Binhnguyenloc.com

1

Ngu n g c Mã Lai c a dân t c Vi t Nam
Bình Nguyên L c
Ch

ng V

u v t Mã Lai trong xã h i Vi t Nam ngày nay
A - Tr ng
Chúng tôi nói h i dài ch
úng. Nh ng nh ng cái ã
ki m soát.

ng

ng IV nh ng v n ch a ph i là ki m soát ti n s h c
c nói ra, v n ph i nói, và ch b t u t
ây m i là

Nh
ã nói, công vi c kh o ti n s trình ra tr c, ã
c gi i khoa h c th gi i
ki m soát r i. Nh ng h ch ki m soát xem công vi c làm có úng ph ng pháp ti n
h c hay không.
Vi t s ph i ki m soát l i b ng cách khác. Trên nguyên t c thì t t c các ch ng x a
còn
d u v t t i t Vi t, u ph i
c theo dõi, và chúng tôi ã theo dõi t t c .

Nh ng ch có s ch ng Mã Lai là gi ng h t s c a ng i Vi t Nam, còn s Mê-la-nê,
Négrito, s Miêu, s Trung Hoa u khác, và s trình ra sau, vì th trong sách n y
chúng tôi cho de t t c các ch ng y mà ch theo dõi Mã Lai, vì các ch ng ó không
có
d u v t trong xã h i ta, trong c th ta. Cu c theo dõi t t c các ch ng, ch làm
mà lo i tr , t n công bao nhiêu, c ng không
c phép vi t vào ây, vì nó ch ng
dính líu gì n ngu n g c dân t c ta.
Vi t s , nh
ã nói, ph i o s c a ta
i chi u v i s c a các c dân n m trong
lòng t ta, ph i h c ngôn ng c a h
i chi u v i ngôn ng c a ta và nhi u vi c
ph thu c n a, mà ch ng tr c, chúng tôi ã xét n m t m chuy n ph thu c,
ó là s Tàu v dân L c, t sông B c, di c i Tri u Tiên, nó n kh p v i ti n s h c.
Nh ng ch a l y gì làm ch c là dân L c ó là ta, m c d u xâu chu i mà chúng tôi
ra r t v ng:

a

Lê = L c b Trãi = L i Di
Trong ch ng n y, ch ng l n nh t c a quy n sách, ta s th y nh ng ch ng tích mà
không ai ch i cãi
c gì n a h t: Cu c i chi u s Vi t v i s c a t t c các dân t c
Á ông, và cu c i chi u ngôn ng Vi t – Hoa – Mã.
u ta nói ti ng Mã Lai thì ti n s h c và chúng tôi úng. B ng nh ta nói ti ng Tàu
thì s gia Nguy n Ph ng và giáo s Lê Ng c Tr có lý. Còn nh mà ta nói m t th
ngôn ng riêng bi t thì ph i xem ông H. Maspéro và
t c a ông là thánh t vì các
ông cho r ng ta là m t ch ng riêng bi t.



Binhnguyenloc.com

2

Xin nh . Ch ng n y là t t c quy n sách, và là ch ng quan tr ng nh t c a tác
ph m, vì ch ng minh không xong là
v h t, và ng i khác s l p ra m t thuy t
khác n a, còn chúng tôi ph i th ph n i h c l i t t c trong m i n m n a, c ng
nh ã h c trên 10 n m r i
vi t quy n s n y.
Hai ông Lê V n Siêu và Nguy n Ph ng u tin m nh r ng không còn d u v t nào
xã h i Vi t Nam c th i.
ng quan
m, nh ng hai ông l i có hai thái
khác
nhau.
Ông Lê V n Siêu ch tr ng “phi ph ng pháp”. Không ai hi u ông Lê V n Siêu s
làm vi c th nào khi ông c n vi t m t cu n s v i quan ni m phi ph ng pháp ó.
Cho t i nay, ông ch vi t lu n thuy t, mu n bàn r ng tán h p gì, tùy thích ông, ch
t khi ông vi t s mà b t k ch ng tích nh ông ch tr ng thì th h i ông làm th
nào
bi t cây N là phát minh c a ch ng Vi t hay ch ng Hoa, n u không t ng
ng và qu quy t theo ch quan c a ông.
Ng i Tàu có di c quá nhi u vào C Vi t hay không, mu n bi t, ph i th y b ng
ch ng giáo s Nguy n Ph ng ã thoáng th y, mà còn sai, hu ng h gì là ông
không c n th y thì nó s ra sao?
Giáo s Nguy n Ph ng l i có thái
khác h n ông Lê n a. Ông ch i ngh ch, thách

t t c gi i khoa h c tìm cho ta ch ng tích. Ông vi t:
u cho r ng ch nhân c a v n
hóa tr ng ng là t tiên c a dân Vi t Nam, v y sao ngày nay ng i Vi t Nam không còn
duy trì b t c gì c a phong t c L c Vi t, k c vi c tr ng kính tr ng ng? .
ó là m t câu
b t bí c a m t ng i l m t
không còn ch ng tích nào c
mà cãi l i.

ng r ng b n kia s ph i câm mi ng, vì

u ng i Huê K ch i ác, h i ng i Pháp m t câu na ná nh th : “Các anh nói t
tiên các anh là ng i GÔ LOA, nh ng âu là d u v t GÔ LOA trong
i s ng các
anh? Chúng tôi ch th y các anh là La Mã mà thôi”.
Ng i
nh v y ng mình n ch c m t tr m ph n tr m b i b n kia còn làm sao
mà tìm ra
c ch ng tích nào kia ch .
Nh ng r i cho ông Nguy n Ph ng là còn quá nhi u ch ng tích. Ông Lê V n Siêu
không tìm tòi cho t i n i nên m i tin là không có, riêng s gia Nguy n Ph ng thì
còn ch u khó c c th Trung Hoa, ch ông Lê V n Siêu thì không c, vì tin là Tàu
a, c vô ích.
Dân Vi t Nam còn duy trì phong t c L c Vi t, Anh ô Nê-Diêng hay không, t ng
gia nên theo dõi các nghiên c u c a các nhà bác h c mà chúng tôi ã ám ch trong
nhi u ch ng, h n là h i suông m t cách quá t tin nh th .
Riêng v tr ng

ng thì oái o m thay, chính s gia ph n l i s gia.


Qu th t th , quy n V.N.T.K.S. ra i n m 1965, nh ng t n m 1963, s gia cho xu t
n quy n i ngo i k s do chính s gia d ch, ó là du ký n vi ng n c
i Vi t
a chúa Nguy n Ph c Châu h i th k 17, t c ch m i ây thôi ( i v i chuy n
ngàn n m thì th k 17 r t là m i).


Binhnguyenloc.com

3

Th nh tho ng s gia l i d ch: Tr ng

ng n i l nh .

À, n u ta không còn dùng tr ng
ng, sao s T. .S. l i nói nh th ? B ng nh
cho r ng nhà s y b a láo thì sao s gia còn d ch du ký c a ông y làm gì?
l m là hai n m tr
làm sao?

h

c, s gia ã d ch nh v y, hai n m sau, s gia l i h i th kia là

Tuy nhiên, ta có dùng tr ng
ng mà không có tr ng kính tr ng
ng thì e s gia
không hài lòng. V y ta ph i n l c tìm d u v t c a s kính tr ng ó n a, m c d u
i cái vi c có dùng tr ng là

bác b lu n
u c a s gia h Nguy n r i.
Trong tác ph m Ki n v n Ti u L c, Lê Quý ôn ã vi t nh sau: N c nhà, vua Thái
Tông nhà Lý d ng mi u th Th n
ng C S n
ng sau chùa Thành Th . H ng
mc
n ngày m ng b n tháng T l p m t àn tr c mi u n y r i dàn binh
lính,
c l i th
qu n th n cùng th .
n vua Nhân Tông thì h p Quân nhân
trong thiên h th
Long Trì. Vua Nhân Tông l i nh l hàng n m c ng theo ngày
ng b n tháng t . Sáng s m hôm y
c vua ng ra c a bên
n
i Minh, qu n
th n u m c binh ph c t i l hai l r i lui ra. Các quan i u có xe ng a binh lính
i theo ra l i c a Tây thành r i n h i th
mi u
ng C Th n. Quan ki m chánh
c l i th r ng:
“Vi th n t n trung, vi quan thanh b ch”.
Th xong quan t t ng ki m
m t ng ng i, n u ai v ng m t ph i ph t n m quan
ti n. L n y th i y cho là m t l r t th nh v y.
*
*


*

i Nam nh t th ng chí vi t:
n th Th n tr ng ng,
ng C th n t ,
an Nê thu c huy n An nh (có tên g i là núi Kh Lao).

trên núi

e s gia Nguy n Ph ng không tin Lê Quý ôn, không tin i Nam nh t th ng chí,
chúng tôi xin c u vi n ông V. Goloubew, ông n y hi n còn s ng (1966).
Ông V. Goloubew r t áng tin vì chính ông là ng i ã không nh n dân ông S n
Mã Lai là t tiên c a chúng ta, y nh s gia Nguy n Ph ng. Trong t p k y u
B.E.F.E.O. vol XXXIII, 1933, ông V.G. k nh ng gì ông ta ã th y: Làng an Nê, huy n
An nh, ph Thu n Hóa, t nh Thanh Hóa, là m t vùng hoàn toàn Vi t Nam, và g n ó
không có dân M ng. Trong n th trên
ng Ph Qu ng, g n b n ò An nh a
sang sông Mã, có tr ng ng cùng lo i tr ng Hòa Bình
B o tàng vi n Hà N i, m t tr ng
ng 0,85 và cao 0,58th.
Tr ng n y ch

th ch không

c ánh, b ng vào l p b i dày trên m t tr ng.

Trong n có bài v g kh c ch Nho, và b n d ch c a ông Tr n V n Giáp cho bi t n i dung
a bài v nh sau: Phía Tây Thanh Hóa, làng an Nê, huy n Yên nh, có núi
ng C ,
núi có ba nh hình ngôi sao nên c ng có tên là núi Tam Thai. Trong thung l ng g n núi, có

n c th th n núi r t linh thiêng .


Binhnguyenloc.com

4

Câu chuy n trên ây, xác nh n .N.N.T.C. và i c ng n kh p v i truy n thuy t
th nh t v th n tr ng ng trên núi Kh Lao vùng An nh, v th n ã giúp vua
Hùng V ng khi vua Hùng i ánh Chàm,
th ng nh t C u Chân vào C Vi t,
u Chân là t c a dân Chàm ng ch ng v i dân L c nh ng còn kém m mang
nh chúng tôi s ch ng minh m t ch ng sau. Có l nh
u ng binh s có quy
, và
c nh v y là nh k ch huy có tr ng ng nên l nh nghe xa
c, mà vua
Hùng th ng tr n, r i thì dân chúng b a l n, câu chuy n hóa ra vua Hùng th ng tr n
nh th n tr ng ng trên núi Kh Lao.
Tuy nhiên, r i vua Hùng v n cho l p n th th t s chi c tr ng ng y, n l p l i
thung l ng g n núi, nh bia c (c nh ng v n sau vi c th tr ng hàng ngàn n m) ã
ghi.
Nh ng xem ra thì cái n mà ông V. Goloubew ã th y th tr ng ng, không ph i
là n vua Hùng. Theo l i b a thì là bia nói n m t cái n khác. Nh ng
nm i
y l i có tr ng thì là sao?
Nh ng l i có m t truy n thuy t th nhì v chi c tr ng
ng y. Tích r ng khi
Nguy n Hu ánh B c Hà xong, v ngang qua
n ( n th nh t) bèn l y tr ng

ng
a v mi n Trung. Sau, có ng i nhìn ra, bèn a tr ng tr v nguyên quán.
Có l ng i
a tr ng ã th a m t d p lo n nào ó trong anh em Tây S n mà s
quên nói n, và khi a v thì n th c có l b h ng không ai c t l i, nên cho vào
cái n th m i mà ông V. Goloubew ã vi ng.
u sao, n m 1933, m t ng i Âu Châu c ng có th y t n m t m t n th tr ng
ng trong vùng l ch s y, và th y t n m t m t chi c tr ng ng ang
c ng i
ng th i th , ch không ph i là tr ng ng ào
c trong lòng t và c t b o
tàng vi n.
Nh ng câu h i
c a s gia Nguy n Ph ng ã làm v t v bao nhiêu ng i. Các
ông Tây c ng ã ph i kh công l m, nh t là v ki n trúc. V tr ng
ng thì ng i
ph i
m hôi là ông R. Mercier.
Ông R. Mercier ã làm m t công vi c khác ng i là không bu n tìm hi u dân ông
n nh các ông Tây khác, mà l i
i chi u cách ch t o tr ng
ng c a cái dân
ông S n ó và cách ch t o
ng c a dân Vi t Nam ngày nay Thanh Hóa, S n
Tây, B c Ninh, Hà ông, Nam nh, và th y c hai dân t c u dùng m t k thu t y
nh nhau, d ng c thô s
n m c không còn th nào mà thô s h n
c, mà trên
th gi i không có dân t c nào làm th c .
Ông R. Mercier ã t m

n m c n y thì quý v bi t là ông có i sâu vào cu c
chi u hai k thu t ó hay ch ng.

i

Ông nghiên c u chi c tr ng l n nh t B o tàng vi n L. Finot, mà ông không thèm
bi t là tr ng Ng c L , tr ng Hoàng H hay tr ng gì, ông nói ó là tr ng ánh s
D.8.214 – 36, n ng 86 kí lô.
ó là m t cái tr ng úc nguyên kh i, không có ráp m i. Ông quan sát hông tr ng và
m
c 280 cái v t en hình vuông, m t phân tây m i c nh. Nh nh ng d u y


Binhnguyenloc.com

5

mà ông bi t
c k thu t c a th
ông S n, h làm hai cái khuôn, m t l n m t
nh , cái nh n m trong cái l n, hai cái cách nhau m t kho ng tr ng l i ½ phân Tây,
kho ng tr ng y
c các khúc g nêm.
Th r i các c
ông S n nhà ta n u ng pha,
vào kho ng tr ng y. Nêm g b
cháy, nh ng v n còn
d u v t l i trên hông tr ng.
(Có l ó là cái tr ng c nh t
c úc nguyên kh i, ch cái tr ng

Sài Gòn mà chúng tôi nghiên c u thì có ráp m i).

B o tàng vi n

Ông R. Mercier nói r ng ch có dân Vi t Nam các t nh trên m i úc nguyên kh
nh ng v t quá to l n b ng k thu t và d ng c thô s nh th mà thôi.
(Th nên ta r t có th tin
ng ng”).

u Hán th

khi sách vi t: “Dân L c Vi t có

Nh th , không bi t ã
cho s gia Nguy n Ph
ng và tôn kính tr ng ng?

úc thuy n

ng hay ch a v d u v t tr ng

gia ch b t bí v tr ng
ng vì s gia ng ta không dùng và không th tr ng
ng, còn nh ng th khác, s gia tránh không nói tên, nh là t c nhu m r ng, t c
búi tóc, t c chít kh n, t c th âm d ng v t c a ch ng Nam n anh em chú bác v i
Vi t Nam, và c t n t i n nay t B c Vi t cho t i Nha Trang (theo nghiên c u m i
nh t c a ông Toan Ánh và ông Lê Quang Nghiêm) vì nh ng câu h i y quá d b l c.
Nh ng tr ng ng v n không b t bí ai
Goloubew và ông R. Mercier.


c h t, vì r i ro có k quá tò mò là ông V.

Tr ng ng là nh c c , v nh c thì trên th gi i, hi n nay ch có ba dân t c là có cây
c huy n c m, ó là dân Vi t Nam, dân Mã Lai
Anh ô Nê-Xia, và dân
Malayalam Nam n.
ki n ó cho th y ba

u:

1. Ta có g c Mã Lai.
2. Ta ng ch ng v i Anh ô Nê-Xia, chi L c.
3. Thuy t O.J. cho r ng dân L c Vi t ã ch y xu ng Phi Lu t Tân khi ã b Mã
Vi n s n
i, ch a bao gi
c ch ng minh, mà cây
c huy n c m l i
ch ng minh khác vì Phi không có
c huy n c m.
i còn hai ch ng minh khác n a cho th y ng i Mã Lai
Indonésia và
Madagascar (t c ng i Hovas ngày nay) là ng i L c Vi t t Vi t Nam di c t i ó,
ng vào m t truy n c tích Anh ô Nê-Xia i chi u v i m t truy n c tích Hòa
Bình, s
c nói rõ trong ch ng Ng i M ng, và b ng vào vi c “Vác n c” c a
ng i Hovas. “Vác n c” là ph ng pháp l y n c mà trên th gi i ch có hai dân
c là có làm là dân M ng và dân Hovas, mà ng i M ng là cái g ch n i li n gi a
dân ông S n L c Vi t và dân Vi t Nam ngày nay, nh ta s th y m t ch ng sau.
B - Ki n trúc



Binhnguyenloc.com

6

Ngôi nhà c Vi t c nh t, tìm
c b sông Mã n m 1927 do ông Tây oan Pajot,
nhân viên tài t c a Vi n Bác C Vi n ông. Nh ng cu c nghiên c u kéo dài, và mãi
cho t i 17 tháng giêng D.L. n m 1938, nhà kh o c V. Goloubew m i báo cáo trong
t bu i thuy t trình, mà b n v n
c ng trong t p k y u B.E.F.E.O. s 14, 1938.
d vi c nghiên c u òi h i l m thì gi nh v y là vì s
t li u c dùng c t nhà.
Ông V. Goloubew

nh tu i ngôi nhà y

nh tu i r t khó kh n c a

ng th i v i ngôi m g n ó.

Theo s trình bày c a nhà kh o c nói trên thì ó là m t ngôi nhà sàn mà c t cái cao
4,50th, sàn cao 1 th c. Mái nhà dài xu ng t i sàn, và vì th mà c a ph i tr ra
vách h i. Sàn b ng tre s t, m t lo i tre gi ng t m vông mi n Nam, tre còn xem xét
c nh v t li u ó ã g n hóa th ch, còn c t thì b ng g lim nên còn b n.
n nhà không có trính, t c là ó là lo i s
mi n Trung g i là nhà ch
inh.

n nhà mà mi n Nam g i là n c ng a,


Ông V. Goloubew còn nói nhi u n a, nh ng ó là
u mà ta ã bi t nh ông, r ng
p nhà khai qu t
c gi ng nhà kh c trong tr ng ng, và ó là l i ki n trúc c a
t c các nhóm dân C Mã Lai và c Kim Mã Lai n a.
Ông V. Goloubew có cho bi t r ng trong m t chi c g ng ng c c a Nh t, có kh c
hình m t n p nhà nh v y. Ngày nay nông dân nhi u o c a n c Anh ô NêXia v n còn c t nhà nh v y, và ng i Chàm, c ng g c Mã Lai, gi l i ki n trúc ó
n trong nh ng xây c t b ng g ch n a, nh ng xây c t n y, ngày nay còn th y v i
nh ng cái c a tr ra b c h i.
Lo i nhà ó, ng i Chàm g i là Thang gi . Danh t Thang gi do ti ng Mã Lai Nam
ng Tanga mà ra và có ngh a là cái Thang. Dân Vi t Nam c ng nói ti ng Mã Lai
Nam D ng và bi n nh sau:
Tanga = Thang
Nhà Tanga = Nhà sàn
Ng i Chàm ngày nay không còn c t nhà nh v y n a, nh ng khi nào c hành m t
tôn giáo là h c t s s a m t cái nhà nh th
hành l trong ó, cho úng c t c
Mã Lai.
ó là ki n trúc C Mã Lai, Kim Mã Lai ã h t cho mái nhà xu ng t i sàn và nh v y
mà tr c a d i mái
c, thôi tr c a b c h i, nh ng còn gi l i ki n trúc ch
inh, c thù c a ki n trúc c a h mà Tàu tuy t i không bi t.
Ng i Tàu c t nhà luôn luôn có chái, t c chí kim u nh v y. T ng h i là do h
t ch c ki n trúc c a Mã Lai vào i
ng, ch tr c kia thì h không có, còn các
nhóm Mã Lai thì b t ch c cái chái c a Tàu, tùy theo th i
m h ch u nh h ng
Tàu.
Tóm l i t ng h i và l i tr c a t ng h i, v i l i l i nhà ch

inh v i cây c t gi a
là c thù c a ki n trúc Mã Lai mà cho n i
ng thì Tàu m i theo, mà c ng ch


Binhnguyenloc.com

7

theo t ng h i mà thôi, còn l i ch
inh thì h không bao gi theo c . Nh ng Vi t
Nam thì luôn luôn dùng l i ch
inh.
Ch có m t
m n y mà ông V. Goloubew
cho ta oán mà thôi vì ông không có
ng ch ng, là nh nóc nhà c a t t c m i nhóm dân Mã Lai u o n, riêng nhóm
Nh t thì mô, còn n p nhà
ông S n thì không th bi t là o n hay mô b i cây òn
dông (th ng
ng) không còn n a. Nh ng b ng vào hình nhà c a kh c tr ng
ng thau thì nh nóc nhà ông S n ph i o n.
Hình n i tr ng ng thau l i còn cho th y m t
m khác n a mà ông V. Goloubew
không có nói, nh ng các nhà kh o c khác nh L. Bézacier thì có nói, ó là góc mái
nhà cong qu t lên.
ó là bài nghiên c u u tiên v nhà c a c a ng i ông S n. V sau nh ng ông L.
Bézacier, J. Y. Claeys, H. Maspéro ti p t c nghiên c u thêm và khám phá
c nhi u
u hay l .


1. Ki n trúc Mã Lai gi n d hóa, t c không 2. Ki n trúc Trung Hoa v i c m không
còn nóc o n mái cong nh ng còn cái v kèo là có cây c t gi a, g i là nhà ch H p mà ta ch
i b t ch c ch ng 500 n m nay ây thôi.
có cây c t gi a, ta g i là nhà ch
inh hay
c ng a. Tàu không bao gi có l i ki n trúc
y.

3. Mái nhà Tàu các i Th ng, Chu, T n, 4. Nhà c a Trung Hoa ngày nay, ã bi n
ng, hình bánh ít c a nóc nhà.
Hán, T n, ngay th ng nh nóc nhà Tây.
Luôn luôn có chái. Chái là m t mái c nh t,
hình tam giác. Nhà Mã Lai không bao gi có
chái còn nhà Tàu thì không bao gi có h i.

5. Nhà Mã Lai ngày nay, bi n d ng, t c l y
chái nhà c a Tàu, nh ng c còn gi m t
chút xíu u h i c a c th i, mái l i hình
thang ch không ph i hình tam giác. So sánh

6. Rong c a ng bào Th ng và các nhóm
Mã Lai Nam D ng, có tánh cách ình Vi t
Nam
m:
1) C m àn bà


Binhnguyenloc.com
i nhà s 4

nhau.

8

th y hai l i bi n d ng khác

2) N i h p vi c làng
3) N i th th n làng

7. Chính X ng Vi n, ngôi nhà ngói c nh t có nóc o n, mái
cong, còn sót l i n ngày nay t i Nh t B n, nh ng xây c t t
i
ng.
ây là m t cu c dung hòa k thu t Tàu v i ki n trúc Mã Lai, và
Tàu c t nhà nóc o n, mái cong b t u t
i n y, t c b t ch c
theo Mã Lai Nh t B n 2 m nóc o n và mái con qu t lên.
1. Mái nhà
Trong quy n
vài món
i Hán , ông H. Maspéro cho th y r ng nóc và mái nhà
a ng i Trung Hoa b ng th ng, y nh nóc và mái nhà c a ng i ph ng Tây.
Hình nhà b ng sành x a ào
c trong các ngôi m nhà Hán n n r t trung thành,
t con c u trong sân c ng
c n n k l ng, thì không th b o r ng th c u th
làm không gi ng.
Không tìm th y nhà sành
á Trung Qu c, có thay
u h i cong qu t lên.


i
ng, nh ng nhà i
ng có ch m trên nhi u bia
i chút ít v nóc và mái, t c nóc b t u h i o n, mái b t

Nh ng trong vài b c tranh i T ng thì nóc ã o n, mái ã cong lên h n, gi ng nóc
và mái nhà c a t t c các nhóm Mã Lai hi n kim.
t bài v n danh ti ng c a Trung Hoa c ng cho bi t mái nhà i T n Hán ra sao. ó
là bài phú A phòng cung c a
M c:
mái nhà cong nh m qu t c qu p xu ng
ch không ph i là cong qu t lên.
u t ki n trúc nóc o n và mái cong nh mái chùa, ai c ng ng là c a Trung Hoa,
có dè âu ó là c a ch ng Mã Lai Bách Vi t và c a C Vi t mà Tàu b t ch c.
Ch có ng i Nh t g c Mã Lai là ôi khi làm nh nóc mô, vì x y có tuy t, làm nóc
mô cho tuy t , k o s p nhà, nh ng chính hình d ng mô y c ng là hình th c trái
ngh ch v i hình d ng o n c a nh nóc Mã Lai, h không o n thì mô, ch nh t nh
không th ng, t i m quan c a ch ng Mã Lai v ki n trúc nóc ó nh v y.
Trong quy n Archacological Research in Indochina c a ông O. Jansé, ng i c m u
phái oàn khai qu t ông S n, do nhà in Bruges St. Catherine Press (B qu c) tái b n
m 1955 có in hình nhi u ki u nhà và nhà m c a ng bào Th ng Vi t Nam,
nhà y gi ng nhà trong tr ng ng thau và gi ng n p nhà do ông V. Goloubew h i
ph c b ng vào v t li u khai qu t
c, và công cu c kh o sát v dân t c h c, nhân


Binhnguyenloc.com
th tính cho bi t r ng ng
(Anh- ô-Nê-Diêng).


9
i Th

ng

Cao nguyên c ng thu c ch ng C Mã Lai

Trong quy n Introduction à l étude de l Annam et du Champa (BAVH s m t và hai,
1934) ông Claeys vi t: “N u c n ph i k t lu n thì ng i ta có th nói mà không c n
dè d t (on pourrait facilement déclarer) r ng nóc o n, mái cong lên, bên Tàu là do
t ch c ng i C Mã Lai, còn
Annam thì ó là cái gì còn sót l i c a c t c
n x ”.
Nh ng ng i Tàu ã b t ch c c a ai h i i
ng? Ta có m t ch ng tích khá rõ.
Các nhóm Mã Lai u c t nhà l p lá. Bi n nóc lá o n và mái cong thành nóc ngói o n
mái cong là chuy n khó l m, vì v t li u khác, không ai bi t s làm
c hay không
thì Tàu h n không có th làm.
Nh ng m t nhóm Mã Lai kia ã th làm, úng vào
i
ng, h g i hàng ngàn
sinh viên i sang Tàu
h c
th môn k c ki n trúc g và công ngh ngói g ch.
n c, h b t u c t nhà l p ngói, nh ng v n gi nguyên m i bi t s c Mã Lai c
u là nhà sàn, nóc o n, mái cong qu t lên. ó là Chính X ng Vi n c
ôN i
ng (có hình c nh ây).

Chính X ng Vi n là ngôi nhà ngói nh ng c t trên sàn, có nóc o n và mái cong, c
nh t c a nh n lo i, mà chính ng i Mã Lai Nh t c t lên b ng cách dung hòa hai th
ki n trúc: k thu t bên trong h c c a Tàu, còn thì cái gì c a Mã Lai u
c gi
nguyên v n.
ng nên nh r ng d i
i nhà
ng, Nh t i h c c a Tàu, nh ng v n có trao
i v n hóa qua l i v i nhau và h n Tàu ã có b t ch c Nh t vài
m mà lo i
nóc o n mái cong là m t.
Th là Mã Lai Nh t ã thành công trong vi c dung hòa ki n trúc ng ngh nh và p
n ki n trúc Tàu nhi u l m! Ch c ch n là Tàu ã b t ch c Chính X ng Vi n,
nh ng b cái sàn, vì h ch thích cái nóc và cái mái l và p thôi, còn sàn thì không
có gì c s c c .
ng nên nh r ng Chính X ng Vi n ch
c xây c t vào n m 743 S.K. còn b c
tranh Tàu c a Li Sseu Hiun (Lý T Hùng) trong ó lâu ài cung
n Trung Hoa l n
u tiên có nóc o n, mái cong qu t lên, hi n
c tàng tr t i B o tàng vi n Museum
of Fine Arts Boston thì
c h a vào kho ng n m 700.
Nh v y cho r ng Tàu h c c a Nh t có mâu thu n ch ng? Xin th a r ng không. Vì
sao?
Nh t ã phái chuyên viên i h c k thu t c a Tàu siêng c n nh t là t n m
i
Nghi p d i i nhà Tùy (607 S.K.) và k t n m ó thì hai qu c gia y trao i v n
hóa v i nhau không ng t.
Nh th Chính X ng Vi n ch là ngôi nhà ngói nóc o n và mái cong còn sót l i c a

Nh t, ch tr c ó, t c tr c b c tranh n m 700 c a Li Sseu Hiun, Nh t ph i có
nhi u ngôi nhà lo i y, ngh a là h ã b t u nh k thu t Trung Hoa t n m 657,
và Trung Hoa c ng b t u cóp nóc o n mái cong c a h t n m 607.


Binhnguyenloc.com

10

Nhà c a b c tranh n m 700, không là ch ng tích Tàu thình lình phát minh nóc o n
và mái cong tr c Mã Lai Nh t B n.
2. H i và chái
Ông Maspéro và ông L. Bézacier l i còn cho bi t r ng ng i Tàu không h bi t vách
i, t c th i cho n
i T ng, c ng c d a vào nh ng nhà b ng s nói trên, có
nh
ng trong quy n Art de la Chine, nhà xu t b n Larousse, Paris. B c h i ch
th y n i nhà c a ng i C Mã Lai và Kim Mã Lai thôi. C ng t i i T ng, Tàu m i
t ch c b c h i c a Mã Lai.
Trái l i, các nhóm Mã Lai thì không bao gi bi t cái chái nhà và ch b t ch c Trung
Hoa tùy theo n m h b Trung Hoa cai tr , còn nhóm nào không h ch u nh h ng
Trung Hoa thì mãi cho n ngày nay v n không bi t cái chái là gì.
Ông L. Bézacier i sâu thêm, trong quy n art Vietnamien, và cho bi t r ng nhóm Mã
Lai Vi t Nam, m c d u b t ch c chái nhà c a Trung Hoa, v n còn
l i b c h i.
Qu th t v y, chái nhà c a Trung Hoa hình tam giác và ch g m có m t t m n m
nghiêng t trên xu ng d i, trong khi ó thì chái nhà Vi t Nam g m hai ph n phân
bi t, ph n trên là u h i hình tam giác, nh ng
ng ch không nghiêng nh chái
nhà Tàu, r i t i cái chái hình thang nghiêng, ch không ph i hình tam giác nh c a

Tàu. Lo i chái nhà c a ta, c Trung Hoa không có.
u h i c a ta là cái gì còn sót l i
a vách h i th i ông S n v y.
Ông L. Bézacier nói r ng ngày nay Trung Hoa c ng b t ch c ta mà làm chái nhà hai
ph n nh ta, nh ng v n không gi ng
c, b i u h i c a Vi t Nam
tr ng tr n,
còn u h i c a Trung Hoa thì luôn luôn bít kín (vì x h l nh).
3. S

n nhà

Ông L. Bézacier, nguyên qu n th các di tích l ch s Vi t Nam cho n n m 1945, r t
th o v ki n trúc. Ông cho bi t r ng l i nhà
c ng a c a ta, Tàu không bao gi có,
còn ta thì ch b t ch c Tàu
c t nhà có trính v sau n y thôi, và mãi cho n ngày
nay, ta v n còn ti p t c c t nhà N c ng a vài n i, khi ng i c t nhà vì ít ti n nên
ph i ti t ki m g . Và u t các ình x a c a ta u không có trính.
ây, ta th y rõ m t hình
Phàm khi m t dân t c b tr
ng
u n i thì cu c
th c tiêu c c nho nh mà k

th c tiêu c c
kháng c a t tiên ta r t là ng ngh nh.
mà b t khu t d i m t s c m nh th ng tr ch a có th
kháng rút vào vòng bí m t, ho c d i tr m ngàn hình
th ng tr không th y

c.

Chúng tôi còn gi
c m t k ni m v câu chuy n sau ây x y ra trong làng chúng
tôi cách ây n a th k , thu chúng tôi còn bé d i.
Nhà giàu ta, h c t nhà thì có khuynh h ng c t có trính mà mi n Nam g i là âm
trính, vì nhà có trính r ng h n nhà Ch
inh mà mi n Nam g i là
c ng a. Nh ng
àn ông các gia ình có n n n p theo phong t c t tiên thì luôn luôn ch ng l i


Binhnguyenloc.com

11

khuynh h ng ó. Xung
t th ng x y ra trong các gia ình b t u m i có ti n
chu n b t u nhà m i. Ng i àn ông luôn luôn thua tr n, b i h ch bi t
a ra m t
lu n
u có v huy n bí là Không nên . T ng không nên mi n Nam có ngh a là
ch m n ma qu , thánh th n. Lu n c
ó không v ng nên các bà luôn luôn th ng
và nh ng ngôi nhà c N c ng a l n h i bi n m t h t, n m chúng tôi lên b y thì nhà
a trong làng h t 95 ph n tr m là nhà có trính mà các nhà ki n trúc Tàu g i là nhà
Ch
p.
Ch c ch n là t tiên ta x a, không bi t làm th nào
ch ng l i nh h ng ngo i lai

ki n trúc ó nên m i b a ra cái v “không nên” nói trên, dùng có hi u qu trong
nhi u ngàn n m, nh ng n th i Tây tà thì không còn ai nghe n a vì ta ã h t tin
nh m.
d toàn th àn bà theo khuynh h ng có trính vì h không có nhi m v t l nên
không h hay bi t có l i di chúc truy n mi ng c a t tiên. Còn àn ông mà không
bi t là vì h m côi quá s m ho c v n là con nhà b n nông nhà tranh, trong gia
ình ng i gia tr ng không có d p nói lên l i di chúc y l n nào h t.
Câu chuy n n y, chúng tôi tin ch c r ng c ng ã x y ra Trung và B c Vi t, nh ng
không có ai nói ra, vì nh n ch ng không có vi t lách gì, còn nh ng ng i vi t lách
thì l i không th y ho c quên i, ho c không có quan sát thu h còn bé.
4. Ngói và nhà b p
Theo ông L. Bézacier thì nhà b p c a Trung Hoa luôn luôn dính l i v i nhà , còn
nhà b p Vi t Nam thì luôn luôn cách xa nhà b ng m t cái sân, l n nh , tùy kh
ng tài chánh c a ch nhà và tùy n i c t nhà có nhi u hay ít t. Ngày nay các
thành ph ng i ta c t nhà liên k , r t h p, v y mà nhà b p c ng cách nhà b ng
t cái sân bé tí teo.
ngói thì Trung Hoa luôn luôn dùng ngói ng. Ta ch u nh h ng Trung Hoa r t
ng v y mà ta l i ch t o ngói d p
l p nhà, nh ng ình, chùa, n c c a ta
ch ng minh
u trên ây, và ngay c ngói l p nhà c a thành
i La, cái thành do
ng i Trung Hoa xây c t, mà c ng ã dùng ngói d p r i.
u ó ch ng t r ng
ng i Vi t là ng i Vi t, ng i Trung Hoa là ng i Trung Hoa, b i t bà Tây Thái
u v tr c, Trung Hoa không h ch t o ngói d p, thì không có lý nào mà m t
nhóm Trung Hoa Giao Ch l i dùng ngói d p
xây c t
i La.
ành r ng ó là phát minh v sau c a th Vi t Nam, ch vào th i ông S n L c Vi t

tiên ta ch l p nhà b ng tranh, b ng cói, nh ng nó c ng ch ng minh
c r ng ta
không ph i là Trung Hoa.
5. Nhà r m
m chúng tôi lên b y, trong vùng chúng tôi sanh tr
nhà r m.

ng, m i làng còn

c vài cái


Binhnguyenloc.com

12

Các nhà kh o c u Pháp, khi nói n nh ng ngôi ình B c Vi t ã dùng t ng sai
là Edifice sur piloti. Trong ngôn ng c a h ch có t ng
ó thôi, h không làm sao
mà di n t h n
c, ch th t ra Maison sur piloti là nhà sàn, nó khác nhà r m
m
y là nhà sàn, kho ng tr ng b không, t m t t lên t i sàn, cao l m, còn nhà r m
thì ch cao l i sáu t c Tây là cùng.
Nhà r m ch là m t hình th c nhà sàn, không còn m c ích phòng th ch ng thú d
nh vào c th i, ho c nh n i ng i Th ng trên núi r ng ngày nay n a. Ng i
Vi t Nam bi n nhà sàn ra nhà r m vì m c ích v sinh, tránh t m t, mà n u n n
có lót g ch Tàu c ng không h t m.
Nh ng cho n n m 1925 thì t t c nh ng ngôi nhà r m x a trong vùng tôi u m c
nát h t và con cháu các ch nhà i x a, d b , c t l i thì c t tr t, t c không r m, vì

y gi h ã tìm
c m t l i v sinh h n là xây n n b ng á r i
c m ym i
th c kh i cát trong thành á y
n m i d ng nhà lên ó. S m
t, nh cát hút
t, mà không ph i lo rác r n d i r m không th quét d n
c vì r m quá th p,
không làm sao
chui vào ó. Trên cát, h lót g ch cho s ch s .
Nh ng hi n nay thì t i Nh t B n, c còn r m nh th ng.
t Nh t B n không m,
nh ng h có óc t n c , và ó là di tích nhà sàn Mã Lai x a ch không có gì l . Nhi u
du khách ta, không bi t l ó, ng ng i Nh t m i phát minh ra nhà r m khi h ã
n minh r i, h c òi v sinh.
Chúng tôi tin ch c r ng, B c và Trung cách ây n m sáu m i n m, c ng còn nhà
m (không k các ngôi ình), nh ng không th y ai ghi chép gì, c ng c vì cái l ã
nói kho n nhà N c Ng a, là t i không có m t chú bé tò mò
ó, hay có r t nhi u
chú bé tò mò ã ch ng ki n s s ng sót c a nhà r m và s bi n m t c a nhà r m,
nh ng các chú không có vi t lách nh chúng tôi, ch không có lý nào mà, c ng c
nh
ã nói r i, Nam K l i b o hoàng h n ông vua, gi mãi nhà r m, trong khi
Trung B c ã b t nhi u tr m n m r i, nh các nhà kh o c Pháp ã nói sai riêng v
n
sur pileti B c Vi t.
Ng i Pháp cai tr Trung, B c ch có 80 n m mà 40 n m u, h ch a kh o sát k
n chuy n xa v i nh v y i v i t cách k th ng tr . Ch ng h b t tay vào vi c thì
không còn nhà r m n a
cho h th y.

ki n nhà r m t n t i Nam K
sát t i ch , và s ki n Nam g n g
ch còn m t l i k t lu n là vào n
ch có
u là nh ng ng i thu
không vi t lách.

cho t i n m 1925 là m t s th t do chúng tôi quan
c Mã Lai h n Trung, B c l i không th có
c, thì
m 1925 Trung, B c c ng còn chút nh nhà r m,
bé có quan sát thì ngày nay ã quy tiên r i ho c

Và ông L. Bézacier k t lu n r ng ch c ch n ó là di tích L c Vi t. Ông không h dám
t lu n L c Vi t = Mã Lai vì ông không gom
c b ng ch ng nh chúng tôi,
nh ng n i cái k t lu n r ng N c Ng a, b c h i, mái cong, nhà r m là di tích L c Vi t
ng ã giúp cho thuy t c a chúng tôi nhi u l m.
Ông nói khi m t dân t c b m t v n hóa, h c bám víu vào m t vài
m nào ó,
trong tr ng h p ki n trúc thì h bám víu trong ki n trúc c t ình, vì ình là n i


Binhnguyenloc.com

13

thiêng liêng, giúp h nh g c t L c Vi t, n u không ph i nh v y thì không sao c t
ngh a
c hi n t ng l lùng là ngôi ình c a làng nào

t B c c ng c t theo l i
nhà r m h t, không h có ngo i l bao gi , trong khi cung
n, chùa, mi u thì không
có r m, là vì Ph t giáo là tôn giáo ngo i qu c du nh p vào x ta do trung gian Trung
Hoa, còn mi u m o thì th ng c ng th các v thánh th n Trung Hoa; ch có ình là
c chánh vì hi n nay ng i S
ng c ng còn ình, ch có khác là h không th
th n làng mà ch dùng làm vi c buôn, y h t nh
B c mà cái ình c ng dùng cho
vi c làng.
C. - Cái ình
tr thôn xã và th n làng
u h t các sách kh o c u u cho r ng thôn xã ta ch m i
c t tr t n m 1740,
c d i th i vua Lê, chúa Tr nh, còn tr c ó thì v n b tr c tr do chánh quy n
trung
ng.
qu quy t y b t ngu n t n m m t nhà kh o c u Vi t Nam, vi t sách b ng ti ng
Pháp, g p
c tài li u chúa Tr nh cho các xã thôn t tr , ghi rõ trong Khâm nh Vi t
thông giám
ng
c.
Tài li u l ch s y ch ghi s ki n và ngày tháng tr t do cho thôn xã, mà không có
nói gì thêm h t, nh ng nhà h c gi y l i suy lu n gi n d r ng tr c ó h n luôn
luôn tr c tr mà quên r ng t th i Hùng V ng n n m 1740, hai ngàn n m ã tr i
qua mà trào i th ng tr m, không bi t có bao nhiêu thay i trong kho ng th i gian
quá dài ó.
Khi mà s li u thi u, thì nhà nghiên c u ch còn bi t suy lu n
tái t o s c , nh ng

suy lu n c ng ph i d a vào d u v t nào, ch có âu mà ch b ng vào m t o lu t
n t t vài dòng ch .
ó là a s . M t vài h c gi thì l i cho r ng làng là d u v t các b l c x a.
Nh ng d a vào s phân bi t gi a b l c và th t c c a chúng tôi ch ng Nh ng
cái h Vi t Nam thì làng không th là b l c x a
c, mà ch là th t c c th i mà
thôi.
Có sách l i cho r ng làng ch m i thành hình t th i nhà Lý, t c là t ngày n n c
p c a ta ã v ng sau ngót m t ngàn n m b tr . Th thì tr c khi b tr , c n c V n
Lang không
c chia thành t ng
n v nh à? Nh v y làm th nào vua Hùng
ng tr n c thì th t là không th bi t.
Còn b o r ng làng ch có t
i Lý, b t ch c theo Tàu thì không úng, vì làng c a
ta t ch c không gi ng c a Tàu, tr c 1740 hay sau 1740 gì c ng u không gi ng.
b ng vào tên g i, chúng tôi th y r ng làng ã có t c th i. Danh t Mã Lai là
lang, mà T’lang thì t ch c gi ng h t m t thái p c a ng i M ng ngày nay, t c


Binhnguyenloc.com

14

ó là m t lãnh a nho nh c a m t lãnh chúa a ph
mà lang v i Làng hai danh t
ó quá gi ng nhau.

ng theo ch


phong ki n

Thái p M ng có tên riêng nh ng không có danh t
ch thái p. Nh ng ng i
lãnh chúa l i
c g i là Quan Lang. Ta ph i hi u r ng Quan Lang là ông Quan cai
tr m t Lang mà m t Lang là m t T’lang v y.
Ch Quan m i
c thêm sau, do nh h ng Trung Hoa, qua trung gian ng i Vi t
Nam, ch x a có l là Xà Lang hay gì gì Lang ch không th là Quan
c, b i Quan
là ti ng Tàu, Xa, danh t Mã Lai và X , danh t Thái, c hai danh t
u ng g c
Mã Lai, ch ng i lãnh chúa a ph ng.
Xin nh n m nh v
m n y mà trí th c Vi t Nam không chú ý n. Quan Lang ch
là l i nói t t m y ti ng Quan u Lang, Quan cai tr m t lang, ch không ph i là m t
danh t kép có ngh a riêng là m t ch c v . Không bao gi có danh t Quan Lang c
âu.
Mà l i nói t t ó, ch m i có v sau, ch vào c th i, thu mà ta ch a h c danh t
Quan c a Tàu, h n M ng và ta ã nói Xà Lang hay gì gì Lang ó.
Trong Vi t lý t nguyên, giáo s Kim
Làng.

nh cho r ng tên n

c V n Lang có l là V n

Nh ng thu y nh h ng Tàu ch a t i thì không làm sao mà ta có danh t V n
c? V l i c ng không th y ai ghép nôm v i nho, trong nh ng vi c quan tr ng.

Dân chúng có ghép, vì d t ch ngh a, ch t i c p b c quan vua thì không còn ghép
d nh v y n a.
l i ta có b ng ch ng ích xác r ng ti ng ta và ti ng M ng ch m i tách r i nhau
th k 17, t c là tr c th k ó v n nói Lang, ch ch a nói Làng, trong khi ó thì
danh x ng V n Lang ã có tr c r i, không ph i có trong sách Tàu, mà có trong sách
x a c a ta n a.
Nh t nh là n Lang ph i do cái gì khác mà ra ch không th nào mà do n Làng
c, vì chính Lang bi n thành Làng, ch không ph i Làng bi n thành Lang, mà s
bi n hóa y thì ch m i x y ra vào th k 17. L th nhì là ta không có ch V n, tr c
khi ta h c ch Nho.
Chúng tôi có th gi i thích ngh a c a qu c hi u V n Lang và gi i thích t i sao, tr c
khi h c ch c a ng i Tàu, vào các trào Hùng V ng, mà ta l i bi t ch Nho
t
qu c hi u ó là V n Lang. Nh ng ó là m t câu chuy n khác s trình bày ch ng
khác.
Chúng tôi s tr ng ra b ng ch ng r ng ó là m t Qu c Hi u hoàn toàn Vi t,
Hoa hóa v sau, khi mà dân chúng ch u nh h ng Trung Hoa.

c

i Hoa hóa y cùng tánh cách v i l i phiên âm các danh x ng “man di” c a Tàu, nó
có ngh a, nh ng cái ngh a ó là ngh a c ng ép ch c t gi ng danh x ng b n x , còn
hi u theo ch Nho thì không th y
c ý th t c a danh x ng, thí d danh x ng
Chân L p, Tàu h phiên âm nh v y, có ngh a l m, nh ng ngh a ó quá vô lý. Chân
p là sáp ong th thi t ch ng? Có hàng tr m n c có sáp ong t t, sao ch g i n c


Binhnguyenloc.com


15

ó là Sáp ong th th t. Nh ng v Chân L p thì ta may m n bi t
ng i Cao Miên nh tên c c a n c h và cái ngh a úng c a nó.
Tr ng h p V n Lang thì quá c , không còn ai nh gì n a h t.

c s th t nh
ó là Chanh Ra.

u sao, ta c ng th y s liên h rõ r t gi a T’lang c a Mã Lai, Lang c a M ng và
Làng c a ta, v c c u t ch c, t c t tr , ch có khác là làng c a ta không còn phong
ki n nh T’lang và Lang c a Mã và c a M ng, ó là do toàn qu c Vi t Nam u
thoát kh i ch
phong ki n th t s lâu r i, không nh n i x M ng ch ng h n.
u v t th hai c a s trì hoãn xã thôn c th i là t c riêng các làng, t n t i cho n
m 1945 Vi t Nam.
i khái h óng thu , và ch u l nh tri u ình nh nhau, các
nhà lãnh o mang ch c t c ng u v i nhau, nh ng các làng không gi ng nhau,
mà nh ng cái l làng khác nhau y, xem ra không có v gì là m i có t n m 1740 c .
Ta nên nhìn rõ cái n m 1740. ó là m t chuy n quá m i,
thì ã thâm c n c
, không th b t r quá sâu nh v y

i v i l ch s . Mà l làng
c t th k 18 n nay.

ng nên nh là n m mà Pháp b H i
ng k d ch các làng, l p ra H i
ng
ng chính thì vi c ch ng

i c a dân và làng m nh m cho n n i h ph i lui
c sáu n m sau ó.
t dân t c b tr , ã ch u u hàng r i, các cu c n i lo n c u vãn n n c l p k
nh
ã ch m d t, t c h ã i vào thái
c u an, v y mà h ch ng i m nh nh
th thì ch c ch n không ph i là vì nh ng t c l m i có t n m 1740.
u v t áng k h n h t là các th n làng. Nh ng v dâm th n, nh t nh không ph i
là chuy n m i bày n m b y tr m n m mà là chuy n c hai ba ngàn n m. N u các
làng không t tr tr c n m 1740 thì c th n thánh c ng b chánh ph hóa h t r i,
không còn làm sao mà nh ng dâm th n còn
c dung th .
Chánh ph can thi p vào s th th n ã
c ông Nguy n V n Khoan d n ch ng rõ
ràng trong B.E.F.F.O. bài Essai sur le ình et le culte du génie tutélaire des villages du
TonKin . Nh ng can thi p v n không toàn th ng thì
bi t cái quy n t tr c a xã
thôn không ph i ch m i có t n m 1740. Vua chúa ch thành công trong vi c ban
ch c t c cho các th n c mà vua chúa cho là x ng áng vì công tr ng hi n hách nào
ó, nh Thánh Gióng ch ng h n, và phong th n cho quan c a vua chúa v a quá c ,
phong cho các làng m i l p (s ki n n y vua chúa ã thành công m t tr m ph n
tr m Nam K vì toàn th các làng Nam K , không có làng nào
c l p tr c 1620
t), còn các th n b y b , vua chúa không nhìn nh n thì thôi ch c ng không dám
ch m t i h .
Th thì ta ph i k t lu n r ng x a kia thôn xã c a ta t tr , y nh các Lang c a M ng
và T’lang c a Mã Lai, r i thì trào i nào ó không bi t ã c p m t n n t tr y mà
không còn
d u v t. D u v t tr l i t tr c a Khâm nh tuy là d u v t úng,
nh ng l i thi u cái khoen gi a, hóa ra nó g t g m ng i suy lu n li u l nh.

Và các làng c a ta x a là các th t c ch không ph i là b l c. Truy n thuy t M ng
ã a con s quá chính xác là 1960 cái, không th tin
c, nh ng ch c không xa s
th t bao nhiêu.


Binhnguyenloc.com

16

Xin nghi n ng m l i nh ngh a c a b l c và th t c ch ng Cái H thì th y rõ là
l c to l m, chính th t c m i là nh , trái v i t ng t ng thông th ng c a ph n
ông.
nói t i làng Vi t thì không sao quên
i trên kia, nh ng c n nói rõ h n.

c cái

ình và Th n Làng ã có nói s qua

*
*
Toàn th các h c gi ta

*

u sai l m khi g i th n làng c a ta là Th n Thành Hoàng.

Hai th th n y khác nhau quá xa, m t àng c a ta, m t àng c a Tàu, mà Tàu c ng
ch m i có t

i nhà Chu ây thôi thì không th l m l n v i nhau
c. Nh ng h c
gi Vi t vi t b ng ti ng Pháp c ng ã l m l n y nh nh ng h c gi Vi t vi t b ng
ti ng Vi t.
Th n làng c a ta là th n riêng c a dân làng. ó là
u nên nh vì ó là
u quan
tr ng nh t, vì các làng Trung Hoa không bao gi có th n riêng c , t th i c
n nay
(Maspéro). N u v th n ta mà ch ng xâm l ng i n a, t c là có công chung
iv i
toàn qu c nh ông Thánh Gióng ã ch ng gi c Ân, t c gi c Tàu trào i Th ng
cu i mùa, thì ông c ng c là th n riêng c a làng sinh quán c a ông. Toàn qu c sùng
bái ông nh ng không có l p n th cho ông nh làng sinh quán c a ông. (V Thánh
Gióng t ng âu là chuy n hoang
ng, nh ng không. S Tàu có chép r ng nhà
Ân qu ã có chi n tranh v i m t n c ph ng Nam tên là n c Qu Ph ng, nay
không ai bi t
âu h t, ch bi t là Hoa Nam. Nh ng không l Vi t Nam l i chi n
tranh
c v i nhà Th ng vì gi a h và ta còn quá nhi u n c trung gian? Nh ng
u ta th y r ng dân ta x a làm ch
t Trung Hoa, c Hoa B c l n Hoa Nam, thì
câu chuy n hóa ra h t hoang
ng. Làng Gióng có l là m t làng Hoa Nam mà
toàn dân hay a s dân trong làng di c xu ng t ta ngày nay, r i
ó, h th l i v
anh hùng c u qu c c ).
Nh ng ph n l n không ph i là nh ng b c ch ng xâm l ng mà c ng không ph i là
quan n a, tr c khi trào ình xía m i vào.

Ph n l n ch là nh ng nh n v t ã làm cái gì thoát sáo,
c áo ho c gi n d h n.
Th n c a làng ta ch là t ng tr ng cho m t quan ni m tôn giáo nào ó thôi, thí d
các dâm th n.
ó là t c c a ng

i Mã Lai mà hi n Nh t B n và các

o Mã Lai còn gi .

Hai ông L. Bézacier và H. Maspéro c c l c binh v c quan ni m r ng ình và th n
làng là c thù c a Vi t Nam, (t c c a Mã Lai) m c d u sách Trung Hoa Ying tsao fa
che (?) cho bi t r ng h có ình t
i nhà Hán.
ình c a Trung Hoa không ph i là n i th ph
b hành ngh ng i, nam n
u vào
c.

ng mà ch là cái nhà c t trên

ình c a ta là n i th th n làng và n i h i h p c a các nhà lãnh
ph n không
c vào.

ng

o trong làng và



Binhnguyenloc.com

17

trùng h p c a danh t
ình, có th ho c là m t s trùng h p ng u nhiên, ho c là
t cu c vay m n vì nh h ng Trung Hoa v sau, ta ã vay m n m t cách
không c n thi t m t s danh t mà ta ã có r i.
Ch ng h n cái ình thì ng i S
ng, m t th ng i nói ti ng Mã Lai y nh Vi t
Nam, g i nó là cái Rong. Có th t tiên ta b Rong vay m n danh t
ình. Rong là
danh t Mã Lai t I, còn danh t Mã Lai t II là Bahala.
Ông Béacier d a vào nghiên c u c a ông H. Maspéro trong quy n Les regliions
chinoises,
ch s khác bi t gi a th n làng c a Mã Lai Vi t và th n thành hoàng c a
Trung Hoa.
Các nhà h c gi ta g i th n làng c a ta là th n thành hoàng là không úng.
Th n thành hoàng c a Trung Hoa ch m i xu t hi n vào i nhà Chu, cùng m t l t
i nh ng thành quách c a các nhà lãnh chúa l n và ch h u. Thành là b c t ng
bao quanh thành ph và Hoàng là cái hào bao quanh b c t ng. ó là th n c a thành
trì và thành ph .
Th n c a ta là th n c a làng xóm, ch không ph i là th n c a thành ph . Nông thôn
Trung Hoa có th n hay không? Có, nh ng l i khác h n th n c a làng ta. Th n c a
ta là nh n v t a ph ng, còn th n các làng Tàu là th n t ai. Ta có c t nhà, h thì
th l thiên. Th n c a ta là c a riêng m i dân làng. Th n c a Tàu là c a riêng c a
lãnh chúa mà dân nhi u làng ph i cùng th v i lãnh chúa. Khi mà m t lãnh chúa l n
nh và nu t r t nhi u t c a các lãnh chúa khác thì h hóa ra quá xa các làng, và
dân các làng không còn i theo h
c

mà th v th n t ai ó, th là th ng
dân Tàu không còn gì n a
mà th c , trong các làng. Th nên cu i
i nhà Chu
khi mà 10 ngàn ch h u s t xu ng còn có 7 ch h u thì các làng xóm không còn tôn
giáo.
Trong khi ó thì th n thành hoàng m i xu t hi n, vì các thành quách l n m i
c
xây c t, nh ng hai th th n ó c ng l i khác nhau, m t àng là th n t ai c a
nông dân, m t àng là th n vách thành và hào c a th dân. Xem th thì g i th n c a
ta là Th n Thành Hoàng là sai. Ta không có thành ph vào c th i. Còn làng ta c ng
không h là thành quách l n hay nh bao gi .
Ông L. Bézacier l i bác b lu n c c a các h c gi Vi t cho r ng ình, nguyên x a kia
là hành cung. Ông bác b vì vua ta ch m i b t u có t c du hành t th k th 10,
trong khi ình, d a theo ki n trúc, thì ph i có tr c Tây l ch.
l i xét ra, nh ng ình c b n tr m n m c a ta c ng không có v gì dùng
cho có m t chút xíu ti n nghi nào cho ng i th ng, ch
ng nói chi nhà vua.

c

Ông L. Bézacier qu quy t r ng ình và th n làng c a ta là cái gì t i c còn sót l i, và
i ki n trúc, cho th y cái t i c ó có tánh cách Mã Lai.
Th n làng c a ta x a kia là anh hùng a ph ng, danh nhân a ph ng, gi ng h t
Mã Lai, Nh t B n, mà m i làng c ng có ình và c ng ch th anh hùng a ph ng
và danh nhân a ph ng, ch không bao gi th th n t ai hay th th n c a
ng và Hào (Thành Hoàng) nh Tàu.


Binhnguyenloc.com


18

cái ình thì ta r t gi ng Nh t mà khác Tàu, l i gi ng các nhóm Mã Lai.
Ch v sau n y, các vua ta m i b t th quan các n i khác ch không luôn luôn th
danh nhân a ph ng n a, nh ng v n không ph i là th n t ai ho c th n Thành
Hoàng nh Tàu.
Hi n nay, trong các xã h i ng i C Mã Lai, làng nào c ng có m t ngôi nhà quan
tr ng nh t nh
ình B c Vi t, và ó là n i h i h p c a àn ông
bàn vi c công
ng c a toàn làng y nh
B c Vi t. N i m t vài nhóm, c ng có th ph ng y nh
trong các ình ta.
Tóm l i, ki n trúc Vi t Nam là ki n trúc ông S n, mà ki n trúc ông S n là ki n
trúc Mã Lai. Mã Lai, ông S n và Vi t Nam có ba bi t s c v ki n trúc mà Tàu b t
ch c n hai:
1. Nhà N c ng a h không b t ch c
2.
c h i,
c h b t ch c
3. Nóc o n, góc mái cong,
c h b t ch

c

D.- Th m t tr i và âm d

ng v t


Có r t nhi u nhóm Mã Lai chi L c th m t tr i ho c, ông tr i, mà riêng v Mã Lai
Vi t Nam chúng tôi s nói rõ ch ng B c Vi t.
ây xin nh c l i m t l n n a r ng
Mã Lai Nh t B n c ng th n th n Thái D ng. T t c
u n kh p v i hình tr ng
ng.
Còn m t tôn giáo n a mà không ai dè là c a Mã Lai, và hi n v n t n t i trong xã h i
ta.
c th d ng v t và âm v t vài làng B c Vi t (Báo Ngày Nay, tác ph m c a Toàn
Ánh và c a Lê Quang Nghiêm) khi n nhi u nhà kh o c u Vi t Nam k t lu n r ng ó
là nh ng làng Chàm, nguyên là tù binh x a
c tr t do, cho làm dân Vi t và là
ng i Chàm, h theo v n minh n
, nên m i có tôn giáo k c c ó.
Nh ng các nhà kh o c u y không bi t r ng o th d ng v t, âm v t không ph i
là c a n
, mà là c a ch ng Malayalam
n. Tôn giáo y g m dâm th n Shiva,
ng v t và âm v t mà t ng tr ng sau cùng h t là c i và chày có ám ch
n trong
quy n Ô Châu C n L c, t dân Vi t Ô Châu có phong t c dâm ãng, và con gái
th ng l y c i
trêu con trai.
ó là d u v t Mã Lai c a xã h i Mã Lai L c Vi t c th i, ch không h là d u v t
Chàm.
Tôn giáo y không ph i ch có B c Vi t, mà có c
Trung Vi t (tác ph m c a Lê
Quang Nghiêm) c ng c trong các làng Vi t Nam m t tr m ph n tr m, còn trong các
làng Chàm thì l i không có. Mã Lai Chàm ã b
o H i th tiêu ngu n g c r i,



Binhnguyenloc.com

19

nh ng Mã Lai Vi t không có ch u c nh àn áp tôn giáo c a
c.
Chúng tôi ã nói r ng ng i Thái c ng là ng
úng là bi u di n âm v t và d ng v t.

o H i, nên còn gi

i Mã Lai, và t c ánh Còn c a h

Tr c hôn l , bà lãnh chúa ph i
a ra m t cái vòng tròn b ng mây, b t gi y m ng.
Ông mai ném trái Còn l t
c vào cái vòng ó, xé rách
c t m gi y m ng i thì
hôn nh n m i
c c hành, và sau ó trai gái d hôn l ti p t c di n cái trò y,
nh ng
ch i cho vui ch không ph i vì tánh cách tôn giáo n a.
t c các nhóm Mã Lai u có nh ng nghi l và t c l liên h
nd
t c a tôn giáo c a ch ng Malayalam mà o Bà La Môn vay m n.

ng v t và âm


Vi t Nam, m c d u ã nhi m Kh ng M nh r t sâu m, l i c
c th dâm th n
mà vua chúa ta không c m. T i sao không c m? Là vì ó là tôn giáo c h u c a
ch ng t c mà l giáo Kh ng M nh không dám ch m t i.
Ng i Nh t còn nhi m Tàu m nh h n ta n a, nh ng s trai gái c i tru ng
t m
chung là th ng ngày c a h . D ng v t và âm v t là hai th thiêng liêng mà t tiên
th thì h ch kính tr ng ch không ngh x ng.
Trung Hoa ch có vua là
con m i
c quy n th cha.
n th i

c th Tr i vì ông ta t x ng là con c a Tr i, mà ch có

ông Chu h ch h u nào mu n qu t c

ng là b t

u th Tr i và t Dao.

Vua chúa Vi t Nam c ng b t ch c vua Tàu, t Dao, nh ng không có ng n c m dân
th Tr i. H i ti n chi n, nông thôn Vi t Nam, nhà nào l i không có bàn th ông
Thiên?
i sao b t ch c Tàu mà vua chúa ta không b t ch c tr n v n? Vì ó là tôn giáo
a chính dân chúng, vua không c m
c, còn bên Tàu thì nó là tôn giáo c a
ngo i ch ng, mà vua Tàu vay m n, nên l nh c m có hi u qu , b i dân Tàu âu có
theo tôn giáo c a Vi t. Ch có vua Tàu là theo
b a ra huy n tho i con Tr i.

Trong Nho giáo, Tr n Tr ng Kim nói r ng bên Tàu có
ông Hích. Nh ng h Tr n không bi t ó là Tàu b t ch
.

ng bóng là các bà Vu và các
c Vi t ch không ph i là c a

ng bóng là cán b , là m t th m c s c a o th Tr i c a ch ng Mã Lai Bách
Vi t, vì lên ng t c là liên l c v i Th n Thánh mà nh t là v i Tr i.
Dân th tr c M Châu mà ng i ta g i là dân da
c ng th Tr i và m t tr i, và
ngày nay toàn th các nhà ch ng t c h c u xác nh n r ng h da vàng và t Á Châu
n. C xem các nghi l và các
u v c a th dân ài Loan v i l i y ph c c a th
dân ài Loan trong nghi l là th y rõ hai bên gi ng h t nhau, không khác m t nét,
t màu.
Mà th dân

ài Loan là Mã Lai có l

i rìu tay c m

y.


Binhnguyenloc.com

20

Và kh n ng v n minh c a ng i da

c ng không kém kh n ng c a Dravidien tí
nào h t.
n ài, cung
n c a Maya và Aztèques còn tráng l h n là c a hai thành
ph chôn vùi Harappa và Mohanjo Daro c a Mã Lai
n
n a, và cái v t quan
tr ng nh t c a th dân M châu c ng c là cái m t tr i.
Chính vì cái m t tr i y mà tr c n m 1945 các nhà kh o c l m t ng n n v n minh
c r c a th dân M Châu t Ai C p n, b i Ai C p c ng th m t tr i. Nh ng r i
nghiên c u dân ó v dân t c h c, ch ng t c h c h m i th y r ng ó là dân da
vàng t Châu Á di c t i nh ng ch a bi t vào th i nào.
t dân t c i b ng xu ng nh t Nam D ng n Madagascar, v t qua h t
D ng
c thì dân t c y c ng ã v t Thái Bình D ng b ng xu ng nh
dàng ph ng chi Thái Bình D ng l i có nh ng
o d c
ng mà n
ng không có.

n
c

Xem ra thì ch ng Mã Lai v n minh h n c Hoa ch ng n a, vì dân Maya và Aztèques
ã gi i thiên v n, toán h c m t ngàn n m tr c Trung Hoa, mà h gi i th t s , ch
không ph i ch dùng thiên v n
bói nh Tàu.
Ng i M th y r ng ngày nay h u du c a Maya và Aztèques m c d u ã thoái hóa
t xa v n còn gi i v thiên v n.
.


i chi u ch s s

Qua nhi u ch ng r i, nh ng ch ng tích mà chúng tôi trình ra, m c d u có ch t ch
bao nhiêu, c ng không y
. Ph i có thêm hai ch ng tích không th ch i cãi là
ch ng tích thu c ch ng t c h c, mà t x a n nay ch a có nhà nghiên c u nào s
ng h t, và ch ng tích ngôn ng .
Quý v s
i chi u và s th y Vi t, Thái, Cao Miên thu c ch ng Mã Lai ch không
thu c Hoa ch ng.
Ph n l n các dân t c Á ông và nh t là ông Nam Á t c chí kim u ã
c
o s c r i, nh ng t x a n nay các s gia, các nhà h c gi ta ch a ai s d ng, vì
có v không hay bi t r ng tài li u n y, có v hay bi t, nh ng ó là sách hi m có nên
tìm không
c, có v tìm
c nh ng không bi t r ng cái s là y u t c n b n
phân bi t các ch ng t c, thành th ch a có s gia nào khai thác ch ng tích ch ng t c
cc .
Chúng tôi xin trích ng t t c các b n ch s s c a t t c các dân t c Á ông có
th liên quan n ta
v nào c n thì có tài li u mà tham kh o, b i không d gì tìm
c quy n sách n y âu.
Nh ng tài li u n y trích quy n Étal actuel de la crânologie indochinoise c a các bác s
P. Huard, F. Saurin, Nguy n Xuân Nguyên và Nguy n V n
c, Hà N i, 1938, tuy
tên sách là th , nh ng các tác gi trên có trích ng trong sách, nh ng con s v các
dân t c ngoài “ ông D ng” do các nhóm bác h c khác nghiên c u t Tây Bá L i



Binhnguyenloc.com

21
Á

n

o Tân-ghi-nê.

Ch s s c a ng

i Vi t

Tên nhà bác h c o s

Tên dân

Ch s

Trung
bình

Breton
Madrolle

Ng
Ng
th
Ng

th
Ng
quát
----

i B c Vi t Hà N i
i B c Vi t Châu

81,60
82,03

84,22

i B c Vi t Châu

83,00

i B c Vi t t ng

82,70

-Deniker
Holbé
Bonifacy
Nhóm Huard

83,17
83,20
80,02


82,49

Chúng tôi
ng i Vi t mi n Trung và mi n Nam riêng, vì ng i Vi t
mi n B c g n v i ng i Vi t nguyên th h n và m i là tiêu bi u cho ch ng
a ta, v ph ng di n ch ng t c h c. Tuy nhiên, ng i Vi t hai mi n khác
ng có m t, sau ây:
Tên nhà bác h c o s

Tên dân

Ch s

Holbé
-Madrolle
Bernard

Ng i Vi t Qu ng Tr
Hu
Ngh An
Ng i Trung Vi t t ng
quát
Mi n Nam t ng quát
-Ng i mi n Nam t ng
quát
----

79,36
80,81
84,62

83,80

Madrolle
Mondrière
Mondrière
P. Neis
Deniker
Holbé

Trung bình

79,98
83,33
79,29
81,50
82,80
84,40

81,76

ng trung bình: 82,13
Dung l
Nhóm B.S. Huard

ng s Vi t

c Vi t t ng quát

1.341,48



Binhnguyenloc.com

22

Ch s s ng
Tên nhà bác h c
Holbé
Deniker
J. Harmand
----Hamy

i Thái

Tên nhóm
c os
Xiêng Mai
Lào
Lào t ng quát
Thai Phu
Nam Nao
-Lào Pou Wa
Lào Attopeu

Ch s
81,84
83,60
83,87
82,58
85,05

92,90
82,09
83,13

Bác s Haurd cho bi t r ng ng i Thái Lan, ng i Lào và ng i Thái B c Vi t ng
ch ng v i nhau, nên chúng tôi ghi t t c vào ây
l y con s trung bình (ng i
Thái B c Vi t chia ra làm nhi u nhóm, mang tên khác nhau nh Th , Lô Lô, nh ng
ng thu c c m t dòng máu Thái):
Tên nhà bác h c
Tên nhóm
c os
Ch s
Ginad
Th L ng S n
80,51
Holbé
Th L ng S n
81,82
Madrolle
Th L ng S n
80,50
Madrolle
Th Ph Qu
82,30
Harmand
Thái t ng quát
82,84
Legendre
Lô Lô t ng quát

80,20
Holthé
Nùng t ng quát
81,58
Trung bình: 82,25
Ch s s c a các nhóm Mã Lai
Tên nhà bác h c

Tên nhóm Mã Lai

Tschepourkovsky
Cole, Nanagas, Jenks
Bean, Montano
Snell, Hagen, Garrett
Hage, Mijsberg
Halden, Mc Dongall

Mã Lai Mã Lai Á
- - Phi Lu t Tân
-Java
- - Sumatra
- - Bornéo

c o

Ch s
81,00
81,84
81,84
84,70

82,80
80,60


Binhnguyenloc.com

23

Trung bình: 82,19
Ch s s Cao Miên
Tên nhà bác h c

Tên nhóm ng

i

Bonifacy
Deniker
Madrolle
Mondière
Holbé
Simon

Cao Miên t ng quát
---Cao Miên t ng quát
--

c o

Ch s

80,00
83,60
83,60
83,70
84,10
84,70

Trung bình: 83,28
Ch s s ng
Tên nhà bác h c
Zaborowski
Legendre

i H và ng

i Th c

Tên dân
Hoa Nam (g c Th c)
Trung Hoa T Xuyên
(g c Th c)

Ch s
76,66
79,30

Trung bình: 77,98
Ch s s c a các th ng

i Hoa


Tên nhà bác h c o

Tên dân

Black

Ng i C Trung Hoa t c Mông C lai
i da tr ng Tây V c (s Cam Túc)
Ng i Hoa B c (Trung Mông Gô
Lích)
--t ng i n mày ch t
ng B c
Kinh
Ng i Hoa Nam (Trung Mông Gô
Lích lai Vi t châu Kinh và D ng)
-----

Koganet
Shirokogoreff
Quatrefages
Zaborowski
Veisbaces
Legendre
Shirokogroff
Hagen
Patte

c o


Ch s

Trung bình

75,70
80,20

78,30

81,70
75,97
66,66

79,04

79,50
79,50
80,20
81,80
76,97


Binhnguyenloc.com

24

Hamy
Haberer
Shirokogoroff


--Hoa

77,22
78,80
81,70

ông Di t c Vi t thu n ch ng

79,14

ng trung bình: 78,27
Dung l

ng s Hoa

Tên nhà bác h c

Tên dân

Dung l

Flower
Keicler

Trung Hoa t ng quát
--

1.424
1.456


ng

Trung bình: 1.440
Ch s s nh ng dân t c g i là Mông Gô Lích t c có lai gi ng v i Trung Hoa ho c
Mông C
(Không có m t các dân
Tên nhà bác h c
ã có tên b n tr
Deniker
Matsumura
Adachi
Baelz
Skirokogoroff
Kabo
Ivanoski
Deniker

c

ông Nam Á tr Vi t Nam)

Tên dân

Ch s

B c Vi t
Nh t (Mã Lai + Mông C + Aino)
---Mãn Châu (Mông C + Tongouse)
i Hàn
---


82,49
78,20
80,80
78,30
80,30
83,52
83,40
83,64
81,60

Trung
bình

79,40

82,88

Trung bình: 81,21
Ch s s c a nh ng ch ng ã h p thành Hoa ch ng
Tên nhà bác h c
Hrdhichka
Bacot
Jochelson
Maliev
Lygin
Mainov

Tên ch ng t c
Mông C thu n ch ng

Tây T ng
Tongouses (Mãn Châu thu n
ch ng)
Thát át
---

Ch s
81,40
77,07
79,0
79,0
80,80
81,40


Binhnguyenloc.com

25

Trung bình = 66,61
Ch s n y gi ng h t ch s 66,66 c a m t ng i n mày
ra không cho vào s trung bình c a ng i Tàu.
Ch s s ng
Tên nhà bác h c

iM

B c Kinh mà chúng tôi b

ng


Tên dân

Holbé
Madrolle
Madrolle

Ch s

ng (T ng quát)
ng (B c Vi t)
ng (Trung Vi t)

79,66
79,60
80,68

Trung bình = 79,98
Trong b n ch s c a ông Madrolle, th y ghi là Anh- ô-Nê-Diêng B c Vi t và Anhô-Nê-Diêng Trung Vi t, và không ai bi t nhóm nào mà
c ông Madrolle g i là
Mã Lai nh th . Nh ng khi
c nh ng bài công kích ông Madrolle c a ng i
khác, m i bi t ông Madrolle ch ng i M ng.
Nhóm bác s Huard r t dè d t, tránh tr c m i k t lu n b ng l i, ho c b ng cách t
tên không có c n b n v ng. N u nhóm c a bác s Haurd mà có o ng i M ng thì
nhóm y ch
là: Ng i M ng, mà không cho h thu c vào ch ng nào h t, khi
ch a bi t gì thêm v h cho rõ ràng ích xác.
Ông Holbé, trong b n trên ây, ã làm vi c theo tinh th n ó và d a vào bài khích
bác c a ông L. Aurousseau, chúng tôi d ch l i Anh- ô-Nê-Diêng c a ông Madrolle

ra là M ng
tr ch s s l i úng cho th dân
ch os .

ng

i chi u

Tên dân t c

Ch s trung
bình

Mã Lai
Thái
Vi t (B c)
Cao Miên
i Hàn
Nh t
Th c

82,19
82,25
82,49
83,28
82,88
79,40
77,98

Dung l

bình

1.341,485

ng trung