Tiết 25+26- Đọc văn

Chiếu cầu hiền
( Ngô Thì Nhậm)


@/ Nội dung của bài học gồm 3 phần :
 I/ Tìm hiểu chung về tác giả, tác phẩm:
 1.Tác giả Ngô Thì Nhậm.
 2. Đặc điểm thể loại, hoàn cảnh, mục
đích sáng tác và bố cục của tác phẩm
“Chiếu cầu hiền”.
 II. Đọc hiểu văn bản :
 1. Đọc và giải nghĩa từ khó.
 2. Tìm hiểu văn bản.
 III .Ghi nhớ.



I/ Tìm hiểu chung







1/ Tác giả Ngô Thì Nhậm
( 1746 – 1803):
- Là người đã đỗ Tiến sĩ, từng
làm quan dưới triều Lê -Trịnh.

-Ông vốn là một sĩ phu Bắc
Hà đi theo phong trào Tây
Sơn, được vua Quang Trong
trọng dụng.
- Ngô Thì Nhậm đã có nhiều
đóng góp cho triều đại Tây
Sơn.Nhiều văn kiện, giấy tờ
quan trọng của nhà Tây Sơn
đều do ông soạn thảo.



Ngô Thì Nhậm là một bậc kỳ
tài trong nhiều lãnh vực văn
học, chính trị, triết học, tôn
giáo, quân sự, sử học...
Những cống hiến của ông cho
đất nước không khỏi làm
chúng ta liên tưởng đến một
nhân vật khác của lịch sử dân
tộc là Nguyễn Trãi. Một mình
Ngô Thì Nhậm, với những trứ
tác của ông, cũng đủ tiêu biểu
cho cả nền văn học Tây Sơn.



(Theo “Văn học thời Tây Sơn”)












2. Thể loại, hoàn cảnh - mục đích sáng tác và bố cục
của tác phẩm :
a.Thể loại :
- “Chiếu” là một thể văn nghị luận chính trị - xã hội
của thời trung đại do nhà vua ban hành.
-Xuống chiếu cầu hiền tài là một truyền thống văn
hoá – chính trị của các triều đại phong kiến phương
Đông.
b.Hoàn cảnh- mục đích sáng tác của bài chiếu:
- “Chiếu cầu hiền” của vua Quang Trung do Ngô Thì
Nhậm viết thay vào khoảng năm 1778-1789 .
-Bài chiếu nhằm thuyết phục sĩ phu Bắc Hà (tức các
trí thức triều đại cũ) ra cộng tác với triều đại Tây
Sơn.


Những tác phẩm văn học chính trị này (được coi là của
Ngô Thì Nhậm, Trần Văn Kỷ và Phan Huy Ích) không chỉ
có giá trị về mặt sử học mà còn là những bản hùng văn
đề cao chính nghĩa của dân tộc, dõng dạc nêu lên sức đề
kháng của toàn dân và vạch ra ý hướng xây dựng một

nếp sống tiến bộ cho người dân. Những tác phẩm này,
tiêu biểu nhất là các bài Chiếu Khuyến Nông, Chiếu Cầu
Hiền, Chiếu Lập Học, Mở Khoa Thi... còn soi tỏ tấm
lòng yêu nước thương dân của bậc đại anh hùng
Quang Trung Nguyễn Huệ. So sánh với khí văn thời Lê
mạt hay thời Gia Long, người ta thấy hiển hiện một niềm
kiêu hãnh dân tộc và tính lạc quan chủ động đặc biệt của
thời kỳ Tây Sơn.
( Theo tài liệu : Tìm hiểu về “Văn học chính giáo thời Tây
Sơn”)













c.Bố cục :
Có thể chia làm 3 phần
- Phần 1 : Mối quan hệ giữa người hiền tài và thiên tử.
-Phần 2: Thái độ của nho sĩ Bắc hà và tấm lòng cầu hiền của
vua Quang Trung.
-Phần 3 : Con đường để người hiền tài cống hiến cho đất nước.


=> Bài chiếu có lập luận chặt chẽ, đi từ “điểm tựa”
của lập luận :
+ Hiền tài sinh ra để phụng sự cho đời.
 + Phân tích thực trạng người hiền chưa chưa ra
giúp cho triều đại.
 + Đưa ra cách tiến cử và tự tiến cử hiền tài cho
triều đạikhuyến khích sĩ phu Bắc Hà gạt bò băn
khoănđể tham gia triều chính, phụng sự đất nước.


II/ Đọc hiểu
1. Đọc và giải nghĩa từ khó :
 - Đọc chính xác và sáng tạo : giọng
đọc rõ ràng, mạch lạc; chú ý thể hiện
tình cảm của người xuống chiếu với
lời lẽ nhún nhường, tâm huyết, mềm
dẻo, giàu sức thuyết phục (đặc biệt ở
các câu hỏi tu từ khép lại các đoạn)
 - Các từ khó cần chú ý trong sgk.













2. Tìm hiểu văn bản :
a.Mối quan hệ của người hiền và Thiên tử:
- Tác giả bắt đầu bằng lời khẳng định của Khổng Tử :
+ Người hiền cũng như sao sáng trên trời.
 Cách so sánh đã khẳng định, trân trọng vai trò của
người có tài, có đức.
+ Sao tất phải chầu về Bắc thần ( Sao Bắc đẩu)
 Quy luật của tinh tú trong tự nhiên.
+Từ đó đi đến kết luận : “người hiền ắt làm sứ giả
cho Thiên tử” ( người hiền tài phải quy thuận về với
vua)











+ Cho nên, thái độ quay lưng lại lại với với thời cuộc
chính là trái ý trời, đi ngược lại với quy luật hợp lẽ
xưa nay.
+ Chính vì thế, người hiền tài không nên giấu mình,
ẩn tiếng; không để đời dùng thì không đúng với ý
trời và phụ lòng người.
*Tóm lại, phần mở đầu bài chiếu ngắn gọn, hình ảnh

, tác giả đã đưa ra luận đề mà bất cứ người hiền tài
nào cũng không phủ nhận được.
Lời lẽ, ý tứ giàu sức thuyết phục khi tác giả đứng
trên quyền lợi của dân tộc, của đất nước
(đặc biệt là dùng cách dẫn lời của Khổng Từ trong
sách “Luận ngữ” càng làm cho nội dung đoạn văn
chặt chẽ )




b.Thái độ của nho sĩ Bắc Hà và tấm lòng của Quang
Trung:
b1.Thái độ của nho sĩ Bắc Hà khi Nguyễ Huệ đem
quân ra Bắc diệt Trịnh :
- Đối tượng của bài chiếu là các nho sĩ Bắc Hà và các
quan lại trí thức trong triều Lê- Trịnh.
- Thái độ của họ với quân Tây Sơn :
+ Cố chấp vì một chữ “trung” với với triều đại cũ mà
bỏ đi ở ẩn.
+Người ở lại triều chính thì im lặng.
+ Các quan lại cấp dưới thì làm việc cầm chừng.
+ Có người đã có ý định tìm đến cái chết…



 Thái độ quay lưng lại với thời cuộc.













b2:Thái độ, tấm lòng của vua Quang Trung :



- Thành tâm, chân thực,khiêm
nhường,mong đợi hiền tài.
- Nhà vua tự giãi bày tâm sự












của mình về hoàn cảnh đất
nước trong hiện tại :

+Tình hình đất nước mới tạo lập .
+Kỷ cương còn nhiều thiếu sót .
+Lại lo chuyện biên ải
+Dân chưa được hồi sức,
lòng người chưa được thấm nhuần
*Lời lẽ chân thành, da diết, thể hiện ý thức trách
nhiệm trước quyền lợi của nhân dân ở cả người viết
lẫn người ban chiếu.











* Nhận xét về nghệ thuật biểu đạt của tác giả trong phần 2 của
bài chiếu ?
- Chỉ trong một đoạn văn ngắn, tác giả đã sử dụng 9 điển tích,
điển cố được rút ra từ sách vở cổ xưa ( …) hàm ý chỉ những
người ẩn dật uổng phí tài năng, hoặc những người làm quan
nhưng còn nghi ngại, kiêng dè, giữ mình mà không dám nói
thẳng.
=> Cách diễn đạt tượng trưng bằng các điển tích vừa thấp
thoáng chút châm biếm nhẹ nhàng,vừa tế nhị đồng thời cũng
cho thấy vốn hiểu biết uyên thâm, tài văn chương của Ngô Thì
Nhậm.

- Sử dụng phối kợp các câu hỏi tu từ đã đem lại hiệu quả nghệ
thuật cao cho bài chiếu: hỏi mà ràng buộc, hỏi mà đồng thời chỉ
ra con đường để thay đổi của những sĩ phu Bắc Hà .
*Đoạn văn cũng thể hiện thái độ “cầu hiền” khiêm nhường và tha
thiết của người xuống chiếu.













c.Con đường cầu hiền của vua Quang Trung:
- Những biện pháp cầu hiền của vua Quang Trung :
+ Ban chiếu để “Quan liêu lớn nhỏ, dân chúng trăm họ
…đều cho phép được dâng thư bày tỏ…”
 lời cầu hiền mang tính dân chủ.
+ Người nói được việc hay, bàn nhiều việc tốt thì nên
“bể dụng”.
+ Không trách cứ những người có lời lẽ “không dùng
được”.
+Các quan được quyền tiến cử người có tài nghệ.
+ Bản thân người tài tự cử….


*Em có nhận xét gì về nội dung cầu hiền của
vua Quang Trung?









-Nội dung cầu hiền vừa cụ thể, vừa sinh động,
hướng tới đông đảo đối tượng…
 biểu hiện thái độ và tấm lòng của người
đứng đầu đất nước.
-Lời cầu hiền đã mở rộng con đường để các
bậc hiền tài thi thố tài năng lo đời giúp nước.
=> Có thể nói : lời cầu hiền rất tâm huyết, thể
hiện tư tưởng tiến bộ nhất trong suốt các triều
đại phong kiến Việt Nam ( cả trước và sau
Nguyễn Huệ ).
*Qua bài chiếu, em có nhận xét gì về vua Quang
Trung?














- Quang Trung là một vị vua có cái nhìn đúng đắn và
xa rộng :
+Biết trân trọng những kẻ sĩ, người hiền; biết hướng
họ vào mục đích xây dựng quốc gia vững mạnh.
- Quang Trung là vị vua hết lòng vì dân, vì nước:
+ Lo củng cố cho xã tắc, chú ý tới muôn dân.
+Lo giữ gìn đất nước, chống giặc ngoại xâm.
-Quang Trung là vị vua thể hiện tư tưởng dân chủ, tiến
bộ :
+Phát hiện nhân tài bằng nhiều biện pháp.
+Không phân biệt quan lại hay thứ dân.
+Chân thành bày tỏ tấm lòng mình với mọi người.


III/ Ghi nhớ
(sgk)