ĐỀ TÀI THUYẾT TRÌNH

KHU TRẠI GIAM BỆNH VIỆN CHỢ QUÁN
I. Khái quát về khu trại giam Bệnh viện Chợ Quán:
Bệnh viện Chợ Quán (nay là Bệnh viện Bệnh Nhiệt Đới - 764 Võ Văn Kiệt, phường 1, quận
5, TP.HCM) được người dân Sài Gòn - thành phố Hồ Chí Minh nhớ đến như một bệnh viện chuyên
chữa bệnh tâm thần. Do nhu cầu điều trị bệnh tâm thần nên trong bệnh viện có một khu trại giam
dành cho bệnh nhân tâm thần. Chính khu trại giam đó đã trở thành di tích lịch sử của thành phố Hồ
Chí Minh.
Khi tấn công đồn Kỳ Hòa (1861), thực dân Pháp đã chiếm một khu đất rộng khoảng 5ha dọc
sông Bến Nghé (nay là kênh Tàu Hũ). Sau đó, trên nền đất này, chính quyền thực dân Pháp và các
nhà hảo tâm vùng Sài Gòn - Chợ Lớn cho xây một bệnh viện dành cho người Việt, được hoàn thành
vào năm 1864. Từ năm 1875, bệnh viện có hai chuyên khoa chính là điều trị bệnh phong và bệnh tâm
thần. Kể từ ngày đó, bệnh viện này đã đi vào tiềm thức người dân Sài Gòn - Chợ Lớn với cái tên dân
dã là "Nhà thương điên Chợ Quán". Ngoài ra bệnh viện còn điều trị một số bệnh truyền nhiễm. Như
vậy, khu trại giam để giam giữ người bệnh tâm thần cũng được xây dựng từ những ngày đầu xây
dựng bệnh viện.

II. Kiến trúc khu trại giam Bệnh viện Chợ Quán:
Hiện nay khu trại giam trong bệnh viện được mở cửa để khách đến tham quan. Từ cổng bệnh
viện đi vào khu trại giam phía bên phải, mặt bằng kiến trúc của khu trại giam hình chữ U. Dãy ngang
của hình chữ U dài 32m, rộng 12m. Hai dãi dọc bằng nhau, mỗi dãy dài 14m, rộng 7,5m. Bên ngoài
phía trước cửa trại giam có phòng gác nhỏ, lợp ngói móc. Xung quanh có tường gạch diện tích 2m x
2m.
Toàn khu trại giam được lợp ngói, bộ vì kèo bằng thép. Hai dãy nhà được lợp ngói âm dương,
một khu lợp ngói móc. Dưới lớp ngói có một hệ thống lưới sắt. Trần không có la phông. Một dãy gọi
là khu biệt giam có trần bô tông. Tường nhà giam được xây rất chắc chắn, dày 0,4m. Nền nhà xây
gạch tàu (30cm x 30cm). Trong mỗi phòng có bục để nằm. Thời thực dân Pháp các bục được làm
bằng gỗ, thời kỳ Mỹ - Ngụy các bục được làm bằng xi măng lót gạch bông.
Kích thước của các bục khác nhau. Tường của khu trại giam được quét vôi, phần dưới màu
xám hoặc đen, phần trên màu vàng. Cửa ra vào các phòng đều hẹp từ 1m - 1,2m, cánh cửa bằng gỗ

sơn màu xám. Phía trên cánh cửa ra vào có một lỗ nhỏ (10cm x 10cm ) để lính canh có thể theo dõi
hoạt động bên trong của tù nhân. Cửa gỗ của phòng giam đều có lưới sắt, thanh sắt tròn có đường
kính 2cm. Tường các phòng giam cao 4m.
Từ cửa trại giam đi vào, đầu tiên là phòng giam lớn, giam khoảng 20 người. Đồng chí Trần
Phú đã ở phòng này khi mới đến trại giam. Phòng rộng 3,6m x 10,2m. Bên trong có bục xi măng lót
gạch bông, kích thước 1,5m x 2m. Cửa sổ lưới sắt có kích thước 0,8m x 1,7m. Kế đến là 2 phòng
giam lớn và 2 phòng giam nhỏ. Giữa lối đi có xây thêm một bức tường từ cửa ra vào đến cuối dãy
nhà ngăn cách các phòng giam bên trái và bên phải. Bên trái cửa trại giam, cách 10,5m là 2 phòng
giam nhỏ dùng để giam cá nhân, trên nóc phòng có giăng lưới sắt. Cuối dãy có 3 phòng vệ sinh nhỏ.
Cuối dãy nhà đầu tiên quẹo tay phải đi qua khu cách ly. Khu này có cửa sắt ngăn cách với
khu bên ngoài, cửa có bề ngang 1,4m. Bên trái khu cách ly có 3 phòng giam: 2 phòng dầu là phòng
cá nhân, phòng thứ 3 là phòng tập thể. Đồng chí Trần Phú đã bị giam tại phòng này khi bệnh viện
phát hiện đồng chí bị bệnh lao. Cửa phòng rộng 1,2m, chiều dài phòng 10,2m, rộng 3,6m.
Trong phòng có bục xi măng dài 10,2m, rộng 2,5m. Phía bên phải khu cách ly có 3 phòng
giam. Phòng đầu dãy là phòng giam cá nhân, nơi đặt thi hài đồng chí Trần Phú. Phòng giam cá nhân
này gọi là phòng 3A: bề ngang phòng 2,1m, bề dài là 3,6m. Trong phòng có bục xi măng rộng 1,2m,


dài 2m. Cửa phòng giam có lưới sắt cao 1,8m, ngang 0,7m. Thanh lưới sắt có đường kính 1,5cm.
Tiếp sau phòng cá nhân này có 2 phòng giam nữa. Toàn khu cách ly có 6 phòng: 4 phòng cá nhân ở
đầu dãy và 2 phòng tập thể ở cuối dãy.
Từ cửa trại giam quẹo phải qua dãy biệt giam, dãy này gồm có 4 phòng bằng nhau. Khác với
2 dãy kia, dãy này được đúc phía trên. Cửa sổ có lưới sắt, phía ngoài có khung che cửa sổ để tránh sự
quan sát hoặc liên lạc với bên ngoài. Nhìn chung, khu trại giam trong bệnh viện Chợ Quán là một di
tích lịch sử còn khá nguyên vẹn và có tác dụng giáo dục đối với các thế hệ trẻ.

III. Lịch sử khu trại giam Bệnh viện Chợ Quán:
1. Giai đoạn từ lúc xây dựng (1862) đến Cách mạng tháng Tám (1945):
Trong quá trình xâm lược nước ta, thực dân Pháp đã bắt bớ nhiều chiến sĩ cách mạng và đồng
bào yêu nước. Chúng tra tấn dã man đến lâm bệnh. Thực dân Pháp cần khai thác những bí mật của

cách mạng nên chúng đưa tù nhân vào bệnh viện Chợ Quán để điều trị. Từ đó, khu nhà dành để nhốt
người bị bệnh tâm thần trở thành nơi giam giữ những người tù bị bệnh. Các bệnh nhân tù của tất cả
những nhà tù, trại giam bót cảnh sát trong thành phố và các tỉnh lân cận đều được đưa đến khu trại
giam trong bệnh viện Chợ Quán, ở đây có cả tù thường phạm và tù chính trị.
Lịch sử của khu trại giam Chợ Quán gắn liền với giai đoạn đồng chí Trần Phú - Tổng bí thư
đầu tiên của Đảng Cộng sản Đông Dương nay là Đảng Cộng sản Việt Nam đã bị giam giữ và đã trút
hơi thở cuối cùng.
Đồng chí Trần Phú (1/5/1904 - 6/9/1931), sinh tại làng Tùng Ảnh, xã Đức Sơn, huyện Đức
Thọ, tỉnh Hà Tĩnh. Năm 1930, Trần Phú được bầu làm Tổng bí thư trong Hội nghị Trung ương Đảng
Cộng sản Đông Dương lần thứ nhất. Sau hội nghị này, đồng chí Trần Phú và Ban thường vụ Trung
ương Đảng về đóng trụ sở tại Sài Gòn.
Ngày 18/4/1931, Trần Phú cùng hai đồng chí khác bị bắt tại số nhà 66 đường Champagne
(nay là đường Lý Chính Thắng) cơ quan ấn loát của Đảng. Bọn mật thám giải đồng chí về bót Pôlô
nằm trên đường Galliéni gần Chợ Lớn, rồi sau đó là bót Catinat (nay là Sở Văn hóa - Thông tin
Thành phố Hồ Chí Minh). Chúng dùng mọi cực hình tra tấn đồng chí nhưng không khai thác được,
chúng chuyển đồng chí về khám lớn Sài Gòn - tòa án dân sự của Sài Gòn bấy giờ (nay là Thư viện
Tổng hợp Thành phố Hồ Chí Minh) - để chờ xét xử. Lúc này sức khỏe của đồng chí ngày càng suy
kiệt. Bọn mật thám Đông Dương muốn duy trì sự sống của đồng chí để khai thác những bí mật của
Đảng Cộng sản Đông Dương (Chúng đã được mật báo đây là vị lãnh đạo cao nhất của Đảng).
Ngày 26/8/1931, chúng đưa đồng chí Trần Phú đến khu trại giam trong bệnh viện Chợ Quán
để điều trị bệnh. Tại đây, đồng chí vẫn mang số tù 518431. Ngày đầu, khi chuyển đồng chí đến trại
giam này, chúng để đồng chí Trần Phú ở trong phòng tập thể ngay gần cửa trại giam. Trong phòng
có khoảng 20 người.
Được biết đồng chí Trần Phú được chuyển về nhà thương Chợ Quán, các đồng chí trong chi
bộ khám lớn Sài Gòn bắt liên lạc với các đồng chí ở đây cho biết đồng chí Trần Phú là Tổng bí thư
của Đảng và yêu cầu các đồng chí giúp đỡ. Các đồng chí ở trong trại giam tại bệnh viện Chợ Quán
đã liên hệ với một số y bác sĩ từ tâm ở đây. Họ đã dành cho đồng chí chế độ thuốc men tốt nhất và sự
chăm sóc ưu đãi. Đồng chí Trần Phú biết mình không thể sống nổi nên đề nghị chuyển thuốc cho anh
em khác để họ được sống và phục vụ cho cách mạng được lâu hơn.
Nằm cùng phòng với đồng chí Trần Phú có đồng chí Nguyễn Văn Nhung, đồng chí Châu Văn

Sanh (đã hy sinh), ông hương quản Bồ ở Hóc Môn. Các đồng chí bị giam ở chung phòng đã tận tình
chăm sóc cho đồng chí Trần Phú. Đồng chí Trần Phú không chịu ăn chung vì sợ lây bệnh lao cho anh
em. Tuy vậy các đồng chí vẫn gần gũi giúp đỡ. Đến ngày thứ ba, nhân viên nhà thương thử đàm và
máu, thấy có triệu chứng lao nên chuyển đồng chí Trần Phú qua khu dành riêng cho bệnh nhân lao
gọi là khu cách ly.


Sau giờ hành chính, nhân viên coi trại thường kéo cửa sắt lại, đóng kín khu cách ly không cho
anh em bệnh nhân tù hai khu qua lại thăm hỏi nhau. Do đó các đồng chí khác muốn sang thăm cũng
rất khó khăn. Những ngày tiếp theo, khi địch mở cửa khu cách ly, đồng chí Nhung và một số đồng
chí khác sang thăm đồng chí Trần Phú. Bệnh tình của đồng chí Trần Phú ngày càng trầm trọng đồng
chí lại bị thêm cái nhọt ở cổ. Đồng chí rất yếu, không nói chuyện được, thường nằm thiếp đi. Ngày
5/9/1931 là ngày thứ 9 kể từ khi đồng chí Trần Phú bị đưa vào trại giam này. Bệnh của đồng chí lúc
này rất nguy kịch.
Ngày 6/9/1931 là ngày chủ nhật, nhân viên không đóng cửa phòng cách ly, đồng chí Nhung
qua thăm thấy đồng chí Trần Phú quá yếu, đồng chí đã kêu ngay y tá đến cấp cứu nhưng họ không
đến. Biết đồng chí Trần Phú không qua khỏi, đồng chí Nhung ghé sát tai đồng chí Trần Phú hỏi:
“Thứ 2 địch đưa tôi về khám, đồng chí có nhắn nhủ gì không?”. Dồn hết sức còn lại, đồng chí Trần
Phú nói: “Hãy giữ vững ý chí chiến đấu”. Đến 5 giờ chiều y tá vào thay ca.
Theo đề nghị của các đồng chí trong trại giam, y tá cho khiêng đồng chí qua phòng giam cá
nhân để tiện việc chăm sóc. Vì không có cáng nên 4 người: đồng chí Nhung, ông Hương quản Bồ, và
một người khác đã khiêng đồng chí bằng tay, chưa đến phòng cá nhân thì đồng chí Trần Phú tắt thở.
Thi hài của đồng chí được đặt ở phòng cá nhân. Các đồng chí đã làm lễ truy điệu ở phòng này. Toàn
thể tù chính trị trong trại giam đã đứng dọc theo hành lang để tiễn đưa đồng chí Trần Phú - người
Tổng bí thư đầu tiên của Đảng.
2. Giai đoạn kháng chiến chống Mỹ (từ năm 1945 đến năm 1975):
Đến năm 1945 bệnh viện vẫn không ngừng được mở chiếm đóng và sử dụng 2/3 cơ sở làm
nơi điều trị bệnh lao cho binh lính. Lúc này bệnh viện mang tên: Viện Bài Lao Ngô Quyền. Cuối
năm 1957, quân đội trao trả lại cơ sở này cho dân sự. Từ đó bệnh viện được lấy tên bệnh viện Chợ
Quán. Trong giai đoạn kháng chiến chống Mỹ cứu nước, đồng chí Nguyễn Văn Trỗi cũng đã bị giam

ở tại nơi này.
Năm 1972, theo chương trình hợp tác Đại Hàn - Việt Nam, khu trung tâm của bệnh viện được
xây dựng lại. Khu trại giam vẫn được giữ nguyên như cũ, nhưng từ đó không còn dùng để giam bệnh
nhân tù nữa mà được dùng làm nhà kho.
3. Giai đoạn từ 1975 đến nay:
Theo quyết định số 3397/QĐ-UB ký ngày 19/8/2002 của UBND Thành phố Hồ Chí Minh
bệnh viện được đổi tên thành Bệnh viện Bệnh nhiệt đới.
Ngày nay, khu trại giam bệnh viện Chợ Quán được mở cửa để đón khách tham quan. Di tích
vẫn còn in đậm dấu vết của gông cùm, xiềng xích dưới chế độ thực dân; cũng như những dấu ấn về
cuộc chiến đấu kiên cường bất khuất của các chiến sĩ cách mạng với những khẩu hiệu đấu tranh bằng
máu còn rõ nét trên các bức tường. Khu trại giam bệnh viện Chợ Quán vẫn là một trong những di
tích lịch sử khá nguyên vẹn. Những năm gần đây, quận 5 đã đầu tư gần 700 triệu đồng để trùng tu
giai đoạn một di tích, làm một trong những địa điểm sinh hoạt chính trị, giáo dục truyền thống cho
thế hệ trẻ. Sau khi khánh thành, Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh quận 5 chịu trách nhiệm
quản lý và giới thiệu, hướng dẫn khách đến tham quan di tích . Di tích có tác dụng giáo dục rất lớn
đối với thế hệ trẻ, từ tấm gương sáng chói của đồng chí Trần Phú về lòng dũng cảm, tinh thần kiên
định cách mạng và tình thương nhân ái đối với đồng chí, đồng đội. Di tích này sẽ mãi mãi nhắc nhở
thế hệ sau lời di huấn của đồng chí Tổng Bí thư đầu tiên của Đảng: “Hãy giữ vững ý chí chiến đấu”.
=> Với quá trình lịch sử gắn liền với hai cuộc kháng chiến chống Pháp và Mỹ, cũng như gắn
liền với những ngày cuối đời của cố Tổng Bí thư Trần Phú, khu trại giam bệnh viện Chợ Quán đã
được Bộ Văn hóa công nhận là di tích lịch sử - văn hóa theo quyết định số 1288-VH/QĐ ngày
16/11/1988. Hay nói rõ hơn, trong thời điểm đó, khu trại giam Bệnh viện Chợ Quán được Bộ Văn
hóa Thông tin công nhận là di tích lịch sử cấp Quốc gia, căn cứ trên điều 46 của Hiến pháp nước
Cộng hòa Xả hội Chủ nghĩa Việt Nam ngày 19/12/1980; căn cứ Pháp lệnh bảo vệ và sử dụng di tích


lịch sử văn hóa và danh lam thắng cảnh số 14-LCT/HĐNN công bố ngày 4/4/1984 của Hội đồng Nhà
nước Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam về việc công nhận di tích lịch sử; căn cứ "Điều 42 - Luật
đất đai" của Hội đồng Nhà nước Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam ngày 6/1/1988 về việc quy
định chế độ quản lý và sử dụng đất đai của di tích; qua xét duyệt hồ sơ di tích và văn hóa, đề nghị

của ông Chủ tịch Ủy ban Nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh và đề nghị của ông Vụ trưởng Vụ Bảo
tồn Bảo tàng.
Hiện nay, nếu căn cứ theo Khoản 3, Điều 4, Chương I về Những quy định chung trong Luật
Di sản Văn hóa năm 2001 (số 28/2001/QH10): "Di tích lịch sử - văn hóa là công trình xây dựng, địa
điểm và các di vật, cổ vật, bảo vật quốc gia thuộc công trình, địa điểm đó có giá trị lịch sử, văn hóa,
khoa học", thì khu trại giam Bệnh viện Chợ Quán vẫn hội đủ điều kiện để được xét công nhận là Di
tích lịch sử - văn hóa cấp Quốc gia vì nó là nơi mà cố Tổng Bí thư Trần Phú đã hi sinh ngày 6/9/1931
- một trong những sự kiện có giá trị lịch sử trong thời kì xây dựng, phát triển Đảng và kháng chiến
chống ngoại xâm của Việt Nam ta.

IV. Tổng kết:
Có thể nói, khu trại giam Bệnh viện Chợ Quán là một trong những di tích lịch sử - văn hóa
cấp Quốc gia có ý nghĩa quan trọng trong tiến trình lịch sử đấu tranh chống ngoại xâm của dân tộc ta.
Nó đã ghi dấu những ngày cuối đời của đồng chí Trần Phú - Cố Tổng Bí thư đầu tiên của Đảng Cộng
sản Việt Nam, luôn bừng cháy trong mình một ý chí chiến đấu kiên cường bất khuất. Để rồi, ngày
hôm nay đây, khi chiến tranh đã đi qua và hòa bình được lập lại, khu trại giam Bệnh viện Chợ Quán
vẫn sẽ luôn là nơi truyền lại "ý chí chiến đấu" cho các thế hệ trẻ ngày hôm nay,