Những đặc sắc nghệ thuật sử thi trong trường ca Iliat và Ôđixê của Hôme.

A: PHẦN MỞ ĐẦU.
1 Lý do chọn đề tài.
Có những tác phẩm đã ra đời cách đây rất lâu mà không bao giờ cũ, vẫn
để lại trong lòng người đọc những ấn tượng, ám ảnh, day dứt khôn nguôi. Đó
là những câu truyện ngụ ngôn, thần thoại, sử thi…. Dù năm tháng đổi thay,
những vương triều sụp đổ, những đền đài tiêu tan hết thì các tác phẩm văn học
dân gian ấy vẫn cứ tồn tại, bền bỉ như dòng sông chảy mãi tưới mát tâm hồn
bao thế hệ người đọc hôm qua, hôm nay và mai sau. Và không chỉ bồi đắp cho
tâm hồn muôn triệu con người, những câu truyện cổ ấy còn là nguồn cảm
hứng khơi nguồn cho bao tác phẩm thơ ca, hội họa, khiến trúc và điêu khắc…
Sử thi Iliat và Ôđixê của nhà thơ cổ đại Hy lạp Hôme nằm trong số ít các tác
phẩm đã làm được điều kỳ diệu đó! Tính đến nay đã gần 3000 năm kể từ sau
khi Hôme mất đi, nhưng những thiên anh hùng ca ông viết về những cuộc
chiến tranh thành Tơroa thì vẫn luôn sống mãi trong lòng người đọc. Những
bản dịch sử thi Iliat và Ôđixê gần đây luôn nằm trong danh sách những cuốn
sách bán chạy nhất cùng với những cuốn như Grisham và King. Sử thi Ôđixê
đã tạo ra nguồn cảm hứng cho sự ra đời của các tác phẩm như Uylix của
James Joyce hay bộ phim George Clooney, và bộ phim Tơroa của Wolfgang
Petersen được phỏng theo sử thi Iliat gần đây cũng gặt hái được hơn 100 triệu
USD – đây là một bộ phim đạt doanh thu khổng lồ trong mùa hè vừa qua do
Brad Pitt thủ vai chính - nhân vật huyền thoại Asin .
Cũng từ sức hấp dẫn mãnh liệt đó mà các tác phẩm của Hôme luôn là đề tài
thu hút sự suy nghĩ, tìm hiểu của nhiều cây bút thuộc nhiều thế hệ, là đề tài
nghiên cứu của nhiều luận án tiến sĩ, thạc sĩ ở các viện nghiên cứu và các
trường Đại học. Mặc dù vậy thì những hiểu biết về sử thi Hy lạp cổ đại vẫn
còn là một ẩn số với nhiều người. Đặc biệt tính đến nay các công trình chuyên
SVTH: Đỗ Thị Mai – 09CVH3

Trang:

1


Những đặc sắc nghệ thuật sử thi trong trường ca Iliat và Ôđixê của Hôme.

sâu tìm hiểu về Những đặc sắc nghệ thuật sử thi dưới góc độ một tác phẩm cụ
thể như Iliat và Ôđixê thì vẫn chưa thành hệ thống. Có nhiều người thường
băn khoăn rằng: Vậy những đặc sắc nghệ thuật của sử thi được biểu hiện như
thế nào? Và vai trò của nó trong việc làm nên thành công của Iliat và Ôđixê ra
sao? Để tìm được câu trả lời trọn vẹn và xác đáng nhất thì việc đi vào tìm hiểu
đề tài “Những đặc sắc nghệ thuật sử thi trong trường ca Iliat và Ôđixê của
Hôme” là một việc làm có ý nghĩa thiết thực. Nó giúp ta hiểu sâu hơn về sử
thi Hy lạp cổ đại và những thành tựu của nó, bổ sung thêm kiến thức về một
tác giả văn học lớn – người được mệnh danh là “cha đẻ của thi ca Hy lạp”.
Đặc biệt hơn với việc nghiên cứu đề tài này sẽ giúp chúng ta có cái nhìn mới
mẻ hơn về cuộc sống, thiên nhiên và con người. Trên đây là những lý do
chính để tôi lựa chọn vấn đề này làm đề tài nghiên cứu của mình.
2 Lịch sử vấn đề.
Là một nhà nhà thơ nổi tiếng, tài năng. Vì vậy những đánh giá về con
người và tác phẩm của Hôme cũng vô cùng phong phú. Sau đây là một số các
công trình tiêu biểu :
Thành công bước đầu phải kể đến là công trình dịch thuật trọn bộ Iliat
và Ôđixê, Nxb Văn học, Phan Thị Miến. Ngoài ra còn có cuốn “Thần thoại Hi
Lạp”, 2009, Nxb Văn học, Nguyễn Văn Khỏa. Có thể nói đây là những công
trình dịch thuật rất công phu.
Song song với việc dịch thuật là về nghiên cứu. Đặng Anh Đào đã có
công trình nghiên cứu về tác gia Hôme với cuốn “Văn học phương Tây”, xuất
bản 2004.


SVTH: Đỗ Thị Mai – 09CVH3

Trang:

2


Những đặc sắc nghệ thuật sử thi trong trường ca Iliat và Ôđixê của Hôme.

Tác giả Lê Nguyên Cẩn trong cuốn: “Hợp tuyển văn học Châu Âu”,
xuất bản 2002, ngoài việc phác thảo chân dung Hôme còn tìm hiểu về những
biện pháp kĩ thuật của sử thi Hôme.
Lưu Đức Trung với cuốn: “Giáo trình văn học thế giới”, xuất bản
2007, đã đi sâu nghiên cứu về Hôme và sự nở rộ của sử thi Hi Lạp. Hai thiên
sử thi Iliat và Ôđixê được ông tìm hiểu, phân tích những nét đặc sắc ở cả hai
phương diện nội dung và nghệ thuật.
Dion Chrysostome trong diễn văn của mình đã từng nói “Hôme là
người đầu tiên, là người ở giữa và là người cuối cùng cung cấp cho trẻ em,
người lớn và cụ già tất cả những gì mà người rút ra được.”
Trong cuốn Văn học phương Tây, NXB Giáo dục Hà nội – 1997, tr 60 .
La Bruyere nhận xét “…Môizơ, Hôme, platông, Viếcgin, Hôrasơ sở dĩ được
đánh giá cao hơn các nhà văn khác là vì cách biểu hiện cái thật để viết tự
nhiên, mạnh mẽ, tinh tế.”
“Đừng tham nhiều tình tiết quá về một chủ đề. Chỉ một cơn giận của
Asin mà diễn đạt có nghệ thuật cũng đủ phong phú làm nên một tác phẩm
Iliat” .“Ở đâu cũng vậy, Hôme đều làm cho mọi người vui thích và không
làm mệt mỏi ai bao giờ. Những đoạn thuyết lý của ông được một hơi thở đầy
nhiệt tình phả vào làm cho chúng tưng bừng khí sắc. Ông không bao giờ lạc
bước vào những đoạn văn ngoài đề, rối rắm, quanh co. Những câu thơ của
ông chẳng có trật tự gì đâu nhưng chủ đề lại được sếp đặt và phát triển trong

bản thân của chúng. Tất cả chẳng tỏ vẻ gì sáng tác mà lại được biểu hiện ra
một cách tự nhiên, thoải mái. Mỗi câu mỗi chữ đều xuôi chảy về dòng chuyện,
chẳng lạc khỏi chủ đề” Boileau trong Nghệ thuật thơ ca – ca khúc III.
“Thiên tài nghệ thuật của Hôme là một lò nung, qua đó những tảng
quặng thơ sơ của thơ ca và truyền thuyết dân gian nấu chảy ra thành những

SVTH: Đỗ Thị Mai – 09CVH3

Trang:

3


Những đặc sắc nghệ thuật sử thi trong trường ca Iliat và Ôđixê của Hôme.

thứ vàng nguyên chất”. “Mỗi nhân vật của Iliat đều thể hiện một khía cạnh
nào đó của tinh thần Hy lạp” – V.G. Bielinxki, Văn học phương Tây – NXB
Giáo dục, Tr 43.
“Hôme là nhà thơ thần đồng khổng lồ. Thế giới sinh thành còn ông thì
ngợi ca. Ông là con chim của buổi bình minh nhân loại. Hôme hít thở được
cái trong trắng thiêng liêng của ban mai tuyệt vời đó. Ông không hề biết đến
bóng tối… Hôme là một trong số những thiên tài chuyển hóa được vấn đề thú
vị này của nghệ thuật, có thể tuyệt vời hơn tất cả là bức tranh chân thực có
được bởi sự trưởng thành của con người, có nghĩa là sự ra đời của cái thực
trong lý tưởng, ngụ ngôn và lịch sử, giả thiết và truyền thống, ảo tưởng và
khoa học, tất cả đã tạo ra Hôme. Ông thăm thẳm vời vợi, ông cũng là trẻ tươi
đời đời. Tất cả mọi điều sâu lắng của các thế hệ xa xưa được chiếu rọi lại
trong cái không gian bao la của trí tuệ này” – Victor Hugo.
“Tác phẩm của Hôme là cuốn từ điển bách khoa hoàn thiện nhất của
thời cổ đại”. “Hôme không miêu tả sự vật mà dường như lại đem đặt trước

mắt anh để anh nhìn thấy nó. Tính chất giản dị và sức mạnh của câu chuyện
đã tạo ra sức hấp dẫn kỳ diệu đó”. – N.I. Gơnnêđisơ, dẫn theo Nguyễn Văn
Khỏa, Tr 275.
Iliat rất gần với thơ ca dân “gian và nó còn lưu giữ được những môtip
của các bài thán ca tang lễ trong truyền thống nghi lễ…” I.M. Tơrônxki: Lịch
sử văn học cổ đại.Nxb Lêningrat - 1957, trang 33. Dẫn lại theo Nguyễn Văn
Khỏa.
“Cứ thế Hôme đi thẳng vào con người. Bằng một dáng diệu, một thái
độ rát đơn sơ của nhân vật, nhà thơ chỉ cho ta thấy, xác định cho ta biết, cái
gì tạo ra chiều sâu cho mỗi con người…” André Bonnard: Văn minh Hy Lạp
Tr 37, 38.

SVTH: Đỗ Thị Mai – 09CVH3

Trang:

4


Những đặc sắc nghệ thuật sử thi trong trường ca Iliat và Ôđixê của Hôme.

3 Đối tượng và phạm vi nghiên cứu.
Để đi sâu nghiên cứu vấn đề, từ đó nhằm làm sáng tỏ yêu cầu của đề tài
cũng như tìm hiểu sâu hơn về nghệ thuật của sử thi Hy lạp. Ở đề tài này, tôi
xác định đối tượng nghiên cứu chính là những đặc sắc của nghệ thuật sử thi
trong anh hùng ca Iliat và Ôđixê của Hôme.
Phạm vi nghiên cứu của đề tài là tác phẩm Iliat và Ôđixê, bản dịch của Phan
Thị Miến.
4 Phương pháp nghiên cứu.
Trong rất nhiều các phương pháp nghiên cứu về văn học, trong bài viết

này tôi sử dụng những phương pháp sau:
• Phương pháp hệ thống, thống kê: tập hợp những biện pháp nghệ
thuật mà tác giả sử dụng trong tác phẩm để làm dẫn chứng,
chứng minh cho luận điểm đưa ra.
• Phương pháp phân tích, tổng hợp: trên cơ sở những luận chứng
đã tìm được, tôi tiến hành phân tích, tổng hợp để rút ra kết luận.
• Đồng thời, trong bài nghiên cứu của mình, tôi còn sử dụng thêm
phương pháp so sánh, đối chiếu để tìm ra những điểm tương
đồng và dị biệt của đối tượng nghiên cứu nhằm lý giải và kết luận
cho nguồn gốc vấn đề nghiên cứu.
5 Ý nghĩa của đề tài.
“Những đặc sắc nghệ thuật sử thi trong trường ca Iliat và Ôđixê của
Hôme” là một đề tài thú vị và hấp. Với kết quả đạt được, tôi hy vọng bài viết
này sẽ giúp cho người đọc có được cái nhìn bao quát hơn về nền thi ca của Hy
lạp cổ đại, mà cụ thể hơn nữa là hai tác phẩm Iliat và Ôđixê.
Đề tài này còn là lượng kiến thức cơ bản, quan trọng giúp ích cho
chúng ta trong quá trình học tập và nghiên cứu sau này.

SVTH: Đỗ Thị Mai – 09CVH3

Trang:

5


Những đặc sắc nghệ thuật sử thi trong trường ca Iliat và Ôđixê của Hôme.

6 Mục đích nghiên cứu.
Nghiên cứu đề tài “Những đặc sắc nghệ thuật sử thi trong trường ca
Iliat và Ôđixê của Hôme” giúp ta hiểu rõ hơn về cuộc đời và sự nghiệp của

nhà thơ Hôme. Bên cạnh đó, còn hiểu thêm về nội dung, sự độc đáo của nghệ
thuật sử thi Hi Lạp, mà tiêu biểu là những đặc sắc nghệ thuật sử thi trong
trường ca Iliat và Ôđixê.
7 Bố cục đề tài.
Ngoài phần Mở đầu, Kết luận và Danh mục tài liệu tham khảo; phần
Nội dung được chia thành hai chương chính:
Chương 1: Những vấn đề chung.
Chương 2: Trường ca Iliat và Ôđixê - xuất sắc về nghệ thuật sử thi.

SVTH: Đỗ Thị Mai – 09CVH3

Trang:

6


Những đặc sắc nghệ thuật sử thi trong trường ca Iliat và Ôđixê của Hôme.

B: PHẦN NỘI DUNG.
Chương 1: Những vấn đề chung.
1.1Cơ sở lịch sử, xã hội anh hùng ca của Hôme.
Cuộc chiến tranh thành Tơroa là có thật. Một sự thật lịch sử được
cường điệu và tô điểm bởi thần thoại, mặc dầu có thể không xảy ra vì đôi mắt
đẹp của nàng Hêlen như Hôme kể. Từ “Hi Lạp” hay “người Hi Lạp” là những
từ mà người La Mã dùng để chỉ đất nước và nhân dân này thời kì họ chiếm
đóng Hi Lạp. Vào giữa thế kỉ XV TCN, những người Akêen có những chiến
thuyền hùng mạnh đã đặt chân lên đảo Cret, xâm chiếm Knôxôx. Đảo Cret bị
chinh phục nhưng những kẻ đi chinh phục lại tìm thấy ở đấy một nền văn
minh cao hơn nền văn minh của họ và cũng giống như người La Mã sau này
khi chinh phục Hi Lạp, người Hi Lạp đã tiếp thu, phát triển nền văn minh này.

Đó là nguyên nhân ra đời nền “văn minh Akêen” hay thường gọi là nền “văn
minh Mixen”, gọi theo tên thành bang Mixen vương giả của Agamemnông.
Trong Iliat, chàng Iđômênê của đảo Cret chỉ là một “ triều thần” của
Agamemnông. Cuối cùng những cuộc viễn chinh của người Akêen mở rộng
về phía đông nhất là về phía đảo Sip và vùng Tiểu Á, ở đó có thành bang
Tơroa còn gọi là thành Iliông. Vị trí địa lý có ý nghĩa chính trị và kinh tế quan
trọng của thành bang này cũng như sự giàu có, của cải vô vàn của nó khiến nó
đã trở thành cái đích tấn công của các chiến thuyền Akêen. Có thể trong thực
tế người Hi Lạp đã lấy cớ là một hoàng tử của thành Tơroa bắt cóc một cô em
dâu của nhà vua thành bang Mixen để tấn công thành hay câu chuyện nàng
Hêlen Hi Lạp bị chàng Đông Juăng Parix của phương Đông quyến rũ, chỉ là
một hư cấu của thần thoại.

SVTH: Đỗ Thị Mai – 09CVH3

Trang:

7


Những đặc sắc nghệ thuật sử thi trong trường ca Iliat và Ôđixê của Hôme.

Cuộc chiến tranh thành Tơroa kéo dài trong 10 năm và kết thúc với mưu mô
con ngựa gỗ của Uylix (trong thần thoại). Theo các học giả nó đã xảy ra
khoảng 1183 hoặc 1280 tr.CN. Trong thế kỉ XVIII và gần như cả thế kỉ XIX,
các nhà khoa học ở Châu Âu chưa có những hiểu biết gì nhiều về những cơ sở
lịch sử, xã hội của nền văn hoá Hi Lạp cổ đại cũng như về anh hùng ca của
Hôme. Ngày nay khoa học khảo cổ đã đưa ra những bằng chứng chính xác về
nền văn minh cổ Hi Lạp và về lịch sử xã hội của thời đại Hôme. Những nền
văn minh cổ Hi Lạp (Cret, Mixen) còn để lại nhiều dấu ấn rõ dệt trong các anh

hùng ca của Hôme. Qua những chứng cứ khảo cổ học, ta thấy nền văn minh
Cret và Mixen thuộc về thời đại đồ đồng, kim loại sắt đã có nhưng còn hiếm
và quí. Người Đôriêng từ phía bắc tràn xuống chinh phục Hi Lạp đã đem theo
những dụng cụ bằng sắt thường dùng. Người Akêen đã bị kẻ xâm lược mới
này đánh đuổi, chạy sang vùng bờ biển Tiểu Á. Nơi ấy các thành bang Iôni và
Eôlit còn giữ được, qua hàng thế kỉ, câu chuyện về những anh hùng Akêen và
những chiến công lừng lẫy của họ. Những người hát rong đã biến những câu
chuyện kể này thành những khúc ca chiến trận và vinh quang. Đó là nguồn
gốc của sự hình thành những thiên anh hùng ca Hi Lạp cổ đại.
1.2 Khái niệm sử thi.
Theo từ điển thuật ngữ Văn học,Nxb Giáo dục,1992, tr 192 “Sử thi còn gọi
là anh hùng ca – là thể loại tác phẩm tự sự dài (thường là thơ) xuất hiện rất
sớm trong lịch sử văn học của các dân tộc, nhằm ca ngợi những sự nghiệp
anh hùng có tính toàn dân và có ý nghĩa trọng đại đối với dân tộc trong buổi
bình minh của lịch sử”.
1.3 Những đặc trưng của sử thi.
Anh hùng ca là một tác phẩm kể chuyện, phản ánh khái quát một giai
đoạn lịch sử khá dài của dân tộc. Nó kể lại những biến cố lịch sử có ý nghĩa
SVTH: Đỗ Thị Mai – 09CVH3

Trang:

8


Những đặc sắc nghệ thuật sử thi trong trường ca Iliat và Ôđixê của Hôme.

lớn lao, quyết định đối với vận mệnh của toàn nhân dân, những biến cố sảy ra
không phải trong một quá khứ gần gụi mới đây mà là trong một quá khứ xa có
thời gian hàng thế kỷ. Nhà thơ trong khi kể chuyện, một mặt dựa vào những

chất liệu của truyền thống, tuân theo những quy tắc nghiêm ngặt, chặt chẽ của
truyền thống nhưng mặt khác lại không thể không có sự cải biên sửa đổi. Do
yêu cầu và đặc tính của nghệ thuật kể chuyện trong hoàn cảnh lịch sử của chế
độ công xã thị tộc đã hình thành nên các đặc trưng của thể loại sử thi.
Trong nghĩa hẹp, chuyên biệt và có cách hiểu tương đối phổ quát, sử thi
trỏ một hoặc một nhóm thể loại trong tự sự, đó là sử thi anh hùng, tức những
thiên tự sự kể về quá khứ anh hùng, là bức tranh rộng và hoàn chỉnh về đời
sống nhân dân và về những anh hùng, dũng sĩ, tiêu biểu cho một thế giới sử
thi. Sử thi anh hùng tồn tại dưới cả dạng truyền miệng và văn bản thành văn.
Phần lớn những bản chép các thiên sử thi anh hùng tiêu biểu đều có ngọn
nguồn dân gian và bản thân các đặc điểm của thể loại cũng hình thành ở cấp
độ dân gian.
Cái đẹp đặc trưng của sử thi anh hùng được biểu lộ trong tính hài hòa
riêng của nó, vốn gắn với các quan hệ xã hội chưa trưởng thành. Điều này
được Các Mác nhấn mạnh khi ông liệt sử thi vào thời đại trước khi bắt đầu có
sản xuất nghệ thuật thực thụ, đồng thời cho rằng sử thi ở dạng cổ điển làm
thành một thời đại trong lịch sử văn hóa.
Ở sử thi, tác giả chỉ can hệ đến thế giới mà các quan hệ thân tộc ngay
trong đời sống hiện thực còn đóng vai trò trung gian, môi giới cho phạm vi
riêng tư và phạm vi chính trị; các lợi ích của các hành động khác nhau còn bền
chặt vào nhau, sự liên hệ giữa các cuộc đấu tranh toàn dân và các hoạt động cá
nhân còn mang tính trực tiếp, khác biệt với tiểu thuyết khi nhà văn buộc phải
viện cớ riêng cho sự tham dự của nhân vật vào các xung đột chính trị.

SVTH: Đỗ Thị Mai – 09CVH3

Trang:

9



Những đặc sắc nghệ thuật sử thi trong trường ca Iliat và Ôđixê của Hôme.

1.4 Nhà thơ Hôme - Thiên tài nghệ thuật của đất nước Hy Lạp.
Nhà thơ mù Hôme, cha đẻ của các nhà thơ. Ông sống vào khoảng cuối
thế kỷ IX đầu thế kỷ VIII TCN. Theo một số tài liệu thì có thể Hôme được
sinh ra bên bờ sông Méles tại Chios, gần Smyrne. Sinh thời Hôme được đi
thăm thú rất nhiều nơi như: Ai cập, Libi, Ý, Tây Ban Nha và ghi chép được
nhiều điều ở đó. Trên chuyến đi tới Colophon thì Hôme mắc bệnh nặng, trở
thành người mù lòa. Từ đó về sau người ta chỉ gọi ông là Hôme và dường như
người ta đã quên đi chú bé mang tên dòng sông mà chỉ nhớ tới đặc điểm mù
lòa của ông. Nhưng đây lại là một cái nhìn mù lòa được chuyển hóa: một
người mù trở thành Hôme bất tử, mù lòa trở thành sáng lòa rực rỡ trong thế
giới cổ đại và của mọi thời đại.
Có thể nói rằng nhà thơ Hôme là một thiên tài nghệ thuật trưởng thành
và được nuôi dưỡng trong lòng nghệ thuật hát rong Hy lạp, trong lòng văn học
dân gian. Hôme quả rất xứng đáng với lời ca ngợi của Bielinxki dành cho ông:
“thiên tài nghệ thuật của Hôme là cái lò nung, qua đó những tảng quặng thô
sơ của truền thuyết dân gian và thơ ca được nấu chảy ra thành những thỏi
vàng nguyên chất”. Bielinxki toàn tập IV, tr 308
1.5 Iliat và Ôđixê - Hai tác phẩm tiêu biểu về nghệ thuật sử thi.
Dựa trên cơ sở phân tích khoa học người ta cho rằng Iliat được sáng tác
thời kì Hôme còn trẻ, còn Ôđixê thì ra đời muộn hơn khi nhà thơ đã về già.
Đồng thời dựa trên những công trình khảo sát tỉ mỉ về ngôn ngữ lịch sử người
ta xác định một cách chắc chắn rằng Iliat và Ôđixê nhất thiết phải ra đời trên
vùng đất Lôni ven bờ biển Tiểu Á.
Sử thi Iliat là bản trường ca về cuộc chiến tranh diễn ra ở thành Tơroa,
giữa quân Hy Lạp và và quân Tơroa. Tác phẩm gồm 15.693 câu thơ, lúc đầu
được truyền bằng miệng sau đó đến thời tiếm vương Pizitxtơrat của Aten thì
SVTH: Đỗ Thị Mai – 09CVH3


Trang: 10


Những đặc sắc nghệ thuật sử thi trong trường ca Iliat và Ôđixê của Hôme.

được biên soạn lại thành 24 khúc ca. Và nếu Iliat là “bản anh hùng ca chiến
trận” của thời kỳ chiến tranh bộ tộc, thời kỳ chiến tranh là “phương tiện kiếm
lợi thông thường” thì Ôđixê phản ánh thời kỳ người Hy Lạp đã ổn định và đang
đem hết tâm sức của mình ra để xây dựng một cuộc sống hòa bình, hạnh phúc.
Tác phẩm gồm 12.110 câu thơ và cũng được chia làm 24 khúc ca.
Sử thi Hy lạp, mà kết tinh cao nhất của sử thi Hôme, là một thành tựu của
nền văn học cổ đại Hy lạp. Đồng thời đây là bút tích xưa nhất của văn học châu
Âu. Sử thi Hôme cụ thể là Iliat và Ôđixê đã đạt đến trình độ mẫu mực, hoàn
chỉnh, ghi lại một thời kỳ lịch sử đặc biệt quan trọng của người Hy lạp. Nó phản
ánh “một thời kỳ ấu thơ của nhân loại phát triển đến mức rực rỡ nhất, một đi
không bao giờ trở lại. Nói tóm lại, với Iliat và Ôđixê, nghệ thuật sử thi đã được
Hôme đưa đến những thành công tuyệt đỉnh.
Chương 2: Trường ca Iliat và Ôđixê - xuất sắc về nghệ thuật sử thi.
2.1 Tính đồ sộ, hoành tráng.
Nhắc đến những đặc sắc nghệ thuật của sử thi Iliat và Ôđixê, trước hết
phải kể đến tính đồ sộ, hoành tráng của tác phẩm. Đây là một tính chất quan
trọng của sử thi, ở hai tác phẩm này tính chất đó được tôn tạo qua nghệ thuật
hoành tráng tạo ra bức tranh phản ánh. Ở Iliat đó là cảnh các cánh quân xung
trận khí thế ngút trời, là các lều trại san sát, những bức tường thành kiên cố,
những cung điện chói lòa của thành Tơroa, những cuộc họp hội đồng của binh
sĩ dưới ánh đuốc ngời ngợi và giọng nói âm vang đanh thép của những người
anh hùng Akêen, những cuộc bàn luận của hội đồng bô lão trên mặt tường
thành Tơroa, đây là lễ tế thần, kia là cảnh tiệc tùng đãi khách, cảnh chiến xa
và chiến trận bừng bừng, lễ tang và những lời than khóc vang dội…


SVTH: Đỗ Thị Mai – 09CVH3

Trang: 11


Những đặc sắc nghệ thuật sử thi trong trường ca Iliat và Ôđixê của Hôme.

Tất cả những hình tượng kỳ vĩ đó như đang diễn ra trước mắt ta: “Thế là quân
sĩ ào ào đổ đến, như những đàn ong đông nghịt từ một hốc đá bay ra, hết lớp
này đến lớp khác, rồi tụm lại thành chum, lũ lượt bay về những đóa hia xuân,
đàn bay chỗ này, đàn bay chỗ nọ, từng bộ tộc đông đúc cũng tuôn ra khỏi
thuyền và các trại, trước bờ vịnh sâu, rồi nườm nượp tiến về phía quảng
trường. Nữ thần Đồn đại, người đưa tin của Dớt, như một vạch lửa hồng lan
truyền đi giữa bọn họ, thúc giục mọi người đi tới. Quảng trường chuyển động,
mặt nước rên xiết dưới những đạo quân ồn ào ngồi xuống.” (Hợp tuyển văn
học châu Âu, ca khúc II, Ôđixê ).
Hoặc như đoạn miêu tả “Các đoàn quân Đanaen xông ra chiến trường,
từng từng lớp lớp, chẳng khác gì những dợt sóng ngoài biển cả bị gió tây xô
đẩy, dồn dập đuổi nhau trên bờ biển âm vang. Thoạt tiên sóng cất đầu lên từ
ngoài khơi và khi vào đến đất, liền ầm ầm tan vỡ. Quanh các mỏm đá sóng
dâng to, dựng lên cao ngất, và khạc ra bọt biển. Tướng nào chỉ huy quân nấy.
Binh sĩ im lặng phăng phắc theo sau, sợ sệt trước mặt tướng của mình và
không ai ngờ rằng đó là những đoàn người có tiếng nói trong lồng ngực và
đông đức đến như vậy. Trên mình tất cả mọi người đi thành hàng đều tăm tắp,
vũ khí ánh lên sáng loáng.…khi hai bên giáp nhau trên trận địa, họ xông lên,
khiên chạm khiên, lao chạm lao, dũng khí của các dũng sĩ mặc áo giáp đồng
cũng chạm nhau; u khiên va nhau chan chát, tiếng ồn ào loạn xạ nổi lên.
Tiếng hét đắc thắng của các chiến sĩ giết được kẻ thù với tiếng kêu rên của
những người bị giết vang lên cùng một loạt và máu chảy tràn trề mặt đất.

Như những dòng khe tuân xuống núi, hòa lẫn nhau làm thành những suối lớn
ầm ầm đổ xuống một thung lũng sâu, khiến tiếng nước trong núi xa xa vọng
đến tai người chăn cừu, cuộc ác chiến của gây nên những tiếng hò hét vang
trời và cảnh trồn chạy loạn xạ như vậy.”

SVTH: Đỗ Thị Mai – 09CVH3

Trang: 12


Những đặc sắc nghệ thuật sử thi trong trường ca Iliat và Ôđixê của Hôme.

“Vẫn ở ngoài thành và dưới chân thành hai người chạy qua chòi quan chát
và cây vả vật vờ trước gió trên con đường dành cho chiến xa và đến chỗ hai
dòng nước đẹp từ sông Xcamăngđrơ cuồn cuộn sóng tuôn ra. Một dòng thì
nước nóng, xung quanh hơi bốc mịt mù như khói tỏa ra từ một bếp lửa hồng,
còn đằng kia còn mùa hè nước của chảy như mưa đá, như tuyết lạnh hay như
băng do hơi nước tạo nên. Bên bờ nước có những bể giặt rộng bằng đá, rất
đẹp.” (Hợp tuyển văn học châu Âu, ca khúc VI, Iliat).
Còn ở Ôđixê tính hoành tráng thể hiện ở những cảnh miêu tả rất kỳ vĩ
như cảnh miêu tả trời và biển: Biển mênh mông, trời lồng lộng, còn con người
thì nhỏ bé mà trí tuệ lại lớn lao. Nghệ thuật hoành tráng tạo ra bề rộng cho bức
tranh hiện thực. Ở đây còn có cả sự miêu tả cụ thể, chi tiết như cảnh
Hêphaixtox rèn vũ khí cho Asin, cảnh Uylix hạ gục từng kẻ cầu hôn trong
tiếng la ó hoảng loạn của chúng. “Thần nói vậy rồi dồn mây và cầm đinh ba
đảo lộn biển lên. Thần gọi đủ mọi thứ gió bão táp, tung mây đen nghịt cả mặt
đất lẫn biển khơi:Bóng đêm từ trời ập xuống. Gió đông, gió nam, gió tây điên
loạn và gió bắc phát sinh trên bầu trời sáng chói, đều ào ào kéo đến cùng
một loạt và làm dâng lên những đợt sóng ngất trời…”
“… Trong lúc Người suy tính như vậy thì Pôdediông lay chuyển mặt

đất làm nổi lên một ngọn sóng rất to, khủng khiếp, rùng rợn, cao như một cái
vòm trên đầu Người và nhằm thẳng đầu Người mà đổ xuống. Như một con
gió mạnh làm tan tác đống rơm khô, khiến những cọng rơm lả tả bay đi khắp
chốn, ngọn sóng đánh rã những tấm ván dài mỗi cái một nơi …”
“…Ông nói vậy và đám đông rời bỏ quảng trường kêu thét vang trời.
Nhưng vô số người còn lại không nhúc nhích, đứng sát vào nhau. Vì những
lời nói kia không đáp ứng tình cảm của họ. Trái lại thuận theo lý lẽ thuyết
phục của Ơpitet, họ tức tốc chạy đi tìm vũ khí. Mặc áo giáp đồng sáng loáng,
SVTH: Đỗ Thị Mai – 09CVH3

Trang: 13


Những đặc sắc nghệ thuật sử thi trong trường ca Iliat và Ôđixê của Hôme.

họ tụ tập ở trước thành bang rộng lớn. Ơpitet đi trước dẫn đầu. Ngu ngốc
thay! Ông ta tưởng báo thù được cho con, nào ngờ ông phải bỏ mạng tại nơi
này không bao giờ về nữa…”
“…Nói xong Ơrimac vung thanh kiếm đồng nhọn hoắt, sắc cả hai bên
và xông vào Uylix với một tiếng gầm dữ dội. Nhưng đồng thời Uylix cao quý
cũng bắn một mũi tên vào ngực y, ở dưới vú và mũi tên đâm ngay vào gan y.
Cây kiếm trong tay Ơrimac rơi xuống đất, đầu y đập vào bàn và y ngã giúi về
phía trước, làm thức ăn và cốc hai quai rơi tung tóe. Rồi y ngã sấp xuống,
quằn quại kêu rên, hai chân giã giụa, đạp vào mọt chiếc ghế bành và một
màn tối âm u phủ lấy y…”
“…Về phần Uylix, chừng nào còn tên để chiến đấu Người không
ngừng nhằm bắn bọn cầu hôn ở nhà Người, khiến chúng ngã xuống hàng lũ.
Nhưng khi bắn mãi hết tên rồi, Người liền tựa cây cung vào bức tường lộng
lẫy của căn phòng đẹp. Người khoác lên vai một tấm khiên bốn lớp da, đội lên
đầu một chiếc mũ trụ chắc đính lông ngựa và có một túm lông chim tung bay

trên chóp: trông rất dễ sợ, và sau cùng người cầm lấy hai cây lao thât chắc,
mũi bằng đồng…” (Hợp tuyển văn học châu Âu, ca khúc I, Ôđixê).
Tính chất kỳ vĩ còn được thể hiện ở tính cách người anh hùng. Hôme
luôn so sánh những người anh hùng như thần linh, khi vào cuộc chiến đấu
người anh hùng đó như những con sư tử, những con chim ưng, tiếng thét của
họ như tiếng khèn xung trận. Ôđixê cũng giống như Iliat trước hết giới thiệu
với chúng ta một Uylix anh hùng dũng tướng với sức mạnh siêu nhiên. Hôme
đã khéo léo miêu tả sức mạnh vật chất của chàng qua sự kiện thi bắn cung –
chiếc cung của Uylix mà 108 tên cầu hôn đã không ai giương nổi. Ơrimac –
con người danh tướng cao lớn, to khỏe như thần xưa nay chưa từng chịu bó
tay quy hàng trong những cuộc đua tranh ráng hết sức kéo dây cung cho căng
SVTH: Đỗ Thị Mai – 09CVH3

Trang: 14


Những đặc sắc nghệ thuật sử thi trong trường ca Iliat và Ôđixê của Hôme.

để có thể khi buông tay làm mũi tên bay đi nhưng ba lần hắn dùng hết sức của
cách tay kéo dây cũng là ba lần hắn chịu thất bại. Uylix – lão già ăn mày rách
rưới cầm lấy dây cung, tay trái đưa lên ngang vai, tay phải cầm dây cung kéo
mạnh. Dây cung căng ra và rít lên như tiếng rít của con chim nhạn. Chàng
buông tay, mũi tên bị dây cung nẩy bật đi kêu đánh tách một cái và xuyên qua
mười hai lỗ của mười hai chiếc rìu bay vọt ra ngoài. Và cũng trong phút chốc
bọn cầu hôn kinh hoảng, toán loạn chạy khắp phòng, bị đuổi giết mà không có
cách gì chống đỡ nổi “máu ồng ộc trào ra lênh láng cả nền nhà”.
Có thể nói, nhờ sức mạnh siêu nhiên ấy mà Uylix đã lênh đênh trên
sóng cả gió to, dầm mình trong sóng biển mặn chát không biết bao ngày. Đôi
khi một con sóng lớn ào đến cuốn băng Uylix đi và ném chàng vào vách núi
dựng đứng. Và khi ngọn sóng vừa ném Uylix lên cao thì chàng bật nhảy lên

bám vào vách núi đá. Nếu không kịp thời đối phó như thế thì chàng đã thịt
nát, xương tan rồi. Bám được vào vách đá cũng chưa yên. Ngọn sóng lớn quật
vào vách núi bật dội trở ra. Và khi dội ra nó đã cuốn theo Uylix vứt chàng ra
ngoài biển. Chàng lại từ dưới nước sâu ngoi lên.
Nếu Uylix là một anh hùng với tài năng hơn người, thì Asin trong vở
Iliat cũng được miêu tả như một vị thần: “…Nói đoạn, Hectorr rút thanh kiếm
sắc vừa to vừa nặng đeo sát bên sườn: Chàng thu mình lại rồi bỗng vùng lên,
chẳng khác gì một con phượng hoàng đang bay cao, bỗng xuyên mây mù,
xà xuống cánh đồng bắt một con cừu non dại hay một con thỏ nhút nhát.
Hectorr xông lên như vậy vung thanh kiếm sắc và Asin cũng xông lên lòng
hừng hực một ngọn lửa căm thù man rợ. Chàng đưa chiếc khiên đẹp chạm trổ
công phu ra phía trước che ngực; Chiếc mũ sáng chói có bốn chóp rung lên
trên đầu chàng, trong khi những tua chỉ bằng vàng rất đẹp và có nhiều vô kể,
do Hêphaixtôx đính quanh túm lông chim, cũng bay phấp phới. Quyết hạ cho

SVTH: Đỗ Thị Mai – 09CVH3

Trang: 15


Những đặc sắc nghệ thuật sử thi trong trường ca Iliat và Ôđixê của Hôme.

được Hectorx thần thánh, Asin vừa nhìn da thịt đẹp đẽ của chàng để tìm một
chỗ dễ đâm nhất, vừa hoa tay bên phải một cây lao nhọn, mũi sáng ngời như
sao Vexpe, ngôi sao đẹp nhất trong muôn sao lấp lánh suốt đêm dài…” (Hợp
tuyển văn học châu Âu, ca khúc XXII, cái chết của Hector)
Tính chất hào hùng kỳ vĩ của hai bản sử thi còn là sản phẩm của thế
giới quan thần linh chủ nghĩa. Khi mà thế giới quan này phai nhạt đi, mất đi
thì anh hùng ca hay sử thi đích thực cũng không còn. “Cách diễn đạt của
Hôme là gương mẫu và điển hình của tất cả các phần trong thuật hùng biện…

tả việc lớn thì cao siêu, việc nhỏ thì tự nhiên và chính xác… lời lẽ văn hoa và
chặt chẽ, trang nghiêm và dịu dàng, lúc lưu loát cũng tuyệt diệu không kém
lúc vắn tắt…”
Như vậy sử thi là một thể loại mang trong mình tính chất kỳ vĩ do ảnh
hưởng của thế giới quan thần linh. Tất cả các biện pháp phóng đại, cường
điệu, lý tưởng hóa mà tác giả sử dụng, đã tạo ra cái kỳ vĩ kỳ diệu này.
2.2 Thủ pháp xây dựng nhân vật.
Nếu tính hoành tráng, đồ sộ là một đặc điểm nổi bật của sử thi, thì thủ
pháp xây dựng nhân vật cũng đóng một vai trò quan trọng trong việc khắc họa
bức chân dung người anh hùng. Như đã biết, Hôme hơn ai hết là thi sĩ bậc
thầy trong thủ pháp xây dựng nhân vật, xây dựng những tính cách. Nhân vật
chính trong anh hùng ca của Hôme là những người anh hùng mang lý tưởng
của tập thể thị tộc bộ lạc. Người anh hùng này tràn đầy sức sống, nhiệt tình sôi
nổi, khát khao hiểu biết và chinh phục thế giới. Ðó là con người của chiến
công và chiến thắng. Trong trường ca Iliat hành động xoay quanh nhân vật
chính Asin. Đây là sự thể hiện tập trung cao độ lý tưởng anh hùng, là một
danh tướng có sức mạnh phi thường và chiến công hiển hách đã tạo cho chàng
uy danh lừng lẫy. Nhưng cũng chính sức mạnh tinh thần, sức mạnh nội tại mới
SVTH: Đỗ Thị Mai – 09CVH3

Trang: 16


Những đặc sắc nghệ thuật sử thi trong trường ca Iliat và Ôđixê của Hôme.

là cội nguồn đưa chàng tới chiến công. Ðó là sức mạnh của tinh thần tập thể,
của mối quan hệ thống nhất gắn bó giữa các thành viên trong cộng đồng thị
tộc. Ngoài ra còn nhiều nhân vật khác, mặc dù không được thể hiện hoàn
chỉnh, không có quá trình trọn vẹn, nhưng chỉ bằng một vài cảnh xuất hiện,
một đôi đoạn miêu tả, chúng cũng in dấu lại trong trí nhớ của chúng ta. Cũng

dũng mãnh anh hùng, nhưng Asin thật khác với Uylix. “Người con của Pêlê”
trung thực,qúa thẳng thắn và tính cách thật mãnh liệt trong nỗi đau buồn cũng
như trong cơn căm giận hoặc lúc xót xa. Uylix trái lại, thận trọng và khôn
ngoan, luôn luôn tính toán trong cách hành động và lời ăn tiếng nói. Chưa kể
cái khôn ngoan của Uylix trí xảo cũng khác với cái khôn ngoan của ông già
Nexto, một bên lời nói khôn ngoan thể hiện một trí tuệ sắc xảo, một trí thông
minh ít ai bì kịp, một bên là sự thể hiện kinh nghiệm sống của một người từng
trải, đã qua rèn luyện thử thách của cuộc đời nên muốn đem sự hiểu biết của
mình mà dạy dỗ “lớp trẻ”. Điômet dũng cảm táo tợn, kiêu hãnh và tự tôn đã
tỏ ra rất ghét cái loại anh hùng “giẻ cùi tốt mã” đi làm cái trò “quyến rũ đàn bà
con gái” và trong chiến trận thì chỉ hèn nhát bắn lén như Parix (khúc ca XI).
Chỉ qua lời người anh hùng này mắng Parix là ta đủ hiểu phẩm chất anh hùng
và quan niệm về người anh hùng chân chính ở Điômet. Cũng kiêu hãnh, dũng
cảm, táo bạo như vậy, nhưng “Ajac với chiếc khiên to như tháp chuông” thì
lại khác. Sau Asin chàng là dũng tướng được quân sĩ vì nể nhất và khẻ thù thì
run sợ kinh hoàng. Chính chàng là người đã đọ sức với Hector suốt cả một
tháng trời mà bất phân thắng bại và cũng chính chàng đã ngăn chặn quân thù
để bảo vệ cho những chiếc thuyền của người Akêen khỏi bị đốt cháy, che chắn
cho cái thi hài của Patơrôclơ khỏi phải rơi vào tay quân Tơroa.
Hai chiến tuyến với hàng trăm nhân vật anh hùng nhưng mỗi người một vẻ,
một sắc thái, không ai giống ai cả. Thật là tài tình! Với Hôme có thể nói “để
tạo ra một nhân vật có sức sống” đôi khi ông “chỉ cần lấy ra từ nhân vật đó
SVTH: Đỗ Thị Mai – 09CVH3

Trang: 17


Những đặc sắc nghệ thuật sử thi trong trường ca Iliat và Ôđixê của Hôme.

một dáng điệu, một lời nói thôi là đủ”, nhất là đối với những nhân vật chỉ

thoáng hiện ra trong tác phẩm nhưng vẫn để lại trong ta một dấu vết không
nhòa. Các nhà nghiên cứu thường hay nhắc đến khúc ca V, XI, XVII, XXII…
để ca ngợi tài mô tả chiến trận của Hôme và nhất là tài năng xây dựng nhân
vật anh hùng của ông. Mô tả người anh hùng chiến đấu và chiến thắng đã khó
nhưng còn khó hơn nữa khi mô tả người anh hùng chiến bại. Chiến bại nhưng
vẫn là anh hùng, thế mà Hôme đã thành công và thành công rực rỡ. Khúc ca
XI là điển hình của thành công này. Trong khúc ca ấy các anh hùng chiến sĩ
Hy Lạp như Agamemnông, Điômet, Uylix, Ajăc, Mênêlax… đều xuất trận và
sau đó một số bị thương phải rút lui về tuyến sau, nhưng cái hào khí, cái dũng
mãnh hiên ngang của họ không vì vậy mà giảm bớt. Và khúc ca XXII cũng là
một khúc ca “tuyệt đẹp”, “đích thị là bút pháp của Hôme”, khúc ca mô tả trận
chiến đấu nảy lửa giữa hai người anh hùng đứng đầu hai chiến tuyến đối địch:
Hector và Asin, phải nói rằng Hôme là một tài năng bậc thầy xứng đáng vì
ông không chỉ thể hiện người anh hùng trong chiến trận mà còn miêu tả diễn
biến tâm lý của họ một cách sống động, hợp lý để từ đó rút ra những tính cách
tiêu biểu. Chính vì vậy nhân vật của ông rất thực, ví như như đoạn mô tả danh
tướng Hector ở cuộc đụng đầu nảy lửa với Asin (khúc ca XXII). Hôme đã để
cho tâm trạng người anh hùng có phút yếu đuối muốn đầu hàng nhưng đó chỉ
là cái thoáng xuất hiện của con người tầm thường trong Hector, vì sau đó
chàng đã “tự đấu tranh bản thân” và xác định quyết tâm chiến đấu. Đó là
chưa kể đến ông dụng tâm xây dựng một bối cảnh thật kỳ vĩ, náo nức, một
không khí thật “căng thẳng” làm nền cho nhân vật “chủ bài” của ông xuất
hiện. Suốt 19 khúc ca Asin không xuất hiện, quân Hy Lạp lo âu, quân Tơroa
vui mừng… ai cũng nhắc đến Asin , việc gì cũng động chạm đến chàng nhưng
Asin vẫn chưa xuất trận. Đến khúc ca XX, Asin xuất trận cuộc chiến trước đó
chỉ diễn ra giữa người và người, nay Dớt cho phép các thần ai muốn giúp
SVTH: Đỗ Thị Mai – 09CVH3

Trang: 18



Những đặc sắc nghệ thuật sử thi trong trường ca Iliat và Ôđixê của Hôme.

chiến tuyến nào thì cứ việc hành động. Đó là bối cảnh chiến trường dành cho
sự xuất hiện của nhân vật anh hùng Asin mà Hôme ưu ái. Ngoài các nhân vật
anh hùng ra, tài năng bậc thầy của Hôme còn được thể hiện ở thủ pháp xây
dựng các nhân vật khác. Mỗi nhân vật, dù thứ yếu đều có một số phận, một
tâm tư, một tính cách. Cho nên dù họ chỉ thoáng hiện lên đôi ba lần nhưng đều
để lại ấn tượng xâu xa trong tâm trí ta.
Các nhân vật trong tác phẩm Ôđixê cũng không ngoại lệ. Hình tượng
người anh hùng Uylix là hình tượng trung tâm của thiên anh hùng ca, là nhân
vật mang lý tưởng thẩm mỹ của thời đại, nên từ ngoại hình đến nội tâm, từ sức
mạnh vật chất đến chí tuệ tuyệt vời đều là hiện thân của cái hùng, cái cao cả,
cái tốt đẹp. Qua nhân vật Uylix Hôme đã cụ thể hóa tình yêu đất nước quê
hương và đã thể hiện những cảnh tượng rất thực, rất đẹp đúng với diễn biến
tâm lý của con người: Uylix vừa đặt chân lên mảnh đất quê nhà , đã cúi xuống
hôn mảnh đất quê hương. Hôme đã lam ta xúc động, nhân vật của ông không
chỉ thể hiện cái anh hùng mà còn thể hiện cái cao cả, do đó hình tượng Uylix
là hình tượng mang tính thẩm mỹ sâu sắc. Uylix còn là con người tiêu biểu
cho tình cảm vợ chồng thủy chung. Nữ thần Calipxô trẻ đẹp, đảo Oghizi là
chốn thần tiên, nữ thần lại hứa ban cho chàng cuộc đời bất tử nhưng Uylix
một mực từ chối.
Bên cạnh đó, các nhân vật phụ nữ tích cực trong Ôđixê được xây dựng
mỗi người một vẻ. Nàng Pênêlôp thủy chung, khôn ngoan thận trọng. Nàng
chung thủy chờ chồng 20 năm trời, nàng đã đương đầu với bao nhiêu khó
khăn, đau khổ. Nàng đã dùng mưu kế đánh lừa bọn cầu hôn trong suốt 4 năm
trời đằng đẵng. “Tấm vải Pênêlôp” đã trở thành câu ngạn ngữ phương Tây để
chỉ long thủy chung chờ đợi của người vợ đối với người chồng xa cách. Hơn
thế nữa, khi Uylix trừng phạt bọn cầu hôn, đã lấy lại cương vị của mình trong
gia đình thì nàng vẫn chưa vững dạ, nàng vẫn sợ bị lừa gạt nên phải tạo ra

SVTH: Đỗ Thị Mai – 09CVH3

Trang: 19


Những đặc sắc nghệ thuật sử thi trong trường ca Iliat và Ôđixê của Hôme.

chuyện chiếc giường để thử Uylix. Cuối cùng khi biết rõ là Uylix rồi thì nàng
mới “nhào vào lòng chàng, vòng tay ôm cổ chàng, hôn lên trán chàng rồi khóc
nức mở”. Pênêlôp là một hình tượng nhân vật đẹp đẽ của Hôme, là hiện than
của sự khôn ngoan và tình yêu chung thủy son sắt. Ngoài Pênêlôp còn có
người vú già Ơriclê tình nghĩa từ tâm. Công chúa Nôzica xinh đẹp, hiếu
khách. Hình tượng Nôzica được các nhà nghiên cứu tán thưởng và cho rằng:
dù Hôme chỉ dành cho nàng một số đoạn thơ ngắn ngủi nhưng đấy vẫn là một
hình tượng giàu tính thẩm mĩ. Đó là hình ảnh người thiếu nữ đầu tiên bước
vào văn học, trong sang, dịu dàng, kín đáo nhưng vẫn nồng nhiệt. Cảnh gặp
gỡ giữa nàng và Uylix trong cảnh trời nước là một trong những cảnh thú vị
của tác phẩm.
2.3 Nghệ thuật kể chuyện.
Trường ca Iliat và Ôđixê đã phát huy nghệ thuật kể truyện của sử thi
lên đến đỉnh điểm của nó. Với lối miêu tả chi tiết, cụ thể, tỉ mỉ và đôi khi
không cần phối cảnh, Hôme đã vẽ ra những bức tranh sinh động về các bình
diện hoạt động của xã hội, của con người thời đại hết sức hấp dẫn. Với cách
miêu tả này, nhà thơ sử thi đã vẽ ra được những bức tranh sinh động hiển hiện
trước mắt chúng ta, gây cho chúng ta một sự xúc động nghệ thuật mạnh mẽ và
những ấn tượng nghệ thuật sâu sắc. Khi tả một cảnh đánh vật: “…Khi hai
người đã thắt chặt dây lưng lại, họ bèn tiến vào giữa bãi cát, và người nọ ôm
chặt lấy người kia bằng đôi cánh tay gân guốc nom giống như những chiếc
kèo của người thợ mộc danh tiếng đã lắp chặt vào trên mọt nóc nhà để chống
đỡ những cơn gió hung bạo. Lưng họ kêu răng rắc dưới đôi cánh tay ngoan

cường, những đôi tay đang vật mạnh những tấm lưng, mồ hôi trên người họ
vã ra như tắm, u, bướu nổi lên, sườn và vai đỏ lòm những máu. Cả hai người
không nguôi nung nấu khát vọng chiến thắng để đoạt được chiếc kiềng đẹp
đẽ…” (Iliat – khúc ca XXIII, 710 – 719). Hay khi tả cái chết của tên cầu hôn
SVTH: Đỗ Thị Mai – 09CVH3

Trang: 20


Những đặc sắc nghệ thuật sử thi trong trường ca Iliat và Ôđixê của Hôme.

Ăngtinôốt: “…Nói đoạn, Uylix bắn một mũi tên đau buốt vào Ăngtinôốt. Lúc
đó Ăngtinôốt đang sắp đưa tay nàng lên một cái cốc bằng vàng rất đẹp, có
hai quai. Hắn đã cầm lấy hai quai của cốc rượu và sắp sửa uống. Đầu óc
hắn chỉ biết có rượu chứ không hề tưởng tượng ra được cái chết đã kề bên.
Thật vậy, ai mà ngờ được trong một bữa tiệc giữa bao nhiêu khách lại có một
người, dù anh ta có táo bạo đến đâu chăng nữa, dám gieo cái chết xuống cho
hắn! Nhưng Uylix đã bắn mũi tên vào cổ họng Ăngtinôốt. Mũi tên xuyên suốt
qua cái cổ mềm của hắn ra tận đằng sau gáy. Hắn ngã ngửa ra, tay buông rơi
cốc rượu. Từ mũi hắn, máu đổ ộc ra, còn chân thì giãy giụa đạp mạnh phải
cái bàn làm cho thịt quay,bánh mì và những thức ăn khác lăn rơi cả xuống
đất, trộn lẫn với bụi bẩn. Thấy Ăngtinôốt ngã lăn ra chết, bọn cầu hôn nháo
nhác cả lên. Chúng đứng bật dậy khỏi ghế, chạy khắp trong phòng, đảo mắt
khắp mọi nơi, mọi chỗ trên những bức tường kín mít hòng tìm lấy một chiếc
khiên hay một ngọn lao mạnh chắc, nhưng vô ích…” (Ôđixê – XXII 15-25).
Một đứa bé cũng có tâm lí cụ thể của nó: “….Chàng Hectorr danh tiếng nói
vậy rồi chàng dang đôi tay ra trước đứa con trai. Nhưng đứa bé quay mặt đi
và khóc thét lên trong lòng người vú em có chiếc thắt lưng xinh đẹp. Nó sợ
dáng điệu của bố nó, đồng làm nó sợ, và cái ngù bằng đuôi ngựa mà nó thấy
rung rinh trên đỉnh mũ cũng làm nó sợ. Bố nó phá lên cười và mẹ kính yêu

của nó cũng cười…” (Iliat, VI, 466- 470).
Phải nói nếu không có một óc quan sát tinh tế, tài giỏi thì không thể có những
đoạn miêu tả sinh động như trên.
Một biến dạng của lối miêu tả chi tiết, tỉ mỉ, cụ thể là có những đoạn
được miêu tả kéo dài làm thành một cảnh độc lập, làm chậm hẳn lại sự phát
triển của hành động truyện, của dòng chính câu chuyện đang kể. Trong trường
ca Iliat, đoạn liệt kê tướng lĩnh và chiến thuyền của các bộ lạc Hy Lạp kéo dài
tới 268 câu thơ, đoạn miêu tả chiếc khiên của Asin dài tới 130 câu thơ. Trong
SVTH: Đỗ Thị Mai – 09CVH3

Trang: 21


Những đặc sắc nghệ thuật sử thi trong trường ca Iliat và Ôđixê của Hôme.

đoạn người vú già Ơriclê rửa chân cho Uylix thấy vết sẹo nhận ra được chủ
mình, nhà thơ đã dừng lại kể chen vào đó lai lịch vết sẹo tới 75 câu thơ, sau đó
mới kể tiếp vào sự việc chính. Tuy nhiên có những đoạn xét về mặt kết cấu
quả là không chặt chẽ, tách hẳn ra thành một cảnh độc lập nhưng lại được
miêu tả với một sức truyền cảm nghệ thuật mạnh mẽ, sâu sắc: đoạn Hectorr từ
chiến trường trở về gặp Ăngđrômác dài tới 109 câu thơ, đi vào lịch sử văn học
thế giới như là một mẫu mực tuyệt tác của nghệ thuật miêu tả. Có những đoạn
miêu tả miêu tả chi tiết khá dài nhưng cũng có những đoạn miêu tả ngắn như
đoạn miêu tả cây vương trượng của Agamenông, đoạn miêu tả chiếc cung của
Uylix.
Đối với nhà thơ sử thi, dường như bất cứ một chi tiết nào cũng có thể miêu tả,
phát triển thành một đoạn độc lập dài hay ngắn đều được cả. Cách miêu tả như
thế là mẫu mực điển hình của lối kể chuyện chậm rãi kiểu sử thi, một trong
những đặc điểm của phong cách sử thi.
Trong cách miêu tả của sử thi, chúng ta còn thấy một đặc điểm nữa: đó là lối

miêu tả, kể chuyện không có phối cảnh, không tuân theo quy luật xa gần. Nhà
thơ, trong khi miêu tả các sự kiện không kể chúng theo một trình tự nhất định
của thời gian, trước, sau, tuần tự mà miêu tả tách sự việc thành từng đoạn độc
lập hoàn chỉnh; do đó những sự việc xảy ra cùng một thời gian không được kể
phối hợp. Lối kể chuyện, miêu tả như thế được gọi là lối miêu tả không có
phối cảnh hay lối miêu tả không phù hợp trật tự thời gian.
Ở trường ca Iliat, trong cuộc đấu tay đôi giữa Mênêlax và Parix, Parix bị thua,
nữ thần Aphrôđitơ cứu Parix thoát chết vè đưa Parix về phòng ngủ của chàng.
Nhẽ ra sau đó là sự việc Mênêlax tức giận đi tìm Parix khắp chiến trường;
nhưng nhà thơ không kể tiếp sự việc đó mà lại kể việc nữ thần Aphrôđitơ đi
tìm Hêlen về cho Parix, hai người nói chuyện với nhau như thế nào, rồi Hêlen

SVTH: Đỗ Thị Mai – 09CVH3

Trang: 22


Những đặc sắc nghệ thuật sử thi trong trường ca Iliat và Ôđixê của Hôme.

gặp Parix ở phòng riêng như thế nào….Sau khi kể xong những chuyện đó,
nhà thơ mới kể đến việc Mênêlax đi tìm Paix khắp chiến trường.
Trong Ôđixê, đồng thời với sự việc Têlêmác đi tìm hỏi tin tức người cha (xin
thuyền, đến xứ sở Pilôt của ông già Nexto, đến xứ Xpart của Mênêlax) là sự
việc Uylix rời đảo Ôghidi ra đi và bị bão trôi dạt vào xứ sở Phêaki và dừng lại
ở đó ít ngày. Nhà thơ đã kể tách hai sự việc xảy ra đồng thời này làm hai đoạn
độc lập, dường như hành trình của Uylix xảy ra sau hành trình của Têlêmác và
chỉ đến khúc ca XV, nhà thơ mới kể đến việc hai cha con gặp nhau.
Tất cả góp phần tạo nên phong cách kể chuyện của sử thi, lối kể chậm rãi,
trang trọng và trì hoãn.
2.4. Yếu tố hoang đường, kì ảo.

Sử thi là một thể loại chịu ảnh hưởng của thế giới quan thần linh chủ
nghĩa, bởi lẽ nó là sự nối tiếp thần thoại, nó bước từ thế giới thần linh sang thế
giới con người, nó tạo ra cái nhìn đậm màu sắc thần kì bao quanh các nhân vật
sử thi. Bức tranh do sử thi tạo dựng thường mang tính hoành tráng, kì vĩ với
các yếu tố hoang đường, kì ảo, với sự xuất hiện của các vị thần, của thế giới
quỉ sứ…Theo định nghĩa của từ điển Tiếng Việt (Hoàng Phê, NXB Đà Nẵng,
1998) thì “kì ảo là kì lạ, tựa như không có thật mà chỉ có trong tưởng tượng”.
Nó không chỉ biểu hiện quan niệm của tác giả về thế giới đa chiều và mang
tâm linh; sự hữu hình hóa cái ác, xấu xa và những ước mơ, khát vọng về các
giá trị chân, thiện, mỹ mà còn thể hiện cảm hứng nhận thức lại thực tại và đem
đến triết lí thẩm thấu trong tác phẩm. Và tất nhiên, một tác phẩm văn chương
kì ảo phải có những yếu tố siêu nhiên, kì lạ, hư ảo, huyễn hoặc trong cốt
truyện để tạo nên những phản ứng nhận thức của người tiếp nhận một cách
mạnh mẽ. Yếu tố hoang đường, kỳ ảo trong Ôđixê và Iliat trước hết nằm ở
trong cốt truyện của nó. Hai bản sử thi này đã được tắm mình trong không khí
huyền thoại được đan dệt bằng truyền thuyết “quả táo vàng” khi Parix –
SVTH: Đỗ Thị Mai – 09CVH3

Trang: 23


Những đặc sắc nghệ thuật sử thi trong trường ca Iliat và Ôđixê của Hôme.

“người đàn ông đẹp nhất trần gian” được mời làm chủ khảo cho cuộc thi
“hoa hậu thế giới đầu tiên” được tổ chức tại Ôlanhpơ và khi Aphrôđitơ, nữ
thần Sắc đẹp được quả táo vàng mang dòng chữ “tặng người đẹp nhất” thì nữ
thần phải thần phải thực hiện lời hứa với Parix, kể đã đem lại cho nưc thần
vinh quang bất tử, bằng cách trao Hêlen, người đàn bà đẹp nhất trần gian cho
anh ta. Hêlen đã có chồng và Parix phải mất công tìm đến Xpart để chiếm nhx
đẹp. Cuộc chiến tranh đã được châm ngòi.

Với Ôđixê câu truyện xoay quanh cuộc đời người anh hùng đã nghĩ ra cái mưu
“Con ngựa thành Tơroa”. Chàng có cái tên Uylix. Sau khi quân Hi Lạp hạ
được thành Tơroa, các dũng tướng cùng với quân sĩ của mình lần lượt trở về
quê hương Hi Lạp. Biết bao nhiêu biến cố đã xảy ra làm cho họ khi trở về đến
quê hương mười phần mất bảy, chín phần còn ba. Nhưng trong số những cuộc
trở về ấy thì hành trình của người anh hùng Uylix là gian nan, vất vả, ba chìm
bảy nổi hơn cả. Các vị thần đều biết việc Uylix gặp hoạn nạn, khó khăn nhưng
chưa biết làm cách gì để cứu vớt người anh hùng ngoài việc bày tỏ lòng
thương xót. May thay, một dịp tốt đến. Hôm đó, các vị thần Ôlanhpơ theo
lệnh của Dớt được triệu tập đến họp. Đấng phụ vương Dớt mở đầu cuộc họp
bằng những lời phàn nàn rẳng những người trần thế bất cứ việc gì cũng qui
tội, đổ lỗi cho thần linh mà thực ra thì do chính sự dại dột của họ vì không
nghe lời răn bảo của thần thánh nên họ mới xảy ra bao tai họa. Dớt nói xong,
nữ thần Atêna bèn lên tiếng trách móc đấng phụ vương sao lại đi thương xót
cho số phận của người khác mà quên mất Uylix, một người anh hùng đã từng
dâng biết bao lễ vật hậu hĩnh cho Dớt, một người anh hùng mà số phận còn
đáng được các vị thần quan tâm đến rất nhiều. Nghe nữ thần Atêna nói như
vậy, thần Dớt liền thanh minh. Thần nói cho nàng rõ, tất cả mọi chuyện đều
không do mình. Thần vẫn không hề quên Uylix là người anh hùng thông
minh, mưu trí hơn hết mọi người trần và là người anh hùng dâng lễ vật nhiều
SVTH: Đỗ Thị Mai – 09CVH3

Trang: 24


Những đặc sắc nghệ thuật sử thi trong trường ca Iliat và Ôđixê của Hôme.

nhất cho các vị thần trên bầu trời cao xa, bát ngát. Cuối cùng Dớt và các vị
thần đều nhất trí đồng thanh tán thưởng, nhân lúc Pôdâyđông – người luôn ôm
hận báo thù Uylix vì anh đã chọc mù mắt con trai thần – đi vắng đã họp, quyết

định cho Uylix được đoàn tụ. Nữ thần Atêna được cử đến đảo Itác để báo tin
cho Têlêmác – con trai Uylix đi tìm cha. Và thần Hécmét được cử đi báo tin
cho Calipxô biết quyết định của Dớt tối cao. Câu chuyện Têlêmác đi tìm cha
được kể từ khúc ca I đến khúc ca IV. Đồng thời, cũng trong các khúc ca đó
người vợ Pênêlốp của Uylix đang đứng trước một tình thế nguy hiểm. Nàng
phải đối mặt với 108 kẻ cầu hôn xảo quyệt và phải nghĩ ra những mưu mẹo để
chống trả. Khúc ca V cho biết Uylix rời đảo của Calipxô và bị thần biển
Pôdâyđông giáng bão tố, trôi dạt vào xứ sở người Phêaxi.
Tại đây nhà vua Ankinôôt đối xử với Uylix rất tử tế và công chúa Nôxica
cũng đem lòng cảm mến người anh hùng. Uylix được nghe khúc hát ca ngợi
chiến công con ngựa gỗ, ca ngợi chính mình thì anh rất cảm động và rơi lệ.
Được biết người khách do bão tố mang đến chính là Uylix, nhà vua Ankinôôt
đã khẩn khoản yêu cầu người anh hùng kể lại cuộc phiêu lưu của chính mình
(khúc ca VI – VIII).
Toàn bộ cuộc phiêu lưu của Uylix từ khi rời thành Tơroa đến khi dạt vào đảo
của tiên nữ Calipxô, được kể lại từ khúc ca IX đến khúc ca XII. Trước hết
đoàn thuyền gặp bão, bị thổi dạt vào xứ sở Lôtôphagiơ ở Bắc Phi, rồi trôi dạt
tới xứ sở người khổng lồ một mắt – Xiclốp. Uylix phải đấu mưu, đấu lực với
gã khổng lồ Pôliphem, chọc mù con mắt duy nhất của hắn và cứu được đồng
đội thoát chết.
Thoát Xiclốp họ rơi vào xứ sở Letrigông – xứ sở của bọn ăn thịt người, rồi xa
vào phù thủy Xiêcxê, bị biến thành lợn. Uylix trí xảo bắt Xiêcxê trả lại kiếp
người cho bạn bè và đi vào cõi âm để hỏi tin tức quê hương gia đình. Họ vượt
qua vùng biển của các tiên cá Xiren dùng giọng hát du dương để bắt người và
SVTH: Đỗ Thị Mai – 09CVH3

Trang: 25