Phát triển tâm lý và nhận thức của trẻ 5 tuổi
•

Giáo dục đào tạo Kimberly L. Keith
Tqvn2004 chuyển ngữ

Ở nhà
Sinh hoạt hàng ngày
Trẻ năm tuổi thích bữa ăn gia đình; không phải vì đồ ăn, mà vì sự có mặt của
các thành viên trong gia đình. Trên thực tế, trẻ thích nói chuyện hơn là thích
đánh chén đồ ăn dành cho mình. Trẻ thích thức ăn đơn giản, và cần phải
được khuyến khích ăn mọi thứ thay vì chỉ ăn cơm và thịt. Hãy bắt đầu với
salát và những món hỗn hợp đơn giản để mở rộng dần lựa chọn thức ăn của
trẻ.
Trẻ năm tuổi cần được ngủ rất nhiều và nhiều trẻ còn cần ngủ trưa. Hãy ăn
bữa tối sớm lên và cho trẻ lên giường trước 8h tối, nếu trẻ phải dậy tới
trường sáng hôm sau. Bạn có thể vẫn muốn tắm cho trẻ và ở cạnh trẻ lúc
tắm, nhưng trẻ đã có thể tự mình tắm ở tuổi này rồi.Cần nhắc nhở trẻ đánh
răng vào buổi sáng và buổi tối.
Đái dầm có thể vẫn diễn ra, đặc biệt là với con trai. Hãy từ từ giảm lượng
nước trẻ uống trước khi đi ngủ và tham khảo bác sĩ chuyên khoa về trẻ em
nếu đái dầm là một vấn đề thường xuyên.
Phát triển tính cách
Trẻ năm tuổi chỉ biết tới thời điểm hiện tại, do đó không hiểu được khái
niệm "hậu quả tương lai" hay hậu quả lâu dài. Trẻ không tưởng tượng được
rằng có những góc nhìn khác không giống với cách nhìn của chính trẻ, điều
này dẫn tới việc trẻ có vẻ ương bướng và hay lý luận. Nhưng, trẻ thường sẵn
sàng hợp tác và thân thiện, muốn làm vừa lòng cha mẹ và muốn được coi
như đứa trẻ ngoan. Trẻ có thể về nhà và kể cho cha mẹ nghe về những đúa
trẻ "xấu" ở trường. Đây là thời điểm thuận lợi để giúp trẻ nhận ra hành vi
xấu phải bị xử lý thế nào, và cũng là lúc cần khen ngợi trẻ vì những hành vi

tốt của trẻ.
Năm tuổi có trí tưởng tượng phong phú, và điều này đôi lúc khiến trẻ nói
dối. Ở độ tuổi này, tốt nhất là không phản ứng với sự nói dối của trẻ một
cách mạnh bạo. Hãy nói với trẻ rằng bạn biết trẻ chỉ "giả vờ", không nói sự


thật. Nếu trẻ nói dối để tránh bị trừng phạt, hãy giảng giải cho trẻ về sự quan
trọng của sự thật, và cộng thêm vào một chút ít "trừng phạt" để trẻ nhớ.
Kỷ luật
Bở trẻ năm tuổi chỉ biết tới thời điểm hiện tại, trừng phạt những hành vi xấu
và không tuân lời của trẻ cần phải nhanh (ngay sau thời điểm xảy ra) và
ngắn gọn. Đừng trông đợi rằng trẻ sẽ nhìn thấy bài học từ lần dạy dỗ đầu
tiên, hay ngay cả lần thứ 10. Trẻ chưa học được cách tự kiểm soát bản thân;
và như thế, việc kỷ luật trong năm đầu tiên này chỉ nên tiến những bước nhỏ
nhẹ, không nhảy cóc. Đừng bỏ cuộc và đừng tức giận; hãy giữ việc kỷ luật
dành cho các hành vi xấu của trẻ một cách lặp đi lặp lại thật ổn định với tâm
niệm rằng trẻ thực sự muốn là trẻ ngoan, nhưng vẫn đang trong giai đoạn
phải học cách ngoan.
Thời khóa biểu và các trình tự công việc hàng ngày là điều đặc biệt quan
trọng trong cả tuổi thơ ấu của trẻ; nhưng năm tuổi là năm chuyển tiếp, và vì
thế lịch trình hàng ngày càng trở nên quan trọng đối với an ninh và phát triển
của trẻ. Hãy cố gắng giữ sao cho một ngày của trẻ luôn xoay quanh những
người thân quen, những địa điểm thân quen và những trình tự ăn uống chơi
nghỉ quen thuộc.
Khi các vấn đề liên quan đến hành vi của trẻ xuất hiện, hãy đảm bảo rằng trẻ
của bạn được nghỉ ngơi đầy đủ và ăn uống đúng giờ; hãy cắt giảm các hoạt
động bên ngoài để dành chỗ cho các sinh hoạt gia đình quen thuộc; hãy tìm
những lúc trẻ ngoan để khuyến khích, khen ngợi; hoặc ngay lập tức đưa ra
lời nhắc nhở và các hình phạt khi trẻ có hành vi xấu.
Tới trường

Những kỹ năng trẻ cần để bắt đầu mẫu giáo
- Tự đi toilet mà không cần người lớn giúp
- Tự cài khuy và kéo khóa
- Lắng nghe câu chuyện được kể
- Lắng nghe theo người hướng dẫn và làm theo các hướng dẫn đó
- Chơi với các trẻ khác đúng cách
- Cầm được bút chì và cắt bằng kéo
- Nói câu đầy đủ với ngôn ngữ hiểu được


- Nhận dạng được phần lớn bảng chữ cái, hình khối và có thể đếm được tới
10
- Sắp xết và đếm được tới 5 vật thể
- Nhận dạng và xác định được một số ký tự và phát âm của ký tự
Những kỹ năng có được sau khi học hết năm mẫu giáo
- Khả năng tập trung và kỹ năng giao tiếp trong một nhóm lớn hoặc nhỏ
- Học được các bài hát, thơ và chuyện
- Bắt đầu học cách phát âm, biết chữ cái và nhận dạng được từ
- Khả năng giao tiếp, cả nghe hiểu lẫn biểu lộ
- Viết được các chữ cái và tên của trẻ sử dụng chữ hoa đúng chỗ
- Viết với cách đánh vần "sáng tạo" [viết theo cách hiểu của trẻ, có thể
không đúng về mặt ngôn ngữ]
- Biết địa chỉ và số điện thoại của gia đình
- Sắp xết, phân chia và đếm với các bộ đồ chơi lắp ráp
- Nhận dạng, nói và viết số tới 20
- Đếm từ theo đơn vị 5 và 10
- Hiểu thế nào là nhiều hơn, ít hơn và bằng
- Cộng, trừ và giải các bài toán đơn giản với các bộ đồ chơi lắp ráp
- Nhận dạng và đếm được các đồng xu
- Nhận dạng kim ngắn và kim dài trên đồng hồ, và nói được giờ (không cần

nói phút).
- Nói được các ngày trong tuần và tháng của năm
- Nói được các đặc điểm của mùa và ngày lễ
- Biết đặc điểm của một số cây trồng và loài vật
- Biết các thành phần cơ thể và 5 giác quan
Chú ý dành cho bậc cha mẹ:
Gia đình và nhà trường có thể khác biệt rất lớn từ nơi này đến nơi khác, do
đó trên đây là những chỉ dẫn chung nhất về kỹ năng mà trẻ cần để bắt đầu


vào lớp, cũng như các kỹ năng mà trẻ sẽ học sau khi kết thúc năm học. Vì
thế, đừng hoảng hốt nếu trẻ của bạn hay trường của trẻ không đáp ứng được
danh sách trên 100%. Chỉ cần để tâm rằng trẻ sẽ cần những kỹ năng như thế
và giúp trẻ của bạn hoàn thiện chúng trong năm 5 tuổi này.
Khi chơi
Hoạt động và sở thích
Hoạt động và sở thích của trẻ năm tuổi xoay quanh gia đình và nhà trường.
Trẻ thích chơi với đồ chơi của mình ở nhà và bạn bè ở trường. Một buổi học
nhảy hay một buổi học thể thao mỗi tuần không phải là quá nhiều, nhưng
đừng bắt trẻ tham gia quá nhiều hoạt động ngoại khóa trong năm này.
Trẻ năm tuổi vẫn thích chơi trong trí tưởng tượng. Con gái thích chơi với
nấu nướng, chăm sóc búp bê, và tái tạo lại cuộc sống gia đình và nhà trường
trong khi chơi. Con trai cũng thích chơi như vậy, nếu trẻ không bị diễu cợt.
Đừng đầu tư vào những đồ chơi tốn kém và phức tạp ở độ tuổi này. Trẻ vẫn
thích những đồ chơi thời nhỏ của mình, cùng với những thứ sau:
- Vật liệu để cắt dán, tô mầu
- Đất nặn
- Đồ chơi xây dựng đơn giản
- Quần áo đẹp
- Chơi cờ hoặc chơi bài liên quan đến đếm, sắp xếp, phân loại, phát hiện sự

lặp đi lặp lại, xác định chữ cái hoặc từ v.v...
- Búp bê và đồ phụ kiện cho búp bê
- Thú nhồi bông và con rối
- Đồ vật dành cho chơi đồ hàng
- Các đồ thể thao cho trẻ nhỏ như bóng, gậy bóng chày, gậy chơi golf loại
nhỏ v.v...
- Các nhạc cụ gõ nhịp, ghi ta hoặc organ cho trẻ nhỏ.
- Đồ để cưỡi hoặc xe đạp ba bánh
- Xích đu ngoài sân hoặc đồ chơi ngoài sân chơi
Tình bạn


Thế giới xã hội của trẻ năm tuổi được mở rộng với việc bắt đầu mẫu giáo.
Nếu trẻ đi nhà trẻ đông bạn, cha mẹ có thể thấy khả năng của con mình chơi
với các bạn. Trẻ sẽ phải học một vài kỹ năng xã hội một cách nhanh chóng,
nhưng mẫu giáo là nơi lý tưởng cho việc này. Để có thể thành công trong
gây dựng những mối quan hệ ở mẫu giáo, trẻ của bạn sẽ phải học các kỹ
năng xã hội sau:
- Kiểm soát sự nóng giận và loại trừ những hành vi như đánh, cắn, đá hay
chửi bậy
- Tiến tới làm quen với một hay nhiều trẻ, và cùng chúng chơi
- Nói điều mình muốn, và nói làm ơn và cảm ơn.
- Biết đợi tới lượt và chia sẻ đồ chơi và sự quan tâm của cô giáo cùng các trẻ
khác
- Biết cách đối thoại tay đôi và biết nói lời khen ngợi
- Biết tỏ sự rộng lượng với trẻ khác, mời chúng cùng chơi và tỏ ra biết giúp
đỡ người khác

Phát triển tâm lý và nhận thức của trẻ 6 tuổi
•


Giáo dục đào tạo

Kimberly L. Keith
Tqvn2004 chuyển ngữ
About.com
Ở nhà
Sinh hoạt hàng ngày
Vào bữa ăn, trẻ sáu tuổi thường cảm thấy ngon miệng, mặc dù trẻ có xu
hướng đòi ăn nhiều hơn khả năng của mình. Bữa trưa là bữa được ưa thích
và trẻ cũng thường muốn ăn bữa đệm trước khi đi ngủ.
Sẽ có ít trẻ sáu tuổi chịu ngủ trưa, nhưng chúng sẽ lên giường sớm. Sáu tuổi
cần ngủ ít nhất 10 tiếng mỗi ngày. Trẻ sẽ thích một khoảng thời gian yên ắng
trước khi ngủ để được nghe kể một câu chuyện hay nói về các hoạt động của
trẻ trong ngày.


Tắm là điều đa số trẻ sáu tuổi cảm thấy phiền toái, đặc biệt là con trai. Trẻ
phải được nhắc nhở thường xuyên về việc tắm táp cho kỹ, đánh răng đúng
lịch và rửa tay. Sáu tuổi không gọn gàng với quần áo của mình và thường
vứt bừa quần áo giày dép khắp nơi. Sẽ là một ý hay nếu bạn đầu tư một vài
giỏ quần áo để trẻ tập thói quen đặt quần áo đúng chỗ thay vì vứt xuống đất.
Phát triển tính cách
Sáu tuổi luôn nghĩ mình đúng. Nội tâm của trẻ rất mong manh khi lần đầu
tiên nhận ra sự tồn tại của các quan điểm / cách nhìn khác với mình. Trẻ sáu
tuổi không thể bình tĩnh chấp nhận chỉ trích hoặc đổ lỗi. Thay vào đó, trẻ sẽ
cãi lại và thậm chí nói dối để trách lỗi. Trẻ cũng rất ghét thua cuộc và sẵn
sàng chơi ăn gian hoặc thay đổi luật để thắng bằng được cuộc chơi.
Giai đoạn khó khăn này có thể là một cơ hội để giáo dục, nếu cách ứng xử
của bậc làm cha mẹ với hành vi của trẻ là nghiêm khắc nhưng dịu dàng và

hòa nhã. Đừng khuyến khích trẻ sáu tuổi vào những cuộc chơi mang tính
cạnh tranh. Thay vào đó, hãy chọn cho trẻ những trò chơi và hoạt động
không mang tính cạnh tranh trong năm này. Hãy nói thẳng và thật về dối trá
và ăn gian. Đừng để trẻ sa ngã; hãy có kỷ luật dành cho sự dối trá và giải
thích rõ rằng ăn gian sẽ làm hỏng cuộc chơi.
Sáu tuổi cần được khuyến khích và khen ngợi. Trẻ cần được dạy rằng sai
lầm hay thất bại là điều bình thường, và làm thế nào để trở thành một người
thua quân tử. Quá nhiều áp lực đòi hỏi điểm tốt hay việc so sánh trẻ với các
trẻ ngoan khác sẽ tạo căng thẳng cho trẻ và hoàn toàn không phù hợp với lứa
tuổi này. Hãy chú ý tới trẻ thật nhiều, và hãy giúp trẻ cảm thấy hài lòng về
bản thân mình ở độ tuổi sáu.
Kỷ luật
Trẻ sáu tuổi đi qua giai đoạn phản kháng và chống đối những lời giáo huấn
của cha mẹ. Trẻ có thể giả bộ như không nghe thấy bạn hoặc câu giờ trước
khi làm theo. Nếu bạn không nghiêm khắc theo sát, trẻ sẽ lợi dụng sự thiếu
sâu sát của bạn và bỏ qua các giáo huấn. Giai đoạn này qua khá mau, và là
một biểu hiện của sự phát triển nội tâm của trẻ. Đừng hoảng hốt. Hãy sử
dụng các biện pháp hiệu quả mỗi khi giáo huấn, ví dụ gọi trẻ lại gần bạn,
nhìn vào mắt trẻ, ra chỉ thị và theo dõi để đảm bảo rằng trẻ làm theo chỉ thị
đó.
Bạn có thể thấy được dấu hiệu căng thẳng ở trẻ sáu tuổi của mình. Lấy tay
vân vê tóc, dẫm chân, gãi hay chọc vào chỗ đau là dấu hiệu phổ biến, cùng


với sự bực bội và hay khóc. Hãy giúp trẻ sáu tuổi đối diện với căng thẳng
bằng cách trao đổi tìm hiểu cảm nhận của trẻ và nói về những nỗi sợ hãi của
trẻ. Những hoạt động thể chất giúp giảm căng thẳng một cách tích cực; dỗ
trẻ bằng bánh kẹo là không nên.
Cuối cùng, đừng bắt trẻ sáu tuổi phải đưa ra những lựa chọn mà trẻ chưa sẵn
sàng. Trẻ sẽ cảm thấy thoải mái hơn với những quy định rõ ràng và những

hoạt động được vạch sẵn. Hãy giữ những lựa chọn mà trẻ phải quyết định ở
mức đơn giản: Ví dụ yêu cầu trẻ chọn giữa áo màu đỏ hay áo màu xanh.
Đừng bắt trẻ chịu trách nhiệm tự chọn toàn bộ quần áo nào trẻ sẽ mặc tới
trường vào buổi sáng.
Tới trường
Kỹ năng trẻ cần biết để bắt đầu vào lớp Một
- Lắng nghe giáo viên và giơ tay khi muốn nói
- Xếp hàng và đi cùng với nhóm mà không nói chuyện hoặc chọc phá người
khác
- Ngồi làm việc riêng mà không chọc phá các trẻ khác
- Biết kiểm điểm đồ dùng cá nhân và báo với cha mẹ khi thiếu hoặc mất
(bút, tẩy v.v...)
- Biết lắng nghe người hướng dẫn và làm theo
- Trao đổi được với giáo viên và các bạn cùng lớp về các hoạt động và sự
kiện hàng ngày
- Nhận biết và viết số tới 20
- Nhận biết và viết bảng chữ cái
- Nhận biết và sắp xếp được các hình khối và pattern
- Viết được đầy đủ họ tên
- Kể lại được câu chuyện ngắn mình đã nghe
Trẻ học được gì khi hết lớp Một?
- Kỹ năng thảo luận ở trong lớp, bao gồm hỏi và trả lời các câu hỏi.
- Làm việc với một nhóm nhỏ để giải quyết một vấn đề và làm chung "dự
án" với trẻ khác.


- Biết đánh vần
- Biết nhận dạng một số từ hay gặp
- Biết đánh vần những từ quen thuộc hoặc từ lặp đi lặp lại hàng ngày
- Cùng đọc to theo thầy cô giáo, đọc cùng với nhóm, hoặc đọc một mình

những cuốn giáo khoa dành riêng cho lớp Một
- Nhận dạng ý chính và các chi tiết của một câu chuyện khi được nghe kể
- Nhận dạng được các phần của một cuốn sách, bao gồm tựa đề, tác giả, hình
minh họa, mục lục...
- Nhận dạng và sử dụng được những quy luật bỏ dấu, viết hoa
- Thực hành viết tay, viết được các từ với khoảng cách giữa chúng
- Viết chuyện, thơ hoặc làm báo với cách đánh vần "sáng tạo"
- Nhận dạng, nói và viết số đến 100
- Đếm được tới 100 bằng một, năm hay mười đơn vị
- Nhớ được cộng trừ trong khoảng 10 và có thể thực hiện cộng trừ bằng tay
và bằng thước có vạch số tới 20
- Sử dụng tư duy và các toán tử để giải các bài toán đơn giản
- Nhận dạng, đếm và sắp xếp các đối tượng trên giấy
- Biết thế nào là lớn hơn, nhỏ hơn và bằng với các đối tượng tượng trưng
(trên giấy), thay vì với các đối tượng thực.
- Biết dùng giản đồ Venn và hình vẽ để phân loại và biểu diễn thông tin
- Cộng và trừ với tiền xu và nhận biết làm thế nào để các đồng xu giá trị
khác nhau lại cộng ra được cùng một tổng.
- Nói được giờ tới đơn vị nửa giờ (1h, 1h rưỡi, 2h v.v...)
- Biết đo bằng thước và đo bằng gáo
- Nhận diện được thế nào là châu lục, quốc gia, bang và thành phố trên bản
đồ và có thể tạo được bản đồ đơn giản đường phố quanh nhà mình
- Biết được một số truyền thống và cuộc sống hàng ngày của bản thân và gia
đình mình, và biết một ít văn hóa cũng như lịch sử.
- Biết về vòng đời và những nhu cầu cơ bản của cây cối và động vật


- Biết về những người giúp đỡ cộng đồng và nghề nghiệp người ta thường
làm.
- Biết về thông tin dinh dưỡng và an toàn thực phẩm

- Biết tại sao pháp luật và quy định lại củng cố sự công bằng, công minh và
trách nhiệm.
Khi chơi
Hoạt động và sở thích
Khi bắt đầu thời thơ ấu, trẻ của bạn sẽ bắt đầu bằng 3 loại hoạt động: hoạt
động xung quanh bản thân trẻ, chơi với các đồ vật và giao tiếp xã hội. Sáu
tuổi, cả ba hoạt động đó vẫn còn, nhưng xu hướng bắt đầu chuyển dịch về
phía giao tiếp xã hội. Trong khi lớp một không có nhiều cơ hội để trẻ chơi
trò chơi nhập vai (role-taking play) mà trẻ vẫn chơi ở nhà trẻ, những hoạt
động kiểu này vẫn quan trọng đối với trẻ trong năm sáu tuổi. Trẻ sẽ tạo ra
những "kịch bản" sống động khi chơi, đóng vai thầy và trò, phụ huynh và
con cái, bạn trai và bạn gái, cảnh sát và những tên cướp v.v... Những trò chơi
nhập vai kích thích trẻ phát triển khả năng hiểu các quan điểm khác với
mình, tạo sự thấu cảm (empathy), và giúp trẻ có cảm nhận về đời sống xã
hội. Hãy để trẻ thoải mái với những trò chơi kiểu này. Tới cuối năm, những
trò nhập vai sẽ mờ nhạt dần, và thay vào đó là những trò theo luật định trước
(rule-bound play).
Chơi với đồ vật nghĩa là trẻ ngồi một mình chơi với đồ chơi. Ở tuổi này,
chơi với đồ vật mang tính xã hội hơn. Búp bê sẽ được dùng trong các kịch
bản đóng kịch (trẻ nhập vai người nọ người kia); những bàn cờ đơn giản sẽ
được chơi bởi một nhóm... Sự khác biệt bây giờ là hai trẻ hay nhiều hơn sẽ
chơi chung nhau đồ chơi, tạo ra trò chơi riêng cho mình và nhân nhượng lẫn
nhau khi sử dụng đồ chơi. Nhiều trẻ, tuy nhiên, vẫn thích chơi với đồ vật
một mình. Trẻ kiểu này có thể là những trẻ biết đọc sớm [một mình với sách
vở] hoặc thích góp nhặt bộ sưu tầm riêng. Ở một mặt nào đó, chơi đồ chơi
một mình đem trẻ trở lại thời thơ ấu trước đó, và là cách thư giãn, bớt stress.
Sáu tuổi (và lớn hơn) cần những thời gian dành riêng cho mình như thế để
giảm bớt căng thẳng khi phát triển khả năng tương tác với xã hội. Cha mẹ
cần tạo điều kiện để trẻ có thời gian giao tiếp xã hội và có cả thời gian chơi
một mình với đồ chơi và các đồ vật khác mà phản ánh mối quan tâm cá nhân

của trẻ.
Gợi ý đồ chơi cho trẻ sáu tuổi


- Vật liệu làm các đồ thủ công và nghệ thuật đơn giản (giấy, màu, đất nặn,
các hạt làm xâu vòng v.v...)
- Đồ hàng ở nhà như đĩa, bàn làm tiệc
- Đồ chơi để học như bảng vẽ xóa được, và giấy khổ lớn
- Các đồ chơi lắp ghép hoặc thí nghiệm khoa học
- Các bàn cờ đơn giản và các loại bài (card game), đố xếp hình
- Trò chơi điện tử phù hợp lứa tuổi
- Búp bê và các phụ kiện dành cho búp bê
- Thú nhồi bông và con rối
- Các đồ thể thao cho trẻ nhỏ như bóng, gậy bóng chày, gậy chơi golf loại
nhỏ v.v...
- Các đồ nhạc cụ cho trẻ
- Xe đạp
- Lều cho trẻ nhỏ
- Xích đu ngoài sân hoặc đồ chơi ngoài sân chơi
Tình bạn
Quan hệ ngang hàng có thể hơi gập ghềnh trong năm này. Bởi vì các trò chơi
bắt đầu tập trung vào tạo ra luật chơi, do đó mâu thuẫn là một phần của trò
chơi. Khái niệm công bằng ở trẻ sáu tuổi còn rất non nớt, và có thể không có
sự đồng thuận trong nhóm. Một hoặc hai trẻ, thường là trẻ lớn hơn, sẽ nhận
việc đặt ra luật chơi và mong đợi các trẻ khác trong nhóm sẽ làm theo lời
chúng. Bạn sẽ thấy có nhiều cơ hội xảy ra mâu thuẫn, đặc biệt trong trường
hợp có quá nhiều trẻ có tính cả quyết muốn làm người đặt ra luật. Người lớn
phải thường xuyên quan sát nhóm trẻ chơi với nhau, và để chúng tự giải
quyết vấn đề nếu có thể; nhưng cũng phải bước vào làm người đặt ra luật
chơi nếu xung đột tăng cao và trẻ bắt nạt bạn khác.

Trẻ sáu tuổi thường chọn bạn trong khung cảnh xã hội gần gũi, trong lớp
hoặc trong đám bạn hàng xóm láng giềng. Đây là bước khởi đầu để trẻ nhận
thức rằng tình bạn không chỉ gói gọn trong những giây phút chơi với nhau;
nhưng phần lớn trẻ vẫn chỉ coi nhau là bạn khi cùng chơi, và khi ra về là tình
bạn chấm dứt (chưa có sự gắn bó). Những đứa trẻ hay gây gổ sẽ thường bị


các trẻ khác lảng tránh, và những đứa ngượng ngập sẽ bị lờ đi. Sự giám sát
của người lớn là hết sức cần thiết để giúp tất cả các trẻ trong nhóm cảm thấy
mình không bị bỏ rơi hoặc là người thừa trong môi trường xã hội.