Chmrng 6
GIUN TRON VA M 0T SO BENH GIUN TRON
Lap giun tron thuoc nganh Nemathelminthes, bao gom hon nam tram nghin loai
song a cac dieu kien sinh thai khac nhau va phan bo rong tren toan cau. Phan lan giun
tron song tu do, chi co mot so it loai song ky sinh a dong vat va thuc vat (Nguyen Thj
Le va cs, 1996).
Trong khu he giun san ky sinh a gia sue va gia cam Viet Nam, da thong ke dugc
han 120 loai giun tron. Noi dung chuang 5 chi de cap den nhung loai giun tron ky sinh
pho bien a gia sue, gia cam Viet Nam va benh do chung gay ra.
1. DAI Cl/ONG VE GIUN TRON KY SINH
1.1. Dae diem hinh thai, cau tao
* Hinh thai giun tron
Giun tron ky sinh a dong vat nuoi co hinh sgi chi, hinh ong, hinh thoi (vi du:
Ascaris suumi), co the hinh tron (vi du: Tetrameres), hai ben doi xung, co mat lung va
mat bung, khong phan dot. Dau tu, duoi nhgn. Co giun due va giun cai. Giun cai lan
han giun due. Giun due duoi thuang cong, giun cai duoi thang. Kich thuoc thay doi tuy
loai, dao dong tir vai mm den vai chuc cm.
•*

* Cau tao giun tron
Lap ngoai la bieu bi bang giac chat (kitin), co van ngang, van dgc hoac van cheo.
Mot so loai giun tron co nhung cho bieu bi phinh to ggi la canh (canh diu, canh than,
canh co, canh duoi - chi co mot so giun due co canh duoi). Mot so loai giun co gai chdi
va cac bo phan phu khac co tac dung cam giac, van dong va bam vao ky chu. Duoi lap
bieu bi la lap ha bi gom mot lap te bao det. Trong ciing la lap t l bao ca co hinh sgi,
hinh bo hoac hinh vong (tiiy loai).
- He tieu hoa: He tieu hoa cua giun tron bat d iu tir lo mieng. Xung quanh lo
mieng co cac moi (co the co 2 - 3 la moi quanh mieng hoac khong co, hoac moi
khong ro); xoang mieng (hinh 6 ng, hinh pheu, hinh c 6 c); thuc quan (hinh 6 ng, hinh
chai, hinh cu hanh); ruot (hinh ong thing, co th i u 6 n khue). Doan cu 6 i ruot la true
trang thong ra hau mon.

- He than kinh: Gom co mot vong than kinh hau bao quanh thuc quan, tir do phan ra
nhieu day thin kinh di ve phia truoc va sau toi cac phin cua co thi. Co nhilu soi nho
noi voi cac sgi lan nay. Dau mut sgi than kinh nho nam trong cac gai a dau, co va than
giun - do la cac gai cam giac.
134


- He bai tiif. Co hai ong bai tiet a hai ben, bat dau tir phan sau roi hop lai thanh mot
ong chung, thong ra ngoai qua lo bai tiet d mat bung va gan phia dau.

Hinh 96. A - Bo phan sinh due cai
1- Am hp; 2- Am dao; 3- Ong bin trimg; 4- Tir cung; 5Ong din trung; 6- L&i thu tinh; 7- Buong trung

B - Tui duoi giun due
1- Gai giao hop; 2- Gai choi trudc tui duoi; 3- Banh lai;
4- Sudn bung trudc; 5- Sudn bung sau; 6- Sudn hong
trudc; 7- Sudn hong giOa; 8- Sudn hong sau; 9- Sudn
hong ngoai; 10- Sudn hong trong; 11- M ang phu tui
duoi; 12- Mang tui dudi.

Hinh 95. Sa do cau tao giun tron
A - Con due B - Con cai
1- Xoang mieng; 2- H iu; 3- Thuc quan;
4- Vdng thin kinh; 5- Ruot; 6- Tinh hoan;
7- Ong dan tinh; 8- Tui chira tinh; 9- Gai giao
hop; 10- Huyet sinh due; 11- Num sinh due;
1 2 -Canh cutin; 1 3 - Buong trimg;
1 4 -Ong dan trimg; 1 5 - Tir cung; 1 6 - Am dao;
1 7 - Lo sinh due; 1 8 - Hau mon.


Bo phan sinh due due
1- Tinh hoan; 2- Ong dan tinh; 3- Tui dan tinh;
4- Tui niem djch; 5- Tryc trang; 6- Ong dan tinh;
7- Gai giao hop; 8- Banh lai gai giao hop

135


- He sinh due: Giun tron phan tinh, co con due va con cai. Con due va con cai de
dang phan biet boi hinh dang ben ngoai.
+ Bo phan sinh due due
G6 m 2 6 ng nho uon khue, co cac bo phan tinh hoan, ong dan tinh, tui ban tinh thong
voi lo sinh tiet 6 cung cho voi true trang. Gan lo sinh tiet co cac bo phan phu: Gai giao
hop (co hoac khong co), banh lai giao hop (dieu tiet su van dong cua gai giao hop), mso giun tron con co banh lai phu d phia duoi. Co nhieu giun due 6 duoi co tui duoi ho&c
tui duoi giong hinh cai quat giay, doi xung nhau. Co cac gai choi sinh due hinh thanh
nhung sudn nang do tui duoi (sudn bung, sudn lung, sudn hong).
+ Bo phan sinh due cai
Gom 2 ong nho u6 n khue hop voi nhau, g6 m: Buong trung, 6 ng dan trung, tu cung,
am dao, am dao thong ra ngoai qua lo sinh due goi la am ho 6 mat bung giun. Vj tri am
ho co the d phia truoc, phia sau, d gan hau mon hoac 6 doan giua giun. Mot so loai co
nap am ho.
- He ho hap va tuan hoan: Khong co (giun tron ho hap yem khi).
1.2. Vong doi
7

*

r


Giun tron co the de trung (giun dua, giun toe...) hoac de ra au trung (giun xoSn, giun
chi). 6 ngoai canh, trung hoac au trung nay phai co thoi gian phat trien thanh trung
hoac au trung gay nhiem. Luc do, chung moi co the xam nhap ky chu va tiep tuc phat
trien thanh giun trudng thanh.
Noi chung, au trung phai trai qua 2 lan lot xac de thanh au trung gay nhiem. Qua
trinh lot xac nhu sau: Duoi lop bieu bi cu sinh ra mot lop bieu bi moi, roi lop bieu bi
moi thay the lop cu (co loai van giu lop bieu bi cu, tao thanh mang boc au trung, giup
no chong do voi ngoai canh bat loi).
Vong doi cua giun tron co the chia thanh hai loai:
1.2.1. Loai khong can ky chu trung gian. Co cac loai hinh sau:
- Loai hinh giun dua: Giun cai de trung chua co sue gay nhiem, gap dilu kien thuan
loi, sau 2 - 15 ngay trung phat trien thanh trung co au trung co sue gay nhiem. Khi ky
chu nuot phai trung nay, vao den ruot, au trung no ra, chui vao mach mau thanh ruot, v l
tinh mach gan, toi tinh mach cua, tim va phoi. Sau do vao khi quan, theo ddm len hiu
roi duoc nuot xuong da day va ruot, tiep tuc phat triln thanh giun trudng thanh.
- Loai hinh giun toe: Giun cai de trung theo phan ra ngoai, d nhiet do va do Am nhAt
dinh, sau 2 - 3 tuan, au trung d trong trung qua mot lAn lot xac m di thanh trung co sue
gay nhiem. Khi ky chu nuot phai trung nay thi Au trung no ra va phat triln d ruot gia
thanh giun trudng thanh.
- Loai hinh giun kim: Giun cai de trung quanh hau mon ky chu va phat tan ra ngoai
canh, sau mot thoi gian thanh trung co sue gay nhiem. Khi ky chu nuot phai trung nay
thi au trung no ra va phat trien d ruot gia thanh giun trudng thanh.
136


- Loai hinh giun mdc\ Trumg theo phan ra ngoai, d dieu kien thuan lod, sau mot tuan
lot xac 2 lan thanh au trung co sue gay nhiem. Khi au trung tilp xuc voi da ky chu thi
chui qua da vao ca the, qua mot giai doan di hanh, cuoi cung vao phoi, tdi ruot non, sau
do phat trien thanh giun trudng thanh.
- Loai hinh giun xoan: Trung theo phan ra ngoai, gap dieu kien thuan loi, sau 1 - 2

ngay nd thanh au trung ky I, qua 2 lan lot xac thanh au trung ky III co sue gay nhiem.
Ky chu nuot phai au trung nay thi d ca the ky chu, au trung lot xac 2 lan va phat trien
thanh giun trudng thanh.
1.2.2. Loai can ky chu trung gian. Co cac loai hinh sau:
- Loai hinh giun duoi xoan (Spirurata): Giun cai de trung, trong trung co au trung.
Khi ky chu trung gian (con trung) nuot trung thi trong ky chu trung gian, au trung nd ra,
qua 2 lan lot xac thanh au trung co sue gay nhiem. Au trung nay vao ky chu cuoi cung
va phat trien thanh giun trudng thanh.
- Loai hinh Protostrongylidae: Giun cai de trung co au trung ky I, trung theo phan
ra ngoai, dugc ky chu trung gian (oc) nuot vao, au trung ky I nd ra, qua 2 lan lot xac
thanh au trung co sue gay nhiem. Ky chu cuoi cung an oc co au trung thi au trung vao
thanh ruot, theo mau ve phoi va phat trien thanh giun trudng thanh.
- Loai hinh giun chi: Giun cai de au trung, au trung vao he tuan hoan cua ky chu,
vao mau, khi ky chu trung gian (muoi) hut mau ngudi va gia sue co au trung thi au trung
vao ky chu trung gian va phat trien trong ca the ky chu trung gian thanh au trung co sue
gay nhiem. Khi ky chu trung gian hut mau ngudi va gia sue khoe se truyen au trung co
sue gay nhiem vao mau. Trong mau ky chu cuoi cung, au trung phat trien thanh giun
trudng thanh.
Ngoai cac loai hinh tren, con co giun xoan Trichinella spiralis phat trien rat dac
biet: Giun cai de au trung d niem mac ruot, au trung chui vao mach mau ky chu, theo
mau tuan hoan vh cac ca tao thanh ken. Vi vay, mot dong vat bi nhiem giun xoan vua la
ky chu trung gian vi co au trung ky sinh d ca, vua la ky chu cuoi cung vi co giun trudng
thanh ky sinh d ruot non.
Cac giun tron ky sinh co lien quan nhieu tdi thu y gom cac bo phu sau:
1. Bo phu Giun dua (Ascaridata): Thirc quan hinh ong, quanh lo mieng co 3 moi.
2. Bo phu Giun kim (Oxyurata): Phdn sau thuc quan co cho phinh to.
3. Bo phu Giun toe (Trichocephalata): Thuc quan rat dai, xung quanh co tuyen thuc
quan bao boc nhu chuoi hat.
4. Bo phu Giun luan (Rhabdiasata): Phan giua va sau thuc quan co cho phinh to.
5. Bo phu Giun xoan (Strongylata): Cau tao thuc quan dan gian. Giun due co tui

duoi, co 2 gai giao hgp.
6 . Bo phu Giun duoi xoan (Spirurata): Quanh mieng co so la moi chan (2, 4, 6 ), ky
sinh d ca quan thong vdi ngoai (ruot, da day, phoi...).

137


7. Bo phu Giun chi (Filariata)-. Thuc quan chia hai phAn, truac la to chuc ca, sau la
tuyen thuc quan. Khong co moi va tui mieng. Am ho a doan dau. Thuang ky sinh a to
chuc kin (ca, to chuc lien ket...). De trung co phoi bao hoac co au trung. Duoi giun d\rc
co tui duoi nhung khong co sudn, co 1 gai giao hap.
A

A •

•

•

*

'

^

t

^

2. CAC BENH GIUN DUA

Giun dua ky sinh d gia sue, gia cam thuoc bo phu Ascaridata. Moi loai giun dua ky
sinh d mot loai ky chu. Vi du: Giun dua be, nghe khong the ky sinh d ngua va nguoc lai.
Sue vat, nhat la sue vat non bi benh giun dua thi gay com, cham ldn, co the chet do mAc
benh nang.
2.1. Benh giun dua Ion (Ascariosis)
2.1.1. Can benh, ky chu va vi tri ky sinh
Benh giun dua Ion la do loai giun Ascaris suum gay nen. Giun ky sinh d ruot non
cua lgn nha, lgn rung.
2.1.2. Hinh thai can benh
Giun dua lgn mau trang sua. Hinh ong, hai dau hoi nhgn. Dau co 3 moi bao quanh
mieng (1 moi d phia lung va 2 moi d phia bung). Tren ria moi co 1 hang rang cua rat ro.
Giun due dai 12 - 22 cm, dudng kinh 2,7 - 3 mm. Giun cai dai 29 - 35 cm, dudng kinh 4
- 5 mm. Giun due duoi cong ve phia bung, giun cai duoi thang. Giun due co hai gai giao
hgp dai bang nhau ( 1 ,2 - 2 mm), khong co tui duoi.
Trung giun dua hinh bau due hoi ngan, kich thudc 0,056 - 0,087 x 0,046 - 0,067 mm,
vo day gom 4 ldp, ldp ngoai cung la mang protit, mau vang canh dan, nhap nho lan song.

Hinh 97. Cau tao giun dua lom
1- Moi giun dua lgn;

138

2 - Duoi giun dua lgn


Hinh 98. Trung A. suum mdi
theo phan ra ngoai

Hinh 99. Trung A. suum co sire gay benh


Hinh 100. Giun A. suum ky sinh thanh bii, gay tac ruot
2.1.3. Vong difi
Giun dua lgn phat trien khong can ky chu trung gian.
Moi giun dua cai de moi ngay khoang 200.000 trung, trung binh mot giun cai de 27
trieu trung (Cram, 1925). Trung theo phan ra ngoai, cr nhiet do khoang 24°C va do 4m
thich hgp, sau 2 tuan trong trung hinh thanh au trung, sau 1 tuan nua thi au trung lot
xac. Luc do trung da tra thanh trung co sue gay benh. Lgn nuot phai trung nay thi £u
trung ky I na a ruot, chui vao mach mau niem mac, theo mau ve gan. Mot so it chui vao
ong lam ba mang treo ruot, vao tinh mach mang treo ruot roi vao gan, lot xac thanh au
trung ky II. Sau khi nhiem 4 - 5 ngay, hau het au trung di hanh tdi phoi, sdm nhat la sau
18 gid, muon nhat sau 12 ngay van co au trung d phoi. Khi tdi phoi, au trung lot xac
thanh au trung ky III. Au trung nay tir mach mau phoi chui vao phe bao, qua khi quan
roi ciing vdi niem dich, au triing len hau, dugc nuot xuong ruot non, lot xac lan nua va
phat trien thanh giun trudng thanh. Trong khi di hanh, mot so au triing co the vao lach,
tuyen giap trang, nao... Hoan thanh vong ddi can 54 - 62 ngay.
IV

y

r

r

t

?

139



Giun dua song bang chat dinh duong cua ky chu, dong then tiet dich tieu hoa phan
giai to chuc d niem mac ruot va lay to chuc do nuoi ban than. Tuoi tho cua giun dua
khong qua 7 - 1 0 thang. Nhung neu dieu kien song bat loi (ky chu sot cao...) thi tuoi thp
giun ngan hon.

Hinh 101. Vong d&i
A. suum

a

t

.i

1. Trung theo phan lgrn ra ngo&i
2. Trimg ph&t trien th&nh trung
c6 sue gay b?nh
3. Lgn nuot trung c6 sue |a y
b?nh, trung no v& ph£t trien
th&nh giun trudng thanh

2.1.4. Djch te hpc
- Trung giun dua Ion co sue de khang fat cao do co 4 ldp vo day, trong dieu kien tu
nhien song duoc 1 - 2 nam, co sue de khang manh vdi mot so chat hoa hoc (focmon 2 %,
creolin 3%, H 2 S 0 4 10%, NaOH 2%...).
CJ nhiet do 45 - 50°C trung chet trong nira gid, nude nong 60°C diet trung trong 5
phut, nude nong 70°C chi can 10 giay. Vi vay, u phan theo phuong phap nhiet sinh hpc
se diet duoc trung giun dua.
- Dudng truyen benh: Chu yeu qua dudng mieng. Lon liem dung cu, mang an, nen
chuong, dat d bai chan nen trung de xam nhap vao dudng tieu hoa. Khi bon phan tuoi

cho ruong trong cay thuc an thi trung giun dua song duoc vai thang trong d it va cay
thuc an. Lon con nhiem benh do luc bu nuot phai trung giun d dau vu me.
- Moi lien quan giua giun dua ngudi (Ascaris lumbricoides) va giun dua Ion
(Ascaris suum). Trong nhieu nam gan day, da co nhieu tranh luan v l hai loai nay la khac
hay cung mot loai. Ngudi ta da gay nhiem nhan tao, thly giun dua ngudi co th i nhiem
cho Ion va trung giun dua lgn co the nhiem cho ngudi.
+ Hiraishi (1928) va Boer (1935) da gay nhiem dugc trung giun dua ngudi cho lgn
khi lgn an thuc an thieu vitamin A. Soulsby (1961) cung gay nhiem dugc trung giun dua
ngudi cho lgn mdi de khong dugc bu sua dau.

140


+ Takate (1951) lay trung giun dua lgn gay nhiem cho 19 ngudi ldn thi co 7 ngudi
bi nhiem. Theo Mozgovoi (1953), ngoai ngudi con co 10 loai dong vat khac nhu lgn,
cho... cung nhiem giun dua ngudi. Vi vay, tac gia thua nhan giun dua lan va giun dua
ngucri khong ciing mot loai. Xet ve mat dich te, d mot khu vuc lgn co the nhiem giun
dua vdi ty le rat cao nhung ngudi nhiem khong cao. Dieu do chung to, giun dua lgn va
giun dua ngudi la 2 loai khac nhau va khong co lien quan true tiep.
- Lgn nhiem giun dua vdi ty le cao tir 13,2 % - 43,6% (dieu tra qua mo kham lgn d
cac tinh Thanh Hoa, Quang Ninh, Hai Hung (cu), Ha Bac (cu), Nam Ha (cu), Yen
Bai...). Benh phan bo d tat ca cac viing nui, trung du va dong bang.
r

r

\

-\


- Bien dong nhiem theo tuoi: Lgn nhiem giun dua vdi ty le cao d lira tuoi dudi 4
thang, sau do ty le nhiem giam dan.
2.1.5. C ache sinh benh
- Giun dua gay benh cho lgn d ca giai doan la au triing va giai doan trudng thanh.
Au triing di hanh gay ton thuong, md dudng cho vi khuan vao ca the. Au triing di
hanh qua phoi lam cho benh suyen lgn cang nang hon, ty le phat benh suyen co the tang
f

y

'

'

gap 10 lan. Theo Underdahl (1957), neu cho lgn khoe nuot trung giun dua, sau 5 ngay
cho gay nhiem benh suyen thi benh tich d phoi rong gap 1 0 lan so vdi lgn chi bi benh
suyen don thuan.
r

r

r

f

r

\

Khi au triing tir mach mau vao gan gay xuat huyet lam tam, dong thdi gay huy

hoai te bao gan. Khi au trung tir mach mau phoi di chuyen tdi phe bao gay vd mach
mau, d ph 6 i co nhieu diem xuat huyet, phoi bi viem. Trieu chung viem phoi co the keo
dai 5 - 14 ngay, co khi lam con vat chet.
Khi la giun trudng thanh, do giun bam vao niem mac ruot non lam loet niem mac
ruot non, gay dau bung, neu nhieu thi lam tac va thiing ruot. Co nhung trudng hgp giun
trudng thanh chui vao ong dan mat lam tac ong dan mat, gay hoang dan, lam cho con
r

r

\

**

r

r

*

iv

vat dau du doi.
- Giun tilt doc t 6 , d 6 ng thdi thai cac chat can ba gay nhiem doc than kinh trung
uong, con vat co trieu chung than kinh (te liet hoac hung phan).
- Giun lay dinh dudng cua ky chu lam cho ky chu gay com, cham ldn, thieu mau.
2.1.6. Trieu chihtg
Lgn nhiem giun dua nhe khong the hien trieu chung lam sang. Lgn trudng thanh la
nhirng con vat mang giun dua, trieu chung the hien khong ro.
Lgn 2 - 4 thang tuoi co trieu chung ro: Gay com, cham ldn. Khi au trimg d phdi gay

viem phoi (than nhiet cao, an kem, ho hap nhanh, ho). Giun trudng thanh ky sinh vdi s6
141


lugng nhieu lam lgn cham Ion, gay, sut can, roi loan tieu hoa (ia chay va tao bon thanh
dgt xen ke). Lgn benh long xu, bung chuong to. Khi nhilu giun lam tic, thung rugt, dau
bung. Mot so con co trieu chung than kinh, mot so con tren than noi man...

Hinh 102. Lan tieu chay,
giun dua ra theo phan

Hinh 103. Lan 3,5 thang tuoi
bi benh giun diia

2.1.7. B$nh tich
r

i

f

- Trong thdi ky lgn bi benh giun dua co trieu chung, thay tren mat phoi co dam xuat
huylt mau hong tham, co nhieu au trung giun dua d phoi.
- Mo kham trong giai doan giun dua trudng thanh, thay ruot non viem cata, co nhieu
giun dua ky sinh d ruot non. Neu tac va vo ruot thay co benh tich viem phuc mac.

Hinh 104. Giun dua ky sinh trong ruot non lan

142



Hinh 105. Benh tich a phoi va gan cua lan bi benh giun dua
2.1.8. Chan doan
r

'

1 ,

.

- Doi vai lan con song: Kiem tra phan bang phuang phap phu noi tim trung giun
dua. Co the dung phan ung bien thai noi bi (dung khang nguyen che theo phuang phap
trinh bay dudi day) pha loang l : 2 0 0 , tiem noi bi vanh ngoai tai hoac nho vao xoang ket
mac mat); phuang phap nay rat tot, khong gay phan ung cheo vai cac loai giun khac,
cho ket qua duong tinh (+) tu sau khi lgn nhiem giun dua 8 - 11 ngay.
Doi voi lgn con duai 2 thang tuoi xet nghiem phan khong thay trung giun dua. Vi
vay, dung phan ung bien thai noi bi de chan doan cho ket qua tot.
Khang nguyen che nhu sau: Nghien nat giun dua con song, hoa vai hai phan nuoc
cat, cu l ml dung dich tren cho them 8 gam men tuyen tuy va 10 ml Chlorofoc, chinh
pH = 7,6 - 7,8. De tu am 37°C trong 7 - 12 ngay cho giun tan het. Ly tam, lay nuoc
trong pha voi con 96° theo ty le 1: 5, de khang nguyen lang xuong. Lay khang nguyen d
day cho vao lg nho, de tu am. Sau khi kho bao quan 6 tu lanh, co the bao quan toi 8
thang vln giu dugc dac tinh khang nguyen.
r

r

- Doi vai sue vat chet: Mo kham tim giun truong thanh, tim au trung va kiem tra
benh tich.

- Lgn duoi 2 thang tuoi: Mo kham tim au trung giun d phoi vi giun chua de trung.
2.1.9. D iiu tri
Pham Sy Lang va cs (2006); (2009) cho biet:
Cac hoa dugc tay giun dua lgn co hieu qua hien dang dugc dung pho bien la:
- Ivermectin: Lieu 0,2 mg/kg TT, tiem dudi da cho lgn 1 - 2 lan, cach nhau 2 ngay.
Ty le sach giun dua dat tren 90%.

143


- Pyrantel. Lieu 12,5 mg/kg TT. Tron thuoc vai thuc Sn. Ty 1? sach giun dua dat
9 0 - 100%.
- Levamisol. Lilu 6 - 6,5 mg/kg TT (tiem bap thjt), 1 0 - 1 2 mg/kg TT (tron thuc Sn
cho an). Ty le tay sach giun dua dat tren 90%.
- Tetramisol: Lieu 7,5 mg/kg TT (tiem bap thjt), 1 0 - 1 2 mg/kg TT (tron thuc Sn
cho an). Ty le tay sach giun dua dat 90 - 100%.
- Mebendazoi. Lieu 20 - 30 mg/kg TT, tron thuc an cho an. Ty le sach giun dua dat
90 - 95%.
2.1.10. Phong benh
- Dinh ky tay giun dua cho Ion tot nhat la 2 - 3 thang 1 lan. Theo Pham Sy Lang va
cs (2009), co thi tiy du phong 4 thang 1 lan. Neu sau khi tay, thuc hien cong tac ve sinh
tot thi mot ddi lgn thit chi can tay 1 lan vao luc tach me. Doi vdi lgn nai chira, dang
nuoi con va lgn con theo me khong nen tay.
- U phan diet trung giun.
- Ve sinh thuc an, nude uong, dung cu chan nuoi, chuong trai.
*
Chu y phong benh cho lgn con mdi de den 3 - 4 thang tuoi (tam rira cho lgn me
trudc khi de, cho vao chuong de da dugc sat triing bang nude soi hoac dung djch NaOH
3%. Sau khi de nhot chung me va con trong chuong de).
2.2. Benh giun dua be, nghe (Neoascariosis)

2.2.1. Can benh, ky chu va vi tri ky sinh
Benh giun dua be, nghe do loai giun Neoascaris vitulorum (ten khac: Toxocara
vitulorum) thuoc ho Anisakidae gay ra. Giun trudng thanh ky sinh d ruot non cua be va nghe.
2.2.2. Hinh thdi can benh
Than giun mau vang nhat, dau co 3 moi, thuc quan dai 3,0 - 4,5 mm, cho n 6 i tiep
vdi ruot phinh thanh da day nho (dac diem quan trgng cua hg Anisakidae), vong thin
kinh va lo bai tiet d ngang nhau gan dau.
Giun due dai 13 - 15 cm, rong nhit la 0,35 cm, duoi dai 0,21 - 0,46 mm, thon tron.
Trudc va sau hau mon d phia bung co 20 - 27 gai, cd 1 doi gai giao hgp dai 0,95 - 1,20 mm.
Giun cai dai 19 - 23 cm, rong nhat 0,5 cm. Am ho d khoang 1/8 trudc than, duoi
hinh non dai 0,37 - 0,42 mm. Duoi co nhieu gai bao phu.
Trung giun hai tron, mau vang nau, mang protit d ngoai co cau tao lo cho nhu t6
ong, kich thudc 0,08 - 0,09 x 0,07 - 0,075 mm.
144


Hinh 106. Cau tao cua giun diia
be, nghe
1. Phin diu; 2. Moi; 3. Duoi giun c£i
4. Duoi giun due; 5. Trimg

Hinh 107. Giun diia be, nghe

Hinh 108. Trimg Neoascaris vitulorum

2.2.3. Vong ddi
Giun cai de trimg a ruot non, trung theo phan ra ngoai, gap nhiet do va do am thich
hop, phat trien thanh trung co sue gay benh (a t° 15 - 17°C can 38 ngay, 19 - 22°C can
20 ngay, 25°C can 1 0 - 1 2 ngay, 28 - 30°C can 7 ngay, 31 - 32°C can 6 ngay. Nhung o
nhiet do 34 - 35°C thi trung khong phat trien).

Be, nghe mac benh giun dua do 2 cach nhiem;
r

r

r

- Nhiem true tiep: Be, nghe nuot trung giun dua, trung no thanh au trimg. Cach di
chuyen cua in trimg trong ca the be, nghe tuong tu nhu cach di chuyen cua iu triing
giun dua lgn.
- Nhiem qua bao thai:
Theo Davtian (1934 - 1937), neu cho be nuot trung giun dua co sire gay benh thi
sau 43 ngay co the thay giun dua truong thanh

6

co the be. Ngoai ra, neu cho bo me

145


truoc khi de 124 - 192 ngay nuot trung giun co sue gay benh thi be de ra 20 - 31 ngay
trong phan da co trung giun dua. Dieu do chung to, giun dua be, nghe co the tir co the
me truyen vao bao thai. Thi nghiem d chuot bach, tho, be cho thay: Sau 5 - 8 gio gay
nhiem, au triing no ra, sau 13 gio nua thay au triing 6 gan va phoi.
2.2.4. Dich te hoc
Benh giun dua be, nghe thay d tat ca cac nuoc tren the gioi. CJ cac nuoc nhiet doi, ty
le nhiem giun dua d be, nghe cao, gay nhieu thiet hai. O Viet Nam, benh thay nhieu d
be, nghe noi; be, nghe cua cac giong trau, bo nhap noi huong thit va sua. O cac co so
nuoi bo sua tai Ha Tay (cu), Ha Noi, VTnh Phuc, be bi nhiem giun dua tir 10 - 18%.

- Viing va miia phat benh. Benh thay d be, nghe tai tat ca cac viing mien nui, trung
du va dong bang, nhung pho bien nhat la nghe d mien nui. CJ mien nui nuoc ta, trau
thuong de vao thang 1 1 , 1 2 va thang 1 , do vay, benh thuong phat vao thang 1 2 , 1 va
thang 2 .
- Trung giun dua co sue gay benh de khang manh voi dieu kien ngoai canh, trimg
chi bi diet d nhiet do 45°C tro len va duoi anh nang mat trdi chieu true tiep.
f

Mg

f

- Miia dong thieu co, trau, bo me khong du sua cho con bu nen be, nghe de mac benh.
- Ty le nhiem benh: Theo so lieu thong ke, co 39,1% nghe de ra bi nhiem benh, so
chet chiem 3,8% so voi so nghe mac benh. Ket qua nghien cuu cua Le Thi Thanh Nhan
va cs (2008), be, nghe 6 Tuyen Quang nhiem giun dua voi ty le 32,89%; trong do, be,
nghe binh thudng nhiem 27,87%, be, nghe tieu chay nhiem 51,56%.
2.2.5. Co'che sinh benh
- Tac dong ca giai: Au triing di hanh lam ton thuong phoi, gan. Giun trudng thanh
lam tac ruot non, co khi lam thung ruot, chui vao ong dan mat, gan...
'
'
r
- Tac dong do doc to: Giun tiet chat doc lam be, nghe triing doc. Be, nghe ia long,
gay sut, sot...
- Tac dong chiem dinh duong: Giun lay dinh duong cua ky chu nuoi ban than lam
be, nghe gay yeu, thieu mau.
2.2.6. Trieu chung lam sang
Benh tien trien ngan nhat la 5 - 8 ngay, pho biln la 11 - 30 ngay. Be, nghe thudng
chet trong khoang 7 - 1 6 ngay ke tir khi phat benh. Thdi gian tiln triln cua benh dai

ngan tiiy theo tuoi, sue khoe con vat, each nuoi dudng.
Be, nghe bi benh giun dua dang di lii dii, cham chap, dau cui, lung cong, duoi cup.
Luc dau con cham chap theo me, khi nang be, nghe bo bu, nim mot cho, thd ylu,
bung dau, nSm ngua day giua, dap chan len phia bung, co th i thdy soi bung. Be, nghe
gay sut nhanh. Long xu, mat Id do, niem mac nhot nhat, mui kho, hoi thd th 6 i, mot so
con than nhiet tang tdi 40 - 41°C. Khi be, nghe sap chet than nhiet ha xuong dudi muc
binh thudng.
146


Hinh 109. Nghe bi benh giun dua va trimg giun dua trong phan
Mot trieu chung dien hinh la phan be, nghe long, mau trang, rat thoi. Co the xem
phan de chan doan benh. Khi mdi de phan be, nghe mau xanh den, deo, hoi tanh; ngay
sau phan mau vang, mui chua; 3 - 4 ngay sau phan cung dan lai, mau den hon. Neu be,
nghe mac benh giun dua thi phan Ion nhon hod tao, mau den chuyen sang mau vang
sam, sau do phan nga sang mau trang va long dan, khi benh nang thi phan trang han va
long, mui thoi kham, con vat ia vot can cau, phan di'nh bet d xung quanh hau mon, duoi
va khu>oi chan; con vat gay sut nhanh.
2.2.7. Benh tich
Xac chet gay, benh tich thay ro d dudng tieu hoa. Niem mac ruot co tu mau lam tam
do. Sua dac lai thanh cue, mau trang, khong tieu d da mui khe. Thay rat nhieu giun dua
d ruot non. Co the co 200 - 300 giun hoac nhieu hon trong ruot non, xep thanh 5 - 6
hang d doan ta trang, vit chat ruot va hang no noi tiep hang kia. Co the thay giun d cac
bp phan khac nhu da co, da mui khe, ong dan mat. CJ gan co nhung diem hoai tu mau
trang due.

Hinh 110. Be bi benh giun diia va giun dua gay va ruot

147



2.2.8. Chan doan
- Doi vai be, nghe con song: Can cu vao trieu chung lam sang, cac d in li?u ve djch
te hoc, xet nghiem phan ban phuomg phap Fulleborn.
- Ddi vai be, nghe da c h it: Mo kham kiem tra benh tich va tim giun dua a ruot non.
2.2.9. Dieu tr[
- Piperazin adipate: Lieu 0,3 - 0,5 g/kg TT. Tron lan thuc an cho con vat Sn ho&c
hoa nuac cho uong. Ty le tAy sach giun dat 90 - 92%.
- Mebendazoi. Lieu 15 - 20 mg/kg TT. Hoa nuac cho uong hoac tron thuc an cho
be, nghe an.
- Levamisol: Lieu 6 - 6,5 mg/kg TT (tiem bap thjt), 1 0 - 1 2 mg/kg TT (cho uong).
Ty le sach giun dat 90 - 96%.
- Tetramisol: Lieu 6 - 6,5 mg/kg TT (tiem bap thjt), 8 - 1 2 mg/kg TT (tron thuc an).
Ty le sach giun dat 90 - 96%.
- Ivermectin: Lieu 0,2 mg/kg TT, tiem duoi da. Ty le sach giun dat 90 - 100%.
2.3. Benh giun dua ngua (Parascariosis)
2.3.1. Can benh, ky chu va vi tri ky sinh
Benh gay ra do loai giun tron Parascaris equorum, thuoc ho Ascarididae, ky sinh a
ruot non (co khi a da day) cua ngua, lira, la.
2.3.2. Hinh thdi can benh
Giun dua ngua hinh ong, hai dau thon dan, mau vang nhat, xung quanh mieng co 3
moi, moi a lung to, 2 moi bung thi
nho. Phia trong moi con co rang
nho. Thuc quan don gian, hinh ong,
phia sau phinh to.
Giun cai dai 18 - 47 cm, duoi
thang, am ho a mat bung va a
khoang 1/4 phia truac than. Giun due
dai 15 - 28 cm, duoi cong ve phia
bung, canh duoi hai nho, 2 gai giao

hop dai bang nhau (2,4 - 3,0 mm).
Trung giun hoi tron, mau vang

Hinh 111. Cau tao cua P. equorum

sam hoac nau, duong kinh 0,09 - 0,1
mm, vo co 4 lap, lop vo ngoai nhap
nho lan song, co khi lop vo nay bi
chuoi di.
148

1. Moi; 2, 3. D uoi giun c&i
4. Duoi giun due; 5. Trung


Hinh 112. P. equorum truong thanh

Hinh 113. Trung P. equorum moi theo phan ra
ngoai va trimg dang phat trien o ngoai canh

2.3.3. Vong doi
Giun cai sau khi thu tinh de trung d ruot non, trung theo phan ra ngoai. Trung phan
tan d chuong ngua, bai chan. Sau 7 - 8 ngay d ngoai canh, trung phat trien thanh trung
co phoi thai va co sue gay benh.
Thdi gian phat trien cua trung phu thuoc nhieu vao nhiet do ben ngoai (t° la
5°C can 37 ngay, 25°C can 8 ngay, 35°C can 4 ngay). Am do cung anh hudng tdi
sir phat trien cua trung. Trung gay nhiem theo thuc an, nude uong vao tdi ruot non
thi nd ra au trung. Au trung chui vao tinh mach ruot, theo mau ve tinh mach cua
vao gan, qua tim, len phoi, vao phe bao, chi nhanh khi quan, khi quan, len hau roi
mieng, dugc nuot lai dudng tieu hoa, tdi ruot non thi ky sinh d do va phat trien

thanh giun trudng thanh. Thdi gian hoan thanh vong ddi can khoang 2 thang (trung
binh la 44 - 47 ngay).

Hinh 114. Vong doi
P. equorum o ngua
1. Trung theo phan ra ngoai
2. Trung phat triln thanh trung
c6 sue gay b?nh o ngoai canh
3. N gua nuot trung c6 Su trung
4. Trung phat trien thanh giun
truong th&nh ky sinh 6 ruot non.

149


2.3.4. D\ch te hoc
- Benh thay d ngua, lira, la. Benh giun dua gay thiet hai 1dm cho nhung co so chan
nuoi ngua tap trung, co khi lam chet den 30 - 40% so ngua non.
- Tuoi mac benh: Ngua, lira va la tir 2,5 thang den 25 tu 6 i deu mac. Nhung b?nh
thay nhieu va nang d nhung sue vat non, con sue vat Ion chi mang giun dua.
- Dudng truyen benh: Chu yeu la qua mieng vao dudng tieu hoa.
- Miia mdc benh: Benh thay d ca 4 miia trong nam, nhung tap trung nhieu vao miia
he va miia thu (Hoang Van Dung, 2001).
- Trung giun dua ngua co sue de khang manh, de phat tan ngoai ngom canh nen
benh phan bo rong. CJ nhiet do tren 39°C trung mat kha nang gay benh, nhung d nhi?t
do thap (- 9°C hoac - 11°C) trung con song dugc 16- 55 ngay.
Theo Geogi (1985), ngua nhiem giun dua rat sdm sau khi sinh. Vi vay, viec ve sinh
bau vu ngua me va chuong nuoi ngua la bien phap co hieu qua cao. Austin va cs (1990)
cho biet, ngua dang bu sua va cai sua mac benh giun dua la chu yeu (ty le nhiem dudi 1
nam tuoi la 31 - 36%, tren 1 nam la 25%).

Ket qua nghien cuu cua Hoang Van Dung va cs (2001) cho thay, ngua d Thai
Nguyen va Bac Kan nhiem giun dua la 25,02%, cudng do nhiem trung binh la 1.436,3
trung/g phan; ty le nhiem qua mo kham ngua la 28,87%, cudng do nhiem 1 - 224
giun/ngya.
2.3.5. C ache sinh benh
- Giun trudng thanh gay ton thuomg ruot non: Viem, tac, thung ruot. Co mot s6
trudng hgp viem phuc mac do giun lam thiing ruot. Go khi giun chui vao 6 ng dan mat
lam ong dan mat tac, co khi giun chui vao tuyen tuy.
- Giun tiet doc to lam ca nang tieu hoa bj roi loan, con vat co trieu chung thin kinh
do doc to giun tac dong den he than kinh.
- Au triing di hanh trong ca the co the mang vi khuan tir ruot vao cac td chuc khac.
Ngua non bi benh giun dua de mac benh truyen nhiem va benh truyln nhiem se phat ra
nang hon do sue de khang ciia ca the giam.

2.5.6. Trigu chung
Ngua ldn nhiem giun dua thudng d trang thai mang triing, trieu chung khong ro ret.
6 ngua non, trieu chung bilu hien nang va ro. Thdi ky d iu iu triing di hanh lam ngua
non bi ho, nude mui chay, than nhiet hoi tang, co luc thin kinh con vat bi kich thich.
Thdi ky sau (giun da phat triln thanh trudng thanh) ngua thudng bj viem ruot, tieu hoa
r6 i loan, bung to, cham ldn, than nhiet tang cao, co khi co trieu chung thin kinh. Niem
mac nhgt nhat do hong cau va huyet sac to giam.

150


Theo Skrjabin (1963), ngua con bj benh giun dua co hien tuong dong kinh, co giat,
bai liet phan than sau, tham chi' giay giua dien dai. Niem mac nhcrt nhat, tao bon va ia
chay xen ke, phan mau xanh xam nhot nhat, mui hoi th 6 i. Con vat chuong hoi ruot,
bung chuong to, dau bung.


Hinh 115. Giun diia ky sinh gay va ruot a ngua va ngua bi benh giun diia nang
2.3.7. Benh tich
Viem cata da day, viem cata hoac viem cata xuat huyet cac phan tiep theo cua he
ti£u hoa, thuy thung do u huyet duoi tang niem mac va duoi tang tuomg mac ruot gia.
Co cac loai lam ba cau, bach cau ai toan, bach cau trung ti'nh hinh gay... phu kin tren
niem mac. Thay hien tuomg tang sinh tang ngoai dong mach d cac co quan noi tang.
He noi vong mac, hach lam ba tang sinh, nhieu mach mau bj gian ra, to chuc tang
sinh. Trong chat tham xuat cua khi quan deu co nhieu hoac it te bao lam ba cau va
bach cau ai toan.
2.3.8. Chan doan
- Ddi vai ngua con sdng: Kiem tra phan bang phuong phap phu noi tim trung giun
dua. Co th i dung thudc dac hieu tay giun dua ngua de chan doan benh.
- Doi vai ngua da c h it: Mo kham kiem tra benh tich va tim giun dua d ruot non.
2.3.9. D iiu tri
Co thi sir dung mot trong cac hoa duoc sau de tay giun dua cho ngua:
- Levamisol: Lilu

8

mg/kg TT, tiem bap thit.

- Fenbantel: Lilu 6 mg/kg TT, cho uong. Thuoc co tac dung tot vdi giun dua ngua
d cac giai doan phat trien.
- Fenbendazoi. L ilu 10 mg/kg TT, cho uong, hieu qua tay giun dua ngua cao va
an toan.
- Mebendazol: Lieu 8 - 1 0 mg/kg TT, cho uong.
\

r


- Morantei. Lieu 10 mg/kg TT, cho uong.
- Oxfendazoi. Lieu 10 mg/kg TT, cho uong.

151


- Piperazin base. Lieu 80 - 100 mg/kg TT, cho uong.
- Ivermectin : Lieu 0,2 mg/kg TT, tiem duoi da.

Hoang Van Dung (2001) da thi nghiem tay giun dua cho ngua, ket qua cho thay:
Ivermectin (lieu 0,2 mg/kg TT), Mebendazol (lieu 10 mg/kg TT), Oxfendazol (lieu 10
mg/kg TT), Levamisol (lieu 8 mg/kg TT) va Exhelm II (lieu 10 mg/kg TT) deu cho hieu
lire tay giun dua P. equorum cao (100%).
2.3.10. Phong benh
- Tay giun dua cho ngira 2 lan 1 nam. Hoang Van Dung (2001) da khuyen cao:
Ngira con can dugc tay giun dua vao luc 2,5 thang tuoi, tay lan 2 vao thdi diem sau cai
sua ( 6 - 7 thang tuoi), tay lan 3 vao luc 9 - 10 thang tuoi. Khi tay nhot ngua 6 ngay, tap
trung phan u diet trung giun. Ngua co chira can tay trudc khi de 2 thang. Chan doan kip
thdi de each ly va dieu tri nhung con benh.
- Ve sinh chuong trai, thuc an, nude uong va dung cu chan nuoi ngua.
- Chu y khau nuoi dudng, quan ly va cham soc ngua non de han che benh.
2.4. Benh giun dua ga (Ascaridiosis)
2.4.1. Can benh, ky chu va vi tri ky sinh
Benh do loai giun Ascaridia galli, thuoc ho Ascaridiidae gay ra. Giun trudng thanh
ky sinh d ruot non ga, ga tay, ga rung.
2.4.2. Hinh thdi can benh
Giun dua ga mau vang nhat hoac
mau trang nga, than co van ngang,
quanh mieng co 3 moi. Tren moi moi
co rang.

Kich thudc tuong doi ldn. Giun
cai dai 6,5 - 11 cm, am ho d doan
giua than. Giun due dai 2,6 - 7 cm.
Co canh duoi va 10 doi gai choi, co
ban hut hinh tron trudc hau mon
(dudng kinh 0,17 - 0,23 mm), co 2
gai giao hgp dai bang nhau (0,63 1,95 mm), phia tren phinh to, dau gai
rat nhon.
Trung giun hinh bau due, kich
thudc 0,075 - 0,092 x 0,045 - 0,057
mm. Vo ngoai nhan, mau tro nhat.

Hinh 116. Cau tao giun dua ga
1. Phin dau
2. Duoi giun due
3. Duoi giun c&i
4. Trimg m6i theo phan ra ngoai
5. Trimg c6 sue gay nhiem

152


Hinh 117. Trimg giun dua ga mai
theo phan ra ngoai

Hinh 118. Giun dua ga a ruot non

2.4.3. Vongdcfi
Giun cai sau khi thu tinh de rat nhieu trung (trung binh mot giun cai de 72.500
trung/ngay). Trung theo phan ra ngoai. Neu gap dieu kien thich hop (t°, oxy, do am) thi

trung phat trien thanh trung co au trung co sue gay benh. Trung nay lan vao thuc an,
nude uong cua ga. Vao dudng tieu hoa, tdi da day tuyen va da day ca thi au trung nd ra,
di hanh tdi doan trudc ruot non. Sau 1 - 2 gid au trung chui vao cac tuyen d ruot va phat
trien d do 19 ngay, roi trd lai xoang ruot va phat trien thanh giun dua trudng thanh. Thdi
gian hoan thanh vong ddi la 35 - 58 ngay.
f

r

r

Hinh 119. Vong dai
Ascaridia galli a ga
1. Trung theo phan ra ngoai
2. Trung ph&t trien thanh trung c6 sue
gay benh
3. Gh nuot trung c6 au trung c6 sue
gay benh
4. Trung phat trien thanh giun truong thanh
trong ruot non ga

2.4.4. Dich te hoc
- Benh giun dua ga phan bo rat rong. Ket qua dieu tra cho thay, d cac tinh d 6 ng
bang, trung du va mien nui ga deu nhiem vdi ty le cao tu 33,3% tdi 69,8% (Pham Van
Khue vacs, 1996).
- Bien dong nhiem giun dua theo tuoi.

153



Qua mo kham, cac tac gia thay, ty le nhiem giun dua or ga giam theo tuoi. Nhung
mot so tac gia khac lai cho rang, ty le nhiem khong bien dong theo tuoi.
Nghien cuu v l tinh hinh nhilm giun, san cua ga 6 khu vuc Ha Noi, Do Hong Cuong
va cs (1999) cho bilt, ga Ri va ga Logo 6 Ha Noi nhiem giun dua la 13,44%, ty 1?
nhiem cao 6 ga duoi 2 thang tuoi, sau do giam dan.
- CJ nhiet do 17 - 39°C, dm do 90 - 100% trung giun dua ga phat trien tot. Neu nhiet
do qua cao (tren 50°C) trung chit nhanh. Duoi anh nang mat troi chieu true tiep, trung
giun dua ga trong phan chet sau 1- 1, 5 ngay.
- KMu phin thuc an thilu vitamin A va B thi ga nhiem giun dua nhieu hon va giun
co kich thuoc Ion hon so voi ga an khau phan co du vitamin A, B.
2.4.5. C ache sinh benh
- Tac dong ca giai: Trong thoi gian di chuyen tu xoang ruot vao tuyen ruot, au
trung pha hoai niem mac va nhung mao, gay viem, tu mau. Khi co nhieu giun trudng
thanh ky sinh gay tac hoac thiing ruot.
- Tac dong do doc td: Giun tilt chit doc lam ga bj ngo doc, cham Ion, luong
trung giam.
- Tac dong chiem doat chat dinh duang: Giun dua chiem chat dinh duong cua ga,
lam ga gay yeu, cham Ion.
- Au triing giun con m o duong cho vi khuan vao c o the gay benh truyen nhiem.

2.4.6. Trieu chimg lam sang
Neu ga nhilm giun dua nang, trieu chung the hien ro. Ga con sau khi nhiem 10- 40 ngay
thiy mao nhot nhat, gay yeu, phan luc tao, luc long, canh ru. Co the chet do benh nang.
Nghien cuu mot so chi tieu sinh ly mau ciia ga nhiem giun dua o khu vuc Ha Noi,
Nguyen Thj Kim Thanh va cs (2000) cho biet: Khi ga nhiem giun dua, so luong hong cau
va ham luong Hemoglobin giam, dong thoi so luong bach cau tang ro ret so vcri ga khoe.
Nhiem nhe thi trieu chung khong ro.
2.4.7. Benh tich
Xac gay, long xu, mao trang nhot. Niem mac ruot bi ton thuong, co hien tuong
viem, thuy thung, sung huyet, tu huyet. Nhung noi co nhieu iu triing thi t 6 chuc lien kit

tang sinh. Gan thuong tu huyet.
2.4.8. Chan doan
- Doi vai ga con song: Kiem tra phan bang phuong phap phii n 6 i tim trung giun
dua, ket hop voi quan sat trieu chung lam sang (can phan biet trung giun dua va trung
giun kim).
r

r

*

7

- Doi vai ga chef. Mo kham tim giun dua truong thanh va kiem tra benh tich.
154


2.4.9. Dieu trj
- Piperazin: Lieu 200 - 300 mg/kg TT, tron thuc an cho ga an. Hieu qua tot. Co the
pha thuoc vao nuac cho ga uong theo ty le 1 lit nuac pha 4 gam Piperazin (hieu qua dat
80% voi giun truong thanh).
- Phenothiazin: Lieu 500 - 1000 mg/kg TT (ga con).
2000 mg/kg TT (ga Ion).
Tron lan thuc an cho ga an.
- Mebendazoi. Lieu 40 - 50 mg/kg TT. Cho ga uong, hoac tron thuc an ty le 60
ppm, cho an lien tuc 3 ngay.
- Levamisol: Lieu 30 mg/kg TT, tron thuc an cho an.
- Cambendazoi. Lieu 70 mg/kg TT. Tron thuc an cho an.
- Febantel: Tron thuc an, ty le 60 ppm, cho an


6

ngay lien tuc.

*
Chu y: Khi tay giun, can nhot ga 3 ngay de tap trung phan u, ve sinh va tieu doc
dung cu va chuong nuoi ga.
2.4.10. Phong benh
- Dinh ky tay giun dua cho ga lan va ga con bang mot trong cac loai hoa dugc tren.
- Tap trung phan ga de u, dinh ky ve sinh nen chuong, san choi va dung cu chan
nuoi ga.
- Cach ly ga benh, nuoi rieng ga Ion va ga con de tranh cam nhiem trung giun dua
co sue gay benh.
2.5. Benh giun dua o' cho
2.5.1. Can benh, ky chu va vi tri ky sinh
Benh do hai loai giun tron la Toxocara canis, thuoc hg Anisakidae va Toxascaris
leonina, thuoc hg Ascaridae gay nen. Giun ky sinh a ruot non, da day cua cho, cao, cho
soi va nhieu loai an thit khac.
2.5.2. Hinh thdi can benh
- Toxocara canis: Giun mau vang nhat, dau hoi cong ve phia bung; co canh dau
rong, giua thuc quan va ruot co da day nho (day la dac diem cua hg Anisakidae). Giun
due dai 5 - 1 0 cm, duoi cong hoi tu, co canh duoi va 1 doi gai giao hgp dai bang nhau
(0,75 - 0,85 mm). Giun cai dai 9 - 18 cm, duoi thang.
Trung giun hoi tron, vo trung lo cho nhu to ong, vo day, mau vang, kich thuoc 0,08
- 0,085 x 0,064 - 0,072 mm.
- Toxascaris leonina: Mau vang nhat, canh dau rat hep, hoi cong ve phia lung. Giun
due dai 4 - 6 cm, duoi nhgn khong tu nhu T. canis, khong co canh duoi, co 1 doi gai
giao hgp dai bang nhau (1,2 - 1,5 mm). Giun cai dai 6,5 - 10 cm. Trung giun hoi tron,
vo ngoai nhSn, ducmg kinh 0,075 - 0,085 mm.
155



a

Hinh 120. Cdu tao cua Toxocara canis

Hinh 121. Cdu tao cua Toxascaris
leonina va trimg

A. DSu; B. Da day; C, D. Duoi giun due;
E. Duoi giun cai; G. Trung

A. Trung; B. Dau; C. D uoi giun due

2.5.3. Vong ddi
- Toxocara canis: Giun cai sau khi thu tinh de trimg, trimg theo phan ra ngoai, sau 5
ngay thanh trung co au trung co sue gay benh. Khi cho nuot phai trung nay, tori ruot non
iu trung no ra, theo mau ve gan, khi quan, vao mieng roi tro lai ruot non phat trien
thanh giun truong thanh. Mot so au trung sau khi vao phoi khong vao phe quan ma van
theo dai tuan hoan ve cac to chuc lam thanh ken, au trung 6 trong ken khong chet va
cung khong phat trien. Neu cho an phai ken co au trung thi vao ruot, au trung tiep tuc
phat triln thanh giun truong thanh. Au trung co the truyen tir me vao thai (co trudng
hop cho so sinh da co giun dua ky sinh).
7

f

#

f


f

r

- Toxascaris leonina: Trung giun theo phan cho ra ngoai, gap nhiet do va am do
thich hop, sau 3 ngay phat trien thanh trung co sue gay benh. Cho nu 6 t phai trung, trung
no thanh in trimg, sau 3 - 4 tuan phat trien thanh giun truong thanh.

Hinh 122. Vong ddi T. canis
d cho
1. Trung theo phan ra ngoai
2. Trung ph£t trien thanh trung co
sue gay b?nh
3. Ch6 nuot trung c6 au trung co sue
gay benh

156


2.5.4. Djch te hgc
- Cho co the nhiem giun dua T. canis qua 3 duong:
+ Qua thuc an, nuoc uong.
+ An thjt cho con song co ken mang au trung.
+ Qua bao thai.
- T. canis ky sinh o cho con, con T. leonina ky sinh 6 cho 6 thang tuoi tro len. Ty le
nhiem giun dua o cho giam dan theo tuoi (cho so sinh den 4 thang tuoi nhiem 53%, 6
thang - 1 nam tuoi nhiem 25%, truong thanh nhiem 12%).
- Cho ngoai va cho cai nhiem giun dua cao (cho due nhiem 17%, cho cai nhiem
28%; cho ngoai nhiem 40,6%, cho noi nhiem 28,1%).

Nghien cuu tinh hinh nhiem giun tron 6 cho nuoi tai Ha Noi, Hoang Minh Due va
Nguyen Thj Kim Lan (2008) cho biet, cho nhiem giun dua T. canis la 20%, T. leonina la
24,26%, ty le nhiem giam theo tuoi cho (cho duoi 3 thang tuoi nhiem T. canis 40,86%,
3 - 8 thang tuoi nhiem 25,89%, 8 - 1 2 thang tuoi nhiem 12,39%; doi voi loai T. leonina:
Cho duoi 3 thang tuoi khong thay nhiem, cho 3 - 8 thang tuoi nhiem 33,9%, 8 - 1 2
thang nhiem 42,1%, tren 12 thang nhiem 19,2%).
- Trung giun dua co sue de khang manh, co the phat trien duoc trong cac dung dich
clorua thuy ngan, sunfat dong nong do cao.
2.5.5. C ache sinh benh
A

'

">

7

1 f

- Au trung di hanh lam ton thuong mot so co quan, to chuc (gan, phoi, mach
mau...). NSu nhieu giun truong thanh ky sinh thi gay tac ruot, co khi thung ruot. Giun
chui vao ong dan mat lam tac ong dan mat, cho co the chet.
- Au trung giun con mang vi khuan den cac co quan, to chuc gay viem.
2.5.6. Trieu chung lam sang
Con vat gAy com, cham Ion, thieu mau. An kem, non mua, tao bon, sau ia chay.
Bung chuong to, long xu. Co khi co trieu chung giong nhu dong kinh hay benh dai.
2.5.7. Chan doan
f

f


\

- Doi vai cho con song: Xet nghiem phan bang phuong phap phu noi tim trung giun
dua. Phan biet trung cua 2 loai giun tren, dong thoi theo doi trieu chung lam sang cua
con vat.
- Ddi vai cho da chet: M 6 kham tim giun dua o ruot non va da day cho.
2.5.8. Dieu tri
- Piperazin hydrat: Lieu 100 - 150 mg/kg TT. Tron thuc an cho cho an.
157


- Piperazin citrat. Lieu 150 mg/kg TT. Tron thuc an cho cho an.
- Piperazin adipate: Lieu 100 mg/kg TT. Tron thuc an cho cho an.
- Levamisoi. Lieu 1 5 - 2 0 mg/kg TT. Tron thuc an cho cho an.

Hieu qua tay rat cao.
- Mebendazol: Lieu 90 - 100 mg/kg TT. Tron thuc an cho cho an.

Thuoc an toan va hieu qua cao.
Hoang Minh Due va Nguyen Thi Kim Lan (2008) da su dung thuoc Levamisoi, lieu
15 mg/kg TT de tay giun dua cho cho, ket qua cho thay, thuoc co hieu luc xky dat
8 6 ,6 6 %, trong khi dung thuoc Sanpet (lieu 25 mg/kg TT), hieu luc t£y giun dua va cac
giun tron khac dat 93,33%.
3. CAC BENH GIUN KIM
•

3.1. Bfnh giun kim ga (Heterakiosis)
3.1.1. Can bgnh, ky chii va v/ tri ky sinh
Benh do hai loai giun la Heterakis gall inarum va Heterakis beramporia thuoc h
Heterakididae gay ra.
Giun kim ky sinh
thuy cam.

6

manh trang, co khi o ca ruot non ga, ga tay, chim va cac loai

3.1.2. Hinh thdi can benh
- Heterakis gallunae: Giun kim mau vang nhat, dau co 3 moi, tui mieng hinh ong,
thuc quan phinh to thanh hinh cu hanh (dai 0,27 - 0,33 mm, rong 0,15 - 0,24 mm).

Hinh 123. Cdu tao giun kim ga
1. Phin diu; 2. Duoi giun due; 3. Duoi giun c&i; 4. Trung c6 au trung; 5. Trung

158