Những đặc sắc nghệ thuật sử thi trong trường ca Iliat và Ôđixê của Hôme.

A: PHẦN MỞ ĐẦU.
1 Lý do chọn đề tài.
Có những tác phẩm đã ra đời cách đây rất lâu mà không bao giờ cũ, vẫn để
lại trong lòng người đọc những ấn tượng, ám ảnh, day dứt khôn nguôi. Đó là những
câu truyện ngụ ngôn, thần thoại, sử thi…. Dù năm tháng đổi thay, những vương
triều sụp đổ, những đền đài tiêu tan hết thì các tác phẩm văn học dân gian ấy vẫn cứ
tồn tại, bền bỉ như dòng sông chảy mãi tưới mát tâm hồn bao thế hệ người đọc hôm
qua, hôm nay và mai sau. Và không chỉ bồi đắp cho tâm hồn muôn triệu con người,
những câu truyện cổ ấy còn là nguồn cảm hứng khơi nguồn cho bao tác phẩm thơ
ca, hội họa, khiến trúc và điêu khắc…
Sử thi Iliat và Ôđixê của nhà thơ cổ đại Hy lạp Hôme nằm trong số ít các tác phẩm
đã làm được điều kỳ diệu đó! Tính đến nay đã gần 3000 năm kể từ sau khi Hôme
mất đi, nhưng những thiên anh hùng ca ông viết về những cuộc chiến tranh thành
Tơroa thì vẫn luôn sống mãi trong lòng người đọc. Những bản dịch sử thi Iliat và
Ôđixê gần đây luôn nằm trong danh sách những cuốn sách bán chạy nhất cùng với
những cuốn như Grisham và King. Sử thi Ôđixê đã tạo ra nguồn cảm hứng cho sự ra
đời của các tác phẩm như Uylix của James Joyce hay bộ phim George Clooney, và
bộ phim Tơroa của Wolfgang Petersen được phỏng theo sử thi Iliat gần đây cũng
gặt hái được hơn 100 triệu USD – đây là một bộ phim đạt doanh thu khổng lồ trong
mùa hè vừa qua do Brad Pitt thủ vai chính - nhân vật huyền thoại Asin .
Cũng từ sức hấp dẫn mãnh liệt đó mà các tác phẩm của Hôme luôn là đề tài thu hút
sự suy nghĩ, tìm hiểu của nhiều cây bút thuộc nhiều thế hệ, là đề tài nghiên cứu của
nhiều luận án tiến sĩ, thạc sĩ ở các viện nghiên cứu và các trường Đại học. Mặc dù
vậy thì những hiểu biết về sử thi Hy lạp cổ đại vẫn còn là một ẩn số với nhiều
người. Đặc biệt tính đến nay các công trình chuyên sâu tìm hiểu về Những đặc sắc
nghệ thuật sử thi dưới góc độ một tác phẩm cụ thể như Iliat và Ôđixê thì vẫn chưa
thành hệ thống. Có nhiều người thường băn khoăn rằng: Vậy những đặc sắc nghệ

SVTH: Đỗ Thị Mai – 09CVH3

1


Những đặc sắc nghệ thuật sử thi trong trường ca Iliat và Ôđixê của Hôme.

thuật của sử thi được biểu hiện như thế nào? Và vai trò của nó trong việc làm nên
thành công của Iliat và Ôđixê ra sao? Để tìm được câu trả lời trọn vẹn và xác đáng
nhất thì việc đi vào tìm hiểu đề tài “Những đặc sắc nghệ thuật sử thi trong
trường ca Iliat và Ôđixê của Hôme” là một việc làm có ý nghĩa thiết thực. Nó giúp
ta hiểu sâu hơn về sử thi Hy lạp cổ đại và những thành tựu của nó, bổ sung thêm
kiến thức về một tác giả văn học lớn – người được mệnh danh là “cha đẻ của thi ca
Hy lạp”. Đặc biệt hơn với việc nghiên cứu đề tài này sẽ giúp chúng ta có cái nhìn
mới mẻ hơn về cuộc sống, thiên nhiên và con người. Trên đây là những lý do chính
để tôi lựa chọn vấn đề này làm đề tài nghiên cứu của mình.

2 Lịch sử vấn đề.
Là một nhà nhà thơ nổi tiếng, tài năng. Vì vậy những đánh giá về con người và
tác phẩm của Hôme cũng vô cùng phong phú. Sau đây là một số các công trình tiêu
biểu :
Thành công bước đầu phải kể đến là công trình dịch thuật trọn bộ Iliat và
Ôđixê, Nxb Văn học, Phan Thị Miến. Ngoài ra còn có cuốn “Thần thoại Hi Lạp”,
2009, Nxb Văn học, Nguyễn Văn Khỏa. Có thể nói đây là những công trình dịch
thuật rất công phu.
Song song với việc dịch thuật là về nghiên cứu. Đặng Anh Đào đã có công
trình nghiên cứu về tác gia Hôme với cuốn “Văn học phương Tây”, xuất bản 2004.
Tác giả Lê Nguyên Cẩn trong cuốn: “Hợp tuyển văn học Châu Âu”, xuất bản
2002, ngoài việc phác thảo chân dung Hôme còn tìm hiểu về những biện pháp kĩ
thuật của sử thi Hôme.
Lưu Đức Trung với cuốn: “Giáo trình văn học thế giới”, xuất bản 2007, đã

đi sâu nghiên cứu về Hôme và sự nở rộ của sử thi Hi Lạp. Hai thiên sử thi Iliat và
Ôđixê được ông tìm hiểu, phân tích những nét đặc sắc ở cả hai phương diện nội
dung và nghệ thuật.

SVTH: Đỗ Thị Mai – 09CVH3

2


Những đặc sắc nghệ thuật sử thi trong trường ca Iliat và Ôđixê của Hôme.

Dion Chrysostome trong diễn văn của mình đã từng nói “Hôme là người đầu
tiên, là người ở giữa và là người cuối cùng cung cấp cho trẻ em, người lớn và cụ
già tất cả những gì mà người rút ra được.”
Trong cuốn Văn học phương Tây, NXB Giáo dục Hà nội – 1997, tr 60 . La
Bruyere nhận xét “…Môizơ, Hôme, platông, Viếcgin, Hôrasơ sở dĩ được đánh giá
cao hơn các nhà văn khác là vì cách biểu hiện cái thật để viết tự nhiên, mạnh mẽ,
tinh tế.”
“Đừng tham nhiều tình tiết quá về một chủ đề. Chỉ một cơn giận của Asin mà
diễn đạt có nghệ thuật cũng đủ phong phú làm nên một tác phẩm Iliat.”
“Ở đâu cũng vậy, Hôme đều làm cho mọi người vui thích và không làm mệt mỏi ai
bao giờ. Những đoạn thuyết lý của ông được một hơi thở đầy nhiệt tình phả vào làm
cho chúng tưng bừng khí sắc. Ông không bao giờ lạc bước vào những đoạn văn
ngoài đề, rối rắm, quanh co. Những câu thơ của ông chẳng có trật tự gì đâu nhưng
chủ đề lại được sếp đặt và phát triển trong bản thân của chúng. Tất cả chẳng tỏ vẻ
gì sáng tác mà lại được biểu hiện ra một cách tự nhiên, thoải mái. Mỗi câu mỗi chữ
đều xuôi chảy về dòng chuyện, chẳng lạc khỏi chủ đề” Boileau trong Nghệ thuật thơ
ca – ca khúc III.
“Thiên tài nghệ thuật của Hôme là một lò nung, qua đó những tảng quặng
thơ sơ của thơ ca và truyền thuyết dân gian nấu chảy ra thành những thứ vàng

nguyên chất”. “Mỗi nhân vật của Iliat đều thể hiện một khía cạnh nào đó của tinh
thần Hy lạp” – V.G. Bielinxki, Văn học phương Tây – NXB Giáo dục, Tr 43.
“Hôme là nhà thơ thần đồng khổng lồ. Thế giới sinh thành còn ông thì ngợi
ca. Ông là con chim của buổi bình minh nhân loại. Hôme hít thở được cái trong
trắng thiêng liêng của ban mai tuyệt vời đó. Ông không hề biết đến bóng tối…
Hôme là một trong số những thiên tài chuyển hóa được vấn đề thú vị này của nghệ
thuật, có thể tuyệt vời hơn tất cả là bức tranh chân thực có được bởi sự trưởng
thành của con người, có nghĩa là sự ra đời của cái thực trong lý tưởng, ngụ ngôn và
lịch sử, giả thiết và truyền thống, ảo tưởng và khoa học, tất cả đã tạo ra Hôme. Ông
thăm thẳm vời vợi, ông cũng là trẻ tươi đời đời. Tất cả mọi điều sâu lắng của các
SVTH: Đỗ Thị Mai – 09CVH3

3


Những đặc sắc nghệ thuật sử thi trong trường ca Iliat và Ôđixê của Hôme.

thế hệ xa xưa được chiếu rọi lại trong cái không gian bao la của trí tuệ này” –
Victor Hugo.
“Tác phẩm của Hôme là cuốn từ điển bách khoa hoàn thiện nhất của thời cổ
đại”. “Hôme không miêu tả sự vật mà dường như lại đem đặt trước mắt anh để anh
nhìn thấy nó. Tính chất giản dị và sức mạnh của câu chuyện đã tạo ra sức hấp dẫn
kỳ diệu đó”. – N.I. Gơnnêđisơ, dẫn theo Nguyễn Văn Khỏa, Tr 275.

3 Đối tượng và phạm vi nghiên cứu.
Để đi sâu nghiên cứu vấn đề, từ đó nhằm làm sáng tỏ yêu cầu của đề tài cũng
như tìm hiểu sâu hơn về nghệ thuật của sử thi Hy lạp. Ở đề tài này, tôi xác định đối
tượng nghiên cứu chính là những đặc sắc của nghệ thuật sử thi trong anh hùng ca
Iliat và Ôđixê của Hôme.
Phạm vi nghiên cứu của đề tài là tác phẩm Iliat và Ôđixê, bản dịch của Phan Thị

Miến.

4 Phương pháp nghiên cứu.
Trong rất nhiều các phương pháp nghiên cứu về văn học, trong bài
viết này tôi sử dụng những phương pháp sau:
•

Phương pháp hệ thống, thống kê: tập hợp những biện pháp

nghệ thuật mà tác giả sử dụng trong tác phẩm để làm dẫn chứng, chứng minh
cho luận điểm đưa ra.
•

Phương pháp phân tích, tổng hợp: trên cơ sở những luận

chứng đã tìm được, tôi tiến hành phân tích, tổng hợp để rút ra kết luận.
•

Đồng thời, trong bài nghiên cứu của mình, tôi còn sử dụng

thêm phương pháp so sánh, đối chiếu để tìm ra những điểm tương đồng và dị
biệt của đối tượng nghiên cứu nhằm lý giải và kết luận cho nguồn gốc vấn đề
nghiên cứu.

5 Ý nghĩa của đề tài.
“Những đặc sắc nghệ thuật sử thi trong trường ca Iliat và Ôđixê của Hôme” là
một đề tài thú vị và hấp. Với kết quả đạt được, tôi hy vọng bài viết này sẽ giúp cho

SVTH: Đỗ Thị Mai – 09CVH3


4


Những đặc sắc nghệ thuật sử thi trong trường ca Iliat và Ôđixê của Hôme.

người đọc có được cái nhìn bao quát hơn về nền thi ca của Hy lạp cổ đại, mà cụ thể
hơn nữa là hai tác phẩm Iliat và Ôđixê.
Đề tài này còn là lượng kiến thức cơ bản, quan trọng giúp ích cho chúng ta trong
quá trình học tập và nghiên cứu sau này.

6 Mục đích nghiên cứu.
Nghiên cứu đề tài “Những đặc sắc nghệ thuật sử thi trong trường ca Iliat và
Ôđixê của Hôme” giúp ta hiểu rõ hơn về cuộc đời và sự nghiệp của nhà thơ Hôme.
Bên cạnh đó, còn hiểu thêm về nội dung, sự độc đáo của nghệ thuật sử thi Hi Lạp,
mà tiêu biểu là những đặc sắc nghệ thuật sử thi trong trường ca Iliat và Ôđixê.

7 Bố cục đề tài.
Ngoài phần Mở đầu, Kết luận và Danh mục tài liệu tham khảo; phần Nội
dung được chia thành hai chương chính:
Chương 1: Những vấn đề chung.
Chương 2: Trường ca Iliat và Ôđixê - xuất sắc về nghệ thuật sử thi.

SVTH: Đỗ Thị Mai – 09CVH3

5


Những đặc sắc nghệ thuật sử thi trong trường ca Iliat và Ôđixê của Hôme.

B: PHẦN NỘI DUNG.

Chương 1: Những vấn đề chung.
1.1 Cơ sở lịch sử, xã hội anh hùng ca của Hôme.
Cuộc chiến tranh thành Tơroa là có thật. Một sự thật lịch sử được cường điệu và
tô điểm bởi thần thoại, mặc dầu có thể không xảy ra vì đôi mắt đẹp của nàng Hêlen
như Hôme kể. Từ “Hi Lạp” hay “người Hi Lạp” là những từ mà người La Mã dùng
để chỉ đất nước và nhân dân này thời kì họ chiếm đóng Hi Lạp. Vào giữa thế kỉ XV
tr.CN, những người Akêen có những chiến thuyền hùng mạnh đã đặt chân lên đảo
Cret, xâm chiếm Knôxôx. Đảo Cret bị chinh phục nhưng những kẻ đi chinh phục lại
tìm thấy ở đấy một nền văn minh cao hơn nền văn minh của họ và cũng giống như
người La Mã sau này khi chinh phục Hi Lạp, người Hi Lạp đã tiếp thu, phát triển
nền văn minh này. Đó là nguyên nhân ra đời nền “văn minh Akêen” hay thường gọi
là nền “văn minh Mixen”, gọi theo tên thành bang Mixen vương giả của
Agamemnông. Trong Iliat, chàng Iđômênê của đảo Cret chỉ là một “ triều thần” của
Agamemnông. Cuối cùng những cuộc viễn chinh của người Akêen mở rộng về phía
đông nhất là về phía đảo Sip và vùng Tiểu Á, ở đó có thành bang Tơroa còn gọi là
thành Iliông. Vị trí địa lý có ý nghĩa chính trị và kinh tế quan trọng của thành bang
này cũng như sự giàu có, của cải vô vàn của nó khiến nó đã trở thành cái đích tấn
công của các chiến thuyền Akêen. Có thể trong thực tế người Hi Lạp đã lấy cớ là
một hoàng tử của thành Tơroa bắt cóc một cô em dâu của nhà vua thành bang
Mixen để tấn công thành hay câu chuyện nàng Hêlen Hi Lạp bị chàng Đông Juăng
Parix của phương Đông quyến rũ, chỉ là một hư cấu của thần thoại.
Cuộc chiến tranh thành Tơroa kéo dài trong 10 năm và kết thúc với mưu mô con
ngựa gỗ của Uylix (trong thần thoại). Theo các học giả nó đã xảy ra khoảng 1183
hoặc 1280 tr.CN. Trong thế kỉ XVIII và gần như cả thế kỉ XIX, các nhà khoa học ở
Châu Âu chưa có những hiểu biết gì nhiều về những cơ sở lịch sử, xã hội của nền
văn hoá Hi Lạp cổ đại cũng như về anh hùng ca của Hôme. Ngày nay khoa học khảo

SVTH: Đỗ Thị Mai – 09CVH3

6



Những đặc sắc nghệ thuật sử thi trong trường ca Iliat và Ôđixê của Hôme.

cổ đã đưa ra những bằng chứng chính xác về nền văn minh cổ Hi Lạp và về lịch sử
xã hội của thời đại Hôme. Những nền văn minh cổ Hi Lạp (Cret, Mixen) còn để lại
nhiều dấu ấn rõ dệt trong các anh hùng ca của Hôme. Qua những chứng cứ khảo cổ
học, ta thấy nền văn minh Cret và Mixen thuộc về thời đại đồ đồng, kim loại sắt đã
có nhưng còn hiếm và quí. Người Đôriêng từ phía bắc tràn xuống chinh phục Hi
Lạp đã đem theo những dụng cụ bằng sắt thường dùng. Người Akêen đã bị kẻ xâm
lược mới này đánh đuổi, chạy sang vùng bờ biển Tiểu Á. Nơi ấy các thành bang Iôni
và Eôlit còn giữ được, qua hàng thế kỉ, câu chuyện về những anh hùng Akêen và
những chiến công lừng lẫy của họ. Những người hát rong đã biến những câu chuyện
kể này thành những khúc ca chiến trận và vinh quang. Đó là nguồn gốc của sự hình
thành những thiên anh hùng ca Hi Lạp cổ đại.
1.2 Khái niệm sử thi.
Theo từ điển thuật ngữ Văn học,Nxb Giáo dục,1992, tr 192 “Sử thi còn gọi là
anh hùng ca – là thể loại tác phẩm tự sự dài (thường là thơ) xuất hiện rất sớm trong
lịch sử văn học của các dân tộc, nhằm ca ngợi những sự nghiệp anh hùng có tính
toàn dân và có ý nghĩa trọng đại đối với dân tộc trong buổi bình minh của lịch sử”.
1.3 Những đặc trưng của sử thi.
1.4 Nhà thơ Hôme - Thiên tài nghệ thuật của đất nước Hy Lạp.
Nhà thơ mù Hôme, cha đẻ của các nhà thơ. Ông sống vào khoảng cuối thế kỷ
IX đầu thế kỷ VIII TCN. Theo một số tài liệu thì có thể Hôme được sinh ra bên bờ
sông Méles tại Chios, gần Smyrne. Sinh thời Hôme được đi thăm thú rất nhiều nơi
như: Ai cập, Libi, Ý, Tây Ban Nha và ghi chép được nhiều điều ở đó. Trên chuyến
đi tới Colophon thì Hôme mắc bệnh nặng, trở thành người mù lòa. Từ đó về sau
người ta chỉ gọi ông là Hôme và dường như người ta đã quên đi chú bé mang tên
dòng sông mà chỉ nhớ tới đặc điểm mù lòa của ông. Nhưng đây lại là một cái nhìn
mù lòa được chuyển hóa: một người mù trở thành Hôme bất tử, mù lòa trở thành

sáng lòa rực rỡ trong thế giới cổ đại và của mọi thời đại.

SVTH: Đỗ Thị Mai – 09CVH3

7


Những đặc sắc nghệ thuật sử thi trong trường ca Iliat và Ôđixê của Hôme.

Có thể nói rằng nhà thơ Hôme là một thiên tài nghệ thuật trưởng thành và
được nuôi dưỡng trong lòng nghệ thuật hát rong Hy lạp, trong lòng văn học dân
gian. Hôme qủa rất xứng đáng với lời ca ngợi của Bielinxki dành cho ông: “thiên tài
nghệ thuật của Hôme là cái lò nung, qua đó những tảng quặng thô sơ của truền
thuyết dân gian và thơ ca được nấu chảy ra thành những thỏi vàng nguyên chất”.
Bielinxki toàn tập IV, tr 308
1.5 Sử thi Iliat và Ôđixê - Tác phẩm tiêu biểu về nghệ thuật sử thi.
Iliat là bản trường ca về cuộc chiến tranh diễn ra ở thành Tơroa, giữa quân Hy
Lạp và và quân Tơroa. Tác phẩm gồm 15.693 câu thơ, lúc đầu được truyền bằng
miệng sau đó đến thời tiếm vương Pizitxtơrat của Aten thì được biên soạn lại thành 24
khúc ca.
Nếu Iliat là “bản anh hùng ca chiến trận” của thời kỳ chiến tranh bộ tộc, thời kỳ chiến
tranh là “phương tiện kiếm lợi thông thường” thì Ôđixê phản ánh thời kỳ người Hy
Lạp đã ổn định và đang đem hết tâm sức của mình ra để xây dựng một cuộc sống hòa
bình, hạnh phúc. Tác phẩm gồm 12.110 câu thơ và cũng được chia làm 24 khúc ca.
Sử thi Hy lạp, mà kết tinh cao nhất của sử thi Hôme, là một thành tựu của nền
văn học cổ đại Hy lạp. Đồng thời đây là bút tích xưa nhất của văn học châu Âu. Sử thi
Hôme cụ thể là Iliat và Ôđixê đã đạt đến trình độ mẫu mực, hoàn chỉnh, ghi lại một
thời kỳ lịch sử đặc biệt quan trọng của người Hy lạp. Nó phản ánh “một thời kỳ ấu
thơ của nhân loại phát triển đến mức rực rỡ nhất, một đi không bao giờ trở lại. Nói
tóm lại, với Iliat và Ôđixê, nghệ thuật sử thi đã được Hôme đưa đến những thành công

tuyệt đỉnh.

Chương 2: Trường ca Iliat và Ôđixê - xuất sắc về nghệ thuật sử thi.
2.1 Tính đồ sộ, hoành tráng.
Nhắc đến những đặc sắc nghệ thuật của sử thi Iliat và Ôđixê, trước hết phải
kể đến tính đồ sộ, hoành tráng của tác phẩm. Đây là một tính chất quan trọng của sử
thi, ở hai tác phẩm này tính chất đó được tôn tạo qua nghệ thuật hoành tráng tạo ra

SVTH: Đỗ Thị Mai – 09CVH3

8


Những đặc sắc nghệ thuật sử thi trong trường ca Iliat và Ôđixê của Hôme.

bức tranh phản ánh. Ở Iliat đó là cảnh các cánh quân xung trận khí thế ngút trời, là
các lều trại san sát, những bức tường thành kiên cố, những cung điện chói lòa của
thành Tơroa, những cuộc họp hội đồng của binh sĩ dưới ánh đuốc ngời ngợi và
giọng nói âm vang đanh thép của những người anh hùng Akêen, những cuộc bàn
luận của hội đồng bô lão trên mặt tường thành Tơroa, đây là lễ tế thần, kia là cảnh
tiệc tùng đãi khách, cảnh chiến xa và chiến trận bừng bừng, lễ tang và những lời
than khóc vang dội… “Vẫn ở ngoài thành và dưới chân thành hai người chạy qua
chòi quan chát và cây vả vật vờ trước gió trên con đường dành cho chiến xa và đến
chỗ hai dòng nước đẹp từ sông Xcamăngđrơ cuồn cuộn sóng tuôn ra. Một dòng thì
nước nóng, xung quanh hơi bốc mịt mù như khói tỏa ra từ một bếp lửa hồng, còn
đằng kia còn mùa hè nước của chảy như mưa đá, như tuyết lạnh hay như băng do
hơi nước tạo nên. Bên bờ nước có những bể giặt rộng bằng đá, rất đẹp.”
Còn ở Ôđixê tính hoành tráng thể hiện ở những cảnh miêu tả rất kỳ vĩ như cảnh
miêu tả trời và biển: Biển mênh mông, trời lồng lộng, còn con người thì nhỏ bé mà
trí tuệ lại lớn lao. Nghệ thuật hoành tráng tạo ra bề roongj cho bức tranh hiện thực.

Ở đây còn có cả sự miêu tả cụ thể, chi tiết như cảnh Hêphaixtox rèn vũ khí cho
Asin, cảnh uylix hạ gục từng kẻ cầu hôn trong tiếng la ó hoảng loạn của chúng.
“Thần nói vậy rồi dồn mây và cầm đinh ba đảo lộn biển lên. Thần gọi đủ mọi thứ
gió bão táp, tung mây đen nghịt cả mặt đất lẫn biển khơi:Bóng đêm từ trời ập
xuống. Gió đông, gió nam, gió tây điên loạn và gió bắc phát sinh trên bầu trời sáng
chói, đều ào ào kéo đến cùng một loạt và làm dâng lên những đợt sóng ngất
trời…” “…Ông nói vậy và đám đông rời bỏ quảng trường kêu thét vang trời.
Nhưng vô số người còn lại không nhúc nhích, đứng sát vào nhau. Vì những lời nói
kia không đáp ứng tình cảm của họ. Trái lại thuận theo lý lẽ thuyết phục của Ơpitet,
họ tức tốc chạy đi tìm vũ khí. Mặc áo giáp đồng sáng loáng, họ tụ tập ở trước thành
bang rộng lớn. Ơpitet đi trước dẫn đầu. Ngu ngốc thay! Ông ta tưởng báo thù được
cho con, nào ngờ ông phải bỏ mạng tại nơi này không bao giờ về nữa…”

SVTH: Đỗ Thị Mai – 09CVH3

9


Những đặc sắc nghệ thuật sử thi trong trường ca Iliat và Ôđixê của Hôme.

“…Nói xong Ơrimac vung thanh kiếm đồng nhọn hoắt, sắc cả hai bên và xông vào
Uylix với một tiếng gầm dữ dội. Nhưng đồng thời Uylix cao quý cũng bắn một mũi
tên vào ngực y, ở dưới vú và mũi tên đâm ngay vào gan y. Cây kiếm trong tay
Ơrimac rơi xuống đất, đầu y đập vào bàn và y ngã giúi về phía trước, làm thức ăn
và cốc hai quai rơi tung tóe. Rồi y ngã sấp xuống, quằn quại kêu rên, hai chân giã
giụa, đạp vào mọt chiếc ghế bành và một màn tối âm u phủ lấy y…”
“…Về phần Uylix, chừng nào còn tên để chiến đấu Người không ngừng nhằm bắn
bọn cầu hôn ở nhà Người, khiến chúng ngã xuống hàng lũ. Nhưng khi bắn mãi hết
tên rồi, Người liền tựa cây cung vào bức tường lộng lẫy của căn phòng đẹp. Người
khoác lên vai một tấm khiên bốn lớp da, đội lên đầu một chiếc mũ trụ chắc đính

lông ngựa và có một túm lông chim tung bay trên chóp: trông rất dễ sợ, và sau cùng
người cầm lấy hai cây lao thât chắc, mũi bằng đồng…”
Tính chất kỳ vĩ còn được thể hiện ở tính cách người anh hùng. Hôme luôn so sánh
những người anh hùng như thần linh, khi vào cuộc chiến đấu người anh hùng đó
như những con sư tử, những con chim ưng, tiếng thét của họ như tiếng khèn xung
trận. Ôđixê cũng giống như Iliat trước hết giới thiệu với chúng ta một Uylix anh
hùng dũng tướng với sức mạnh siêu nhiên. Hôme đã khéo léo miêu tả sức mạnh vật
chất của chàng qua sự kiện thi bắn cung – chiếc cung của Uylix mà 108 tên cầu hôn
đã không ai giương nổi. Ơrimac – con người danh tướng cao lớn, to khỏe như thần
xưa nay chưa từng chịu bó tay qui hàng trong những cuộc đua tranh ráng hết sức
kéo dây cung cho căng để có thể khi buông tay làm mũi tên bay đi nhưng ba lần hắn
dùng hết sức của cách tay kéo dây cũng là ba lần hắn chịu thất bại. Uylix – lão già
ăn mày rách rưới cầm lấy dây cung, tay trái đưa lên ngang vai, tay phải cầm dây
cung kéo mạnh. Dây cung căng ra và rít lên như tiếng rít của con chim nhạn. Chàng
buông tay, mũi tên bị dây cung nẩy bật đi kêu đánh tách một cái và xuyên qua mười
hai lỗ của mười hai chiếc rìu bay vọt ra ngoài. Và cũng trong phút chốc bọn cầu hôn
kinh hoảng, toán loạn chạy khắp phòng, bị đuổi giết mà không có cách gì chống đỡ
nổi “ máu ồng ộc trào ra lênh láng cả nền nhà”.

SVTH: Đỗ Thị Mai – 09CVH3

10


Những đặc sắc nghệ thuật sử thi trong trường ca Iliat và Ôđixê của Hôme.

Có thể nói, nhờ sức mạnh siêu nhiên ấy mà Uylix đã lênh đênh trên sóng cả gió to,
dầm mình trong sóng biển mặn chát không biết bao ngày. Đôi khi một con sóng lớn
ào đến cuốn băng Uylix đi và ném chàng vào vách núi dựng đứng. Và khi ngọn
sóng vừa ném Uylix lên cao thì chàng bật nhảy lên bám vào vách núi đá. Nếu không

kịp thời đối phó như thế thì chàng đã thịt nát, xương tan rồi. Bám được vào vách đá
cũng chưa yên. Ngọn sóng lớn quật vào vách núi bật dội trở ra. Và khi dội ra nó đã
cuốn theo Uylix vứt chàng ra ngoài biển. Chàng lại từ dưới nước sâu ngoi lên.
Nếu Uylix là một anh hùng với tài năng hơn người, thì Asin trong vở Iliat cũng
được miêu tả như một vị thần: “…Nói đoạn, Hector rút thanh kiếm sắc vừa to vừa
nặng đeo sát bên sườn: Chàng thu mình lại rồi bỗng vùng lên, chẳng khác gì một
con phượng hoàng đang bay cao, bỗng xuyên mây mù, xà xuống cánh đồng bắt một
con cừu non dại hay một con thỏ nhút nhát. Hector xông lên như vậy vung thanh
kiếm sắc và Asin cũng xông lên lòng hừng hực một ngọn lửa căm thù man rợ.
Chàng đưa chiếc khiên đẹp chạm trổ công phu ra phía trước che ngực; Chiếc mũ
sáng chói có bốn chóp rung lên trên đầu chàng, trong khi những tua chỉ bằng vàng
rất đẹp và có nhiều vô kể, do Hêphaixtôx đính quanh túm lông chim, cũng bay phấp
phới. Quyết hạ cho được Hectox thần thánh, Asin vừa nhìn da thịt đẹp đẽ của chàng
để tìm một chỗ dễ đâm nhất, vừa hoa tay bên phải một cây lao nhọn, mũi sáng ngời
như sao Vexpe, ngôi sao đẹp nhất trong muôn sao lấp lánh suốt đêm dài…”
Tính chất hào hùng kỳ vĩ của hai bản sử thi còn là sản phẩm của thế giới
quan thần linh chủ nghĩa. Khi mà thế giới quan này phai nhạt đi, mất đi thì anh hùng
ca hay sử thi đích thực cũng không còn. “Cách diễn đạt của Hôme là gương mẫu và
điển hình của tất cả các phần trong thuật hùng biện… tả việc lớn thì cao siêu, việc
nhỏ thì tự nhiên và chính xác… lời lẽ văn hoa và chặt chẽ, trang nghiêm và dịu
dàng, lúc lưu loát cũng tuyệt diệu không kém lúc vắn tắt…”
Như vậy sử thi là một thể loại mang trong mình tính chất kỳ vĩ do ảnh hưởng
của thế giới quan thần linh. Tất cả các biện pháp phóng đại, cường điệu, lý tưởng
hóa mà tác giả sử dụng, đã tạo ra cái kỳ vĩ kỳ diệu này.

SVTH: Đỗ Thị Mai – 09CVH3

11



Những đặc sắc nghệ thuật sử thi trong trường ca Iliat và Ôđixê của Hôme.

2.2 Thủ pháp xây dựng nhân vật.
Như đã biết, Hôme hơn ai hết là thi sĩ bậc thầy trong thủ pháp xây dựng nhân vật,
xây dựng những tính cách. Trong trường ca Iliat hành động xoay quanh nhân vật
chính Asin. Đây là sự thể hiện tập trung cao độ lý tưởng anh hùng, là một danh
tướng có sức mạnh phi thường và chiến công hiển hách đã tạo cho chàng uy danh
lừng lẫy. Nhưng cũng chính sức mạnh tinh thần, sức mạnh nội tại mới là cội nguồn
đưa chàng tới chiến công. Ðó là sức mạnh của tinh thần tập thể, của mối quan hệ
thống nhất gắn bó giữa các thành viên trong cộng đồng thị tộc. Ngoài ra còn nhiều
nhân vật khác, mặc dù không được thể hiện hoàn chỉnh, không có quá trình trọn
vẹn, nhưng chỉ bằng một vài cảnh xuất hiện, một đôi đoạn miêu tả, chúng cũng in
dấu lại trong trí nhớ của chúng ta. Cũng dũng mãnh anh hùng, nhưng Asin thật khác
với Uylix. “Người con của Pêlê” trung thực,qúa thẳng thắn và tính cách thật mãnh
liệt trong nỗi đau buồn cũng như trong cơn căm giận hoặc lúc xót xa. Uylix trái lại,
thận trọng và khôn ngoan, luôn luôn tính toán trong cách hành động và lời ăn tiếng
nói. Chưa kể cái khôn ngoan của Uylix trí xảo cũng khác với cái khôn ngoan của
ông già Nexto, một bên lời nói khôn ngoan thể hiện một trí tuệ sắc xảo, một trí
thông minh ít ai bì kịp, một bên là sự thể hiện kinh nghiệm sống của một người từng
trải, đã qua rèn luyện thử thách của cuộc đời nên muốn đem sự hiểu biết của mình
mà dạy dỗ “lớp trẻ”. Điômet dũng cảm táo tợn, kiêu hãnh và tự tôn đã tỏ ra rất ghét
cái loại anh hùng “giẻ cùi tốt mã” đi làm cái trò “quyến rũ đàn bà con gái” và trong
chiến trận thì chỉ hèn nhát bắn lén như Parix (khúc ca XI). Chỉ qua lời người anh
hùng này mắng Parix là ta đủ hiểu phẩm chất anh hùng và quan niệm về người anh
hùng chân chính ở Điômet. Cũng kiêu hãnh, dũng cảm, táo bạo như vậy, nhưng
“Ajac với chiếc khiên to như tháp chuông” thì lại khác. Sau Asin chàng là dũng
tướng được quân sĩ vì nể nhất và khẻ thù thì run sợ kinh hoàng. Chính chàng là
người đã đọ sức với Hecto suốt cả một tháng trời mà bất phân thắng bại và cũng
chính chàng đã ngăn chặn quân thù để bảo vệ cho những chiếc thuyền của người


SVTH: Đỗ Thị Mai – 09CVH3

12


Những đặc sắc nghệ thuật sử thi trong trường ca Iliat và Ôđixê của Hôme.

Akêen khỏi bị đốt cháy, che chắn cho cái thi hài của Patơrôclơ khỏi phải rơi vào tay
quân Tơroa.
Hai chiến tuyến với hàng trăm nhân vật anh hùng nhưng mỗi người một vẻ, một sắc
thái, không ai giống ai cả. Thật là tài tình! Với Hôme có thể nói “để tạo ra một nhân
vật có sức sống” đôi khi ông “chỉ cần lấy ra từ nhân vật đó một dáng điệu, một lời
nói thôi là đủ”, nhất là đối với những nhân vật chỉ thoáng hiện ra trong tác phẩm
nhưng vẫn để lại trong ta một dấu vết không nhòa. Các nhà nghiên cứu thường hay
nhắc đến khúc ca V, XI, XVII, XXII… để ca ngợi tài mô tả chiến trận của Hôme và
nhất là tài năng xây dựng nhân vật anh hùng của ông. Mô tả người anh hùng chiến
đấu và chiến thắng đã khó nhưng còn khó hơn nữa khi mô tả người anh hùng chiến
bại. Chiến bại nhưng vẫn là anh hùng, thế mà Hôme đã thành công và thành công
rực rỡ. Khúc ca XI là điển hình của thành công này. Trong khúc ca ấy các anh hùng
chiến sĩ Hy Lạp như Agamemnông, Điômet, Uylix, Ajăc, Mênêlax… đều xuất trận
và sau đó một số bị thương phải rút lui về tuyến sau, nhưng cái hào khí, cái dũng
mãnh hiên ngang của họ không vì vậy mà giảm bớt. Và khúc ca XXII cũng là một
khúc ca “tuyệt đẹp”, “đích thị là bút pháp của Hôme”, khúc ca mô tả trận chiến đấu
nảy lửa giữa hai người anh hùng đứng đầu hai chiến tuyến đối địch: Hecto và Asin,
phải nói rằng Hôme là một tài năng bậc thầy xứng đáng vì ông không chỉ thể hiện
người anh hùng trong chiến trận mà còn miêu tả diễn biến tâm lý của họ một cách
sống động, hợp lý để từ đó rút ra những tính cách tiêu biểu. Chính vì vậy nhân vật
của ông rất thực, ví như như đoạn mô tả danh tướng Hecto ở cuộc đụng đầu nảy lửa
với Asin (khúc ca XXII). Hôme đã để cho tâm trạng người anh hùng có phút yếu
đuối muốn đầu hàng nhưng đó chỉ là cái thoáng xuất hiện của con người tầm thường

trong Hecto, vì sau đó chàng đã “tự đấu tranh bản thân” và xác định quyết tâm chiến
đấu. Đó là chưa kể đến ông dụng tâm xây dựng một bối cảnh thật kỳ vĩ, náo nức,
một không khí thật “căng thẳng” làm nền cho nhân vật “chủ bài” của ông xuất hiện.
Suốt 19 khúc ca Asin không xuất hiện, quân Hy Lạp lo âu, quân Tơroa vui mừng…
ai cũng nhắc đến Asin , việc gì cũng động chạm đến chàng nhưng Asin vẫn chưa
xuất trận. Đến khúc ca XX, Asin xuất trận cuộc chiến trước đó chỉ diễn ra giữa
SVTH: Đỗ Thị Mai – 09CVH3

13


Những đặc sắc nghệ thuật sử thi trong trường ca Iliat và Ôđixê của Hôme.

người và người, nay Zơt cho phép các thần ai muốn giúp chiến tuyến nào thì cứ việc
hành động. Đó là bối cảnh chiến trường dành cho sự xuất hiện của nhân vật anh
hùng Asin mà Hôme ưu ái. Ngoài các nhân vật anh hùng ra, tài năng bậc thầy của
Hôme còn được thể hiện ở thủ pháp xây dựng các nhân vật khác. Mỗi nhân vật, dù
thứ yếu đều có một số phận, một tâm tư, một tính cách. Cho nên dù họ chỉ thoáng
hiện lên đôi ba lần nhưng đều để lại ấn tượng xâu xa trong tâm trí ta.
Các nhân vật trong tác phẩm Ôđixê cũng không ngoại lệ. Hình tượng người
anh hùng Uylix là hình tượng trung tâm của thiên anh hùng ca, là nhân vật mang lý
tưởng thẩm mỹ của thời đại, nên từ ngoại hình đến nội tâm, từ sức mạnh vật chất
đến chí tuệ tuyệt vời đều là hiện thân của cái hùng, cái cao cả, cái tốt đẹp. Qua nhân
vật Uylix Hôme đã cụ thể hóa tình yêu đất nước quê hương và đã thể hiện những
cảnh tượng rất thực, rất đẹp đúng với diễn biến tâm lý của con người: Uylix vừa đặt
chân lên mảnh đất quê nhà , đã cúi xuống hôn mảnh đất quê hương. Hôme đã lam ta
xúc động, nhân vật của ông không chỉ thể hiện cái anh hùng mà còn thể hiện cái cao
cả, do đó hình tượng Uylix là hình tượng mang tính thẩm mỹ sâu sắc. Uylix còn là
con người tiêu biểu cho tình cảm vợ chồng thủy chung. Nữ thần Calipxô trẻ đẹp,
đảo Oghizi là chốn thần tiên, nữ thần lại hứa ban cho chàng cuộc đời bất tử nhưng

Uylix một mực từ chối.
2.3 Nghệ thuật miêu tả.
Trường ca Iliat và Ôđixê đã phát huy nghệ thuật kể truyện của sử thi lên đến
đỉnh điểm của nó. Với lối miêu tả chi tiết, cụ thể, tỉ mỉ và đôi khi không cần phối
cảnh, Hôme đã vẽ ra những bức tranh sinh động về các bình diện hoạt động của xã
hội, của con người thời đại hết sức hấp dẫn. Với cách miêu tả này, nhà thơ sử thi đã
vẽ ra được những bức tranh sinh động hiển hiện trước mắt chúng ta, gây cho chúng
ta một sự xúc động nghệ thuật mạnh mẽ và những ấn tượng nghệ thuật sâu sắc. Khi
tả một cảnh đánh vật:
“…Khi hai người đã thắt chặt dây lưng lại, họ bèn tiến vào giữa bãi cát, và người
nọ ôm chặt lấy người kia bằng đôi cánh tay gân guốc nom giống như những chiếc
kèo của người thợ mộc danh tiếng đã lắp chặt vào trên mọt nóc nhà để chống đỡ
SVTH: Đỗ Thị Mai – 09CVH3

14


Những đặc sắc nghệ thuật sử thi trong trường ca Iliat và Ôđixê của Hôme.

những cơn gió hung bạo. Lưng họ kêu răng rắc dưới đôi cánh tay ngoan cường,
những đôi tay đang vật mạnh những tấm lưng, mồ hôi trên người họ vã ra như tắm,
u, bướu nổi lên, sườn và vai đỏ lòm những máu. Cả hai người không nguôi nung
nấu khát vọng chiến thắng để đoạt được chiếc kiềng đẹp đẽ…” (Iliat – XXIII, 710 –
719). Hay khi tả cái chết của tên cầu hôn Ăngtinôốt:
“…Nói đoạn, Uylix bắn một mũi tên đau buốt vào Ăngtinôốt. Lúc đó Ăngtinôốt
đang sắp đưa tay nàng lên một cái cốc bằng vàng rất đẹp, có hai quai. Hắn đã cầm
lấy hai quai của cốc rượu và sắp sửa uống. Đầu óc hắn chỉ biết có rượu chứ không
hề tưởng tượng ra được cái chết đã kề bên. Thật vậy, ai mà ngờ được trong một bữa
tiệc giữa bao nhiêu khách lại có một người, dù anh ta có táo bạo đến đâu chăng
nữa, dám gieo cái chết xuống cho hắn! Nhưng Uylix đã bắn mũi tên vào cổ họng

Ăngtinôốt. Mũi tên xuyên suốt qua cái cổ mềm của hắn ra tận đằng sau gáy. Hắn
ngã ngửa ra, tay buông rơi cốc rượu. Từ mũi hắn, máu đổ ộc ra, còn chân thì giãy
giụa đạp mạnh phải cái bàn làm cho thịt quay,bánh mì và những thức ăn khác lăn
rơi cả xuống đất, trộn lẫn với bụi bẩn. Thấy Ăngtinôốt ngã lăn ra chết, bọn cầu hôn
nháo nhác cả lên. Chúng đứng bật dậy khỏi ghế, chạy khắp trong phòng, đảo mắt
khắp mọi nơi, mọi chỗ trên những bức tường kín mít hòng tìm lấy một chiếc khiên
hay một ngọn lao mạnh chắc, nhưng vô ích…” (Ôđixê – XXII 15-25).
Một đứa bé cũng có tâm lí cụ thể của nó:
“….Chàng Hector danh tiếng nói vậy rồi chàng dang đôi tay ra trước đứa con trai.
Nhưng đứa bé quay mặt đi và khóc thét lên trong lòng người vú em có chiếc thắt
lưng xinh đẹp. Nó sợ dáng điệu của bố nó, đồng làm nó sợ, và cái ngù bằng đuôi
ngựa mà nó thấy rung rinh trên đỉnh mũ cũng làm nó sợ. Bố nó phá lên cười và mẹ
kính yêu của nó cũng cười…” (Iliat, VI, 466- 470).
Phải nói nếu không có một óc quan sát tinh tế, tài giỏi thì không thể có những đoạn
miêu tả sinh động như trên.
Một biến dạng của lối miêu tả chi tiết, tỉ mỉ, cụ thể là có những đoạn được miêu tả
kéo dài làm thành một cảnh độc lập, làm chậm hẳn lại sự phát triển của hành động
truyện, của dòng chính câu chuyện đang kể. Trong trường ca Iliat, đoạn liệt kê
SVTH: Đỗ Thị Mai – 09CVH3

15


Những đặc sắc nghệ thuật sử thi trong trường ca Iliat và Ôđixê của Hôme.

tướng lĩnh và chiến thuyền của các bộ lạc Hy Lạp kéo dài tới 268 câu thơ, đoạn
miêu tả chiếc khiên của Asin dài tới 130 câu thơ. Trong đoạn người vú già Ơriclê
rửa chân cho Uylix thấy vết sẹo nhận ra được chủ mình, nhà thơ đã dừng lại kể chen
vào đó lai lịch vết sẹo tới 75 câu thơ, sau đó mới kể tiếp vào sự việc chính. Tuy
nhiên có những đoạn xét về mặt kết cấu quả là không chặt chẽ, tách hẳn ra thành

một cảnh độc lập nhưng lại được miêu tả với một sức truyền cảm nghệ thuật mạnh
mẽ, sâu sắc: đoạn Hector từ chiến trường trở về gặp Ăngđrômác dài tới 109 câu thơ,
đi vào lịch sử văn học thế giới như là một mẫu mực tuyệt tác của nghệ thuật miêu tả.
Có những đoạn miêu tả miêu tả chi tiết khá dài nhưng cũng có những đoạn miêu tả
ngắn như đoạn miêu tả cây vương trượng của Agamenông, đoạn miêu tả chiếc cung
của Uylix.
Đối với nhà thơ sử thi, dường như bất cứ một chi tiết nào cũng có thể miêu tả, phát
triển thành một đoạn độc lập dài hay ngắn đều được cả. Cách miêu tả như thế là mẫu
mực điển hình của lối kể chuyện chậm rãi kiểu sử thi, một trong những đặc điểm
của phong cách sử thi.
Trong cách miêu tả của sử thi, chúng ta còn thấy một đặc điểm nữa: đó là lối miêu
tả, kể chuyện không có phối cảnh, không tuân theo quy luật xa gần. Nhà thơ, trong
khi miêu tả các sự kiện không kể chúng theo một trình tự nhất định của thời gian,
trước, sau, tuần tự mà miêu tả tách sự việc thành từng đoạn độc lập hoàn chỉnh; do
đó những sự việc xảy ra cùng một thời gian không được kể phối hợp. Lối kể chuyện,
miêu tả như thế được gọi là lối miêu tả không có phối cảnh hay lối miêu tả không
phù hợp trật tự thời gian.
Ở trường ca Iliat, trong cuộc đấu tay đôi giữa Mênêlax và Parix, Parix bị thua, nữ
thần Aphrôđitơ cứu Parix thoát chết vè đưa Parix về phòng ngủ của chàng. Nhẽ ra
sau đó là sự việc Mênêlax tức giận đi tìm Parix khắp chiến trường; nhưng nhà thơ
không kể tiếp sự việc đó mà lại kể việc nữ thần Aphrôđitơ đi tìm Hêlen về cho
Parix, hai người nói chuyện với nhau như thế nào, rồi Hêlen gặp Parix ở phòng
riêng như thế nào….Sau khi kể xong những chuyện đó, nhà thơ mới kể đến việc
Mênêlax đi tìm Paix khắp chiến trường.
SVTH: Đỗ Thị Mai – 09CVH3

16


Những đặc sắc nghệ thuật sử thi trong trường ca Iliat và Ôđixê của Hôme.


Trong Ôđixê, đồng thời với sự việc Têlêmác đi tìm hỏi tin tức người cha (xin
thuyền, đến xứ sở Pilôt của ông già Nexto, đến xứ Xpart của Mênêlax) là sự việc
Uylix rời đảo Ôghidi ra đi và bị bão trôi dạt vào xứ sở Phêaki và dừng lại ở đó ít
ngày. Nhà thơ đã kể tách hai sự việc xảy ra đồng thời này làm hai đoạn độc lập,
dường như hành trình của Uylix xảy ra sau hành trình của Têlêmác và chỉ đến khúc
ca XV, nhà thơ mới kể đến việc hai cha con gặp nhau.
2.4. Yếu tố hoang đường, kì ảo.
Sử thi là một thể loại chịu ảnh hưởng của thế giới quan thần linh chủ nghĩa,
bởi lẽ nó là sự nối tiếp thần thoại, nó bước từ thế giới thần linh sang thế giới con
người, nó tạo ra cái nhìn đậm màu sắc thần kì bao quanh các nhân vật sử thi. Bức
tranh do sử thi tạo dựng thường mang tính hoành tráng, kì vĩ với các yếu tố hoang
đường, kì ảo, với sự xuất hiện của các vị thần, của thế giới quỉ sứ…Theo định nghĩa
của từ điển Tiếng Việt (Hoàng Phê, NXB Đà Nẵng, 1998) thì “kì ảo là kì lạ, tựa
như không có thật mà chỉ có trong tưởng tượng”. Nó không chỉ biểu hiện quan niệm
của tác giả về thế giới đa chiều và mang tâm linh; sự hữu hình hóa cái ác, xấu xa và
những ước mơ, khát vọng về các giá trị chân, thiện, mỹ mà còn thể hiện cảm hứng
nhận thức lại thực tại và đem đến triết lí thẩm thấu trong tác phẩm. Và tất nhiên, một
tác phẩm văn chương kì ảo phải có những yếu tố siêu nhiên, kì lạ, hư ảo, huyễn hoặc
trong cốt truyện để tạo nên những phản ứng nhận thức của người tiếp nhận một cách
mạnh mẽ.
Ôđixê là người anh hùng đã nghĩ ra cái mưu “Con ngựa thành Tơroa”. Chàng có cái
tên Uylix. Sau khi quân Hi Lạp hạ được thành Tơroa, các dũng tướng cùng với quân
sĩ của mình lần lượt trở về quê hương Hi Lạp. Biết bao nhiêu biến cố đã xảy ra làm
cho họ khi trở về đến quê hương mười phần mất bảy, chín phần còn ba. Nhưng
trong số những cuộc trở về ấy thì hành trình của người anh hùng Uylix là gian nan,
vất vả, ba chìm bảy nổi hơn cả. Các vị thần đều biết việc Uylix gặp hoạn nạn, khó
khăn nhưng chưa biết làm cách gì để cứu vớt người anh hùng ngoài việc bày tỏ lòng
thương xót. May thay, một dịp tốt đến. Hôm đó, các vị thần Ôlanhpơ theo lệnh của
Dớt được triệu tập đến họp. Đấng phụ vương Dớt mở đầu cuộc họp bằng những lời

SVTH: Đỗ Thị Mai – 09CVH3

17


Những đặc sắc nghệ thuật sử thi trong trường ca Iliat và Ôđixê của Hôme.

phàn nàn rẳng những người trần thế bất cứ việc gì cũng qui tội, đổ lỗi cho thần linh
mà thực ra thì do chính sự dại dột của họ vì không nghe lời răn bảo của thần thánh
nên họ mới xảy ra bao tai họa. Dớt nói xong, nữ thần Atêna bèn lên tiếng trách móc
đấng phụ vương sao lại đi thương xót cho số phận của người khác mà quên mất
Uylix, một người anh hùng đã từng dâng biết bao lễ vật hậu hĩnh cho Dớt, một
người anh hùng mà số phận còn đáng được các vị thần quan tâm đến rất nhiều.
Nghe nữ thần Atêna nói như vậy, thần Dớt liền thanh minh. Thần nói cho nàng rõ,
tất cả mọi chuyện đều không do mình. Thần vẫn không hề quên Uylix là người anh
hùng thông minh, mưu trí hơn hết mọi người trần và là người anh hùng dâng lễ vật
nhiều nhất cho các vị thần trên bầu trời cao xa, bát ngát. Cuối cùng Dớt và các vị
thần đều nhất trí đồng thanh tán thưởng, nhân lúc Pôdâyđông – người luôn ôm hận
báo thù Uylix vì anh đã chọc mù mắt con trai thần – đi vắng đã họp, quyết định cho
Uylix được đoàn tụ. Nữ thần Atêna được cử đến đảo Itác để báo tin cho Têlêmác –
con trai Uylix đi tìm cha. Và thần Hécmét được cử đi báo tin cho Calipxô biết quyết
định của Dớt tối cao. Câu chuyện Têlêmác đi tìm cha được kể từ khúc ca I đến khúc
ca IV.
Đồng thời, cũng trong các khúc ca đó người vợ Pênêlốp của Uylix đang đứng trước
một tình thế nguy hiểm. Nàng phải đối mặt với 108 kẻ cầu hôn xảo quyệt và phải
nghĩ ra những mưu mẹo để chống trả. Khúc ca V cho biết Uylix rời đảo của Calipxô
và bị thần biển Pôdâyđông giáng bão tố, trôi dạt vào xứ sở người Phêaxi.
Tại đây nhà vua Ankinôôt đối xử với Uylix rất tử tế và công chúa Nôxica cũng đem
lòng cảm mến người anh hùng. Uylix được nghe khúc hát ca ngợi chiến công con
ngựa gỗ, ca ngợi chính mình thì anh rất cảm động và rơi lệ. Được biết người khách

do bão tố mang đến chính là Uylix, nhà vua Ankinôôt đã khẩn khoản yêu cầu người
anh hùng kể lại cuộc phiêu lưu của chính mình ( khúc ca VI – VIII).
Toàn bộ cuộc phiêu lưu của Uylix từ khi rời thành Tơroa đến khi dạt vào đảo của
tiên nữ Calipxô, được kể lại từ khúc ca IX đến khúc ca XII. Trước hết đoàn thuyền
gặp bão, bị thổi dạt vào xứ sở Lôtôphagiơ ở Bắc Phi, rồi trôi dạt tới xứ sở người

SVTH: Đỗ Thị Mai – 09CVH3

18


Những đặc sắc nghệ thuật sử thi trong trường ca Iliat và Ôđixê của Hôme.

khổng lồ một mắt – Xiclốp. Uylix phải đấu mưu, đấu lực với gã khổng lồ Pôliphem,
chọc mù con mắt duy nhất của hắn và cứu được đồng đội thoát chết.
Thoát Xiclốp họ rơi vào xứ sở Letrigông – xứ sở của bọn ăn thịt người, rồi xa vào
phù thủy Xiêcxê, bị biến thành lợn. Uylix trí xảo bắt Xiêcxê trả lại kiếp người cho
bạn bè và đi vào cõi âm để hỏi tin tức quê hương gia đình. Họ vượt qua vùng biển
của các tiên cá Xiren dùng giọng hát du dương để bắt người và vượt qua vùng Carip
và Xila nguy hiểm. Đoàn thuyền của Uylix tới đảo của thần Mặt trời và do đã tự ý
giết đàn bò của thần để ăn thịt nên cả đoàn, trừ Uylix không ăn, đã bị giết chết.
Uylix còn lại một mình lưu lạc tới đảo của Calipxô.
Câu chuyện được kể lại say sưa và hấp dẫn. Để trả ơn, Ankinôôt đã cho người đưa
Uylix trở về quê hương. Lúc này, tại Itác quê hương người anh hùng, 108 kẻ cầu
hôn đang tìm mọi cách ép buộc Pênêlốp. Khúc ca XIII đến khúc ca XV, hai cha con
gặp nhau tại nhà người chăn lợn Ơmê, nhận ra nhau và cùng bàn định kế hoạch trả
thù bọn cầu hôn. Tiếp đó là việc thực hiện kế hoạch trả thù, giành lại quyền chủ
nhân hợp pháp được kể lại từ khúc ca XVI đến khúc ca XXIII. Vợ chồng đoàn tụ
sau hai mươi năm xa cách, khúc ca XXIV là cảnh Uylix gặp lại cha già. Trong cảnh
gia đình đoàn viên ấm cúng như vậy, gia đình của những kẻ cầu hôn bị giết kéo đến

đòi nợ máu. Nữ thần Atêna xuống cho mọi người biết quyết định của Dớt cho Uylix
được phép đoàn tụ với người thân và buộc gia đình của bọn cầu hôn phải chấm dứt
mọi hành động trả thù. Người anh hùng lưu lạc Uylix trở lại vị trí thủ lĩnh – vua của
đảo Itác như xưa. Như vậy, chuyện được kể trong Ôđixê là câu truyện trở về quê
hương của Uylix. Đây không phải là chuyến đi suôn sẻ bình thường mà là một
chuyến đi đầy rẫy những thăng trầm, nguy hiểm với sự xuất hiện của các vị thần,
của thế giới quỉ sứ…Cái không bình thường đó tạo ra sự li kì, hấp dẫn, độc đáo
riêng của thiên sử thi này.
Yếu tố hoang đường, kì ảo như đã nói ở trên là yếu tố quan trọng của sử thi. Ở đây,
qua sử thi Ôđixê, yếu tố đó còn được thể hiện đậm nét qua không gian phản ánh. Ở
Iliat, đó là cảnh các cánh quân xung trận, khí thế ngút trời, là các lều trại san sát,
còn ở Ôđixê đó là biển và trời: biển mênh mông, trời lồng lộng. Không gian đậm
SVTH: Đỗ Thị Mai – 09CVH3

19


Những đặc sắc nghệ thuật sử thi trong trường ca Iliat và Ôđixê của Hôme.

màu sắc hoang đường, kì ảo ấy dễ tạo cho con người cảm giác rợn ngợp, sợ hãi tột
đỉnh.
Ngoài ra, trong thiên sử thi này, còn xuất hiện không gian âm phủ - xứ sở người
Ximêriêng – “đầy sương mù và mây bao bọc”. “Mặt trời chói lọi, dù khi đi lên trời
đầy sao hay khi từ trời trở về mặt đất, đều không bao giờ rọi ánh sáng đến tận nơi
đây. Một màn tối âm u bao trùm lên những con người khốn khổ”.
Không chỉ vậy, đến với Ôđixê ta còn bắt gặp không gian rất đặc biệt – không gian
Ôlanhpơ – chỗ ở bất di bất dịch của thần linh. “ Nơi đó không bị gió lay, mưa ướt,
tuyết rơi, trái lại bầu trời bao giờ cũng trong xanh không gợn chút mây và huy
hoàng ánh sáng. Tại đó các thần cực lạc sống những ngày đầy hoan hỉ”. Một không
gian Ôlanhpơ như vậy chỉ có thể tồn tại trong thế giới hoang đường của thần thoại,

sử thi.
Nhà văn Gôgôn quan niệm đơn giản rằng: “Những quả lê vàng có thể mọc ra trên
cây lê nhưng không phải trên cây liễu” nghĩa là sự hư cấu, tưởng tượng trong một
tác phẩm nghệ thuật muốn thu phục tâm thức người thưởng thức thì bắt buộc phải
nắm vững mối liên hệ của cái được hư cấu, tưởng tượng đó với bản chất của cái tồn
tại thực trong cuộc sống.
Nhà nghiên cứu Lê Nguyên Long cũng nhấn mạnh cái kì ảo phải gắn liền với tính
hiện thực và yếu tố kì ảo “chỉ tồn tại khi đối diện với nó” trong sự độc lập giữa
những cái siêu nhiên, hư huyễn với thế giới thực tại. Thật đúng vậy, trong sử thi
Ôđixê cái thực, cái hư ở đây quyện vào nhau, bổ sung cho nhau. Do đó, dù sự việc
mô tả có hoang đường như thế nào đi chăng nữa vẫn mang ý nghĩa hiện thực sâu
sắc. Bọn khổng lồ Xiclốp một mắt ăn thịt người, chăn nuôi cừu để cung cấp thức
ăn…trên một hòn đảo chưa có dấu chân người, đó là sự phản ánh một vùng đất xa lạ
mới khám phá được hãy còn dấu vết của một nền kinh tế tự cung, tự cấp với những
tộc người hình thù quái dị, sống man rợ khác với xứ sở Phêaxi giàu có, có nền sản
xuất thương mại và hàng hải phát triển nên con người ở đó văn minh hiếu khách
hơn. Cuộc phiêu lưu của Uylix chính là hình ảnh của các cuộc di dân, đi tìm kiếm
đất mới của người Hi Lạp. Thế giới mà họ phát hiện ra sẽ trở thành Đại Hi Lạp và
SVTH: Đỗ Thị Mai – 09CVH3

20


Những đặc sắc nghệ thuật sử thi trong trường ca Iliat và Ôđixê của Hôme.

Địa Trung Hải thực sự bị biến thành ao nhà của họ. Dấu vết đó còn ghi lại rõ nét
trong bản trường ca này. Chẳng hạn, đảo Chim Ưng (tiếng Hi Lạp là Nê-sos-kir-kes)
nằm ven bờ biển Italia trở thành phù thủy Kiêckê. Đảo bến ẩn ( ẩn náu – Nêsos
Kalupsous) gần bờ biển Gibranta (Tây Ban Nha) thành ra nữ thần Calipxô…
Thứ hai là, nếu theo dõi hành trình của Uylix thì ta còn thấy những nơi mà anh đặt

chân đến đều có liên quan tới các địa danh mà người Hi Lạp cổ xưa di dân tới. Như
vậy, cũng có nghĩa là người Hi Lạp đã sớm làm chủ Địa Trung Hải khám phá các
miền đất mới của họ gắn liền với việc chinh phục biển cả, gắn liền với việc hoàn
thiện kĩ thuật hàng hải. Nếu bóc đi lớp màn huyền thoại thì các nàng tiên, các vị
khổng lồ…sẽ hiện nguyên hình hiện thực. Như vậy, các mẩu chuyện hoang đường
trong Ôđixê đều có cái nhân hiện thực phản ánh sự hiểu biết mơ hồ của người Hi
Lạp đối với thế giới mới lạ mà họ đang tìm hiểu. Đằng sau những điều kì ảo, huyền
diệu ấy lại lấp lánh ánh sáng của trí tuệ con người, của sức mạnh con người chiến
thắng mọi trở lực của tự nhiên và xã hội. Và cũng qua đó, cái khát vọng mãnh liệt
của con người muốn khám phá hiểu biết, muốn thử thách và đấu tranh để làm chủ
thế giới đã được bộc lộ rõ ràng.
2.5 Sự kết hợp giữa bút pháp tả thực và bút pháp lãng mạn.
2.6 Ngôn ngữ mang đậm màu sắc sử thi.
2.7 Giá trị của tác phẩm.
Sử thi “Iliad” và “Odyssey” là những kiệt tác có giá trị nhất trong nền văn
minh Hy Lạp cổ đại. Bên cạnh những di vật khô khan và vô tri vô giác khai quật
được tại những khu vực khảo cổ thì những tác phẩm văn thơ này là những ấn tượng
cuối cùng còn sót lại về một xã hội mà ở đó chúng được tạo ra – thể hiện những gì
con người mong muốn, những gì khiến con người cảm thấy tuyệt vọng và cách thức
họ làm chủ cuộc sống chính trị và xã hội của mình. Những bài thơ này cũng chính là
những cỗ máy thời gian, tuy không hoàn hảo nhưng cũng thể hiện cho chúng ta thấy
được hình ảnh về những con người tại thời điểm đó giống và khác chúng ta như thế
nào. Và những bài thơ đó cũng phản ánh sự thật về một nền văn minh tiền sử có ảnh
SVTH: Đỗ Thị Mai – 09CVH3

21


Những đặc sắc nghệ thuật sử thi trong trường ca Iliat và Ôđixê của Hôme.


hưởng mạnh mẽ đến nghệ thuật, lịch sử và thậm chí ảnh hưởng đến cả tâm lý học ở
phương Tây.
Hai thiên sử thi ca ngợi chí tuệ, dũng khí và nghị lực của con người với khát vọng
chinh phục thế giới chung quanh và niềm mơ ước về một cuộc sống hoà bình, yên
vui, hạnh phúc. Nó lên án chiến tranh tàn khốc đồng thời ca ngợi tình yêu quê
hương, tình vợ chồng, cha con, tình bạn cao cả, thuỷ chung.
Hai thiên anh hùng ca có cốt truỵên chặt chẽ, hấp dẫn và li kì, ngôn ngữ tráng lệ,
đặc biệt thành công trong việc xây dựng nhân vật: Anh hùng mà trí tuệ, mưu trí
"sánh ngang với thần linh". Chất bi kịch, màu sắc thơ mộng huyền ảo như muôn
ngàn sợi chỉ màu óng ánh dệt nên hai thiên sử thi, thể hiện một vẻ đẹp riêng không
thể nào bắt chước nổi. Hai tác phẩm tạo nên khuôn mẫu, mực thước cho định nghĩa
về các tác phẩm sử thi sau này, là bức tường thành nghệ thuật mà không phải tác
phẩm đời sau nào cũng vượt qua được.

SVTH: Đỗ Thị Mai – 09CVH3

22


Những đặc sắc nghệ thuật sử thi trong trường ca Iliat và Ôđixê của Hôme.

2.1Đo sô
2.4 Yếu tố hoang đường kỳ ảo……….
2.2 Thủ pháp xây dựng nhân vật………….
2.2 Nghệ thuật kể chuyện. xxxxxxxx
2.3 Nghệ thuật miêu tả……………
2.6 Giá trị của tác phẩm.mmmmmmmmmmmm
5Sự kết hợp giữa bút pháp tả thực và bút pháp mlangx mạn vvvvvvvvvvv
6Ngôn ngữ mang đậm màu sắc sử thimmmmmmmmmmmm
Hai bản sử thi này cũng được tắm mình trong không khí huyền thoại được đan

dệt bằng truyền thuyết “quả táo vàng” khi Parix – “người đàn ông đẹp nhất trần
gian” được mời làm chủ khảo cho cuộc thi “hoa hậu thế giới đầu tiên” được tổ
chức tại Ôlanhpơ và khi Aphrôđitơ, nữ thần Sắc đẹp được quả táo vàng mang dòng
chữ “tặng người đẹp nhất” thì nữ thần phải thực hiện lời hứa với Parix.

SVTH: Đỗ Thị Mai – 09CVH3

23


Những đặc sắc nghệ thuật sử thi trong trường ca Iliat và Ôđixê của Hôme.

C: PHẦN KẾT LUẬN
Sử thi Iliat và Ôđixê là những kiệt tác có giá trị nhất trong nền văn minh Hy
Lạp cổ đại. Bên cạnh những di vật khai quật được thì những tác phẩm văn thơ này là
những ấn tượng cuối cùng còn sót lại về một xã hội mà ở đó chúng được tạo ra,
nhằm giải phóng con người khỏi mọi mọi ràng buộc của thiên nhiên huyền bí và
giúp cho con người nhận thức được cái đẹp huyền bí đó của thiên nhiên, nó đã soi
sáng và dẫn dắt con người vào thế giới của cái đẹp, của sự hoàn thiện tâm hồn và thể
xác, để từ đó tác phẩm trở thành cuốn từ điển bách khoa của thời cổ đại, phản ánh
sự thật về một nền văn minh tiền sử có ảnh hưởng mạnh mẽ đến tất cả các ngành
nghệ thuật và thậm chí là cả nền tâm lý học ở phương Tây.
Iliat và Ôđixê ra đời như một vầng hào quang rực rỡ khiến cho Hôme tỏa sáng, nó
tôn vinh và làm bất tử hóa đất nước Hy lạp, trở thành mẫu mực cho muôn đời sau về
loại hình nghệ thuật này. Chừng nào còn nhân loại thì chừng ấy người ta còn say mê
sử thi, còn trân trọng và còn ngưỡng mộ Hôme.

SVTH: Đỗ Thị Mai – 09CVH3

24