ĐẠI HỌC QUỐC GIẤ HA NỘI
TRUNG TÂM ĐÀO TẠo’ B ổl DƯỠNG GIẢNG VIÊN LÝ LUẬN CHÍNH TRỊ
TS. ĐINH XUÂN LÝ fa«è/ên j

Một số chuyên đề về

Tư TƯỞNG
Hổ CHÍ MIN

NHÀ XUẤT BẢN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA



Một số chuyên đề về

T ư TƯỞNG
HỒ CHÍ MINH



ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRUNG TÂM ĐÀO TẠO, B ồ l DƯỠNG GIẢNG VIÊN LÝ LUẬN CHÍNH TRỊ
TS. ĐINH XUÂN LÝ faủ ò iên j

Một số chuyên đề về

T ư TƯỞNG
HỒ CHÍ MINH

NHÀ XUẤT BẢN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA
Hà Nội - 2003

CHỦ BIÊN
TS. ĐINH XUÂN LÝ

TẬP THỂ TÁC GIẢ
PGS, TS. HOÀNG CHÍ BẢO
TS. NGUYỄN VĂN DƯƠNG
TS. VŨ QUANG HIỂN
TS. ĐINH XUÂN LÝ
TS. LÊ VĂN Lực
TS. ĐOÀN THỊ MINH OANH
TS. NGUYỄN THÁI SƠN


LỜI NHÀ XUẤT BẢN
Tư tưởng Hồ Chí Minh là một hệ thông quan điểm lý luận
chính trị toàn diện và sâu sắc về những vấn đê cơ bản của
cách mạng Việt Nam, là kết quả của sự vận dụng và phát
triển sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin vào điều kiện cụ thể
của nước ta, kế thừa và phát triển các giá trị truyền thông
tô’t đẹp của dân tộc, tiếp thu tinh hoa văn hóa nhân loại. Tư
tưởng Hồ Chí Minh soi đường cho cuộc đấu tranh của nhân
dân ta giành thắng lợi, là tài sản tinh thần to lổn của Đảng
và dân tộc ta. Đại hội lần thứ VĨI, VIII và IX của Đảng đều
khẳng định: "Đảng ta lấy chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng
Hồ Chí Minh làm nền tảng tư tưởng, kim chỉ nam cho hành
động". Hơn 17 năm qua, công cuộc đổi mới và sự nghiệp công
nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước đã thu được những kết quả
quan trọng là do Đảng ta biết vận dụng sáng tạo tư tưởng

của Người. Bước sang thê kỷ XXI, đất nước ta có cơ hội lốn,
nhưng đang đứng trước những thách thức không nhỏ, tình
hình thế giới đang diễn biến phức tạp, khó lường. Để thực
hiện thắng lợi nhiộiĩi vụ cách mạng Việt Nam trong Lhòi kỳ
dổi mới, cần thâm nhuần sáu sắc, vận dụng sáng tạo những
nguyên lý và phương pháp luận của chủ nghĩa Mác • ĩyênin,
tư tương Hồ Chí Minh dể giải quyết những vấn để thực tiễn
trong tất cả các lĩnh vực cúa đòi sông xã hội nưóc ta, ti'ong đó


việc tổ chức nghiên cứu, học tập tư tưởng Hồ Chí Mmh là
một nhiệm vụ quan trọng về công tác tư tưởng của Đảng cần
được thực hiện có chất lượng và hiệu quả. Vì vậy, ngày 27-32003, Ban Bí thư Trung ương Đảng ra Chỉ thị sô' 23-CT/TW
"Về đẩy m ạnh nghiên cứu, tuyên truyền, g iáo dục tư tưởng H ồ
C hí M inh trong g ia i đoạn mới" nhằm làm cho toàn Đảng,
toàn dân ta nhận thức sâu sắc nguồn gô"c, nội dung, giá trị,
vai trò của tư tưởng Hồ Chí Minh, làm cho tư tưởng của
Người ngày càng giữ vai trò chủ đạo trong đồi sông tinh
thần, tư tưởng của xã hội ta.
Để góp phần thực hiện Chỉ thị trên của Ban Bí thư, Nhà
xuất bản Chính trị quôc gia xuất bản cuô"n sách M ột s ô
ch u y ên d ê v ề tư tư ởn g H ồ C h i M in h , do Trung tâm Đào tạo,
Bồi dưõng giảng viên lý luận chính trị - Đại học Quốc gia Hà
Nội biên soạn, Cuô"n sách gồm 10 chuyên đề được biên soạn
dưới dạng như một tập bài giảng chuyên về tư tưởng Hồ Chí
Minh, nhằm phục vụ cho đôi tưỢng là các cán bộ làm công tác
nghiên cứu, giảng dạy bộ môn Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí
Minh trong các trường đại học, cao đẳng, trung học chuyên
nghiệp và dạy nghề. Tuy mỗi chuyên đề chỉ để cập đến một
vấn để cụ thể trong hệ thông tư tưởng Hồ Chí Minh, nhưng ở

từng chuyên đề đểu làm rõ nội dung cơ bản và đề ra phương
hưóng vận dụng sáng tạo tư tưởng của Người trong thòi kỳ đay
mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa hiện nay. Trong quá trình
biên soạn tập chuyên đề chắc chắn không tránh khỏi những
khiếm khuyết, Nhà xuất bản và tập thể tác giả chân thành
cảm ơn những đóng góp ý kiến cụ thể của độc giả giúp cho lần
tái bản sau được tôt hơn.
Xin trân trọng giối thiệu cuôn sách cùng bạn đọc.
Tháng 9 năm 2003
NHÀ XUẤT BẢN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA


LỜI NÓI ĐẦU

Để phục vụ các lóp bồi dưỡng về tư tưởng Hồ Chí Minh
cho đội ngũ cán bộ giảng dạy các bộ môn khoa học Mác Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh trong các trường đại học, cao
đẳng, trung học chuyên nghiệp và dạy nghề, Trung tâm Đào
tạo, Bồi dưỡng giảng viên lý luận chính trị, Đại học Quôc gia
Hà Nội tổ chức biên soạn cuôn sách M ột s ô ch u y ên đ ề v ề tư
tư ở n g H ồ C h í M in h.
Nội dung cuổh sách gồm 10 chuyên đề. Ngoài chuyên đề mở
đầu xác định đôi tượng, nhiệm vụ và phương pháp nghiên cứu môn
học, có chín chuyên để tập trung vào một số vấn đề cơ bản của tư
tưởng Hồ Chí Minh như: Nguồn gôc và quá trình hình thành; độc
lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội; Đảng Cộng sản Việt Nam; đại đoàn
kết dân tộc; kc't hợp sức mạnh dân tộc với sức mạnh thòi đại; xây
dựng Nhà nước của dân, do dán, vì dân; tư tưỏng quân sự Hồ Chí
Minh; tư tưởng nhân văn Hồ Chí Minh. Mặc dù mỗi chuyên đề
nghiên cứu một nội dung cụ thể của tư tưởng Hồ Chí Minh, nhưng
nằm trong hệ thông lôgíc chặt chẽ - hệ thống quan điểm toàn diện

và sâu sắc của Hồ Chí Minh vê những vấn đê cơ bản của cách mạng
Việt Nam.
Tập chuyên đề đưỢc biên soạn trên cơ sở G iáo trình tư
tưởng H ể C hí Minh của Hội đồng Trung ương chỉ đạo biên
soạn giáo trình quô"c gia các bộ môn khoa học Mác - Lênin, tư


tưởng Hồ Chí Minh, đồng thòi có kế thừa kết quả nghiên cứu
của các tác giả đi trưâc.
Tập chuyên đề này là kết quả hỢp tác nghiên cứu giữa Bộ
môn tư tưởng Hồ Chí Minh của Trung tâm Đào tạo, Bồi dưỡng
giảng viên lý luận chính trị vối các cán bộ nghiên cứu, giảng dạy
trong và ngoài Đại học Quô"c gia Hà Nội.
Chúng tôi xin cảm ơn PGS, TS. Bùi Đình Phong - Viện
HỒ Chí Mmh, PGS, TS. Hoàng Chí Bảo - Viện Khoa học
Chính trị thuộc Học viện Chính trị Quô"c gia Hồ Chí Minh và
các nhà khoa học đã đóng góp ý kiến cho các chuyên đề này.
Hà Nội, ngày 1 tháng 9 năm 2003
TRUNG TÀM ĐÀO TẠO, Bổí DƯỠNG
GIẢNG VIÊN LÝ LUẬN CHÍNH TKỊ,
DẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI


ĐỐI TƯỢNG, NHIỆM
NGHIÊN

vụ VÀ PHƯƠNG PH ÁP

ctru MÔN T ư TƯỞNG H ồ


CHÍ MINH

I. ĐẶT VẤN ĐỂ

1. Vài nét về Hổ Chí Minh
Chủ tịch Hồ Chí Minh - lãnh tụ thiên tài của Đảng
Cộng sản Việt Nam và của dân tộc Việt Nam. Cuộc đòi,
sự nghiệp của Người là một tâ"m gương sáng vì dân, vì
nước. Người là anh hùng giải phóng dân tộc, nhà văn hóa
kiệt xuất. Đ ánh giá về Hồ Chí Minh, Nghị quyết của Tổ
chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa Liên hỢp quốc
(U N E SC O ) về kỷ niệm 100 nám ngày sinh Chủ tịch Hồ
Chí Minh đã viết; “Chủ tịch Hồ Chí Minh là một biểu
tượng kiệt xu ất về quyết tâm của cả một dân tộc, đã công
hiến trọn đòi m ình cho sự nghiệp giải phóng dân tộc của
nhân dân Việt Nam, góp phần vào cuộc đấu tran h chung
của các dâu tộc vì hòa bình, độc lập dân tộc, dân chủ và
tiên bộ xã hội.
... Sự đóng góp quan trọng về nhiều mặt của Chủ tịch
Hồ Chí Minh trong các lĩnh vực văn hóa, giáo dục và nghệ
thuật là kêt tinh của truyền thông văn hóa hàng 'ngàn
năm của nhân dân Việl Nam và những t.ư tưởng của
9


Người là hiện thân của những khát vọng của các dân tộc
trong việc khẳng định bản sắc dân tộc của mình và tiêu
biểu cho việc thúc đẩy sự hiểu biết lẫn nhau”‘.
ĐỐì với sự nghiệp cách mạng Việt Nam, di sản tinh
thần mà Hồ Chí Minh để lại đưỢc Đại hội Đảng lần thử

VII (6-1991) khẳng định là “tài sản tinh thần quý báu của
Đảng và của dân tộc Việt Nam”. Đại hội lần thứ IX (42001) tiếp tục chỉ rõ: “Tư tưởng Hồ Chí Minh soi đưòng
cho cuộc đấu tranh của nhân dân ta giành thắng lợi, là tài
sản tinh thần to lớn của Đảng và dân tộc ta”^.
Ngày 27-3-2003, B an B í thư Trung ương Đảng ra Chỉ
thị sô' 23-CT/TW “về đẩy mạnh nghiên cứu, tuyên truyền,
giáo dục tư tưởng Hồ Chí Minh trong giai đoạn mối”, với
mục đích, yêu cầu: “Làm cho toàn Đảng, toàn dán, toàn
quân nhận thức sâu sắc nguồn gôc, nội dung, giá trị, vai
trò của tư tưởng Hồ Chí Minh, kiên định chủ nghĩa Mác Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh; làm cho chủ nghĩa Mác Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh ngày càng giữ vai trò chủ
đạo trong đòi sống tinh thần, tư tưởng của xã hội ta”^.
Vấn đề đặt ra là, nghiên cứu tư tưởng Hồ Chí Minh
không chỉ nhằm làm rõ cơ sở, nội dung của tư tưởng Hồ
Chí Minh mà quan trọng hơn là từ kết quả nghiên cứu sẽ
góp phần giải quyết những vấn đề thực tiễn của cách

1. Hội thảo quôc tế về Chủ tịch Hồ Chí Minh, Nxb. Khoa học
xã hội, Hà Nội, 1990, tr.9-10.
2. Đảng Cộng sản Việt Nam; Văn kiện Đại hội đại biểu toàn
quốc lần thứIX, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2001, tr.84.
3. 'RáoNhân dân, ngày 4-4-2003, tr.l.
10


mạng Việt Nam, cả về nhận thức tư tưỏng - chính trị đến
hành động trong toàn Đảng, toàn dân.

2. Tình hình nghiên cứu tư tưởng Hồ Chí Minh
Từ sau Cách mạng Tháng Tám năm 1945, xuất phát
từ tình cảm đôl với lãnh tụ kính yêu và nhu cầu học tập,

rèn luyện theo gương Bác Hồ vĩ đại, đã có một sô" ấn phẩm
viết về cuộc đời, sự nghiệp, tư tưởng, đạo đức, tác phong
Hồ Chí Mmh. Tuy vậy, những nghiên cứu này chưa mang
tính hệ thông, toàn diện và chuyên sâu.
Tiến trình cách mạng Việt Nam nói chung, sự nghiệp
đổi mới nói riêng đã ngày càng khẳng định giá trị khoa
học và thực tiễn của tư tưởng Hồ Chí Minh. Đó là cơ sở để
Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ V II của Đảng Cộng sản
Việt Nam khẳng định “Đảng lấy chủ nghĩa Mác - Lênin và
tư tưởng Hồ Chí Minh làm nền tảng tư tưởng, kim chỉ
nam cho hành động”'. Ke từ dây, việc nghiên cứu tư tưởng
Hồ Chí Minh đưỢc triển khai một cách hệ thông, toàn diện
và chuyên sâu.
Từ năm 1991 đến nay, đã có nhiều chương trình khoa
học, đê tài khoa học nghiên cứu tư tưởng Hồ Chí Minh
trên các lĩnh vực được triển khai thực hiện; nhiều công
trình nghiên cứu về tư tưởng Hồ Chí Minh được công bố".
Đặc biệt, ngay từ năm 1992, Chương trình khoa học và
công nghệ cấp nhà nưốc N g h iên cứu tư tưởng H ồ C h í
M inh, mã sô' KX.02 bao gồm 13 đề tài, đã đưỢc triển khai.

1.
Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc
lần thứ VII, Nxb. Sự thật, Hà Nội, 1991, tr. 127.
11


Giai đoạn 1996-2000, có ba đê tài nghiên cứu tư tưởng
Hồ Chí Minh thuộc các chương trình khoa học xã hội cấp
nhà nưốc như:

- Tư tưởng Hồ Chí Minh vê cách mạng Việt Nam, đặc
biệt về chủ nghĩa xã hội và quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở
Việt Nam (KHXH.01.03).
- Tư tưởng Hồ Chí Minh về phát triển văn hóa và xây
dựng con người (KHXH.04.01).
- Tư tưởng Hồ Chí Minh về vai trò lãnh đạo của Đảng
trong điều kiện Đảng cầm quyền (KH XH.05.01).
Và nhiều â'n phẩm khoa học nghiên cứu tư tưởng Hồ
Chí Minh trẽn các lĩnh vực: tư tưởng Hồ Chí Minh vể con
ngưòi; tư tương Hồ Chí Minh về xây dựng nền văn hóa
Việt Nam; tư tưởng Hồ Chí Minh về ngoại giao; tư tưởng
nhân vàn Hồ Chí Minh; tư tưỏng Hồ Chí Minh về quân
sự... được công bô”.
Các kết quả nghiên cứu đã góp phần làm rõ: khái niệm
tư tưởng Hồ Chí Minh; nguồn gốc và quá trình hình thành
tư tưởng Hồ Chí Minh; những nội dung cơ bản của tư
tưởng Hồ Chí Minh.
Tháng 7-2003, Trung tâm Đào tạo, Bồi dưỡng giảng
viên lý luận chính trị, Đại học Quô"c gia Hà Nội biên soạn
cuôVi sách T ư tưởng H ồ C h í M inh với s ự n g h iệp đ ô i m ới ở
V iệt Nam., Nhà xu ất bản Chính trị quô"c gia xuất bản.
Cuô’n sách tập hỢp các bài viết nghiên cứu chuyên sâu tư
tưởng Hồ Chí Minh về một sô' lĩnh vực cơ bản của dời sông
cách mạng Việt Nam và quán triệt việc vận dụng tư tưởng
của Người vào sự nghiệp đổi mới.
Các kết quả nghiên cứu trong thòi gian qua đã góp
12


phần tư vấn cho công tác tư tưởng, lý luận của Đảng và

Nhà nước, đồng thời đưỢc đưa vào Giáo trình quốc gia về
tư tưởng Hồ Chí Minh (xuất bản năm 2003) và nhiều tập
bài giảng môn tư tưởng Hồ Chí Minh của các trưòng.
II. T ư TƯỞNG HỒ CHÍ MINH - KHÁI NIỆM,
ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN c ứ u

1. Khái niệm tư tưởng Hổ Chí Minh
Trong hơn mười năm qua kể từ Đại hội lần thứ VII của
Đảng, đội ngũ các nhà khoa học, các nhà giáo dục đã dày
công nghiên cứu tư tưởng Hồ Chí Minh và đã đạt đưỢc
những kết quả hết sức quan trọng.
Về khái niệm tư tưỏng Hồ Chí M inh, cho đến nay đã
có nhiều định ng h ĩa được nêu ra và mặc dù vẫn còn một
số điểm khác biệt, nhưng nhìn chung các định nghĩa
đều đã thể hiện được những nội dung bản ch ất của tư
tưởng Hồ Chí M inh: T ư tư ởn g H ồ C h í M in h là m ộ t h ệ
th ố n g q u a n đ iể m

v ề nhữ n g vấn đ ề cơ b ản củ a cá ch

m ạ n g V iệt N a m với n ộ i d u n g cốt lõ i là g i ả i p h ó n g d â n
tộc, g i ả i p h ó n g g i a i c ấ p v à g i ả i p h ó n g co n ngư ời - đ ộ c
lậ p d â n tộc g ắ n liề n với c h ủ n g h ĩa x ã h ộ i trên n ền tả n g
ch ủ n g h ĩa M á c - L ê n in .
Thực tiễn quá trình vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh
vào sự nghiệp đổi mới và cùng vối những thành tựu
nghiên cứu về tư tưởng của Ngưòi đã trở thành các luận
cứ khoa học để Đại hội IX của Đảng (4-2001) xác định rõ
hơn vê khái niệm tư tưởng Hồ Chí Minh và hệ thống
13



những vấn đề cđ bản của tư tưởng Hồ Chí Minh. Vãn kiện
Đại hội viết: “T ư tưởng H ồ C h í M in h là một hệ thôVig
quan điểm toàn diện và sâu sắc về những vấn đề cơ bản
của cách mạng Việt Nam, là kết quả của sự vận dụng và
phát triển sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin vào điều kiện
cụ thể của nưốc ta, kế thừa và phát triển các giá trị
truyền thống tô"t đẹp của dân tộc, tiếp thu tinh hoa văn
hóa nhân loại”\ Tư tưởng Hồ Chí Minh là một hệ thống
luận điểm khoa học trên các lĩnh vực: chính trị, kinh tế,
văn hóa, xã hội và quân sự...; về giải phóng dân tộc, giải
phóng giai cấp, giải phóng con người; về độc lập dân tộc
gắn liền với chủ nghĩa xã hội, kết hỢp sức m ạnh dân tộc
với sức mạnh thời đại; về sức mạnh của nhân dân, của
khối đại đoàn kết dân tộc; về quyền làm chủ của nhân
dân, xây dựng Nhà nước thật sự của dân, do dân, vì dân;
về quốc phòng toàn dân, xây dựng lực lượng vũ trang
nhân dân; về phát triển kinh tê và văn hóa, không ngừng
nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân; về
đạo đức cách mạng cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư;
về chăm lo bồi dưỡng thê hệ cách mạng cho đòi sau; về
xây dựng Đảng trong sạch vững mạnh, cán bộ, đảng viên
vừa là ngưòi lãnh đạo, vừa là người đày tố th ậ t trung
thành của nhân dân.
Vấn đề tư tưởng Hồ Chí Minh đưỢc Đại hội IX của
Đảng đề cập trên đáy, cho thấy;

1.
Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đ ại hội đ ạ i biểu toàn

quốc lần thứ IX, Sđd, tr.83.
14


M ột là, V ăn kiện Đại hội đã khái quát đưỢc bản chất
của tư tưởng Hồ Chí Minh là “một hệ thôVig quan điểm
toàn diện và sâu sắc về những vấn đề cơ bản của cách
m ạng Việt Nam ”, qua đó làm rõ; tư tưởng Hồ Chí Minh là
một khái niệm khoa học: chỉ ra mô'i liên hệ đặc trưng, bản
c h ấ t của các yếu tô' cô't lõi trong sự hình thành tư tưởng
Hồ Chí Minh như: giá trị truyền thông tốt đẹp của dân tộc
(chủ nghĩa yêu nước, truyền thông văn hóa, chủ nghĩa
nhân văn Việt Nam); tinh hoa văn hóa nhân loại; chủ
nghĩa Mác - Lênin; tổng quát đưỢc nội dung cơ bản của tư
tưởng Hồ Chí Minh.
H a i là , khẳng định nhất quán vai trò nền tảng tư
tưởng, kim chỉ nam cho hành động của tư tưởng Hồ Chí
Minh đôl với sự nghiệp cách mạng nưốc ta; “là tài sản tinh
th ần to lớn của Đảng và dân tộc ta”.
Quán triệt yêu cầu định nghĩa tư tưởng Hồ Chí Minh
cần phải khái quát cao và ngắn gọn, súc tích, phản ánh
được bản chất, nội dung cốt lõi tư tưởng Hồ Chí Minh,
đồng thời dựa trên định hướng cơ bản của Văn kiện Đại
hội IX, trải qua một quá trình nghiên cứu công phu,
nghiêm túc, Giáo trình quôc gia về tư tưởng Hồ Chí Minh
đã bước đầu định nghĩa như sau:
‘T ỉ / tư ởn g H ồ C h í M in h là m ột h ệ th ố n g q u a n đ iểm
to à n d iệ n và s â u s ắ c v ề n hữ n g v ấn đ ề cơ b ả n củ a c á c h
m ạ n g V iệt N a m , từ c á c h m ạ n g d â n tộc d â n ch ủ n h â n
d â n đ ế n c á c h m ạ n g x ã h ộ i ch ủ n g h ĩa ; là k ế t q u ả c ủ a sự

v ậ n d ụ n g s á n g tạ o và p h á t triển c h ủ n g h ĩa M á c - L ê n in
u ào đ iề u k iệ n cụ t h ể c ủ a nước ta, đ ồ n g th ờ i là s ự k ế t t in ỉì
tin h h o a d ă n tộc v à t r í tuệ th ờ i đ ạ i n h ằ m g i ả i p h ó n g d â n
15


tộc, g i ả i p h ó n g g i a i c ấ p v à g iả i p h ó n g con n g ư ờ i’^\

2. Đối tư Ợ n g nghiên cứu
Đe làm rõ hơn đối tưỢng nghiên cứu bộ môn tư tưởng
Hồ Chí Minh, cần thiết phải làm rõ môì quan h ệ giữa đối
tưỢng bộ môn này với các môn học có liên quan k h ác như:
lịch sử dân tộc V iệt Nam; lịch sử Đảng Cộng sản Việt
Nam; các môn lý luận Mác - Lênin (triết học, kinh tế
chính trị học, chủ nghĩa xã hội khoa học). Cụ th ể là:
-

Trong môi qu an hệ với lịch sử dân tộc V i ệ t Nam,

cuộc đòi, sự nghiệp của Hồ Chí M in h gắn liề n vói cuộc
đấu tra n h nhằm thực hiện kh át vọng độc lậ p cho dân
tộc, tự do, hạnh phúc của nhân dân V iệt N am . Môi
quan hệ giữa Hồ C hí M in h với dân tộc V iệt N a m là chặt
chẽ và biện chứng. Điếu văn của B a n Chấp h à n h Trung
ương Đ ảng Lao động V iệ t Nam đọc trong lễ ta n g Chủ
tịch Hồ Chí M inh (1 9 6 9 ) viết: “D ân tộc ta, n h á n dân ta,
non sông đất nưốc ta đã sinh ra Hồ Chủ tịch, người anh
hùng dân tộc vĩ đại, và chính Người đã làm r ạ n g rỡ dân
tộc ta, nhân dân ta và non sông đất nước t a ’”^. Hồ Chí
Minh là một con người V iệt Nam, sự nghiệp c ủ a Người

đã làm rạng rõ cho dân tộc ta và đã mở ra tro n g tiến
trìn h lịch sử V iệt N am một thòi đại m ang tên Ngưòi đó
là; th ờ i đ ạ i H ồ C h í M in h . Như vậy, tư tư ở ng Hồ Chí

1. Hội đồng Trung ương chỉ đạo biên soạn Giáo trình quốc
gia: Giáo trình tư tưởng H ồ C hí Minh, Nxb. Chính t rị quốc gia,
Hà Nội, 2003, tr.l9.
2. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. Chính trị quô'c gia, Hà Nội,
2000, t.l2, tr.516.
16


Minh là một bộ phận của lịch sử tư tưỏng cách mạng
V iệt Nam.
- Hồ Chí Minh là người sáng lập và là lãnh tụ của
Đảng Cộng sản Việt Nam. Trong môn lịch sử Đảng, Hồ
Chí Minh được giới thiệu, nghiên cứu chủ yếu dưối góc độ
một người cộng sản đầu tiên, lãnh tụ của Đảng Cộng sản
Việt Nam - ngưòi vạch ra đưòng lốì cách mạng đúng đắn
cho dân tộc và lãnh đạo sự nghiệp cách mạng Việt Nam
theo mục tiêu độc lập dân tộc gắn liền vối chủ nghĩa xã
hội. Như vậy, trong quan hệ với bộ môn lịch sử Đảng, tư
tưởng Hồ Chí Minh là một bộ phận tư tưởng của Đảng
Cộng sản Việt Nam, nhưng với tư cách là bộ phận nền
tảng tư tưởng của Đảng ta.
- Chủ nghĩa Mác - Lênin là cơ sỏ th ế giối quan và
phương pháp luận của tư tưởng Hồ Chí Minh. Hồ Chí
Minh là người trung thành và vận dụng sáng tạo chủ
nghĩa Mác - Lênin vào điều kiện cụ thể của Việt Nam,
dẫn dắt cách mạng đi tới những thắng lợi to lớn. Cuộc đòi,

sự nghiệp của Hồ Chí Minh và sự nghiệp của Đảng ta, của
cách mạng Việt Nam dưói sự lãnh đạo của Người đã góp
phần phát triển và làm phong phú chủ nghĩa Mác - Lênin.
Tư tưởng Hồ Chí Minh thuộc hệ tư tưởng Mác - Lênin.
Vì vậy, giữa môn tư tưởng Hồ Chí Minh vối các môn lý luận
Mác - Lênin có mối quan hệ chặt chẽ, biện chứng. Muốn
nghiên cứu tôt và học tập tốt tư tưởng Hồ Chí Minh cần
phải nẮm vững kiến thức vể chủ nghĩa Mác - Lênin.
Đổỉ tượng n g h iên cứu hộ m ôn tư tưởng H ồ C h í M in h
Trong cuô’n T ư tưởng H ồ C h í M in h (tập bài giảng)
của Trường đại học Khoa học X ã hội và Nhân văn - Đại

2-I'ISCĐVTT...

17


học Quốc gia Hà Nội, Nhà xuất bản Đại học Quôc gia Hà
Nội xuất bản năm 2003, có viết; “Bộ môn tư tưởng Hồ
Chí Minh là một khoa học nghiên cứu về hệ thông tư
tưởng Hồ Chí Minh về cách mạng V iệt Nam, vê giải
phóng dân tộc, giải phóng giai cấp, giải phóng con người,
về độc lập dân tộc với chủ nghĩa xã hội được đúc k ế t
bằng chân lý “Không có gì quý hơn độc lập, tự do”'.
Giáo trình quốc gia tư tưởng Hồ Chí Minh viết: “Đôi
tưỢng nghiên cứu chủ yếu của bộ môn T ư tư ởn g H ồ C h í
M in h là hệ thống tư tưởng Hồ Chí Minh, đó là hệ thông
tri thức mang tính quy luật về ầ ố i tượng, đòi hỏi phải có
thòi gian mối có điều kiện xác lập được một cách đầy đủ
và chính xác”^.

K ế thừa các kết quả nghiên cứu và trên cơ sở định
hưống của Văn kiện Đại hội Đảng lần thứ IX, bước đầu có
thể xác định một cách khái quát:
Đ ôì tượng n g h iên cứu b ộ m ôn tư tưởng H ồ C h í M in h là
n g h iên cứu h ệ th ố n g tư tưởng H ồ C h í M in h - h ệ th ố n g
q u a n đ iểm toà n d iệ n và s â u s ắ c v ề n h ữ n g vấn đ ề c ơ b ả n
củ a c á c h m ạ n g V iệt N am , từ cá c h m ạ n g d â n tộc d â n ch ủ
n h â n d â n đ ến c á c h m ạ n g x ã h ộ i ch ủ n g h ĩa.

3. Nhiệm vụ nghiên cứu
Với đôi tượng nghiên cứu như trên, nhiệm vụ của bộ

1. Đại học Quôc gia Hà Nội - Trường đại học Khoa học Xâ
hội và Nhân văn: Tư tưởng H ồ C hí M inh (tập bài giảng),
Nxb. Đại học Quôc gia Hà Nội, 2003, tr.18-19.
2. Hội đồng Trung ương chỉ đạo biên soạn Giáo trình quốc
gia; Giáo trinh tư tưởng H ồ Chí Minh, Sđd, tr.13-14.
18


môn tư tưởng Hồ Chí Minh là đi sâu nghiên cứu về:
- Cơ sở và điều kiện hình thành tư tưởng Hồ Chí Minh.
- Các giai đoạn hình thành, phát triển tư tưởng
HỒ Chí Minh.
- Nội dung hệ thống quan điểm cách mạng Hồ Chí Minh.
- Vai trò nền tảng tư tưởng, kim chỉ nam hành động
của tư tưởng Hồ Chí Minh đối với cách mạng Việt Nam.
- Quá trình quán triệt, vận dụng và phát triển tư
tưởng Hồ Chí Minh của Đảng và Nhà nước ta.
- Giá trị tư tưởng lý luận của Người đôl với phong trào

cách mạng th ế giới.
T ập ch u y ê n đề này nghiên cứu các nội dung sau:
- Nguồn gổc, quá trình hình thành tư tưởng Hồ Chí Minh.
- Tư tưởng Hồ Chí Minh vể độc lập dân tộc và chủ
nghĩa xã hội.
- Tư tưởng Hồ Chí Minh về Đảng Cộng sản Việt Nam.
- Tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng Nhà nưốc của
dân, do dân, vì dân.
- Tư tưởng Hồ C hí M inh về đại đoàn k ế t dân tộc.
- Tư tưởng Hồ Chí Minh về kết hỢp sức mạnh dân tộc với
sức mạnh thời đại.
- Tư tưởng quân sự Hồ Chí Minh.
- Tư tưởng Hồ Chí Minh về đối ngoại.
- Tư tưỏng nhân văn Hồ Chí Minh.
4.

P h ư ơ n g p h á p n g h iê n c ứ u

Phương pháp hiểu theo nghĩa chung nh ất là phương
hướng và biện pháp để đạt tói mục đích; là con đường,
cách thức để nhận thức thực tại khách quan thông qua
19


tìm hiểu, nghiên cứu sự vật, hiện tưỢng tự nhiên, xã hội
và tư duy.
Nghiên cứu, học tập bộ môn tư tưởng Hồ Chí Minh
phải trên cơ sỏ th ế giối quan, phương pháp luận khoa học
chủ nghĩa Mác - Lênin và các quan điểm có ý nghĩa
phương pháp luận của Hồ Chí Minh. Trong đó, triết học

Mác - Lênin với tư cách là phương pháp luận chung của
các ngành khoa học cần phải đưỢc quán triệt trong nghiên
cứu bộ môn này.
Tuy nhiên, giữa phương pháp nghiên cứu và nội dung
nghiên cứu có mối quan hệ biện chứng, “phương pháp
phải trên cơ sở sự vận động của bản thân nội dung”. Vì
vậy, ngoài phưđng pháp luận chung đã nêu trên, vối mỗi
nội dung cụ thể cần phải vận dụng một phương pháp
nghiên cứu phù hỢp. Trong đó, việc vận dụng phương
pháp lịch sử (nghiên cứu sự vật và hiện tượng theo trình
tự thời gian, quá trình diễn biến đi từ p hát sinh, phát
triển đến hệ quả của nó) và phưdng pháp lôgíc (nghiên
cứu một cách tổng quát nhằm tìm ra được cái bản chất
của sự vật, hiện tượng và khái quát thành lý luận) là hết
sức cần thiết trong nghiên cứu bộ môn tư tưỏng Hồ Chí
Minh. Ngoài ra, cần phải k ế t hỢp vận dụng các phương
pháp phân tích, tổng hỢp, so sánh, đốì chiếu phù hỢp với
yêu cầu từng nội dung nghiên cứu.
M ôt s ố nguyên tắ c p h ư ơ n g p h á p lu ậ n tro n g n g h iên cứu
tư tưởng H ồ C h í M in h :
-

B ả o đ ả m nguyên tắ c tín h Đ ả n g và tín h k h o a học.

Nghiên cứu tư tưởng Hồ Chí Minh phải trên lập trưồng,
quan điểm, phương pháp luận chủ nghĩa Mác - Lênin và
20


quan điểm, đưòng lốì của Đảng Cộng sản Việt Nam; bảo

đảm tính khách quan khi phân tích, lý giải và đánh giá tư
tưởng Hồ Chí Minh, tránh việc áp đặt, cường điệu hóa
hoặc hiện đại hóa tư tưởng của Người. Tính đảng và tính
khoa học thông nhất vối nhau trong sự phản ánh trung
thực, khách quan tư tưởng Hồ Chí Minh trên cd sỏ lập
trường và phương pháp luận nghiên cứu đúng đắn.
- Q u an đ iể m thự c tiễn và nguyên tắ c lý lu ậ n g ắ n với
thự c tiễn . Chủ nghĩa Mác - Lêiìin cho rằng, thực tiễn là
nguồn gôc, là động lực của nhận thức, là cơ sở, là tiêu
chuẩn của chân lý. Trong cuộc đòi hoạt động cách mạng
của mình, Hồ Chí Minh rất coi trọng tổng kết thực tiễn,
coi đầy là biện pháp không chỉ nâng cao năng lực hoạt
động thực tiễn, mà còn là điều kiện để nâng cao trình độ
lý luận. Đồng thời, Người cũng đặc biệt coi trọng việc “kết
hỢp lý luận với thực tiễn”, “lòi nói đi đôi với việc làm”.
Người nói: “Thực tiễn không có lý luận hưóng dẫn thì
th ành thực tiễn mù quáng. Lý luận mà không liên hệ với
thực tiễn là lý luận suông”. Hồ Chí Minh là người vận
dụng sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin vào thực tiễn Việt
Nam, đề ra đường lốì cách mạng đúng đắn, lãnh đạo nhân
dân ta vượt qua muôn vàn khó khăn, thách thức, giành
được những thắng lợi vẻ vang.
Nghiên cứu, học tập tư tưởng Hồ Chí M inh cần
ph ải trê n qu an điểm “lý luận gắn với thực tiễ n ”, “học
đi đôi với h à n h ”, phải biết vận dụng những kiến thức
đã được học vào thực tiễn cuộc sông, phục vụ cho đòi
sông cách m ạng của đất nưốc.
- Q u an đ iề m toà n d iện và h ệ thống. Sinh thòi, khi xem

21



xét, đánh giá sự vật, hiện tưỢng, con ngưòi, xã hội hay
thòi đại, Hồ Chí Minh luôn luôn phân tích một cách toàn
diện, với cái nhìn toàn cục, tránh chủ quan, cục bộ, tránh
nhận thức phiến diện, mơ hồ.
Tư tưởng Hồ Chí Minh là một hệ thông quan điểm
toàn diện và sâu sắc về những vấn đề cơ bản của cách
mạng Việt Nam. Vì vậy, nghiên cứu, học tập tư tưởng Hồ
Chí Minh, cần nắm vững và đầy đủ hệ thông các quan
điểm của Người trên tất cả các lĩnh vực. Nếu “tách ròi một
yếu tô" nào đó khỏi hệ thôVig sẽ hiểu sai tư tưởng Hồ Chí
Minh. Tách ròi độc lập dân tộc vối chủ nghĩa xã hội là xa
rời tư tưởng Hồ Chí Minh’” .
- Q uan đ iểm k ế th ừ a và p h á t triển. Hồ Chí Minh là
một mẫu mực về sự vận dụng sáng tạo lý luận Mác Lênin vào điều kiện cụ thê của Việt Nam, Ngưòi đã kế
thừa và phát triển chủ nghĩa Mác - Lênin trên nhiều lĩnh
vực. Nghiên cứu, học tập tư tưởng Hồ Chí Minh đòi hỏi
không chỉ biết k ế thừa, vận dụng mà còn phải biết phát
triển sáng tạo tư tưởng của Người trong điều kiện mới,
trong bốì cảnh cụ thể của đất nước và quốc tế.

5.
Nguồn tài liệu phục vụ nghiên cứu, học tập tư
tưởng HỔ Chí Minh
a ) N guồn tà i liệu g ố c (nguồn tài liệu ch ủ yếu )
- Các bộ; H ồ C h í M in h to à n t ậ p , H ồ C h í M in h
tu y ển tậ p , N hà x u ấ t bản Chính trị quốc gia x u ấ t bản;

1. Hội đồng Trung ương chỉ đạo biên soạn Giáo trình quốic

gia: Giáo trình tư tưởng H ồ C hí Minh, Sđd, tr.473.

22


- Các vàn kiện của Đảng Cộng sản Việt Nam;
- T á c phẩm, bài viết của các đồng chí lãnh đạo
Đáng, Nhà nước có nội dung về tư tưởng Hồ Chí M inh;
- Giáo trình tư tưởng Hồ Chí Minh của Hội đồng Trung
ương chỉ đạo biên soạn Giáo trình quô"c gia các bộ môn
khoa học Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh do Nhà xuất
bản Chính trị quốc gia xuất bản.
b) C ác tà i liệu th a m k h ả o k h á c
- Các chương trình khoa học công nghệ, các đề tài khoa
học cấp nhà nước về tư tưởng Hồ Chí Minh đã được
nghiệm thu;
- Các sách chuyên khảo, các bài viết về tư tưỏng Hồ
Chí Minh của các tác giả trong và ngoài nước do Nhà
xuất bản Chính trị quôc gia xu ất bản.
Điổu cần lưu ý là, vì nguồn tài liệu về tư tưởng Hồ Chí
Minh râ't phong phú, đa dạng, nên khi sử dụng cần phải
thận trọng trong khâu sàng lọc, xử lý tư liệu.
III. MỰC ĐÍCH, Ý NGHĨA CỦA V IỆC NGHIÊN CÚXJ,
GIẢNG DẠY BỘ MÔN T ư TƯỞNG H ổ CHÍ MINH
- Làm rõ và truyền thụ nội dung hệ thông quan điểm
lý luận của Hồ Chí Minh về những vấn đề cđ bản của cách
mạng Việt Nam; nâng cao nhận thức về vai trò, vị trí của
tư tưởng Hồ Chí Minh đôi vói đời sông cách mạng Việt
Nam. Góp phần làm cho tư tưởng của Người ngày càng
giữ vai trò chủ đạo trong đòi sôVig tinh thần, tư tưởng của

xã hội ta.
- Thông qua học tập, nghiên cứu để bồi dưỡng, củng cố
23