Các cung bậc của cái cười trong hài kịch “Lão hà tiện” của Môlie
GVHD: Th.S Đặng Thị Lan

PHẦN MỞ ĐẦU
1.

Lý do chọn đề tài
Môlie là một tên tuổi lớn của chủ nghĩa cổ điển Pháp, của lịch sử văn học Pháp

và của lịch sử sân khấu thể giới. Môlie mang đến cho văn học pháp những cống hiến rất
to lớn với tư cách là người sáng lập ra hài kịch cổ điển và đưa nó đến đỉnh cao xán lạn,
với tư cách là nhà văn – chiến sĩ đã đấu tranh đến cùng cho những lý tưởng xã hội tiến
bộ, với tư cách là người nghệ sĩ ưu tú đã kết tinh được những truyền thống tốt đẹp của
nhân dân Pháp. Chủ nghĩa cổ điển Pháp, với Môlie đã chuyển mạnh hơn, rộng rãi hơn
về phía cuộc sống hiện thực muôn hình, muôn vẻ và luôn luôn sôi động, trong đó quần
chúng lao động đang tiến lên đảm nhiệm một vai trò mới. Ba trăm năm đã qua nhưng
tiếng cười của Môlie không lúc nào vắng bóng trên sân khấu tiến bộ Pháp và thế giới.
Một số sáng tạo nghệ thuật độc đáo của ông đã đi vào cuộc sống, gắn chặt và đẩy mạnh
cuộc sống và đẩy mạnh nó lên.
Dưới góc nhìn văn học, các nhà nghiên cứu đã dày công đi tìm lời giải cho câu
hỏi vì sao những sáng tác của Môlie, những tiếng cười trong Hài kịch lại có sức sống
trường tồn đến vậy và đi kết luận: Sự trường tồn của những tiếng cười trong hài kịch
của Môlie là do những gì là giá trị bên trong của nó mang lại. Nói như thế có nghĩa là tự
bản thân mỗi tác phẩm đã làm nên sức sống của mình chứ không phải bất cứ ngoại cảnh
nào tác động vào. Và trong khuôn khổ của một đề tài tiểu luận nhỏ với mong muốn bản
thân mình tự tìm hiểu những giá trị thành công của Hài kịch Môlie nói chung và cụ thể
là trong vở Hài kịch “Lão hà tiện”, đặc biệt là những giá trị về các cung bậc tiếng cười
trong tác phẩm chúng tôi đã tìm đến đề tài “Các cung bậc của cái cười trong Hài kịch
Lão hà tiện của Môlie”. Cùng với những công trình nghiên cứu trước đó đã được định
hình và khẳng định, đề tài này hy vọng sẽ góp một phần nhỏ bé làm sáng tỏ hơn những
giá trị của Hài kịch Môlie nói chung cúng như những giá trị đặc sắc trong vở Hài kịch

“Lão hà tiện” nói riêng.
2.

Mục đích nghiên cứu

SVTH: Vũ Xuân Triệu – Lớp: 06 CVH2

Trang 1


Các cung bậc của cái cười trong hài kịch “Lão hà tiện” của Môlie
GVHD: Th.S Đặng Thị Lan
Việc nghiên cứu đề tài “các cung bậc của cái cười trong hài kịch Lão hà tiện
của Môlie” nhằm cho ta thấy được những nét đặc sắc của nghệ thuật trong Hài kịch
Môlie đồng thời cũng cho chúng ta thấy được một bức tranh xã hội Pháp đa dạng dưới
nhiều góc nhìn tinh tế của một nhà Hài kịch vĩ đại.
Thông qua việc tìm hiểu, nghiên cứu đề tài này cho ta một cái nhìn, một sự đánh
giá đích đáng về vai trò của nghệ thuật cũng như ý nghĩa của cái cười đối với sự thành
công của tác phẩm, đồng thời qua đây khẳng định những đóng góp của Môlie vào nghệ
thuật viết hài kịch nói riêng và văn học nói chung của thế giới.
3.

Phương pháp nghiên cứu
Lão hà tiện là một trong những vở hài kịch bất hủ của hài kịch Pháp nói chung

và của Môlie nói riêng. Nó là sự kết tinh rất nhiều thành công của Môlie trong đó các
cung bậc của cái cười trong tác phẩm là một trong những phương diện quan trọng tạo
nên sự thành công ấy.
Trong khi nghiên cứu đề tài chúng tôi đã sử dụng một số phương pháp thường
thấy trong nghiên cứu văn học như:

Phương pháp thống kê, phân loại: trước hết là thống kê các đoạn văn (luận
chứng) phù hợp với luận điểm đưa ra để phân tích.
Phương pháp phân tích tổng hợp: trên cơ sở những luận chứng tìm được, phân
tích sau đó tổng hơp rút ra kết luận để đi đến chứng minh cho luận cứ, luận điểm đưa
ra. Đồng thời thông qua sự phân tích đó chỉ ra những tác dụng của biện pháp đó trong
việc góp phần vào sự thành công của vở hài kịch.
4.

Lịch sử vấn đề nghiên cứu
Là một tác gia cổ điển xuất sắc, cho đến nay các công trình nghiên cứu về tác giả

Môlie nói chung và hài kịch “Lão hà tiện” nói riêng là khá nhiều. Tất cả đã được định
hình dần qua thời gian và các bước phát triển của văn học thế giới. Nhà lý luận nổi
tiếng của mĩ học cổ điển chủ nghĩa N.D Boalô và cũng là người đương thời với Môlie
đã đánh giá rằng Môlie là “vinh quang của thế kỷ XVIII”. Xanhtơ Bôrô nhà phê bình
văn học nổi tiếng của Pháp thế kỷ XVIII cũng nhận xét rằng: nếu có một đại hội nhà

SVTH: Vũ Xuân Triệu – Lớp: 06 CVH2

Trang 2


Các cung bậc của cái cười trong hài kịch “Lão hà tiện” của Môlie
GVHD: Th.S Đặng Thị Lan
văn lớn trên thế giới thì người đại diện cho văn học Pháp chính là Môlie chứ không
phải là ai khác. Còn Gớt thi hào Đức nổi tiếng thế kỷ XVIII cũng nhận xét môlie là
“người độc nhất vô nhị”. Các cách đánh giá nói trên được trích dẫn ra nhằm để chứng
minh rằng Môlie đã nổi tiếng từ rất lâu và bởi vậy số lượng sách chuyên khảo viết về
ông rất nhiều tuy nhiên do điều kiện hạn chế chúng tôi không thể liệt kê hết ra đây
được.

Tuy nhiên với đề tài “các cung bậc của cái cười trong hài kịch Lão hà tiện của
Môlie” thì chưa có một công trình nghiên cứu nào đi theo hướng này hoặc giải quyết
một vấn đề cụ thể - vấn đề tiếng cười như trong đề tài này.
Các tập sách của nhiều nha nghiên cứu khác nhau đều có đề cập đến vở hài kịch
“Lão hà tiện” dưới nhiều góc độ khác nhau:
Ơgien Rigan trong cuốn Môlie (1980) của mình có nhận xét “Lão hà tiện là tác
phẩm thuộc loại số một, là một trong những tác phẩm sôi động nhất của Môlie”. Ơ.
Rigan đã xếp loại tác phẩm “Lão hà tiện” vào số tác phẩm xuất sắc của Môlie. Nhưng
ông chưa đề cập sâu về mặt nội dung và nghệ thuật biểu hiện, cũng chưa bàn đế vấn đề
tiếng cười trong tác phẩm.
Các tập Lịch sử văn học Pháp của G. Lăngxông hay cuốn Hợp tuyển văn học
Pháp nhiều tập của Lagarđơ và Misa cũng có tình trạng như trên. Các tác giả chỉ đề cập
và đưa ra một số nhận định đánh giá chứ không phân tích một nội dung nào cụ thể theo
một hệ thống.
Trong cuốn “Văn học phương tây – tập I” Nxb Giáo dục, (1979) đã nêu khái
quát về giá trị những giá trị tiêu biểu của hài kịch Môlie trong đó có trích dẫn những
đoạn kịch tiêu biểu để chứng minh mà chưa thực sự đi vào khai thác những nét đặc sắc
trong các cung bậc của cái cười trong vở hài kịch này.
Trong cuốn “Hợp tuyển văn học châu Âu”, Nxb ĐHQG Hà Nội các tác giả cũng
đề cập đến hài kịch Môlie nói chung và vở “Lão hà tiện” nói riêng tuy nhiên giá trị
nghệ thuật của hài kịch Môlie trong đó “Lão hà tiện” được các tác giả “gói” chung cùng

SVTH: Vũ Xuân Triệu – Lớp: 06 CVH2

Trang 3


Các cung bậc của cái cười trong hài kịch “Lão hà tiện” của Môlie
GVHD: Th.S Đặng Thị Lan
với các vở kịch như Táctuyphơ để phân tích, sau đó trích dẫn các đoạn viết có giá trị

cao về nghệ thuật hài kịch và giá trị nội dung tư tuởng cho độc giả tham khảo.
Như vậy trong các công trình chuyên khảo mà chúng tôi đã dẫn việc nghiên cứu
Môlie được thể hiện dưới dạng tổng quát chung. Các nhận xét đánh giá về vở kịch “Lão
hà tiện” đều được rút ra từ các mặt khác nhau: kết cấu, tính cách… Các tác giả trên đây
đều chưa đi sâu vào chi tiết cụ thể, chưa phân tích trực tiếp tác phẩm cũng như chưa
làm rõ tiếng cười xuất hiện trong vở hài kịch “Lão hà tiện” của Môlie.
…
Trên cơ sở tổng hợp ý kiến và những thành tựu mà các công trình trước đây
mang lại. Thông qua đề tài này, chúng tôi sẽ đi vào phân tích, chỉ ra cụ thể từng cung
bậc của cái cười mà Môlie sử dụng trong vở hài kịch “Lão hà tiện” đồng thời cũng nêu
lên giá trị mà những cung bậc đó mang lại góp vào phần thành công của vở kịch.
5.

Phạm vi – đối tượng nghiên cứu
Trong khuôn khổ của một đề tài tiểu luận nhỏ, đồng thời với kiến thức còn hạn

chế của bản thân về văn học nước ngoài nói chung và văn học Pháp nói riêng. Đề tài chỉ
được nghiên cứu một cách khái quát trong phạm vi vở Hài kịch “Lão hà tiện” và đặc
biệt xoáy sâu vào các cung bậc của cái cười trong tác phẩm.
6.

Bố cục đề tài
Đề tài của chúng tôi được bố cục ngoài phần mở đầu, kết luận nội dung chính

gồm hai chương.
CHƯƠNG I: Những vấn đề chung
CHƯƠNG II: Các cung bậc của cái cười trong hài kịch “Lão hà tiện” của Môlie

SVTH: Vũ Xuân Triệu – Lớp: 06 CVH2


Trang 4


Các cung bậc của cái cười trong hài kịch “Lão hà tiện” của Môlie
GVHD: Th.S Đặng Thị Lan

PHẦN NỘI DUNG
CHƯƠNG I: NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG
1.1

Khái niệm
1.1.1 Hài kịch và hài kịch Pháp
1.1.1.1 Hài kịch
Là cách dùng hình thức gây cười để chế giễu hoặc đã kích những thói hư tật xấu,

những biểu hiện tiêu cực trong xã hội. [Từ điển tiếng Việt – Hoàng Phê (chủ biên)].
Hài kịch là một thể loại kịch, trong đó các tính cách, các tình huống và hành động
được trình bày dưới hình thức cười cợt hoặc thấm đậm chất hài. Hài kịch trước hết vào
việc cười nhạo cái xấu, cái đối lập với lí tưởng hoặc chuẩn mực xã hội, ở các nhân vật
của hài kịch, phẩm chất bên trong không tương xứng với vị trí, thân phận của nó, và do
vậy nó đáng là nạn nhân của tiếng cười. Chính tiếng cười hài kịch đã hạ uy tín của các
nhân vật, và bằng cách này, tiếng cười thực hiện sứ mệnh lý tưởng của mình là lên án từ
bản của những thói xấu đang tồ tại trong xã hội.
Cho đến náy khái niệm hài kịch vẫn còn được sử dụng theo ý nghĩa mở rộng chứ
chưa hoàn toàn có một khái niệm nào khái quát và chung nhất. Phương tiện quan trọng
tạo nên hiệu quả của hài kịch là ngôn từ gây cười (ngôn từ phi lôgic, không tình thế,
giễu nhại, mỉa mai, và trong hài kịch hiện đại đó còn là lối nói hóm hỉnh, lối nói nghịch
lý).
Một đề tài, vấn đề để có thể trở thành hài kịch thì bản thân nó phải mang tính
chất đáng cười, nghĩa là bản thân đề tài ấy phải mang được, phải có được sự mâu thuẫn

giữa nội dung phản ánh và hình thức phản ánh. Mâu thuẫn đó là mâu thuẫn trái với tự
nhiên, mâu thuẫn giữua cái giả và cái thật, mâu thuẫn giữa bản chất và hiện tượng. Mặt
khác, bản thân cái mâu thuẫn ấy phải có ý nghĩa xấu xa,cái đáng cười.
Hài kịch, bên cạnh tiếng cười vốn là “nhân vật” trung thực không thấy mặt trên
sân khấu hài kịch, yếu tố chính diện còn được bộc lộ một cách trực tiếp. Các tính cách
trong hài kịch thường được miêu tả một cách đậm nét, cận cảnh, trạng thái tĩnh của tính
cách và nét gây cười của nó thường được nhấn mạnh. Lịch sử lâu đời của hài kịch đã

SVTH: Vũ Xuân Triệu – Lớp: 06 CVH2

Trang 5


Các cung bậc của cái cười trong hài kịch “Lão hà tiện” của Môlie
GVHD: Th.S Đặng Thị Lan
chứng kiến nhiều biến đổi của thể loại và từ đó có hài kịch tính cách, hài kịch phong
tục, hài kịch trạng huống, hài kịch có cốt truyện gay cấn lắt léo, hài kịch hề, hài kịch trữ
tình…
1.1.1.2 Hài kịch Pháp
Trước Môlie cho đến năm 30 năm đầu của thế kỷ XVII, trên sân khấu Pháp vẫn
chưa có hài kịch. Kịch hề dân gian vẫn là thể loại phổ biến. Nhưng kịch hề không phát
triển được, một phần do sự thô sơ, ấu trĩ về tưu tưởng và nghệ thuật, một phần do khồn
được dư luận xã hội tôn trong, khuyến khích. Sau đó, khoảng gần giữa thế kỷ, nhiều
nhà soạn kịch kể cả Cornây và Raxin đều có viết hài kịch, nhưng những hài kịch vừa ít
ỏi, vừa chưa được chú ý xây dựng nên chưa ảnh hưởng gì đến vị trí của kịch hề. Chỉ trừ
Môlie trở đi, hài kịch Pháp mới chính thức ra đời và trở thành lợi khí đấu tranh vì nó
kết hợp được ý nghĩa xã hội rộng lớn với cái cười thâm thúy, những truyền thống của
kịch hề dân gian với những sáng tạo gắn liền với thời đại mới.
Hài kịch Pháp ở thế kỉ XVII với sự phát triển mạnh mẽ cua nó đã đạt được nhiều
thành tựu rực rỡ, góp phần làm phong phú cho nền hài kịch của nhân loại. Hài kịch

nước Pháp tuy trải qua nhiều thăng trầm và biến cố cùng với sự phát triển của lịch sử
dân tộc song cuối cùng nó cũng khẳng định được thế mạnh của mình, hài kịch trong
nền văn học Pháp đã trở thành đề tài nghiên cứu, tìm hiểu của các nhà khoa học trên thế
giới.
Đối với hài Kịch Pháp Môlie là đại diện tiêu biểu, chính ông đã làm cho hài kịch
trong giai đoạn này có những bước phát triển mới vượt bậc không chỉ trong nội bộ nền
văn học Pháp mà còn tác động đến nền văn học thế giới. Môlie đã dựng nên những
tiếng cười nhiều cung bậc trong hài kịch, những tính cách nhân vật bất hủ không phải là
chung chung, trìu tượng, bất biến mà vừa bộc lộ được bản chất xã hội, vừa mang tính
lịch sử rõ rệt. Ông đã từng nói (qua lời một nhân vật kịch): “Khi anh vẽ người, anh
phải theo tự nhiên (…). Nếu không làm cho người ta nhận ra được con người của thời
đại mình, thì anh chẳng làm được gì hết” (Vở Phê bình Trường học làm vợ)

SVTH: Vũ Xuân Triệu – Lớp: 06 CVH2

Trang 6


Các cung bậc của cái cười trong hài kịch “Lão hà tiện” của Môlie
GVHD: Th.S Đặng Thị Lan

1.1.2 Đề tài hà tiện trong hài kịch Môlie
Đề tài hà tiện là một đề tài không hề mới mẻ, càng không phải là sự sáng tạo của
ông mà ở đây là một quá trình giao lưu và tiếp biến của văn học Pháp.
Môlie dành trọn một vở hài kịch cho đề tài này đó là vở “Lão hà tiện”, vở kịch
này ghi nhận và đánh dấu một sự thành công mới của Môlie trong nghệ thuật hài kịch,
đặc biệt là trong xây dựng tính cách nhân hài kịch. Chủ nghĩa cổ điển cho phép tự do
vay mượn đề tài cũng như chất liệu tác phẩm từ bên ngoài và cũng như các nhà cổ điển
khác, điều đặc biệt là trong tác phẩm của mình ông đã tạo dựng được cái bản sắc độc
đáo của cá nhân mình thông qua “cách thức”, chứ không phải qua chất liệu.

Môlie dành trọn một vở hài kịch cho đề tài này đó là vở “Lão hà tiện”, vở kịch
này ghi nhận và đánh dấu một sự thành công mới của Môlie trong nghệ thuật hài kịch,
đặc biệt là trong xây dựng tính cách nhân hài kịch. Và đề tài hà tiện cũng như vở hài
kịch “Lão hà tiện” trở thành một kiệt tác trong kho tàng văn học thế giới luôn luôn
được chiêm ngưỡng và hâm mộ
1.2

Đôi nét về Tác giả - tác phẩm
1.2.1 Tác giả Môlie
Môlie (1622 – 1673) sinh ở Pari, ông sinh ra trong một gia đình tư sản. Môlie là

nhà văn được nảy nở trong rèn luyện và trong đấu tranh gian khổ. Ông sinh trưởng
trong một gia đình tư sản, vốn là một gia đình giầu có, và sau này ông làm trong cung
đình hậu cẩn nhà vua chính vì vậy mà ông có điều kiện học hành chu đáo. Tuy nhiên
cuộc đời ông bị mồ côi mẹ từ khi còn là đứa trẻ mới lên mười tuổi, cha ông cho đi học
luật nhưng ông không đồng ý sau này ông đi học sân khấu với nghề diễn viên.
Cuộc đời hoạt động nghệ thuật của Môlie là cuộc đời một mặt thì kiên trì rèn
luyện trong thực tế của nhân dân, một mặt thì đấu tranh không khoan nhượng với
những lực lượng xã hội đen tối, cuộc đời ông cống hiến trọn cho nghệ thuật chân chính.
Chỉ riêng cuộc đời ấy cũng đủ khiến Môlie trở nên bất hủ. Từ nhỏ ông đã được nuôi
nấng, dạy dỗ và được học hành tại các trường phong kiến nổi tiếng thời đó. Gia đình

SVTH: Vũ Xuân Triệu – Lớp: 06 CVH2

Trang 7


Các cung bậc của cái cười trong hài kịch “Lão hà tiện” của Môlie
GVHD: Th.S Đặng Thị Lan
buộc ông phải theo ngành luật, nhưng thiên hướng cá nhân đã kéo ông ra khỏi con

đường công danh do gia đình chọn. Thiên hướng đó chính là lòng say mê yêu thích
nghệ thuật văn chương của ông. Qua các chặng đường nghệ thuật của mình Môlie đã
dần trở thành một tài năng hài kịch đặc biệt, một “người hề vĩ đại” tài năng đó được
nảy nở từ trong gian khổ.
Trong 30 năm hoạt động nghệ thuật của mình, quá trình sáng tác và nhân cách
của Môlie đã được hình thành. Từ những giai đoạn đầu (1645 – 1658) trong thời gian
ông lang thang, phiêu bạt với những sáng tác chủ yếu là kịch hề và cho đến khi ông gục
ngã trên sân khấu (17 tháng 02 năm 1673) ta nhận thấy một điều rằng Môlie đã cống
hiến hết mình cho nghệ thuật đến những giây phút cuối cùng của cuộc đời.
Môlie là người có công xây dựng nền hài kịch Pháp, những điều mà ông thể hiện
trong hài kịch của mình cũng là kết tinh của những biến đổi trong xã hội, những truyền
thống tốt đẹp của nhân dân, dân tộc Pháp. Cả cuộc đời của ông là cuộc đời của người
nghệ sĩ dũng cảm, đứng về phía nhân dân để chống lại chế độ bảo thủ, chống lại những
điều trái với lẽ tự nhiên, luân thường đạo lý con người.
Có thể nói Môlie chiếm một vị trí quan trọng trong lịch sử văn học Pháp. Ông là
một tác giả gắn chặt cuộc đời mình với những điều muốn nhắn gửi được thể hiện qua số
phận của các nhân vật và tất cả những điều đó được ông thể hiện nó trên sân khấu hài
kịch một cách rất thành công.
1.2.2 Tác phẩm “Lão hà tiện”
Vở kịch “Lão hà tiện” không phải hoàn toàn do Môlie dựng nên mà nó muợn đề
tài từ vở kịch “Cái nồi” của Plốt – nhà hài kịch lớn của La Mã cổ đại (250 – 184 tr.CN)
“Lão hà tiện” được diễn lần đầu ngày 09.09.1668 trên sân khấu của Hoàng cung
Pháp. Ban đầu, nó không được dư luận tán thưởng lắm, và kịch được viết bằng văn xuôi
không hợp với khiếu thẩm mỹ của nguời Pháp. Nhưng dần dần về sau, vở kịch đã chinh
phục được quần chúng khán giả bằng chính bằng chính nội dung xã hội sâu xa và nghệ
thuật gây cười đặc sắc của nó.

SVTH: Vũ Xuân Triệu – Lớp: 06 CVH2

Trang 8



Các cung bậc của cái cười trong hài kịch “Lão hà tiện” của Môlie
GVHD: Th.S Đặng Thị Lan
Vở kịch Lão hà tiện là một tác phẩm nghệ thuật sinh động, có sức sống và chiệu
đựng được mọi thử thách của lịch sử. Bản thân tác phẩm hàm chứa một tiếng cười
nhiều cung bậc mà kết cấu tác phẩm là không gian chứa đựng và nuôi dưỡng tiếng cười
nhiều cung bậc ấy. Vở kịch đã được chinh phục khán giả bằng chính nội dung xã hội
sâu sắc của nó, bằng chứng minh đó là lúc đầu không thích nhưng qua 5 năm tác phẩm
được diễn đi diễn lại tới 40 lần.
Sáng tạo lớn của Môlie biểu hiện tập trung ở ý nghĩa xã hội sâu rộng của tính
cách nhân vật, ở khunh hướng trào phúng chua cay và ở thể loại bi – hài kịch. Trong tác
phẩm Lão hà tiện, Acpagông không tình cờ trở nên giàu có, mà là kẻ chuyên sống bằng
nghệ cho vay nặng lãi. Tiền đối với lão là một thứ của luân chuyển có giá trị sinh sản.
Điển hình Acpagông cố một ý nghĩa xã hội tự nhiên: tiêu biểu cho giai cấp tư sản Pháp
phát triển kinh tế trên con đường cho vay nặng lãi, không còn bó hẹp trong khuôn khổ
một gia đình mà là chung cho cả một giai cấp trong xã hội lúc bấy giờ.
Rõ ràng cái nồi, qua Môlie đã được sáng tạo thêm, xây dựng lại một cách rất
công phu khiến cho tác phẩm và nhân vật chinhd trở nên bất hủ mỗi khi nói tới sự tha
hóa của con người dưới tác động của đồng tiền tue bản chủ nghĩa, kể cả những kẻ đã
sinh ra nó. Và nguyên tắc “học tập cái cổ điển” của Môlie trong tác phẩm không ngăn
cản được ông trong việc đề cập, giải quyết vấn đề có tính chất thời sự nóng hổi của xã
hội Pháp, lúc giai cấp tư sản đang đua nhau làm giàu.
Qua ngòi bút của Môlie, trong Lão hà tiện Acpagông là hình ảnh cụ thể, đậm nét
của giai cấp tư sản Pháp thế kỷ XVIII, tiêu biểu cho thói hà tiện. Tính cách ấy gây cười
vì về bản chất, nó trái tự nhiên, đầy những ảo tưởng khôi hài. Nó chứa đựng đầy mâu
thuẫn: vừa giàu có vừa bần tiện; vừa vui vì co nhiều tiền vừa lo mất của … Nó còn
được phóng đại lên nhiều lần qua cử chỉ, ngôn ngữ,trở thành lố bịch, kệch cỡm không
tránh khỏi những thất bại. Cùng với những yếu tố hài kịch khác mượn của hề kịch dân
gian, của Plốt và một số nhà hài kịch sau đó Lão hà tiện trở nên là tiếng cười rộn rã và

chua xót với nhiều cung bậc khác nhau.

SVTH: Vũ Xuân Triệu – Lớp: 06 CVH2

Trang 9


Các cung bậc của cái cười trong hài kịch “Lão hà tiện” của Môlie
GVHD: Th.S Đặng Thị Lan

CHƯƠNG II
CÁC CUNG BẬC CỦA CÁI CƯỜI TRONG HÀI KỊCH
“LÃO HÀ TIỆN” CỦA MÔLIE
Một trong những sản phẩm quý giá của con người là tiếng cười. Cái cười không
tồn tại bên ngoài xã hội loài người. Bản thân cái cười được sinh ra từ sự mâu thuẫn giữa
nội dung được phản ánh và hình thức phản ánh, nảy sinh khi cái ti tiện tự làm ra vẻ vĩ
đại, cái ngu ngốc tự làm ra thông thái, cái trì trệ ngưng đọng tự làm ra vẻ tràn đầy sức
sống và phát triển. Cái cười đánh gục sự trống rỗng bên trong và sự hèn mạt của những
kẻ nuôi ảo vọng, có nội dung phong phú và có ý nghĩa hiện thực.
Là một nghệ sĩ hài kịch vĩ đại, Môlie đã tạo ra một tiếng cười có nhiều cung bậc
mang đậm ý nghĩa xã hội. Tiếng cười trong vở Hài kịch “Lão hà tiện” cũng không nằm
ngoại lên. Nó bao hàm một tư tưởng sâu sắc một sự tìm tòi xen xét nghiêm túc, một thái
độ biểu hiện tích cực của người nghệ sĩ trước cuộc sống.
2.1

Các cung bậc của cái cười trong hài kịch “Lão hà tiện”
2.1.1 Tiếng cười “phácxơ” (Farce)
Tiếng cười “phácxơ” (Farce) hay còn gọi là tiếng cười hề kịch, là sắc thái cười

đầu tiên mà chúng ta gặp trong hài kịch Môlie.

Tiếng cười “phácxơ” chiếm một vị trí quan trọng trong trong hài kịch Môlie nói
chung và vở hài kịch “Lão hà tiện” nói riêng. Tiếng cười “phácxơ” toát lên từ những
cảnh đấm đá nhau trên sân khấu, từ những sự nhầm lẫn râu ông nọ cắm cằm bà kia, từ
những cử chỉ hành động ngớ ngẩn, máy móc, từ những từ đồng nghĩa, từ lững lơ lắm
nghĩa, từ những bộ quần áo kỳ quặc, lố bịch không hợp thời thượng, từ bộ mặt ngây
ngô, đần độn từ những cái mặt nạ đủ kiểu, đủ màu … Tiếng cười này mang lại cho khán
giả một cái cười ồn ào, náo nhiệt: nó mang tính chất giải trí, mua vui, làm giảm trạng
thái thần kinh căng thẳng qua những điệu bộ đơn giản, dễ bắt chước. Tuy nhiên nó
không chỉ mang lại cho người đọc tiếng cười vui vẻ mà đằng sau cái cười tưởng như
thô thiển ấy nó còn thể hiện những vấn đề có ý nghĩa xã hội và giá trị thẩm mỹ cao.
Những động tác, những cử chỉ, điệu bộ mang tính hề kịch bên cạnh việc gây ra một

SVTH: Vũ Xuân Triệu – Lớp: 06 CVH2

Trang 10


Các cung bậc của cái cười trong hài kịch “Lão hà tiện” của Môlie
GVHD: Th.S Đặng Thị Lan
tiếng cười ồn ào trực tiếp, nó còn biểu đạt nội dung tư tưởng nhất định, đặc biệt là khi
các động tác, cử chỉ đó gắn liền với tính cách của nhân vật. Trong trường hợp này tiếng
cười “phácxơ” góp phần biểu đạt tính cách, nó khắc họa và gây ấn tượng sâu sắc về một
tính cách nào đó, về một nhân vật nào đó trong vở “Lão hà tiện”. Môlie sử dụng đặc
biệt thành công tiếng cười “phácxơ” này để khắc họa tính cách hà tiện của lão
Acpagông.
Trong vở hài kịch “Lão hà tiện”, tiếng cười “phácxơ” được kết hợp với các
động tác biểu diễn trên sân khấu, đã tạ ra một sức khắc họa lớn các tính cách nhân vật.
Điều đó khiến cho các hình tượng mà Môlie xây dựng thường mang tính chất biểu hiện
sinh động hơn là một sự minh họa trừu tượng, cứng nhắc, khô khan. Các hình tượng
văn học do ông tạo ra do đó mang tính hiện thực cao và đậm nét, không pahir là những

hình tượng tượng trưng, minh họa.
Ở “Lão hà tiện” của Môlie tiếng cười hề kịch còn có chức năng là làm giảm tính
chất căng thẳng trên sân khấu., nó dung hòa những lớp mang sắc thái bi thương, kéo
tiếng cười trở lại địa hạt của nó mà không thể rơi vào bi kịch. Hồi IV lớp 4, tiếng cười
hề kịch toát lên làm cho cuộc cãi vã tranh chấp người yêu của cha con Acpagông –
Clêăng bớt đi chút ít tính bi kịch của nó. Người xem mặc dù cũng đang ngậm ngùi về
cái cảnh tranh chấp, tang thương ấy nhưng cũng phải bật cười trước cái cảnh Acpagông
rút ra một chiếc mùi soa từ túi áo lão và sự thất bại của bác Giắc vì đã tưởng lầm rằng
lão sẽ thưởng tiền cho công trạng hòa giải của bác. Qua đó chúng ta càng thấy rõ ý
nghĩa xã hội của tiếng cười này. Kết hợp các sắc thái khác nhau, Môlie đã dùng tiếng
cười “phácxơ” để tống tiễn xuống mồ các tệ nạn xã hội như tệ nạn cầu kỳ rởm, để cảnh
tỉnh con người trước những bùa mê của tôn giáo. Màn phê phán thói ích kỷ bần tiện keo
bẩn của giai cấp tue sản trong vỏ kịch này với đại diện là lão đại tư sản giàu sụ
Acpagông.
Tiểu kết: Việc vận dụng tiếng cười “phácxơ” sẽ giúp cho xã hội sống trong sạch
hơn, tốt đẹp hơn, bản thân nó sẽ là một vũ khí có lợi cho việc giáo dục con người và

SVTH: Vũ Xuân Triệu – Lớp: 06 CVH2

Trang 11


Các cung bậc của cái cười trong hài kịch “Lão hà tiện” của Môlie
GVHD: Th.S Đặng Thị Lan
đào tạo xây dựng con người mới. Đó cũng chính là một di sản văn hóa vô giá mà Môlie
để lại cho chúng ta.
2.1.2 Tiếng cười khôi hài (rire humoristique)
Tiếng cười khôi hài (rire humoristique) rất gần gũi với tiếng cười “phácxơ”.
Bản thân là cái cười khôi hài mang tính nhân đạo sâu sắc, nó đặt cơ sở vào niềm tin ở
bản chất con người, nó hướng con người đến cái tốt đẹp. Cái cười khôi hài không nhằm

tiêu diệt đối tượng của tiếng cười mà nhằm hoàn thiện nó, loại trừ những khuyết điểm
còn tồn tại trong nó. Sắc thái cười này chủ yếu được vận dụng vào các hiện tượng xã
hội tích cực, tiến bộ về chất lượng nói chung, nhưng còn mang một số khuyết điểm,
một số tàn tích cũ, một số mặt đã bị lỗi thời. Trong khi khẳng định bản thân của đối
tượng, tiếng cười khôi hài thực hiện nhiệm vụ cơ bản và chủ yếu của nó là tống vào quá
khứ các mặt đã lỗi thời của các hiện tượng, loại bỏ các khuyết điểm của đối tượng, gột
sạch những gì là xa lạ với bản chất tốt đẹp của nó để nhằm tạo điều kiện cho đối tượng
bộc lộ đầy đủ hơn tất cả những gì có giá trị xã hội - thẩm mỹ trong nó.
Môlie đã sử dụng tiếng cười khôi hài ở những đối tượng nhất định và một mức
độ nhất định. Đó là những đối tượng mang sức sống và sức phát triển của thời đại,
những đối tượng mang lương tri thời đại. Ông đã đặt tiếng cười này vào trong các
trường hợp ghen tuông do hiểu lầm trong quan hệ tình cảm yêu đương. Trong vở hài
kịch “Lão hà tiện” tiếng cười khôi hài xuất hiện không nằm trên bình diện hiểu nhầm
này. Ở đây các cặp tình nhân vẫn yêu nhau, chung thủy thề nguyền với nhau nhưng xác
mối tình đó đang bị một thế lực hắc ám đe dọa: đó là tính keo kiệt của lão Acpagông.
Tiếng cười khôi hài bật ra trong cảnh than thở giữa Valer và Elidơ, bật ra từ những lời
bộc bạch tình cảm chân thật mà vụng về của Clêăng khi nói với em gái Elidơ về cô gái
Marian mà anh ta yêu dấu.
Tiếng cười khôi hài trong “Lão hà tiện” xuất hiện không nhiều lắm. Trong suốt
toàn bộ vở kịch, tiếng cười khôi hài chỉ xuất hiện năm lần, ít hơn rất nhiều loại tiếng
cười khác. Mặc dù vậy tiếng cười này vẫ mang đậm màu sắc nhân đạo, nó lên tiếng ủng
hộ quyền lợi yêu đương của các cặp tình nhân ở đây. Tiếng cười này như tiếp thêm sức

SVTH: Vũ Xuân Triệu – Lớp: 06 CVH2

Trang 12


Các cung bậc của cái cười trong hài kịch “Lão hà tiện” của Môlie
GVHD: Th.S Đặng Thị Lan

mạnh cho nàng Valer để giúp chàng tỉnh táo lý giải các câu hỏi của ông già Ăngxenmơ
một cách đầy tự tin và để cuối cùng đưa đến một cuộc nhận mặt đầy vui vẻ và hạnh
phúc. Bản thân tiếng cười này cũng mang tính cách khẳng định cái mới, khẳng định các
nhân vật lý tưởng tiên tiến nhưng nó nghiêng dần sang sắc thái cao hơn là mỉa mai, bởi
vì ở đây tiếng cười khôi hài của Môlie còn làm nhiệm vụ khắc họa tính cách nhân vật
Acpagông nữa. Tiếng cười khôi hài của Môlie do đó trở thành một phương tiện để ông
thực hiện mục đích của mình là tố cáo sự bần tiện, kêo kiệt của giai cấp tư sản với đại
diện điển hình là lão Acpagông. “Cái cười khôi hài thường là kết quả của việc tác giả
ngắm nghía nhân vật của mình, sức sống tràn trền và sự thông minh hóm hỉnh của
họ”(∗).
Tiểu kết: Tiếng cười khôi hài trong vở hài kịch “Lão hà tiện” của Môlie rất có
giá trị bởi nó khẳng định được cái mới, tăng thêm sức mạnh cho cái mới. Điều đó giúp
cho chúng ta hiểu rõ vì sao Môlie lại đặt tiếng cười vào các nhân vật tiên tiến, mang
lương tri và lý trí của thời đại. Nhận thấy rõ được điều này giúp chúng ta hiểu thêm
Môlie và giá trị nhân đạo mà ông khẳng định cũng như lý tưởng thẩm mỹ mà ông theo
đuổi. Nhưng tiếng cười của Môlie trong “Lão hà tiện” không chỉ dừng lại ở đây.
2.2.3 Tiếng cười mỉa mai (rire ironique)
Tiếng cười mỉa mai có tác dụng phanh phui mâu thuẩn của đối tượng, vạch ra
mâu thuẫn trong đối tượng trong các sự vật và lên tiếng đánh giá sự vật hiện tượng ấy.
So với tiếng cười khôi hài thì tiếng cười mỉa mai nằm ở một cung bậc khác nhau, cao
hơn và được thể hiện qua cách đánh giá, chê bai kinh bỉ hoặc giễu cợt. Nói cách khác,
tiếng cười mỉa mai không chỉ vạch ra mâu thuẫn cảu sự vật mà còn tiến lên một bước
để đánh giá sự vật nữa. “Sự đánh giá thể hiện ở sự khinh bỉ, sự chê bai một cách sâu
cay của kẻ được ở vào cái thế được mỉa mai người khác”. Tiếng cười mai còn xảy ra “ở
nơi mà sự chê bai được ngụy trang bằng sự khen ngợi”, ở nơi mà “sự phi lý xuất hiện
dưới mặt nạ nghiêm túc, cố tạo ra vẻ sâu sắc, điều đó tạo hiệu quả hài hước”. Như vậy
đối tượng của tiếng cười mỉa mai là những đối tượng, sự vật lỗi thời với những biểu
∗)

N.A. Gulaiép – Lý luận văn học – Nxb Đại học & THCN – Hà Nội, 1982, trang 328.


SVTH: Vũ Xuân Triệu – Lớp: 06 CVH2

Trang 13


Các cung bậc của cái cười trong hài kịch “Lão hà tiện” của Môlie
GVHD: Th.S Đặng Thị Lan
hiện lệch lạc, quá quắt của chúng. Bản thân tiếng cười mỉa mai có gái trị phê phán cao,
có hiệu quả chiến đấu lớn.
Môlie đã nắm bắt được cung bậc mỉa mai của tiếng cười và sử dụng nó trong vở
hài kịch “Lão hà tiện”. Trong vở hài kịch này tiếng cười mỉa mai xuất hiện tới 13 lần và
được sử dụng đều đặn bắt đầu từ hồi thứ II. Sự có mặt của tiếng cười mỉa mai chúng tỏ
tính chất cần thiết của cung bậc này cũng như chứng tỏ Môlie rất tài nghệ trong việc sử
dụng các cung bậc khác nhau của tiếng cười. Ông đặt các đối tượng của tiếng cười vào
đúng cung bậc của chúng, sử dụng mức độ phù hợp cho từng đối tượng, từng trường
hợp, từng hiện tượng cụ thể. Mặt khác cũng như tiếng cười khác, tiếng cười mỉa mai ở
đây còn được dùng để khắc họ và minh định tính cách nhân vật. Nói cách khác, Môlie
sử dụng các cung bậc khác nhau của tiếng cười để nhấn mạnh, để làm nổi bật tính cách
hà tiện của lão Acpagông. Các cung bậc khác nhau này của tiếng cười có nhiệm vụ
phục vụ cho ý đồ chủ quan của tác giả, tập trung và xoay quanh tính cách nhân vật điển
hình, tô điểm và làm rõ tính cách điển hình đó. Quả vậy, tính cách của nhân vật
Acpagông là hà tiện. Môlie đã dùng nhiều nét khác nhau để khắc họa tính cách hà tiện
này. Chẳng hạn nghi ngờ, tiếc tiền ... Lớp 5 hồi II của vở hài kich này là một lớp kịch
tiêu biểu của loại tiếng cười mỉa mai. Đây là cảnh mụ Phrôdin gặp lão Acpagông để
thông báo kết quả mối lái của mình và nuôi hy vọng là sẽ được lão thưởng cho một món
tiền nào đó khả dĩ sẽ giúp mụ trong vụ kiện mà mụ mắc phải. Vừa gặp, mụ đã vồn, đon
đả khen lão già “phương phi đáo để” và trẻ hơn các chàng trai “hai mưoi lăm tuổi” mặc
dù lão ta đã chẵn sáu mươi tuổi. Mụ xem vân tay, xem dáng đi lại khen lão sống lâu tới
“một trăm hai mưoi tuổi” để mà “chôn cất con cái lão”. Mụ lại ca ngợi cô gái Marian

chỉ yêu quý các ông già và ao ước sao phải cưới được các ông chồng già nua mới thỏa
lòng; mụ lại lên tiếng ca ngợi khen về đức tính diềm đạm, tằn tiệm trong ăn uống, chi
tiêu sẽ tiết kiệm hàng năm “mười hai nghìn niên kìm”. Chưa đủ, mụ còn khen nức nở
lão già “Cái chứng ho cơn thế mà ăn với ông đấy; và ông ho trông lại càng xinh” ... Mụ
còn khen nhiều nữa để: “Có chút việc muốn xin ông, tôi có vụ kiện sắp thua đến nơi vì
thiếu ít tiền ...” Đến đây tình yêu ngoảnh mặt lại với tiền tài, lão Acpagông lấy vẻ

SVTH: Vũ Xuân Triệu – Lớp: 06 CVH2

Trang 14


Các cung bậc của cái cười trong hài kịch “Lão hà tiện” của Môlie
GVHD: Th.S Đặng Thị Lan
nghiêm nghị, nghiêm mặt lại làm cho mụ mới vừa nói chuyện tiền lại phải quay sang
nịnh về chuyện tình mà mụ vẫn bị lão từ chối bằng cách “đi viết mấy bức thư cần gấp”,
để “ra lệnh chuẩn bị xe ngựa chuẩn bị sẵn sàng” và “để phải lo cho ăn sớm để các
người khỏi phải chờ đến phát ốm”. Và “đấy người ta đang gọi tôi” thế là lão chuồn
thẳng, để lại cho lão một mối thất vọng bao trùm: “thằng cha bủn xỉn này, tấn công thế
nào nó cũng vẫn trơ trơ”. Tiếng cười mỉa mai bật ra ở đây từ sự tán tỉnh gượng gạo, trơ
trẻn của mụ đối lập với cái vẻ nghiêm nghị khi có người khác sờ đến túi tiền mình của
lão Acpagông. Bản chất hà tiện còn thể hiện ở chỗ ngoài việc lão không muốn mất
không một đồng xu nào cho người mối lái, người kết tóc, xe tơ mà còn phải đòi bà mẹ
cô gái cố gắng tìm cái gì đó “sờ mó được” để cho con gái làm của hồi môn. Tính cách
hà tiện do vậy được nó nâng cao thêm một bước, được thể hiện rõ nét hơn và đậm dần
thành một tính cách sinh động cụ thể.
Đối tượng của tiếng cười mỉa mai là những đối tượng sự vật lỗi thời với những
biểu hiện lệch lạc của chúng. Bản thân nó hàm chứa một sự phê phán, một thái độ
khinh bỉ giễu cợt qua đó người đọc, người xem dễ dàng rút ra được những nhận định cơ
bản về bản chất đích thực của hình tượng nghệ thuật mà tác giả gia công xây dựng, để

từ đó rút ra cho mình một ý nghĩa nhân sinh
Tiểu kết: Trong cuộc sống, trong thực tiễn, tiếng cười mỉa mai được sử dụng
khá rộng rãi, bởi vì nó không chỉ có mỉa mai người khác, mỉa mai các hiện tượng xấu
xa mà nhiều khi tự mỉa mai chính mình nữa. Ở trường hợp này trong vở hài kịch “ Lão
hà tiện” tiếng cười mỉa mai qua ngòi bút của Môlie mang tính chất chua xót, xót xa
nhưng bản thân sẽ khắc phục được để mà vươn lên, để mà tránh không vấp phải tình
trạng cũ trước đây. Do đó phải nắm bắt và vận dụng hợp lý tiếng cười này trong khả
năng thực tiễn của nó.
2.1.4 Tiếng cười châm biếm (rire satirique)
Đây là loại tiếng cười mang nhiều ý nghĩa, nó có khả năng “tống tiễn xuống mồ”
các Tấn trò đời của nhân loại. Bản thân nó là sự cười nhạo có tính chất phê phán gay
gắt những hiện tượng được mô tả, sự cười nhạo này thể hiện trong nguyên tắc lựa chọn

SVTH: Vũ Xuân Triệu – Lớp: 06 CVH2

Trang 15


Các cung bậc của cái cười trong hài kịch “Lão hà tiện” của Môlie
GVHD: Th.S Đặng Thị Lan
và khái quát hóa các chất liệu. Lối châm biếm trong sự mô tả cuộc sống có thể có
chiếm ưu thế trong tác phẩm, và khi ấy nó được gọi là tác phẩm châm biếm. Do đó
trong một chừng Tr nhất định chúng ta có thể kết luận rằng “Hài kịch Môile là hài kịch
châm biếm”. Tương tự, nhà nghiên cứu văn học Xô Viết nổi tiếng Bakhtin cũng nhận
xét: Truyền thống “Hài kịch tính cách” của Môlie và các tác phẩm của các kịch gia Tây
Ban Nha nổi tiếng đã đặt nền móng cho tiếng cười châm biếm xã hội của nền kịch châu
Âu (mặc dù hài kịch Môlie rất gần với hài kịch thời kỳ phục hưng)
Tiếng cười châm biếm “Xảy ra ở nơi có cuộc đấu tranh để tiêu diệt những hiện
tượng tiêu cực của thực tại, nhằm hạ bệ chúng bằng tiếng cười. Cái cười châm biếm
không đụng chạm đén các bộ phận mà đến chính bản chất của các đối tượng được mô

tả. Nó luôn là vũ khí chuẩn xác trong tay những chiến sĩ đấu tranh vì tự do. Không
phải mọi sự phê phán, thậm chí cả sự phê phán gay gắt về mặt xã hội đều có thể gọi là
châm biếm, mà chỉ gọi là châm biếm khi sự phê phán gây nên tiếng cười nhạo những
lực lượng của cái ác”. Như vậy, “Châm biếm là một biến dạng của sự cười nhạo hài
hước và nó xuất hiện trong một thời gian nhất định, khi có những tiền đề lịch sử cho
nó, trước hết là sự trưởng thành nhanh chóng về mặt xã hội của những lực lượng tiên
tiến của thời đại, việc họ nhận thức được ưu thế của mình trước hết là sự trưởng thành
về mặt xã hội của những lực lượng tiên tiến của thời đại, việc họ nhận thức được ưu thế
của mình trước những người bảo vệ cái ác ”. Tiếng cười châm biếm “tố cáo quyết liệt
tất cả những gì không phù hợp với lý tưởng chính trị, thẩm mỹ và đạo đức tiên tiến của
thời đại: nó cười nhạo đầy căm hờn tất cả những gì cản trở việc thực hiện những lý
tưởng cao quý đó. Thái độ châm biếm phủ nhận hoàn toàn hiện tượng bị cười nhạo và
vặn dụng lý tưởng nằm ngoài hiện tượng này để đổi lấy độc lập với nó”
Môlie đã vận dụng tiếng cười châm biếm vào trong các tác phẩm của mình, đặc
biệt là trong các vở hài kịch có tính cách. Trong vở kịch “Lão hà tiện”, tiếng cười châm
biếm cũng là một sắc thái cười nhạo tiêu biểu xuất hiện trong nhiều hồi, nhiều lớp, khắc
họa sâu sắc tính cách hà tiện của nhân vật Acpagông và biểu thị thái độ phê phán gay
gắt của Môlie đối với thói xấu này. “Để đạt được những hiệu quả hài kịch, nhà châm

SVTH: Vũ Xuân Triệu – Lớp: 06 CVH2

Trang 16


Các cung bậc của cái cười trong hài kịch “Lão hà tiện” của Môlie
GVHD: Th.S Đặng Thị Lan
biếm phải tô đàm hơn những hiện tượng cười nhạo. Hình tượng châm biếm được xây
dựng trên một nét tiêu cực chủ yếu và theo chủ nghĩa này là một hình tượng đơn tuyến.
Nét tiêu cực hiện ra trong đó dường như dưới dạng không cần che đậy gì hết, được
theo dõi qua những tình huốngcó tác dụng làm tăng thêm ấn tượng hài kịch ” Hình

tượng Acpagông được xây dựng theo thủ pháp nghệ thuật này. Môlie đã tô đậm tính
cách hà tiện của lão Acpagông. Từ chỗ “Keo kiệt quá đáng”, “bủn xỉn quá quắt”, tác
giả đã minh họa cụ thể bằng hành động của chính bản thân nhân vật Acpagông: đòi
khám xét bàn tay thứ ba, thứ tư; đòi mọi người phải chấp nhận quan điểm “ không của
hồi môn” của ông ta. Từ cái cảnh bày cho đầy tớ lấy mũ che vết dầu loang trên quần,
biết cách quay người để che vết quần thủn, cho đến việc lão bịt mồn bác Giắc khi bác
trình bày các thực đơn, lão đòi khắc chữ vàng câu châm ngôn “ăn để sống chứ không
phải sống để ăn” trong khi đó ra lệnh phải đọt thật nhiều hạt dẻ vào thịt, phải dọn các
món ăn làm sao cho người ta chưa ăn đã thấy ngán, rượu thì phải pha thêm nước lã vào
và lão kết luận “tám người ăn đủ thì mười người ăn cũng đủ”. Lão tiếc đứt ruột, đứt gan
khi chiếc nhẫn kim cương bị chuyển từ tay lão sang tay con gái Marian, đến lúc điên
cuồng đã muốn “treo cổ toàn nhân loại” vì lão đã mất cắp tráp bạc. Và cuối cùng khi tất
cả mọi chuyện tưởng chừng đã ổn thỏa thì lão còn đòi không phải mất tiền cưới xin cho
con, phí tổn cho các đám cưới và đòi may cho lão một bộ lễ phục, còn tiền giấy bút thì
lão trả bằng chính bác Giắc thật thà, ... Như vậy tính cách hà tiện được phát triển từ
mức độ thấp đến mức độ cao từ các nét khác nhau nhưng đều tập trung thành một “hình
tượng đơn tuyến” với tính cách hà tiện điển hình.
Qua sự phân tích chúng ta nhận thấy tiếng cười châm biếm trong “Lão hà tiện”
xuất hiện với một mức độ khá đậm đặc, chiếm một tỉ lệ khá lớn trong các hồi và xuất
hiện ngay từ hồi đầu tiên. Điều này khiến cho sự cười nhạo trở nên gay gắt và thái độ
phê phán trở nên quyết liệt hơn. Môlie ở đây đã không hề nhân nhượng trước các thế
lực tượng trưng cho cái ác mà hiện thân là thói ích kỷ, tàn nhẫn, thói keo kiệt, bủn xỉn ti
tiện ở trong lòng một giai cấp mang sức sống thời đại.

SVTH: Vũ Xuân Triệu – Lớp: 06 CVH2

Trang 17


Các cung bậc của cái cười trong hài kịch “Lão hà tiện” của Môlie

GVHD: Th.S Đặng Thị Lan
Với “Lão hà tiện” Môlie ngoài việc sắp xếp các hồi, các lớp cho phù hợp với ý
nghĩa phê phán, việc chọn hình ảnh Acpagông cũng có ý nghĩa châm biếm. Là một tư
sản giàu sụ, có đầy tớ, gia nhân, có xe ngựa nhưng lại là một lão chủ ti tiện, ngoài việc
bóp cổ con ngọ, lão còn để cho đầy tớ, gia nhân ăn mặc túng thiếu. Lão in cho những
người làm trong nhà một lịch riêng trong đó tăng gấp đôi số ngày ăn chay; ban ngày lão
phát thóc cho ngựa thì buổi tối lão lại lẻn vào ăn trộm nên bị đầy tớ đánh cho một trận
nên thân ... vì thế mà lão trở thành “một kẻ ít có tính người nhất”. Là cha của hai đứa
con đã lớn, đến tuổi dựng vợ gã chồn, lão bắt chúng cũng phải ăn mặc túng thiếu, sống
khổ sở như những người hầu trong nhà … Những âm mưa và tính toán ích kỷ của lão
làm cho gia đành lão tan nát, chia lìa, gây nên một sự cười nhạo quyết liệt với một thái
độ căm hờn. Bằng tiếng cười châm biếm, Môlie đã phủ nhận nhân vật Acpagông từ
trong bản chất của nó. Đó là một sự phủ nhận quyết liệt, không khoan nhượng, cũng
qua tiếng cười Môlie đã vạch trần được bản chất đích thực của giai cấp tư sản trong
buổi đầu khai sinh của nó. Cũng bằng tiếng cười châm biếm đó Môlie đã phủ nhận sự
đại diện của giai cấp tư sản đang lên và giai cấp quý tộc đang mục ruỗng tiêu biểu trong
“Lão hà tiện” là Acpagông.
Tiểu kết: tiếng cười châm biếm là một tiếng cười chiến đấu truyền thống được
Môlie sử dụng và sử dụng thành công. Với “Lão hà tiện” bản thân nó mang một sức
công phá lớn trong cuộc chiến vào cái ác, cái lỗi thời, cái mục ruỗng đồng thời tác giả
của nó cũng vận dụng đúng đắn tiếng cười này để phục vụ cho sự nghiệp cách mạng.
2.1.5 Cười ra nước mắt (rire tragique)
Đối với bi kịch sự chua chát, đau đớn, xót xa là tiếng cười bi kịch, cười ra nước
mắt. Đối với hài kịch thì khác, nhân vật không rơi vào cái thảm thương mà bản thân nó
gây ra bi kịch, nói cách khác, tính bi kịch trong nhân vật hài kịch thể hiện sự bi đát của
nó, nó không gây ra một sự xót thương nào, mà chỉ đưa lại một tiếng cười đầy tính bi
kịch, chua chát, xót xa, đau đớn, cười ra nước mắt.
Gớt từng đánh giá về tính bi kịch trong hài kịch của Môlie như sau: “Đó là
một người duy nhất, các vở kịch của ông đi gần đến bi kịch và khiến cho bạn phải ngạc


SVTH: Vũ Xuân Triệu – Lớp: 06 CVH2

Trang 18


Các cung bậc của cái cười trong hài kịch “Lão hà tiện” của Môlie
GVHD: Th.S Đặng Thị Lan
nhiên; không một ai dám bắt chước...” Cũng như các cung bậc của tiếng cười khác,
trong vở hài kịch “Lão hà tiện” Môlie đã sử dụng nhiều lần tiếng cười bi kịch. Điều đó
nói lên tính chất gay gắt của xung đột kịch cũng như mâu thuẫn giằng xé trong thời đại
ông. Với tiếng cười bi kịch (cười ra nước mắt), Môlie đã hoàn tất bức tranh về tính cách
hà tiện.
Xuất phát từ cái nhìn sâu sắc và tiến bộ về một xã hội chứa đầy những mâu
thuẩn, những đụng độ quyết liệt, Môlie đã phản ánh vào trong hài kịch của mình yếu tố
bi kịch. Cái cười của ông thể hiện sắc thái của cái cười ra nước mắt, trong cái cười đó
là sự xót xa về những điều trái luân thường, đạo lý xảy ra trong một gia đình của một
nhà tư sản quý tộc, những mâu thuẩn có ý nghĩa xã hội và mang bản chất xã hội. Tất cả
tiếng cười bi kịch của “Lão hà tiện” đều tạo cho vở hài kịch có một bản sắc riêng, mang
cá tính sáng tạo độc đáo. Đồng thời nó cũng góp phần tạo ra giá trị hiện thực cho tác
phẩm. Với những thành công này cùng với những vở hài kịch khác khiến “Môlie trở
thàn bậc tiền bối của chủ nghĩa hiện thực Pháp”
Với “Lão hà tiện” Môlie đã tạo ra chất lượng mới cho tác phẩm, tạo nên sức
nặng cho hình tượng cũng như tạo nên tính cách điển hình cho nhân vật.
Xem kịch, khán giả không thể không cười một cách đau đớn khi hai cha con
Acpagông – Clêăng gặp nhau trong tư thế kẻ đi vay và một kẻ cho vay với ,lời cam
đoan nổi tiếng của một đứa con phá gia chi tử: “Ông bố sẽ chết trong vòng mười tám
tháng nữa”. Khán giả cũng không thể không đau xót trước cảnh hai cha con tranh nhau
một cô gái và ông bố giơ nắm đấm lên tuyên bố: “tao cho mày những lời nguyền rủa”
còn thằng con láo lếu vênh mặt lên trả lời “cóc cần”. Những cảnh đó đã tạo ra một ấn
tượng sâu sắc cho người xem mà xã hội trong đó đồng tiền đã phá vỡ những mối quan

hệ tốt đẹp và cao cả của những con người với nhau. Ở đây nhân cách của con người bị
chà đạp, mọi lương tri, lý trí đều bị coi khinh. Thiết nghĩ, vấn đề ở đây không phải
Môlie vô đạo đức, mà trái lại các cảnh, huống bi kịch đó đã tái hiện một bức chân dung
không phải chỉ có ở cha con Acpagông mà là của cả giai cấp tư sản.

SVTH: Vũ Xuân Triệu – Lớp: 06 CVH2

Trang 19


Các cung bậc của cái cười trong hài kịch “Lão hà tiện” của Môlie
GVHD: Th.S Đặng Thị Lan
Điều dễ nhận thấy là tiếng cười bi kịch trong “Lão hà tiện” gắn chặt với đồng
tiền và tính cách hà tiện, keo kiệt đến tàn nhẫn của lão Acpagông. Tiếng cười bi kịch ở
đây xuất hiện nhiều lần bởi vấn đề xã hội rộng lớn mà tác phẩm đề cập đến. Đó là sự
tha hóa của con người trước đồng tiền. Đồng tiền đã phá hoại tất cả mọi thứ tình cảm
cao quý nhất của con người, biến con người thành những con thú dữ, nhẫn tâm không
biết tới ai ngoài bản thân mình.
Trong hài kịch “Lão hà tiện” tiếng cười bi kịch bao hàm một ý nghĩa xã hội –
thẩm mỹ to lớn. Nó chứa đựng thái độ phản ứng quyết liệt của tác giả về xã hội mang
nhiều mâu thuẫn gay gắt kịch liệt. Nhưng Môlie tin tưởng sâu sắc vào bản chất tốt đẹp
của con người, nắm được lương tri và lí trí của thời đại, vì vậy ông không hề bị gục ngã
trước các thế lực đen tối.
Tiểu kết: Tiếng cười bi kịch, cười ra nước mắt là một sáng tạo độc đáo của
Môlie đối với lịch sử hài kịch thế giới. Nó đã tố cáo gay gắt xã hội quý tộc, đả kích
thẳng tay các quan hệ tư sản vô nhân đạo, điều này cũng khiến Môlie trở nên một người
“độc nhất vô nhị” và “không ai bắt chước được. Cùng với các cung bậc tiếng cười
trước đó, sự đan xen của cung bậc tiếng cười ra nước mắt đã giữ tiếng cười hài kịch ở
lại đúng hạt của nó mà không cho rơi vào bi kịch, khiến cho hài kịch “Lão hà tiện” có
một nét độc đáo riêng của nhân cách Môlie.

2.2

Các biện pháp gây nên cái cười nhiều cung bậc trong hài kịch “Lão hà tiện”
Để tạo nên những tiếng cười nhiều cung bậc trong vở hài kịch “Lão hà tiện”

Môlie đã sử dụng nhiều biện pháp gây cười có ý nghĩ nghệ thuật cao.
2.2.1 Biện pháp gây cười qua cách xây dựng tính cách nhân vật
Hài kịch Môlie là hài kịch của tính cách, trong “Lão hà tiện” tính cách nhân vật
được biểu hiện một cách thường xuyên và sâu sắc qua tâm lý thân nhân vật. Tác giả đã
làm rõ các nét tính cách của nhân vật tiêu biểu khiến cho chúng trở thành điển hình
trong khuôn khổ của sân khấu cổ điển. Ông tập trung cao độ vào tính cách, thậm chí
vào những nét cơ bản nhất trong tính cách. Các nhân vật trong “Lão hà tiện” là hiện
thân của mỗi tính cách khác biệt: đó là thói đạo đức giả, thói hà tiện của nhân vật

SVTH: Vũ Xuân Triệu – Lớp: 06 CVH2

Trang 20


Các cung bậc của cái cười trong hài kịch “Lão hà tiện” của Môlie
GVHD: Th.S Đặng Thị Lan
Acpagông … Để khắc họa rõ tính cách của nhân vật và cũng để tăng cường tính chất
hài kịch trong tác phẩm, Môlie còn sử dụng biện pháp cường điệu hóa tính cách nhân
vật đẩy tính cách lên sát ranh giới của sự phi lý, khó tin. Trước mắt người xem chỉ mới
nhìn các nhân vật trong Lão hà tiện xuất hiện người ta đã không nhị được cười bởi
những nhân vật mà Môlie miêu tả có phần quá khích và trào lộng.
Đồng thời với việc khắc họa tính cách nhân vật kịch cách nhà văn cho nhân vật
của mình xuất hiện trước công chúng cũng khá đặc biệt. Môlie đã dùng cách giới thiệu
gián tiếp, tính cách của nhân vật được thông báo ngay từ đầu thông qua các nhân vật
khác. Điều này có tác dụng chuẩn bị dư luận cho tác giả đồng thời tăng hứng thú chờ

đợi nhân vật cho người xem. Ngay từ lớp 1 hồi I của vở kịch Acpagông đã được giới
thiệu qua Quản gia Vale là hà tiện quá đáng, là khắc nghiệt, là kẻ ưu nịnh hót …
Để khắc họa rõ tính cách của nhân vật và cũng để tăng cường tính chất hài kịch
trong tác phẩm, Môlie còn sử dụng biện pháp cường điệu hóa tính cách nhân vật đẩy
tính cách lên sát ranh giới của sự phi lý, khó tin.. Tính cách của nhân vật Acpagông
được thể hiện qua sự mâu thuẫn, qua cái tâm trạng lo lắng, nghi ngờ thường xuyên của
lão: lão lẩm bẩm một mình về món tiền lão có, lão sợ khi nghe tiếng chó sủa, khi có
người hỏi thì lão kêu bận, nhưng khi thấy nói người ấy mang tiền đến thì lão hộc tốc
chạy ra ngay tựa như có hai con người trong một con người.
Tiểu kết: nhìn chung qua cách xây dựng nhân vật đã làm phong phú thêm cho
tiếng cười nhiều cung bậc của Môlie trong “Lão hà tiện”. Cách xây dựng tính cách nhân
vật đó nhằm tạo nên nét chủ đạo trong tính cách nhân vật và từ đó tạo nên một tiếng
cười sâu sắc có ý nghĩa xã hội cao.
2.2.2 Biện pháp gây cười bằng tình huống, tình tiết kịch
Bên cạnh cái hài được toát ra từ tính cách nhân vật, Môlie còn sử dụng biện pháp
gây cười bằng tình huống, tình tiết kịch, thậm chí cả cốt truyện kịch nữa. Các tình tiết,
tình huống truyện đan chéo nhau trong cốt truyện đã tạo ra tính bất ngờ để từ đó tính
cách nhân vật được bộc lộ. Chẳng hạn tình huống con đi vay gặp cha cho vay với lãi
suất cắt cổ là một tình huống tiêu biểu cho cái cười ra nước mắt; Tình huống Marina

SVTH: Vũ Xuân Triệu – Lớp: 06 CVH2

Trang 21


Các cung bậc của cái cười trong hài kịch “Lão hà tiện” của Môlie
GVHD: Th.S Đặng Thị Lan
phát hiện người mình được làm mối cho lại là cha của người yêu mình cũng là một tình
huống dẫn đến cái cười châm biếm… Tất cả các tình huống mà Môlie xây dựng trong
tác phẩm đều hàm chứa trong đó các sắc thái khác nhau của tiếng cười.

Song hành cùng các tình huống, các tình tiết kịch cũng giữ một vai trò quan
trọng trong nghệ thuật gây cười nhiều cung bậc. Tình tiết Acpagông giận dữ quát tháo
đầy tớ La Fletsơ có tác dụng minh họa tính cách hà tiện của nhân vật, đồng thời tạo ra
tiếng cười có cung bậc cao hơn. Tình tiết câu chuyện hôn nhân giữa ba cha con
Acpagông đã làm xuất hiện tình huống là Clêăng biết được là bố mình định cưới người
yêu mình làm vợ, một tình huống bất ngờ có tính chất bùng nổ… Những tình huống
như vậy không chỉ đóng vai trò phụ trợ mà còn trực tiếp tạo ấn tượng cho người xem về
tính cách nhân vật chính lẫn nhân vật phụ trong tác phẩm.
Tiểu kết: Các tình huống, tình tiết kịch là những biện pháp gây cười khá quan
trọng, góp phần tạo ra tiếng cười nhiều cung bậc trong Lão hà tiện. Tất cả tạo ra cái mới
mẻ, đầy hấp dẫn và hứng thú khiến người đọc, người xem không biết chán.
Cùng với cách xây dựng tính cách nhân vật, các tình huống và tình tiết kịch, để
hoàn thiện hơn trong các biện pháp xây dựng tiếng cười nhiều cung bậc Môlie còn sử
dụng các biện pháp khác như: cường đi, hiểu lầm, trùng lặp và một số biện pháp khác
thường sử dụng trong hài kịch nhưng do hạn chế trong một đề tài tiểu luận nhỏ, chúng
tôi xin dùng phần phân tích đánh giá của mình về các biện pháp gây nên cái cười nhiều
cung bậc trong hài kịch “Lão hà tiện” tại đây.
2.3

Vai trò của cái cười nhiều cung bậc trong hài kịch “Lão hà tiện”
Vở hài kịch “Lão hà tiện” là một tác phẩm nghệ thuật sinh động, có sức sống và

chịu đựng mọi thử thách của lịch sử.
Cống hiến lớn lao của Môlie đó là đã xây dựng được một nhân vật hà tiện điển
hình và sinh động. Ông đã chọn một nhân vật tư sản giàu có, góa vợ đã ngoài sau mươi
tuổi nhưng đáng rắp tâm cưới một cô gái trẻ bằng tuổi con mình làm vợ. Tất cả những
nét tính cách đều là những khát vọng trần thế mang tính chất tư sản và chính những cái
này sẽ phải đối mặt với bản chất hà tiện của lão. Ở đây, Môlie đã đặt vấn đề của nhân

SVTH: Vũ Xuân Triệu – Lớp: 06 CVH2


Trang 22


Các cung bậc của cái cười trong hài kịch “Lão hà tiện” của Môlie
GVHD: Th.S Đặng Thị Lan
vật mình vào một tình huống thực sự hài kịch: bản thân lão muốn cưới một cô vợ trẻ,
còn gã con gái cho một ông già và hỏi cưới một người góa vợ cho con trai. Đó cũng là
cái mới, cái sáng tạo của Môlie.
Môile còn đặt nhân vật của mình vào một môi trường xã hội tiêu biểu qua hai
mối quan hệ xã hội chủ yếu: quan hệ gia đình và quan hệ xã hội. Mối quan hệ gia đình
được thể hiện qua mối quan hệ giữa Acpagông và các con của lão tái hiện như là sự
hiện diện ích kỷ, tàn nhẫn, mối quan hệ xã hội thể hiện qua quan hệ giữa Acpagông với
đầy tớ và gia nhân trong nhà. Đặt nhân vật của mình vào mối quan hệ như vậy Môlie đã
khẳng định được vị trí xã hội của giai cấp tư sản, khẳng định vai trò của giai cấp này
trong xã hội đương thời. Nhưng ở đây chính giai cấp tư sản đã bị đưa ra cười nhạo,
nghĩa là Môlie đã nhìn thấy cái bản chất hèn kém trong cái lực lượng mới nảy sinh của
lịch sử.
Khi xây dựng nhân vật Acpagông với tiếng cười nhiều cung bậc, Môlie không
phải chỉ nhằm đưa lên sân khấu một nhân vật hà tiện, một gã tư sản keo kiệt bần tiện,
không phải chỉ nhằm đưa lên sân khấu một tính cách hà tiện trừu tượng chung chung.
Tác phẩm “Lão hà tiện” quả là có những cái thực, nhưng rõ ràng chỉ dùng lại ở đó thì
chưa nhận thấy hết tầm cỡ lớn lao của Môlie. Ở đây, cùng với tiếng cười nhiều cung
bậc suốt từ đầu vở kịch, qua hình tượng Acpagông “Lão hà tiện” đã chĩa mũi nhọn phê
phán vào giai cấp tư sản, vào ngay cái lực lượng xã hội tiến bộ nhất của thời kỳ lịch sử.
Đó là những đòn chí mạng mà Môlie giáng vào giai cấp tư sản Pháp.
Tóm lại, vở hài kịch “Lão hà tiện” xứng đáng là một kiệt tác có giá trị nhiều mặt
về mặt xã hội và là một tiếng cười nhiều cung bậc. Cái cười của ông luôn mang đến
niềm tin vào sự toàn thắng của những lý tưởng nhân đạo, vào sức mạnh của lý trí và
lương tri.


SVTH: Vũ Xuân Triệu – Lớp: 06 CVH2

Trang 23


Các cung bậc của cái cười trong hài kịch “Lão hà tiện” của Môlie
GVHD: Th.S Đặng Thị Lan

PHẦN KẾT LUẬN
Cùng với thời gian tất cả sẽ phai nhạt dần theo năm tháng, nhưng với những gì là
giá trị đích thực, thời gian càng trôi đi sẽ càng làm tô điểm cho nó mà thôi. Môlie đã ra
đi cách đây hơn ba thế kỷ, nhưng di sản tinh thần mà ông để lại cho đời sau thật là vô
giá: hàng chục kiệt tác hài kịch nổi tiếng của ông đã làm phong phú cho kho tàng văn
hóa nhân loại. Trong “Lão hà tiện” vang lên những chuỗi cười giòn giã, khỏe khoắn,
nhiều cung bậc, mang ý nghĩa xã hội và giá trị thẩm mỹ cao.
Trên cơ sở kế thừa một đề tài quá quen thuộc trong truyền thống văn học – đề tài
“hà tiện”, Môlie đã xây dựng nên một hình tượng văn học điển hình, không trùng lặp
với những nét phát triển cao hơn, khái quát hơn. Ông đã tạo ra một tính cách hà tiện
điển hình của một giai cấp mới đang hình thành trong lòng giai cấp phong kiến (giai
cấp tư sản). Việc khám phá, phanh phui bản chất đích thực của giai cấp này ngay từ
buổi đầu sơ sinh của nó đã liệt kê Môlie vào danh sách các nhà nhân đạo chủ nghĩa nổi
tiếng. Hình tượng con người hà tiện do ông tạo ra có nét độc đáo và vẻ đẹp riêng biệt
không ai có thể bắt chước được.
Tóm lại, vở hài kịch “Lão hà tiện” xứng đáng là một kiệt tác có ý nghĩa nhiều
mặt và là một tiếng cười có nhiều cung bậc. Cái cười của ông luôn mang niềm tin vào
sự toàn thắng của những lý tưởng nhân đạo, vào sức mạnh của lý trí và lương tri. Bởi
vậy, với “Lão hà tiện” dù tố cáo xã hội gay gắt, dù tiếng cười bi kịch, cười ra nước mắt
xuất hiện nhiều lần song vẫn toát lên lòng yêu đời và chủ nghĩa lạc quan. Sáng tác của
ông hướng vào con người, vào tương lai, mở đường đi vào thế giới mới bằng cách đánh

thẳng vào hiện thực lỗi thời, những cá tính độc đoán, ích kỷ, tàn nhẫn, đánh thẳng vào
sự phi lý của thực tại bằng tiếng cười châm biếm hùng mạnh của mình.
Với khả năng hạn chế về kiến thức và kinh nghiệm ngiên cứu các đề tài về văn
học nước ngoài, chúng tôi xin dừng bài viết của mình ở đây. Hy vọng rằng trong một
dịp nào đó chúng tôi sẽ tiếp tục trở lại để tìm hiểu và nghiên cứu nó một cách đầy đủ
hơn.

SVTH: Vũ Xuân Triệu – Lớp: 06 CVH2

Trang 24


Các cung bậc của cái cười trong hài kịch “Lão hà tiện” của Môlie
GVHD: Th.S Đặng Thị Lan

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Lại Nguyên Ân, (2003) Thuật ngữ văn học, Nxb ĐHQG Hà Nội.
2. Lê Nguyên Cẩn (chủ biên), Tuyển tập văn học châu Âu Nxb ĐHQG
Hà Nội.
3. Đỗ Đức Hiểu (dịch), (1964), Tuyển tập kịch – Môlie, Nxb Văn học,
Hà Nội.
4. Đặng Thị Lan, (2008), Bài giảng văn học Pháp, (2008), Đà Nẵng.
5. Phương Lựu, (2004), Lý luận phê bình văn học, Nxb Đà Nẵng.
6. Hoàng Phê, (2002), Từ điển tiếng Việt, Nxb Đà Nẵng.
7. Nguyễn Thành, (1979), Lịch sử văn học phương tây - tập II, Nxb Giáo
dục.
8. Nhiều tác giả, (1990), Văn học phương tây – tập I, Nxb Giáo dục.
9. Từ điển văn học (bộ mới), (1994), Nxb Thế giới.

SVTH: Vũ Xuân Triệu – Lớp: 06 CVH2


Trang 25