ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC

NGUYỄN THỊ MAI ANH

VẬN DỤNG QUAN ĐIỂM DẠY HỌC KIẾN TẠO
TRONG DẠY HỌC CHƢƠNG “NHÓM OXI”
HÓA HỌC 10 NÂNG CAO

LUẬN VĂN THẠC SĨ SƢ PHẠM HÓA HỌC

HÀ NỘI – 2014


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC

NGUYỄN THỊ MAI ANH

VẬN DỤNG QUAN ĐIỂM DẠY HỌC KIẾN TẠO
TRONG DẠY HỌC CHƢƠNG “NHÓM OXI”
HÓA HỌC 10 NÂNG CAO
LUẬN VĂN THẠC SĨ SƢ PHẠM HÓA HỌC
Chuyên ngành: LÝ LUẬN VÀ PHƢƠNG PHÁP DẠY HỌC
(BỘ MÔN HÓA HỌC)
Mã số: 60 14 01 11
Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS. TS. TRẦN TRUNG NINH

HÀ NỘI – 2014

MỤC LỤC
Lời cảm ơn ....................................................................................................................... i
Danh mục các chữ cái viết tắt ......................................................................................... ii
Mục lục ........................................................................................................................... iii
Danh mục các bảng ....................................................................................................... vi
Danh mục các hình ........................................................................................................ vii
MỞ ĐẦU ........................................................................................................................ 1
Chƣơng 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC VẬN DỤNG LÝ
THUYẾT KIẾN TẠO ................................................................................................... 6
1.1. Tổng quan về vấn đề nghiên cứu ............................................................................ 6
1.2. Xu hướng đổi mới phương pháp dạy học ............................................................... 7
1.2.1. Đổi mới phương pháp dạy học – Xu hướng chung của Việt Nam cũng như
của thế giới ...................................................................................................................... 7
1.2.2. Đổi mới phương pháp dạy học hóa học ở trường trung học phổ thông ................ 9
1.3. Lí thuyết kiến tạo .................................................................................................. 10
1.3.1. Thuật ngữ ........................................................................................................... 10
1.3.2. Quá trình hình thành và phát triển của thuyết kiến tạo ...................................... 11
1.3.3. Cơ sở tâm lí học của thuyết kiến tạo .................................................................. 12
1.3.4. Quan điểm cốt lõi của thuyết kiến tạo ................................................................ 13
1.4. Tiếp cận kiến tạo trong dạy học ............................................................................. 14
1.4.1. Quan điểm kiến tạo trong học tập ....................................................................... 14
1.4.2. Quan điểm kiến tạo trong dạy học ...................................................................... 15
1.4.3. Mô hình dạy học theo thuyết kiến tạo ................................................................. 21
1.5. Một số phương pháp và kĩ thuật sử dụng trong dạy học theo quan điểm kiến tạo 23
1.5.1. Về phương pháp dạy học tích cực ....................................................................... 23
1.5.2. Phương pháp dạy học theo dự án ........................................................................ 24
1.5.3. Phương pháp dạy học nhóm ................................................................................ 27
1.5.4. Phương pháp tự học có hướng dẫn...................................................................... 33
1.5.5. Một số kĩ thuật dạy học sử dụng trong dạy học kiến tạo .................................... 35
1.6. Khảo sát việc sử dụng các phương pháp dạy học ở một số trường THPT trên

địa bàn thành phố Hà Nội. ............................................................................................ 39
Tiểu kết chương 1.......................................................................................................... 40
1


Chƣơng 2: VẬN DỤNG QUAN ĐIỂM DẠY HỌC KIẾN TẠO THÔNG QUA
MỘT SỐ PHƢƠNG PHÁP DẠY HỌC TÍCH CỰC CHƢƠNG “NHÓM OXI”
HÓA HỌC 10 NÂNG CAO ........................................................................................ 41
2.1. Giới thiệu về chương trình sách giáo khoa hóa học 10 nâng cao .......................... 41
2.1.1. Cấu trúc chương trình ............................................................................................ 41
2.1.2. Chuẩn kiến thức và kĩ năng sách giáo khoa hóa học 10 nâng cao ...................... 42
2.2. Mục tiêu bài học và một số chú ý về phương pháp dạy học chương nhóm oxi .... 43
2.2.1. Mục tiêu của chương ........................................................................................... 43
2.2.2. Một số điểm cần lưu ý khi dạy học chương nhóm oxi ........................................ 44
2.3. Tổ chức quá trình dạy học theo lí thuyết kiến tạo .................................................. 44
2.3.1. Một số biện pháp tìm hiểu kiến thức và nhu cầu học tập của học sinh .............. 44
2.3.2. Tạo môi trường học tập cho học sinh kiến tạo kiến thức .................................... 46
2.4. Thiết kế một số giáo án chương nhóm oxi hóa học 10 nâng cao theo quan điểm
dạy học kiến tạo ............................................................................................................ 49
2.4.1. Những yêu cầu trong thiết kế bài lên lớp theo quan điểm kiến tạo .................... 49
2.4.2. Qui trình thiết kế giáo án theo quan điểm kiến tạo ............................................. 50
2.4.3. Chuẩn bị cho bài lên lớp ...................................................................................... 52
2.4.4. Một số giáo án theo quan điểm kiến tạo chương nhóm oxi ................................ 54
Tiểu kết chương 2.......................................................................................................... 80
Chƣơng 3: THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM…………………………………………..
81
3.1. Mục đích và nhiệm vụ thực nghiệm sư phạm ........................................................ 81
3.1.1. Mục đích thực nghiệm sư phạm .......................................................................... 81
3.1.2. Nhiệm vụ thực nghiệm sư phạm ......................................................................... 81
3.2. Nội dung và kế hoạch tiến hành thực nghiệm ........................................................ 81

3.2.1. Chọn đối tượng và địa bàn thực nghiệm ............................................................. 81
3.2.2. Tiến hành thực nghiệm........................................................................................ 82
3.2.3. Phương pháp xử lí kết quả thực nghiệm sư phạm............................................... 83
3.3. Phân tích kết quả thực nghiệm sư phạm ................................................................ 84
3.3.1. Đánh giá kết quả thực nghiệm sư phạm định tính theo phiếu đánh giá của giáo
viên và học sinh ................................................................................................................. 84
2


3.3.2. Phân tích định lượng kết quả thực nghiệm sư phạm ........................................... 90
3.4. Một số hình ảnh thực nghiệm............................................................................... 100
Tiểu kết chương 3........................................................................................................ 105
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ........................................................................... 106
1. Kết luận ................................................................................................................... 106
2. Khuyến nghị ............................................................................................................ 106
TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................................................ 108
PHỤ LỤC.................................................................................................................... 111

3


MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Thời đại mà chúng ta đang sống là thời đại diễn ra cuộc chạy đua quyết liệt về
khoa học – công nghệ giữa các quốc gia. Trong bối cảnh đó, những quốc gia không
phát triển được năng lực khoa học – công nghệ của mình sẽ khó tránh khỏi sự tụt
hậu, chậm phát triển. Do vậy, một nền giáo dục tiên tiến tạo ra được nguồn nhân
lực chất lượng cao có đóng góp cho sự phát triển khoa học công nghệ quốc gia,
thúc đẩy sự phát triển kinh tế bền vững là cái đích mà tất cả các quốc gia đều
hướng tới. Một trong những mục tiêu của nền giáo dục đó là mang đến cho học

sinh niềm say mê học tập, khát khao hướng tới những chân trời mới của tri thức với
một niềm tin mãnh liệt rằng mình có thể thực hiện được khát vọng đó; đồng thời
giúp học sinh nhận ra được những năng lực trí tuệ của mình để đi tìm tiếp lời giải
cho những vấn đề chưa được giải quyết theo con đường phù hợp nhất với năng lực
của bản thân.
Đổi mới giáo dục là hoạt động thường xuyên, liên tục. Trong thời gian qua,
giáo dục nước ta đã thực hiện nhiều cuộc cải cách nhưng kết quả đem lại chưa như
mong đợi. Vào ngày 9 tháng 10 năm 2013, Hội nghị lần thứ 8 Ban Chấp hành
Trung ương Đảng khóa XI đã nhất trí ban hành nghị quyết về đổi mới căn bản toàn
diện về giáo dục và đào tạo trong đó Nghị quyết nhấn mạnh: “Tiếp tục đổi mới
mạnh mẽ phương pháp dạy và học theo hướng hiện đại; phát huy tính tích cực,
chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến thức, kỹ năng của người học; khắc phục lối
truyền thụ áp đặt một chiều, ghi nhớ máy móc. Chuyển từ học chủ yếu trên lớp
sang tổ chức hình thức học tập đa dạng, chú ý các hoạt động xã hội, ngoại khóa,
nghiên cứu khoa học…”
Như vậy, để đáp ứng nhu cầu phát triển năng lực cho học sinh, việc tổ chức hình
thức học tập đa dạng cho người học đòi hỏi đội ngũ giáo viên phải có kiến thức sâu
rộng - liên môn, xuyên môn. Hơn nữa, với cùng một nội dung kiến thức nhưng lựa
chọn phương pháp dạy học khác nhau thì kết quả cũng sẽ khác nhau. Do đó, người
giáo viên cần biết cách lựa chọn phương pháp dạy học nào là phù hợp nhất, phát huy
được năng lực đặc biệt là năng lực tư duy của người học. Quan điểm “dạy học kiến
tạo” với các phương pháp dạy học tích cực sẽ giúp cho học sinh phát triển được những
4


năng lực đó. Dạy học kiến tạo chính là một chiến lược, một quan điểm giúp học sinh
có thể phát triển hết các năng lực đặc biệt là năng lực tư duy của bản thân.
Quan điểm dạy học kiến tạo được xây dựng dựa trên LTKT là một trong
những quan điểm dạy học hiện đại, tích cực đã và đang được vận dụng vào dạy học
ở nhiều nước tiên tiến trên thế giới và ở Việt Nam. Trong quan điểm dạy học kiến

tạo, người học tích cực chủ động kiến tạo kiến thức của bản thân qua kinh nghiệm
vốn có và tương tác với môi trường học tập. Dạy học kiến tạo không chỉ giúp người
học nắm được kiến thức, kĩ năng, kĩ xảo cần có mà quan trọng hơn là thúc đẩy được
khả năng tư duy, sáng tạo của người học và những trải nghiệm trong thực tế giúp
người học hoàn thiện khả năng làm người đáp ứng những đòi hỏi và yêu cầu của một
xã hội phát triển.
Hiện nay, trong các hướng nghiên cứu về LTKT thì vấn đề được nhiều nhà
khoa học quan tâm là vận dụng lí thuyết này vào dạy học. Ở nước ta, đã có một số
đề tài nghiên cứu vận dụng các tư tưởng, quan điểm của LTKT vào dạy học và
bước đầu đã thu được những thành công nhất định. Tuy nhiên, số lượng các nghiên
cứu này chưa nhiều đặc biệt chưa có nhiều đề tài áp dụng quan điểm kiến tạo vào
dạy học bộ môn Hóa học ở trường THPT, do đó cần phải tiếp tục thực hiện các đề
tài theo hướng này.
Những lý do trên là cơ sở để chúng tôi lựa chọn đề tài nghiên cứu với tiêu đề:
Vận dụng quan điểm dạy học kiến tạo trong dạy học chương “Nhóm Oxi” Hóa
học 10 nâng cao
2. Mục đích nghiên cứu
Nghiên cứu LTKT và vận dụng một số PPDH tích cực như như PPDH nhóm,
PPDH dự án, PP tự học có hướng dẫn trong môn hóa học ở trường THPT nhằm
phát triển năng lực tư duy hóa học cho HS đồng thời giúp học sinh phát huy tính
tích cực trong hoạt động nhận thức.
3. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Nghiên cứu cơ sở lý luận của việc vận dụng lí thuyết kiến tạo.
- Nghiên cứu nội dung chương “Nhóm Oxi” sách giáo khoa hóa học 10 nâng cao.
- Thiết kế các giáo án thuộc chương “Nhóm Oxi” sách giáo khoa hóa học 10 nâng
cao, trong đó có vận dụng quan điểm dạy học kiến tạo.
5


- Thực nghiệm sư phạm, xử lí kết quả, đánh giá hiệu quả của đề tài.

3.1. Nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn của đề tài
- Nghiên cứu xây dựng tài liệu tổng quan về LTKT với các PPDH tích cực như
PPDH nhóm, PPDH dự án, PP tự học có hướng dẫn. (Tập hợp tài liệu sách và
internet, nghiên cứu và phân tích tài liệu, tổng kết và viết tài liệu tổng quan về dạy
học kiến tạo với các PPDH nêu trên).
- Cách tiếp cận về quan điểm dạy học kiến tạo.
- Mô hình triển khai PPDH dự án, PPDH nhóm và PP tự học có hướng dẫn ở các
trường THPT.
3.2. Áp dụng quy trình triển khai 3 PPDH và thiết kế giáo án.
- Nghiên cứu nội dung hóa học 10 nâng cao, từ đó thiết kế kế hoạch bài học có thể triển
khai các PPDH tích cực như PPDH nhóm, PPDH dự án, PP tự học có hướng dẫn.
- Thiết kế một số giáo án có sử dụng ba PPDH này.
3.3. Thực nghiệm sư phạm
Triển khai TNSP và đánh giá hiệu quả của quan điểm dạy học kiến tạo đem
lại trên đối tượng giáo viên và học sinh.
4. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu
4.1. Khách thể nghiên cứu
Quá trình dạy học hóa học lớp 10 nâng cao ở trường THPT.
4.2. Đối tượng nghiên cứu
Quan điểm dạy học kiến tạo với các PPDH tích cực như PPDH nhóm, PPDH
dự án, PP tự học có hướng dẫn và quá trình thực hiện của học sinh.
5. Phạm vi nghiên cứu
- Về nội dung: Nghiên cứu quan điểm dạy học kiến tạo và vận dụng trong dạy học
chương “Nhóm Oxi” hóa học 10 nâng cao.
- Về địa bàn thực nghiệm sư phạm: chủ yếu trong phạm vi quận Hà Đông thành
phố Hà Nội.
- Về thời gian thực hiện đề tài: Từ 01/01/2013 đến 01/11/2014.
6. Mẫu khảo sát
- Lớp 10A3; 10A4 – Trường THPT Quang Trung Hà Đông – Hà Nội.
- Lớp 10A6; 10A7 – Trường THPT Lê Quý Đôn Hà Đông – Hà Nội.

6


7. Câu hỏi nghiên cứu
Phương pháp dạy học tích cực theo quan điểm dạy học kiến tạo được nghiên
cứu, vận dụng như thế nào trong dạy học nhằm giúp HS phát huy tính tích cực
trong nhận thức?
8. Giả thuyết khoa học
Nếu vận dụng tốt các PPDH tích cực theo quan điểm dạy học kiến tạo khi dạy
học chương “Nhóm Oxi” hóa học 10 nâng cao không những giúp học sinh nắm vững
kiến thức, phát huy tính tích cực, chủ động sáng tạo mà còn phát triển được năng lực
giải quyết vấn đề trong học tập góp phần nâng cao năng lực nhận thức, tư duy cho HS.
9. Phƣơng pháp nghiên cứu
+ Phương pháp nghiên cứu lý thuyết:
- Tổng quan các tài liệu tiếng Anh và tiếng Việt về các vấn đề có liên quan đến đề
tài: dạy học kiến tạo, lý thuyết nhận thức, tính tích cực hóa hoạt động nhận thức….
- Phối hợp các phương pháp phân tích, tổng hợp, hệ thống hóa, mô hình hóa, khái
quát hóa…
+ Phương pháp nghiên cứu thực tiễn
- Tìm hiểu, quan sát quá trình dạy học hóa học chương “Nhóm Oxi” hoá học 10
nâng cao. Phỏng vấn, trao đổi ý kiến với giáo viên ở trường THPT trong thời gian
thực nghiệm sư phạm.
- Thực nghiệm sư phạm nhằm kiểm nghiệm tính hiệu quả của đề tài và đưa ra các
đề xuất.
+ Phương pháp xử lý thông tin
Thu thập số liệu thực nghiệm, xử lý thống kê để rút ra các kết luận của đề tài.
10. Đóng góp mới của đề tài
- Làm rõ thêm lý thuyết “quan điểm dạy học kiến tạo ” là cơ sở lý luận của PPDH dự án,
PPDH nhóm và PP tự học có hướng dẫn.
- Áp dụng quy trình triển khai thực hiện ba phương pháp dạy học này để thiết kế một số

giáo án chương “Nhóm Oxi” hóa học 10 nâng cao và bước đầu tiến hành TNSP theo
quan điểm dạy học kiến tạo để đánh giá tính khả thi và hiệu quả của các đề xuất.

7


11. Cấu trúc luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận, khuyến nghị, tài liệu tham khảo, phụ lục, nội
dung chính của luận văn được trình bày trong 3 chương:
Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn của việc vận dụng lý thuyết kiến tạo
Chương 2: Vận dụng quan điểm dạy học kiến tạo thông qua một số phương pháp
dạy học tích cực chương “Nhóm Oxi” hóa học 10 nâng cao
Chương 3: Thực nghiệm sư phạm

8


TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Nguyễn Lăng Bình (2010), Dạy và học tích cực. Một số phương pháp và kĩ
thuật dạy học. Nxb ĐHSP Hà Nội.
2. Bernd Meier, Nguyễn Văn Cƣờng (2005), Phát triển năng lực thông qua
phương pháp và phương tiện dạy học mới. Tài liệu tập huấn dự án phát triển THPT.

3. Bernd Meier, Nguyen Van Cuong (2007), Tài liệu bồi dưỡng phương pháp
dạy học. Tài liệu tập huấn dự án phát triển THPT.
4. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2002), Chiến lược phát triển giáo dục 2001 – 2010.
Nxb Giáo dục, Hà Nội.
5. Bộ Giáo dục và đào tạo (2006), Tài liệu bồi dưỡng giáo viên Hóa học 10, Nxb
Giáo dục, Hà Nội.
6. Nguyễn Hữu Châu(1996), “Dạy và học toán theo lối kiến tạo”, Tạp chí Nghiên

cứu giáo dục(2), tr.20-21.
7. Nguyễn Hữu Châu (2005), “Dạy học kiến tạo, vai trò của người học và quan
điểm kiến tạo trong dạy học”, Tạp chí Dạy và Học ngày nay (5), tr.18-20
8. Nguyễn Cƣơng (2007), Phương pháp dạy học hóa học ở trường phổ thông và
đại học. Một số vấn đề cơ bản. Nxb Giáo dục, Hà Nội.
9. Dự Án Việt Bỉ (2003-2009). Bộ phiếu đánh giá dạy học tích cực và ba phương
pháp dạy học theo góc, học theo hợp đồng, học theo dự án, Hà Nội
10. Dự án Việt – Bỉ (2009), Nghiên cứu khoa học sư phạm ứng dụng. Nxb Đại học
sư phạm.
11. Dự án Việt – Bỉ (2010), dạy và học tích cực, một số phương pháp và kĩ thuật
dạy học. Nxb Đại học sư phạm.
12. Hồ Thị Mỹ Dung (2011), Vận dụng lí thuyết kiến tạo trong dạy học chương “
Dẫn xuất halogen – ancol – phenol” hóa học lớp 11 THPT. Luận văn thạc sĩ giáo
dục học, Đại học sư phạm thành phố Hồ Chí Minh
13. Vũ Cao Đàm ( 2007), Phương pháp luận nghiên cứu khoa học. Nxb Giáo dục, Hà Nội
14. Võ văn Duyên Em (2007), Dạy học kiến tạo – tương tác và sự vận dụng trong
dạy học phần phi kim hóa học lớp 10 THPT ban nâng cao. Luận văn thạc sĩ Giáo
dục học, trường Đại học Sư phạm Hà Nội, Hà Nội.
9


15. Geoffrey Petty (2003), Dạy học ngày nay. Sách dịch của dự án Việt – Bỉ đào
tạo GV các trường Sư phạm 7 tỉnh miền núi phía Bắc Việt Nam.
16. Lê Thanh Hùng (2009), “Phương pháp dạy học kiến tạo và vận dụng trong
dạy học phần hiđrocacbon lớp 11 nâng cao trung học phổ thông”. Luận văn cao
học, Trường Đại học Sư phạm TP. Hồ Chí Minh.
17. Trần Thị Thu Huệ (2010), “Dạy học theo góc, theo dự án, theo hợp đồng
trong dạy học hóa học ở trường THPT”, Tạp chí Giáo dục (243)
18. Luật Giáo dục (2005). Nxb chính trị Quốc gia, Hà Nội.
19. Louis Cohen, Lawrence Manion, Keith Morrison (2005), Cẩm nang thực

hành giảng dạy. Nxb Đại học Sư phạm Hà Nội, Hà Nội.
20. Phan Trọng Ngọ, Nguyễn Đức Hƣởng (2003), Các lý thuyết phát triển tâm lý
người. Nxb Đại học Sư phạm Hà Nội.
21. Đặng Thị Oanh, Nguyễn Thị Sửu (2006), Phương pháp dạy học các chương
mục quan trọng trong chương trình – sách giáo khoa hóa học phổ thông. Đại học
Sư phạm Hà Nội.
22. Đặng Thị Oanh, Đặng Xuân Thƣ, Trần Trung Ninh, Nguyễn Thị Nhƣ
Quỳnh, Nguyễn Phú Tuấn(2006), Thiết kế bài soạn hóa học 10 nâng cao. Nxb
Giáo dục, Hà Nội
23. Đặng Thị Oanh, Phạm Văn Hoan, Trần Trung Ninh(2006), Bài tập trắc
nghiệm hóa học 10. Nxb Giáo Dục.
24. Nguyễn Thị Sửu (2007), Tổ chức quá trình dạy học hóa học phổ thông. Nxb
Đại học Sư phạm Hà Nội.
25. Nguyễn Thị Sửu, Lê Văn Năm (2009), Phương pháp dạy học hóa học. Dạy
học các chương mục quan trọng trong chương trình sách giáo khoa hóa học phổ
thông. Nxb Khoa học và Kĩ thuật, Hà Nội.
26. Lê Trọng Tín (2006), Những phương pháp dạy học tích cực trong dạy học hóa
học. Đại học Sư Phạm thành phố Hồ Chí Minh
27. Nguyễn Xuân Trƣờng, Nguyễn Thị Sửu, Đặng Thị Oanh, Trần Trung
Ninh (2005), tài liệu bồi dưỡng thường xuyên giáo viên THPT. Nxb Đại học Sư
phạm Hà Nội.

10


28. Lê Xuân Trọng, Từ Ngọc Ánh, Lê Mậu Quyền, Phan Quang Thái
(2006), Sách giáo khoa hóa học 10 nâng cao. Nxb Giáo Dục, Hà Nội.
29. Lê Xuân Trọng, Trần Quốc Đắc, Phạm Tuấn Hùng, Đoàn Việt
Nga(2006), Sách giáo viên hóa học 10 nâng cao. Nxb Giáo Dục, Hà Nội.
30. Charlotte Hua Liu, Robert Matthews (2005), “Vygotsky’s philosophy:

Constructivism and its criticisms examined”, International Education Journal, 6 (3),
p. 386-399. />31. Glasersfeld E.von(1995), Radical Constructivism: A Way of Knowing and
learning,

Falmer

Press,

Taylor

&

Francis

Inc.

/>
ERICWebPortal/recordDetail ?accno=ED38135.
32. Jennifer A. Glaab, “Constructivism and Education”. />EP525/Constructivism.pdf
33.

/>
lop-10-theo-dinh-huong-tich-cuc-hoa-hoat-dong-cua-hoc-sinh-5355/
34.

11