân biệt không còn tác
dụng. Các phép thử này là phương pháp nhanh, có thể thực hiện với hội đồng chuyên gia hay hội
đồng chưa qua huấn luyện. Các phép thử đó là:
1.Phép thử 2-3 (Duo- Trio)
a. Mục đích
- Là phép thử được sử dụng để xác định sự khác nhau một cách tổng thể giữa hai sản phẩm mà
không quan tâm đến việc chúng khác nhau ở đâu.
b. Nguyên tắc
Khi thực hiện người thử nhận được một mẫu gọi là mẫu kiểm chứng và hai mẫu khác.
Người thử được biết trước trong hai mẫu này có một mẫu giống mẫu kiểm chứng. Họ được mời
thử nếm và tìm ra mẫu giống với mẫu kiểm chứng
Xác suất đưa ra câu trả lời đúng ngẫu nhiên của người thử trong tình huống họ không cảm nhận
được sự khác biệt giữa các mẫu là ½
1

Người thử chỉ biết rằng các mẫu nhận được thấy khác nhau nhưng không biết khác nhau về thuộc
tính nào

Phép thử này được sử dụng nhiều hơn phép tam giác trong trường hợp sản phẩm có dư vị mạnh
vì nó đòi hỏi ít lần thử nến hơn
Phiếu chuẩn bị thí nghiệm phải đảm bảo rằng số lần người thử nhận được mẫu A là mẫu đầu tiên
bằng số lần họ nhận được mẫu B đâuù tiên và số lần mẫu A được chọn làm mẫu kiếm chứng phải
bằng số lần mẫu B được chọn là maaux kiểm chứng.
Thiết kế thí nghiệm
Phép thử 2-3 một phía
(mẫu kiểm chứng không đổi)
• tất cả người thử cùng nhận được một mẫu
kiểm chứng.
• 2 trật tự trình bày mẫu là RA BA, RA AB
• thích hợp hơn với người thử đã có kinh
nghiệm với sản phẩm.

Phép thử 2-3 hai phía
(mẫu kiểm chứng cân bằng)
• mẫu kiểm chứng (A) dành cho một nửa số
người thử. Một nữa số người thử còn lại sẽ
nhận được mẫu kiểm chứng (B)
• 4 trật tự trình bày mẫu RA BA, RA AB, RB
BA và RB AB
• sử dụng khi người thử không quen biết với
mẫu thử hoặc không đủ lượng mẫu thử

b. Phương pháp tiến hành
Chuẩn bị thí nghiệm
Bước 1: Chuẩn bị mẫu thí nghiệm

Bước 2 : Mã hóa mẫu
- mã hóa bằng một số có ba chữ số được lấy ngẫu nhiên, có các cách thông dụng sau đây:
+ Tra bảng số ngẫu nhiên
+ Bốc thăm ngẫu nhiên từ 0 đến 9.
Phiếu thí nghiệm
Bước 3: Phiếu đánh giá cảm quan

2


PHIẾU CHUẨN BỊ THÍ NGHIỆM
PHÊP THỬ 2-3
Ngày thử :………..
Nước cam A, mã số sử dụng: 317, 325, 699, 558, 293
Nước…cam B, mã số sử dụng: 425, 567, 234, 487, 118
Lần 1:
Người thử
Trình bày mẫu
Mã số
Câu trả lời nhận được
Nhận xét
1
R(A) AB
317,425

2

3



PHIẾU TRẢ LỜI
PHÉP THỬ 2-3
Họ và tên:…………………………….

Ngày thử:…………………….

Bạn nhận được một mẫu nước cam là mẫu R và hai mẫu khác. Trong hai mẫu này có một mẫu giống mẫu
R. Trước tiên hay nếm mẫu R sau đó nếm hai mẫu còn lại theo thứ tự từ trái qua phải rồi ghi mã mà bạn cho
là giống mẫu R nhất. Chú ý sử dụng dụng nước và bánh mỳ thah vị sau mỗi lần.

Trả lời:

Lần thử
Mẫu giống với mẫu kiểm chứng
1
317
2
567
3
234
4
..
5
..

c. Xử lý kết quả
Dựa vào phụ lục 5 để đưa ra kết luận chính xác của phép thử 2-3
Ví dụ:
Người ta muốn so sánh xem giữa 2 mẫu nước cam A và B có sự khác nhau hay không?
Có 5 người thử mỗi người thực hiện 5 lần đánh giá. Họ nhận được một mẫu R và 2 mẫu còn lại được mã

hóa. Kết quả thu được trong đó có 16 câu trả lời đúng và 9 câu trả lời sai. Có thể kết luận hai mẫu khác
nhau hay không?
Từ phụ lục 5 cho thấy càn ít nhất 18 câu trả lời đúng trong tổng số 25 câu để kết luận có sự khác nhau
giữa 2 sản phẩm ở mức ý nghĩa 5%. Có thể kết luận 2 mẫu không khác nhau
d. Ứng dụng
4


Áp dụng trong quá trình lựa chọn và huấn luyện hội đồng đánh giá cảm quan vì nó có thể đo được
ngưỡng phát hiện của người đó. Ví dụ nhà sản xuất muốn giảm hàm lượng đường trong sữa chua người
ta muốn kiểm tra xem người thử có nhậ ra sự khác biệt giữa mẫu sản phẩm thí nghiệm với mẫu kiểm
chứng. Sử dụng phép thử người ta xác định được khoảng chênh lệch hàm lượng đường nhỏ nhất mà vượt
qua khoảng đó thì người thử sẽ phát hiện được

2. Phép thử AOA
a. Mục đích
- Phép thử AOA hay còn gọi là phép thử về tính tương hợp cho phép xác định xem liệu một sản phẩm có
giống với mẫu chuẩn hay không
b.Nguyên tắc
Trước tiên người thử sẽ được làm quen để nhận biết mẫu A . Giai đoạn tiếp theo người thử sẽ nhận được
một dãy các mẫu được mã hóa bao gồm cả mẫu A và mẫu không A. Người thử được yêu cầu xác định đâu
là mẫu A đâu là mẫu không A.
c.Phương pháp tiến hành
Lập mẫu chuẩn bị thí nghiệm
Yêu cầu số lần A xuất hiện bằng số lần mẫu không A xuất hiện

PHIẾU CHUẨN BỊ THÍ NGHIỆM
PHÉP THỬ A KHÔNG A
Ngày thử:……………….
Cà phê hộp A mã số sử dụng: 327, 425, 789, 108

Cà phê hộp KA mã số sử dụng : 464, 179, 149, 118
Số mẫu người thử nhận được là: 8
Người thử
Trình bày mẫu
Mã số
Câu trả lời nhận được
1
A,KA,KA,A
327, 464, 179, 425

5


PHIẾU TRẢ LỜI
PHÉP THỬ A KHÔNG A
Họ và tên:……………………...

Ngày thử:……………………..

Bạn sẽ nhận được một mẫu cà phê đóng hộp kí hiệu là A. Hãy thử và ghi nhớ mẫu này. Sau đó bạn nhận được 8
mẫu cà phê đóng hộp khác trong đó có những mẫu giống mẫu A. Nhiệm vụ của bạn hãy chỉ ra cho chúng tôi biết
đâu là mẫu A và đâu không phải là mẫu A.
Chú ý sử dụng nước và bánh mì thanh vị sau mỗi lần thử
Trả lời:
Mẫu
327
464
179
425
…


c.Xử lý kết quả

A
+Tiến hành thí nghiệm:

Phục vụ viên hướng dẫn thí nghiệm viên thật kĩ về cách tiến hành và cách ghi phiếu trả lời trước khi
cho thí nghiệm viên vào phòng làm thí nghiêm. Sau khi thí nghiệm viên đã hiểu rõ thì hướng dẫn viên
cho thí nghiệm viên vào phòng thử, mỗi lần là 7 người (tùy vào số lượng phòng thí nghiệm), mỗi phòng
đã chuẩn bị sẵn 1 cây bút chì, 1 các khăn giấy.
Tiếp theo phục vụ viên sẽ đưa lần lượt từng bộ mẫu đã được chuẩn bị sẵn ở bên trong vào phòng thử
kèm theo là hai phiếu trả lời tương ứng với hai bộ mẫu, phục vụ viên sẽ thu lại phiếu trả lời sau khi thí
nghiệm viên kết thúc, cứ như vậy cho đến khi thí nghiệm viên cuối cùng kết thúc.
Cuối cùng phục vụ viên tổng hợp kết quả.
c.Xử lý kết quả
Kết quả trả lời của người thử được thống kê xem bao nhiêu lần mẫu A được người thư chọn là mẫu không A
và mẫu A, bao nhiêu lần mẫu không A được người thử chọn là mẫu A và không A. sau đó sử dụng χ2 để phân
tích kết quả.
Dựa vào chuẩn χ2 ở phụ lục 3 nếu χ2 ≥ χ2tc ở một mức ý nghĩa α thì 2 mẫu được coi là khác nhau ở mức

ý nghĩa α đó.
Ví dụ
Một công ty muốn đưa ra thị trường sản phẩm mới và họ muốn biết sản phẩm của họ có khác với sản phẩm
cùng loại của công ty khác đang được tiêu thụ rộng rãi trên thị trường. Công ty đề nghị nhóm đánh giá cảm
quan tiến hành một phép thử cảm quan để trả lời câu hỏi trên.
Có 21 người tham gia vào phép thử. Mỗi người làm quen với 12 mẫu bánh khác trong đó có 5 mẫu A và 5
mẫu không A
6



Với trật tự sắp xếp lựa chộn một cách ngẫu nhiên. Kết quả của nhóm người thử:

Mẫu giới thiệu
A
Không A
Tổng

Người thử lựa chọn
A
75
45
120

Tổng
Không A
30
60
90

105
105
210

χ2=∑( Q-T)2 /T
với T là giá trị lý thuyết tính được với 2 sản phẩm không khác nhau
Q: giá trị quan sát được trong bảng
ta có: T= (120* 105)/210=60
Gía trị lý thuyết của T:
Mẫu giới thiệu
A

Không A
Tổng

Người thử lựa chọn là
A
60
60
120

Tổng
Không A
45
45
90

105
105
210

χ2= (75-60)2/60 + (45-60)2/60 + (30-45)2/45 + (60-45)2/45 = 17.5
χ2>χ2tc người thử đã phân biệt được mẫu A và mẫu không A
d.ứng dụng

Phép thử này đặc biệt thích hợp trong quá trình kiểm định chất lượng của sản phẩm, khi muốn kiểm
tra xem sản phẩm sản xuất có phù hợp với sản phẩm tiêu chuẩn hay không hay sản phẩm đang bán
trên thị trường.
3. Phép thử 3-AFC
a.Mục đích
Được sử dụng khi chúng ta cần phân biệt sự khác nhau giữa hai sản phẩm về một tính chất cảm quan
b. Nguyên tắc


người thử nhận được 3 mẫu đã mã hóa, trong đó 2 mẫu giống và 1 mẫu khác. Tuy nhiên người
thử không được biết trước về điều này. Họ được yêu cầu đánh giá các mẫu theo trình tự cung cấp
và tìm ra mẫu có cường độ mạnh nhất về một đặc tính cụ thể nào đó. Tùy thuộc mục đích thí
nghiệm mà người thử có thể được huấn luyện trước để hiểu rõ về thuộc tính đánh giá này.
Số lượng người thử 12 người không cần qua huấn luyện
7


Thiết kế thí nghiệm: Trong trường hợp nào phép thử cũng chỉ có 3 khả năng sắp
xếp mẫu: AAB, ABA, BAA hoặc BBA, BAB, ABB.

a. Cách tiến hành

Chuẩn bị phiếu thí nghiệm
Người thử có một bộ mẫu gồm 3 sản phẩm và được yêu cầu xác định xem mẫu nào có một
tính chất cảm quan ( đắng, ngọt, mặn) vượt trội hơn.
Phiếu đánh giá cảm quan

PHIẾU CHUẨN BỊ THÍ NGHIỆM
PHÉP THỬ 3-AFC
Một bộ mẫu thử gồm 3 mẫu bánh ngọt. Bạn hãy nếm theo thứ tự từ trái qua phải và xác định xem mẫu
nào ngọt nhất. Hãy trả lời bằng cách điền mã số của mẫu đó vào phiếu trả lời. Thanh vị bằng nước lọc
và bánh mì sau mỗi lần thử

PHIẾU TRẢ LỜI
PHÉP THỬ 3-AFC
Ngày thử………….
Mã số người thử:……………………………
Mẫu bánh ngọt nhất là:……………………………….

8


Các bước:
Chuẩn bị đầy đủ dụng cụ, mẫu, dán số vị trí người ngồi, phiếu hướng dẫn trên vị trí thử mẫu
Mời người thử vào phòng thử
Người hướng dẫn sẽ hướng dẫn người thử cách tiến hành cảm quan
Phục vụ mẫu và phát phiếu trả lời
Sau đó tiến hành thu mẫu và phiếu trả lời
Dọn sạch sẽ khu vực thử mẫu
d. Xử lý số liệu
Đếm tổng số câu trả lời đúng (mẫu khác biệt được lựa chọn) rồi so sánh với số liệu
tra bảng 4(Số câu trả lời đúng tối thiểu cần thiết để kết luận hai sản phẩm khác nhau )
▪ Ví dụ
Một công ty sản xuất bánh ngọt đang nghiên cứu thay đổi công thức khác nhưng không muốn người
tiêu dùng nhận ra. Cho nên bộ phận cảm quan đã tiến hành một buổi cảm quan giữa hai sản phẩm
người thử là người tiêu dùng không qua huấn luyện
Sau khi thí nghiệm thống kê lại có 17 câu trả lời đúngtra bảng phụ lục ta thấy với 36 lần thử (12
người thử * 4 lần lặp) là 18 ở mức ý nghĩa 5%. Như vậy hai mẫu bánh không khác nhau. Khi thay đổi
công thức người thử không nhận thấy sự khác biệt

4. Cách chọn phép thử phù hợp
▪ Phép thử A không A cho phép xác định liệu sản phẩm giống với mẫu chuẩn hay không phép
thử rất thích hợp để kiểm tra xem sản phẩm bán ra có thích hợp với sản phăm trên thị trương
hay không

9


▪ Phép thử 2-3 được dùng khi muốn xác định xem liệu hai mẫu nào đó có khác nhau về mặt

cảm giác hay không
sự khác nhau giữa các mẫu là khó nhận thấy.
Sử dụng khi muốn thay đổi thành phần nguyên liệu, quy trình sản xuất, đóng gói, vận chuyển
hay bảo quản
Có sự khác biệt tổng thể và không có tính chât cảm quan nào ( đắng, ngọt…) gây nên sự khác
biệt
▪ Phép thử 3-AFC sử dụng khi chúng ta cần đánh giá sự khác nhau giữa hai sản phẩm về một
tính chất cảm quan xác định việc ứng dụng phương pháp tam giác không còn phù hợp nữa
trường hợp này dùng phép thử 3-AFC. Sử dụng để xác định giá trị của ngưỡng như ngưỡng
phát hiện ví dụ như khi nhà máy muốn thay đổi một tính chất cảm quan nào đó mà không
muốn người tiêu dùng nhận ra, họ sử dụng phép thử để xác định xem ngưỡng phát hiện của
người thử.

10