A. Mở đầu.

Được ví như “Hạ Long trên cạn” với gần 100 hang động tuyệt đẹp, Quần thể
danh thắng Tràng An - vùng đất của người Việt cổ là di sản kép đầu tiên của Việt
Nam được UNESCO công nhận di sản thế giới với các giá trị về văn hóa, danh
thắng nổi bật toàn cầu.
Danh thắng Tràng An thuộc tỉnh Ninh Bình không chỉ hội tụ vẻ đẹp sơn thủy
hữu tình mà còn là điểm đến “độc nhất vô nhị” không nơi nào có được.
B.Nội dung.
1. Khái quát chung.
1.1. Lịch sử hình thành.
Danh thắng Tràng An là vùng non nước mây trời hòa quyện, nhiều giá trị về
cảnh quan, địa chất, đa dạng sinh học, văn hóa, lịch sử.
Quần thể danh thắng Tràng An thuộc tỉnh Ninh Bình gồm 3 khu vực: Khu di
tích lịch sử Cố đô Hoa Lư, danh thắng Tam Cốc - Bích Động và khu sinh thái
Tràng An.
Với tổng diện tích trải dài trên hơn 2.000 ha, khu du lịch sinh thái Tràng An
được cấu tạo bởi những dải núi đá vôi với hang, động, thung lũng, sông hồ, suối
hòa quyện với thiên nhiên tạo nên một không gian huyền ảo, thơ mộng. Vùng non
nước hữu tình ở đồng bằng Bắc bộ này cũng là nơi quần hội nhiều danh lam thắng
cảnh độc đáo, đa dạng, giàu tiềm năng về du lịch.
Trong lịch sử hình thành, khu Tràng An chịu tác động của quá trình biển tiến,
biển thoái cách đây vài ngàn năm. Đó là các núi, đảo phổ biến dạng địa hình karst
mang trên mình nhiều dấu ấn của biển như các clif, các ngấn nước trên vách đá vôi
ngang với các ngấn nước Vịnh Hạ Long, các thềm mài mòn cùng hệ thống động
cạn, hang xuyên thủy.


Hiện chưa có con số chính xác số lượng hang động ở đây. Chỉ riêng số hang
xuyên thủy đã được đo khảo sát là 48 hang với tổng chiều dài 12.226m, trong đó
có nhiều hang dài hơn 1.000m. Hệ thống hang động ở nơi này vô cùng đa dạng về

hình thái và chủng loại. Mỗi một hang có vẻ đẹp, sắc thái riêng với những tên gọi
rất đỗi bình dị: hang tối, hang sáng, địa linh, nấu rượu, ba giọt... Trong các hang
động, những khối thạch nhũ muôn màu, muôn vẻ rủ xuống thật kỳ ảo. Ngay cả
những hồ trong lòng động cũng huyền bí mà con người chưa được khám phá hết.
Chỉ riêng điều này đã đủ chinh phục những người ưa phiêu lưu, khám phá.
Quần thể danh thắng Tràng An còn được coi là “Bảo tàng địa chất ngoài trời”
nổi tiếng với nhiều giá trị về cảnh quan, địa chất, địa mạo, đa dạng sinh học, văn
hóa, xã hội, lịch sử. Nơi đây còn lưu giữ nhiều di vật, dấu tích của người tiền sử từ
5.000-30.000 năm trước trong các hang Búi, hang Trống, hang núi Thung Bình…
Dấu tích của các triều đại, đền, phủ mang dấu ấn lịch sử cũng được bảo tồn khá
nguyên vẹn. Cùng với hệ sinh thái đa dạng, phong phú với rất nhiều loài động vật
quý hiếm được ghi vào sách đỏ Việt Nam, càng khiến cho danh thắng Tràng An trở
thành điểm hẹn của những người yêu thiên nhiên, ưa du lịch.
Tràng An như một khối nam châm khổng lồ giữa đất trời Ninh Bình. Và khối
nam châm khổng lồ Tràng An đang được tỉnh Ninh Bình nói riêng và Việt Nam gìn
giữ và đánh thức những vẻ đẹp được thiên nhiên ban tặng để thu hút du khách gần
xa tới chiêm ngưỡng, thưởng ngoạn.
1.2. Vị trí.
Khoảng cách từ trung tâm hình học của quần thể Tràng An đến thành phố
Ninh Bình khoảng 8 km theo đường chim bay. Vị trí các khu du lịch chính trong
quần thể di sản Tràng An như sau:


Khu du lịch sinh thái Tràng An với trung tâm du khách nằm ở xã Ninh Xuân,
cách cố đô Hoa Lư 3 km theo hướng nam, cáchthành phố Ninh Bình 7 km theo
hướng tây dọc đại lộ Tràng An, cách thị xã Tam Điệp 17 km theo hướng bắc
qua Tam Cốc, cách Hà Nội96 km theo hướng nam.
•

Khu du lịch Tam Cốc - Bích Động với bến thuyền trung tâm nằm ở

xã Ninh Hải, cách thành phố Ninh Bình 7 km, cách thị xã Tam

Điệp 12 km, cách Hà Nội 100 km theo hướng nam.
• Khu du lịch sinh thái Thung Nham cách thành phố Ninh Bình 10 km,
cách thị xã Tam Điệp 8 km, cách Hà Nội 103 km.
• Khu di tích lịch sử văn hóa Cố đô Hoa Lư nằm ở xã Trường Yên,
cách thành phố Ninh Bình 11 km, cách Hà Nội 94 km theo hướng nam.
•
Khu du lịch văn hóa chùa Bái Đính nằm ở xã Gia Sinh, cách thành phố
Ninh Bình 15 km, cách Hà Nội 98 km theo hướng nam.
1.3. Ranh giới.
Quần thể danh thắng Tràng An nằm ở khu vực ranh giới giữa huyện Hoa
Lư với các huyện Gia Viễn, Nho Quan, thị xã Tam Điệpvà thành phố Ninh Bình.
Về mặt hành chính, vùng lõi Tràng An nằm trên 12 xã: Trường Yên, Ninh Hải,
Ninh Hòa, Ninh Xuân, Ninh Vân, Ninh Thắng (Hoa Lư); Ninh Nhất, Ninh Tiến
(Tp Ninh Bình); Gia Sinh (Gia Viễn); Yên Sơn (Tam Điệp) và Sơn Hà, Sơn Lai,
(Nho Quan); vùng đệm Tràng An nằm trên 20 xã, cũng gồm 12 xã trên và 8 xã:
Ninh Giang, Ninh Mỹ, Ninh An, Gia Trung, Gia Tiến, Quỳnh Lưu, Tân Bình, Ninh
Phong.
Vùng lõi Tràng An không bao trùm hoàn toàn lên 1 xã nào. Theo quy
hoạch thành phố Ninh Bình thì tương lai danh thắng Tràng An sẽ thuộc về thành
phố này.
Vùng lõi Tràng An có diện tích hơn 6.172 ha, chủ yếu thuộc 2 xã Trường Yên
và Ninh Hải (huyện Hoa Lư), là vùng bảo vệ đặc biệt của danh thắng. Vùng bảo vệ


đặc biệt này nằm trọn trong quy hoạch khu du lịch Tràng An với diện tích 12.252
ha.Diện tích các khu vực bảo tồn đặc biệt của vùng lõi Tràng An như sau:
•
•

•
•

Trung tâm cố đô Hoa Lư: 314 ha.
Khu Tam Cốc - Bích Động: 350 ha.
Khu sinh thái Tràng An: 2.133 ha.
Rừng đặc dụng Hoa Lư: 3.375 ha.

Quần thể danh thắng Tràng An nằm gần các quốc lộ 1A, QL38B, QL12B và
trong tứ giác nước được giới hạn bởi các sông:
•
•
•
•

Sông Hoàng Long ở phía Bắc.
Sông Chanh ở phía Đông.
Sông Hệ ở phía Nam.
Sông Bến Đang(và một phần sông Chim) ở phía Tây.

1.4. Quá trình đề cử di sản văn hóa thế giới.
Bắt đầu từ năm 2003, Quần thể danh thắng Tràng An đã gây sự chú ý đặc biệt
của các nhà khoa học bởi giá trị nổi bật về cảnh quan sinh thái và kiến tạo địa chất,
kể từ đó nhiều hoạt động bảo tồn và phát huy giá trị liên tục diễn ra:
Ngày 22/3/2004, Chính phủ Việt Nam có văn bản số 365/CP-KTTH, đồng ý
để tỉnh Ninh Bình xây dựng Khu du lịch Tràng An, thuộc quần thể di tích - danh
thắng cố đô Hoa Lư. Sau nhiều lần điều chỉnh quy mô dự án, ngày 18/11/05
UBND tỉnh Ninh Bình ra quyết định số 2570/QĐ-UB về việc phê duyệt quy hoạch
xây dựng khu du lịch Tràng An.
Ngày 17/10/2008, Bộ Văn hoá, Thể thao và Du lịch phối hợp với UBND

tỉnh Ninh Bình, Hội Di sản Văn hoá Việt Nam đã tổ chức hội thảo khoa học về
"Giá trị di sản văn hoá Cố đô Hoa Lư và khu du lịch Tràng An" nhằm tiến tới đề
nghị Unesco công nhận Cố đô Hoa Lư là di sản văn hóa thế giới và khu du lịch
sinh thái Tràng An là di sản thiên nhiên thế giới.
Ngày 21/8/2011, tỉnh Ninh Bình đã tổ chức đón đoàn đại biểu UNESCO tham
dự đại hội về thăm quần thể hang động Tràng An - chùa Bái Đính và cố đô Hoa Lư.


Ngày 18/10/2011, Chính phủ Việt Nam đã chính thức đồng ý lập hồ sơ đề
nghị UNESCO công nhận quần thể danh thắng Tràng An (gồm cả rừng đặc dụng
Hoa Lư, Tam Cốc và Cố đô Hoa Lư) là di sản thế giới. Việc đề cử danh sách lập hồ
sơ đề trình UNESCO công nhận Tràng An là di sản thế giới được Bộ Văn hóa thể
thao và du lịch đề nghị trên cơ sở đề xuất kiến nghị của lãnh đạo UBND tỉnh Ninh
Bình; ý kiến đồng thuận của Hội đồng Di sản văn hóa quốc gia, Vụ Văn hóa đối
ngoại và UNESCO, Ủy ban Quốc gia UNESCO Việt Nam.
Ngày 10/05/2012, cả 3 khu vực hang động Tràng An - Tam Cốc - Bích
Động - cố đô Hoa Lư đều được thủ tướng chính phủ Việt Nam xếp hạng di tích
quốc gia đặc biệt.
Ngày 24-25/7/12, tại Ninh Bình đã diễn ra “Hội thảo xác định giá trị nổi bật
toàn cầu của Quần thể danh thắng Tràng An”. Trên cơ sở các nghiên cứu khoa học
và ý kiến của các chuyên gia trong nước và quốc tế, Việt Nam chọn xây dựng hồ
sơ di sản Quần thể danh thắng Tràng An theo tiêu chí hỗn hợp là tiêu chí 7, 8 và 5,
có tham vấn tiêu chí 3.
Ngày 30/9/2012 Hồ sơ đề cử quần thể danh thắng Tràng An là di sản thế giới
kép đã được gửi tới UNESCO.
Ngày 23/6/2014, tại Doha, thủ đô Qatar, Quần thể danh thắng Tràng An chính
thức trở thành di sản thế giới kép đầu tiên ở Việt Nam với việc đáp ứng cả 2 tiêu
chí nổi bật về văn hóa và thiên nhiên.



2. Các khu du lịch thuộc danh thắng Tràng An.
2.1 Khu du lịch sinh thái Tràng An
Trung tâm bến thuyền Tràng An nằm cách cố đô Hoa Lư 3 km về hướng Nam,
cách thành phố Ninh Bình 7 km theo hướng tây dọc đại lộ Tràng An, cách thị xã
Tam Điệp 16 km theo hướng bắc qua Tam Cốc, cách Hà Nội 96 km theo hướng
nam. Vùng lõi di sản Tràng An - Tam Cốc có diện tích hơn 6.172 ha, là vùng bảo
vệ đặc biệt của danh thắng. Vùng bảo vệ đặc biệt này nằm trọn trong khu rừng đặc
dụng Hoa Lư, thuộc quy hoạch bảo tồn cố đô Hoa Lư và cũng thuộc quy
hoạch quần thể di sản thế giới Tràng An với diện tích 12.252 ha.
Trong quần thể danh thắng Tràng An, trung tâm cố đô Hoa Lư ở vị trí phía
bắc, khu du lịch Tam Cốc - Bích Động ở vị trí phía nam còn khu du lịch sinh thái
Tràng An thì ở vị trí trung tâm. 3 khu vực này được liên kết với nhau bằng khu
rừng đặc dụng Hoa Lư trên núi đá vôi và hệ thống sông, hồ, đầm.
Tràng An là một vùng non nước, mây trời hoà quyện. Đáy nước trong xanh
soi bóng những vách núi đá trùng điệp. Nơi đây có tới 31 hồ, đầm nước được nối
thông bởi 48 hang động đã được phát hiện trong đó có những hang xuyên thủy dài
2 km như hang Địa Linh, hang Sinh Dược, hang Mây.. Mỗi hang một vẻ đặc trưng
như tên gọi, các hang có nhiều nhũ đá biến đổi, nước chảy ra từ trần hang
làm không khí trong hang mát lạnh. Hang Tối có lòng hang rộng hẹp biến đổi bất
ngờ. Hang Sáng long lanh với những nhũ đá óng ánh kỳ lạ. Hang Nấu Rượu và
hang Cơm với truyền thuyết ông khổng lồ nấu rượu ở đây, mang rượu và cơm
ra núi ngồi ăn. Trong hang có mạch nước ngầm sâu hơn 10 m. Tương truyền, các
bậc tiền bối đã vào đây lấy nước để nấu rượu tiếnvua, khi nạo vét lòng hang các
nhà khảo cổ đã phát hiện rất nhiều bình gốm, hũ, vại và các dụng cụ để nấu
rượu[7]. Vòng qua hang núi Cơm, sang hang Vồng, ở đây có cây si cổ thụ rễ chùm
cả miệng hang. Từ đây sang hang Láng, hang Ao Trai, giữa hang Ao Trai, lòng


hang phình ra khoảng 30m. Hang động Tràng An có những nét đặc trưng nổi bật
của một khu di sản với bốn loại hang động chính: Hang ngầm cổ, hang nền Karst

cổ, hang mái đá và hang hàm ếch.
Trong quần thể danh thắng Tràng An có nhiều hang động được công nhận là
di tích khảo cổ học, chúng đang được các nhà khoa học Anh tiến hành nghiên cứu
như:
Di tích hang Trống là hang động có nhiều di vật, dấu tích của người tiền sử từ
3.000-30.000 năm trước.
Di tích hang Bói thuộc nằm giáp gianh giữa hai xã Trường Yên và Gia Sinh
nơi đây có dấu ấn của cư dân cổ sống cách đây từ 5.000 năm đến 30.000 năm.
Di tích Mái đá Thung Bình (Gia Sinh - Gia Viễn) xuất lộ dấu tích cư dân văn
hóa Hòa Bình.
Cụm di tích hang Mo; hang Cò; hang Trâu; hang Hũ Ngoài; hang Hũ Trong;
mái đá Thung Bình có dấu ấn văn hóa Hòa Bình và văn hóa Đa Bút.
Di tích mái đá Hang Chợ (Ninh Hải - Hoa Lư) có tầng văn hóa Hòa Bình cách
đây trên 10.000 năm.
2.2.Thung Nham – Vườn Chim
Khu du lịch sinh thái Thung Nham - Vườn chim trước đây là một tuyến du
ngoạn sinh thái bằng thuyền Linh Cốc - Hải Nham thuộc khu du lịch Tam
Cốc – Bích Động. Hiện nay nơi đây đã được đầu tư trở thành một khu du lịch sinh
thái mới nằm tại thôn Hải Nham, xã Ninh Hải, huyện Hoa Lư, cách chùa Bích
Động khoảng 1000m về phía Tây.
Điểm dừng chân đầu tiên trong tuyến du lịch Vườn Chim Thung Nham là
động Vái Giời.Từ dưới chân núi du khách đi lên 439 bậc đá sẽ tới cửa Động.
Động Vái Giời rộng khoảng 5000 m2, được chia làm 3 tầng riêng biệt: tầng
Địa Ngục, tầng Trần Gian và tầng Thiên Đường. Xuống tầng Địa Ngục xem những


nhũ đá với nhiều hình thù kỳ dị khác nhau tùy theo trí tưởng tượng của mỗi người,
các khối nhũ đá được ánh sáng từ cửa hang chiếu vào lấp lánh. Tầng Trần Gian
bằng phẳng hơn được nối với Tầng Thiên Đường bằng những bậc thang nhân
tạo.Tầng Thiên Đường nằm trên cao nhất, nhìn ra một không gian rộng mở

của Ninh Bình như bầu trời, cánh đồng lúa và những ngọn núi phía xa xa.
Động Ba Cô gắn với truyền thuyết xưa kia khi vua Đinh Tiên Hoàng bị đầu
độc, ba cô gái đã vào động để lấy nước cứu Vua nhưng không may bị hổ bắt. Để
tưởng nhớ tới ba cô gái, người dân nơi đây đã đắp một ngôi mộ và đặt tên động là
động Ba Cô.
Động Tiên Cá: Động dài hơn 1500m có hệ thống nhũ đá muôn hình vạn
trạng.Trải qua hàng triệu năm thiên nhiên kiến tạo, nơi đây còn lưu truyền lại một
câu chuyện về một nàng Tiên Cá hóa đá. Nhũ đá trong lòng động như những bức
tranh nghệ thuật tinh xảo của tạo hóa.
Động Thủy Cung: Với chiều dài 700m bên cạnh là hệ thống nhũ đá huyền ảo
được ví như một cung điện ở dưới nước vô cùng nguy nga và tráng lệ.
Hang Bụt: Hang Bụt toạ lạc giữa lòng núi Tướng, trong khu rừng đặc
dụng Hoa Lư thuộc thôn Đồng Tâm, xã Sơn Hà, Nho Quan. Hang Bụt hiện dài gần
500 m, lòng hang rất rộng và có nhiều nhũ đá với hình thù kỳ lạ. Nằm chính giữa
hang là một tấm nhũ đá cao 1,5 m rộng 2 m có hình thù giống như một ông bụt
hiện ra. Đến với Hang Bụt, du khách được đi thuyền chèo tay, ngoạn cảnh thiên
nhiên hoang sơ, kỳ bí của núi rừng sông nước. Trong lòng hang nhiều vòm xoáy lạ
mắt kích thích trí tưởng tượng du khách.
Vườn Chim: Vượt qua các hang thuyền sẽ đưa du khách đi đến vườn Chim.
Trước mắt du khách là một vùng trời mây non nước trùng điệp, với những hàng
cây mọc thẳng hàng ở trên mặt nước, và hàng ngàn, hàng vạn con chim ríu rít bay
về đậu trên những cành cây trắng xoá. Một điều thú vị nữa là du khách sẽ được


thăm một quả đồi với rất nhiều hoa trái, mùa nào thức nấy hương thơm ngây ngất
và còn một điều độc đáo hơn đó là cây Duối nghìn năm tuổi. Nơi đây chắc chắn sẽ
làm hài lòng du khách.
2.3.Tam Cốc – Bích Động
Khu du lịch Tam Cốc - Bích Động có trung tâm đón tiếp nằm cách quốc lộ 1A
2 km, cách thành phố Ninh Bình 7 km, cách thị xã Tam Điệp 9 km. Khu du lịch

Tam Cốc - Bích Động gồm nhiều tuyến tham quan du thuyền, đi xe đạp và đi bộ
nối khoảng gần 20 điểm du lịch. Các tuyến chính của khu du lịch: Các tuyến du
thuyền gồm: Tuyến bến Văn Lâm - sông Ngô Đồng - Tam Cốc; Tuyến Xuyên thủy
động (xuyên dưới Bích Động); Các điểm du lịch đi bộ, xe đạp và leo núi: Núi
và chùa Bích Động; động Tiên; hang Múa; khu nhà cổ Cố Viên Lầu; đền Thái Vi động Thiên Hương...
2.4.Di tích lịch sử cố đô Hoa Lư
Ngày 29/4/2003, Thủ tướng chính phủ Việt Nam ra quyết định 82/2003/QĐTTG việc việc bảo tồn, tôn tạo và phát huy giá trị lịch sử của khu di tích cố đô Hoa
Lư. Theo Quyết định này, toàn bộ khu di tích Cố đô Hoa Lư nằm trên địa bàn giáp
ranh giới 2 huyện Hoa Lư, Gia Viễn và thành phố Ninh Bình của tỉnh Ninh Bình.
Đây là khu vực khá bằng phẳng nằm trong hệ thống núi đá vôi kéo dài từ tỉnh Hòa
Bình xuống. Khu di tích lịch sử văn hóa Cố đô Hoa Lư có diện tích 13,87 km² bao
gồm:
Vùng bảo vệ đặc biệt có diện tích 3 km² gồm toàn bộ khu vực bên trong thành
Hoa Lư, trong vùng có các di tích lịch sử: đền Vua Đinh Tiên Hoàng, đền Vua Lê
Đại Hành, lăng vua Đinh, lăng vua Lê, đền thờ Công chúa Phất Kim, chùa Nhất
Trụ, phủ Vườn Thiên, bia Câu Dền, chùa Kim Ngân, hang Bim, chùa Cổ Am, chùa
Duyên Ninh, phủ Chợ, sông Sào Khê, một phần khu sinh thái Tràng An và các
đoạn tường thành, nền cung điện nằm dưới lòng đất...


Vùng đệm có diện tích 10,87 km² gồm cảnh quan hai bên sông Sào Khê và
quần thể Tràng An. Trong vùng có các di tích lịch sử: động Am Tiên, hang Quàn,
hang Muối, đình Yên Trạch, chùa Bà Ngô, hang Luồn, hang Sinh Dược, hang Địa
Linh, hang Nấu Rượu, hang Ba Giọt, động Liên Hoa, đền Trần, phủ Khống, phủ
Đột, hang Bói...
Các di tích liên quan trực tiếp gồm các di tích không nằm trong 2 vùng trên
nhưng có vai trò quan trọng đối với quê hương và sự nghiệp của triều đại nhà
Đinh như chùa Bái Đính, cổng Đông, cổng Nam, động Thiên Tôn, động Hoa
Lư, đền thờ Đinh Bộ Lĩnh...
Các nhóm di tích

Ngay sau khi nhà Lý dời đô về Thăng Long, dân chúng từ bên ngoài kéo vào
kinh thành sinh sống. Chính vì vậy mà ngoại trừ khu trung tâm cung điện giới hạn
bởi ba cửa: cửa Bắc, cửa Đông và cửa Nam thì rất nhiều các công trình kiến trúc
của cố đô Hoa Lư hiện tại nằm rải rác trong khu dân cư. Các di tích do 2 triều
Đinh-Lê xây dựng gồm: dấu tích kinh thành, cung điện, các chùa cổ và các đền thờ
thần. Các di tích do các triều đại sau xây dựng gồm hệ thống lăng mộ, đền, đình
thờ các danh nhân thời Đinh Lê. Tuy nhiên, các di tích thường có sự pha trộn kiến
trúc do hoạt động tu bổ vì vậy mà các nhà nghiên cứu phân nhóm các di tích Hoa
Lư theo loại di tích. Từ những di tích này các nhà nghiên cứu có thể hình dung
được hình thức bố trí cung điện của kinh đô xưa.
2.5.Khu văn hóa tâm linh chùa Bái Đính
Chùa Bái Đính là một công trình kiến trúc phật giáo nổi tiếng nằm ở xã Gia
Sinh, Gia Viễn, Ninh Bình. Khu văn hóa tâm linh núi chùa Bái Đính với chùa Bái
Đính cổ (có đền thánhNguyễn Minh Không, các hang động thờ Mẫu, thờ Phật, thờ
Thần Cao Sơn…) và khu chùa Bái Đính lớn nhất Đông Nam Á với 5 toà lớn
hội tụ nhiều kỷ lục châu Á và Việt Nam dọc theo sườn núi.


Chùa Bái Đính là một quần thể chùa lớn được biết đến với nhiều kỷ lục châu
Á và Việt Nam được xác lập như chùa có tượng Phật bằng đồng dát vàng lớn nhất
châu Á, chùa có hành lang La Hán dài nhất châu Á, chùa có tượng Di lặc bằng
đồng lớn nhất Đông Nam Á... Đây là ngôi chùa lớn nhất và sở hữu nhiều kỷ lục
nhất ở Việt Nam. Các hạng mục xây dựng, mở rộng khu chùa mới được các đại
biểu tham dự đại lễ Phật đản thế giới 2008 làm lễ khánh thành giai đoạn 1, năm
2010 chùa Bái Đính là nơi tổ chức Đại lễ cung nghinh xá lợi Phật đầu tiên từ Ấn
Độ về Việt Nam. Đại lễ Phật đản Liên hiệp quốc 2014 - Vesak 2014 do Việt Nam
đăng cai đã diễn ra tại chùa Bái Đính trong tháng 3 năm 2014. Chùa nằm ở cửa ngõ
phía tây khu di tích cố đô Hoa Lư, bên quốc lộ 38B, thuộc xã Gia Sinh - Gia
Viễn - Ninh Bình, cách thành phố Ninh Bình 15 km, cách Hà Nội 95 km. Chùa Bái
Đính nằm ở phía bắc của quần thể di sản thế giới Tràng An.

Quần thể chùa Bái Đính hiện có diện tích 539 ha bao gồm 27 ha khu chùa Bái
Đính cổ, 80 ha khu chùa Bái Đính mới, các khu vực như: công viên văn hoá và học
viện Phật giáo, khu đón tiếp và công viên cảnh quan, đường giao thông và bãi đố
xe, khu hồ Đàm Thị, hồ phóng sinh… vẫn đang được tiếp tục xây dựng.
Chùa Bái Đính cổ (Bái Đính cổ tự) nằm cách điện Tam Thế của khu chùa mới
khoảng 800 m về phía nam. Khu chùa này quay hướng chính tây, nằm gần trên
đỉnh của một vùng rừng núi khá yên tĩnh, gồm có một nhà tiền đường ở giữa, rẽ
sang bên phải là hang sáng thờ Phật, rồi đến đền thờ thần Cao Sơn ở sát cuối cửa
sau của hang sáng; rẽ sang bên trái là đền thờ thánh Nguyễn rồi đến động tối thờ
mẫu và tiên. Nơi đây nằm ở vùng đất hội tụ đầy đủ yếu tố nhân kiệt theo quan
niệm

dân

gian Việt

Nam,

đó

là đất

sinh Vua,

sinhThánh,

sinh Thần.

Năm 1997 chùa được công nhận là di tích lịch sử - văn hóa - cách mạng cấp quốc
gia. Mặc dù khu chùa có lịch sử hình thành từ thời Đinh với đền thờ Cao Sơn trấn



tây Hoa Lư tứ trấn nhưng chùa Bái Đính cổ có nhiều chi tiết kiến trúc và cổ vật
mang dấu ấn đậm nét của thời Lý.
Khu chùa Bái Đinh mới: Chủ trì thiết kế kiến trúc chùa Bái Đính là Giáo sư,
Kiến trúc sư Hoàng Đạo Kính - Phó Chủ tịch Hội kiến trúc sư Việt Nam, nguyên
Giám đốc Trung tâm thiết kế và tu bổ di tích Trung ương (Viện Bảo tồn di tích Việt
Nam). Chùa Bái Đính mới (Bái Đính tân tự) có diện tích rộng 80 ha, nằm phía bên
kia núi so với chùa cổ và ở phía tây cố đô Hoa Lư. Đây là mộtcông trình lớn gồm
nhiều hạng mục, kiến trúc chính: điện Tam Thế, điện Pháp Chủ, điện Quan Âm,
Bảo Tháp, Tháp Chuông, Tượng phật Di Lặc và các công trình hạ tầng, phụ trợ,
khu học viện Phật giáo, khu đón tiếp, Tam quan ngoại, Tam quan nội... được xây
dựng trong nhiều giai đoạn khác nhau.
Kiến trúc khu chùa mới nổi bật với những hình khối lớn, hoành tráng mang
đậm dấu ấn kiến trúc Việt Nam như sử dụng nguyên vật liệu chính ở địa phương
(đá xanh Ninh Bình, gỗ tứ thiết), ngói men Bát Tràng màu nâu sẫm... Điều khác
biệt nhất ở kiến trúc chùa Bái Đính thể hiện ở vòm mái màu nâu sẫm cong vút hình
đuôi chim phượng, nó không giống với nét thẳng thô của chùa Trung Quốc.
[20] Các chi tiết trang chí kiến trúc chùa cũng mang đậm dấu ấn của các làng nghề
truyền thống nổi tiếng ở Việt Nam. Chùa Bái Đính khi xây dựng được gọi là "đại
công trường" với 500 nghệ nhân[21] gồm rất nhiều tổ thợ đến từ những làng nghề
nổi tiếng như mộc Phúc Lộc, trạm khắc đá Ninh Vân, đúc đồng Ý Yên, thêu ren
Văn Lâm, sơn mài Cát Đằng, trạm bạc Đồng Xâm... các nghệ nhân này được sử
dụng các vật liệu địa phương như gỗ lim, đá xanh Ninh Bình, ngói men Bát
Tràng... để tạo ra nét thuần Việt trong kiến trúc chùa Bái Đính.
Điều đặc biệt ở công trường xây dựng chùa Bái Đính là không gian nơi đây
luôn mở. Ngay từ khi xây dựng với đại tượng Phật còn đặt ở ngoài trời đã thu hút


rất đông các đoàn người hành hương chiêm bái. Du khách có thể đi bất cứ nơi nào

để quan sát các bộ phận công trình đang hình thành.
2.6.Khu du lịch Thung Nắng
Khu du lịch Thung Nắng thuộc địa phận xã Ninh Hải. Từ bến thuyền Tam
Cốc, Du khách đi khoảng hơn 500 mét đường bộ là đến bến thuyền Thạch Bích để
đi thung Nắng. Vượt qua một quãng đường thuỷ với hai bên là đồng lúa rì rào, núi
non trùng điệp, qua đền Vối. Tiếp tục hành trình, du khách thăm thung nắng với
một vùng trời mây, non nước bao bọc xung quanh. Với khoảng 3 km đường thuỷ đi
bằng thuyền du khách sẽ đến với nhiều huyền thoại như núi Ba Dọi, Núi Cóc, núi
Măng, núi Vàng… Thuyền đưa du khách qua hang Thung Nắng dài khoảng 100 m
là đền Thoong Nắng. Đền được xây dựng trong một không gian tĩnh lặng, lưng
Đền dựa vào thế núi linh thiêng là nơi thờ Chúa thượng ngàn. Sau khi thăm Thung
Nắng xong trên đường quay ra tới bến Cây Gạo du khách tới thăm đền Vối. Đền
Vối có cách đây hàng trăm năm, được xây dựng bằng đá, với các đồ thờ bằng đá
được chạm khắc công phu, tỉ mỉ. Đền Vối có từ thời nhà Lê thờ ông Lý Đông Hải
là quan chấn trạch sơn lâm.
Thung Nắng thuộc thôn Đam Khê, xã Ninh Hải, huyện Hoa Lư. Đường vào
Thung Nắng phải đi bằng thuyền khoảng 3 km. Hai bên đường đi có nhiều cỏ lác,
lau sậy.Bên dưới làn nước mát trong veo là hệ động vật phong phú, sinh động.Môi
trường sinh thái ở Thung Nắng vẫn giữ được nét hoang sơ. Khách du lịch thực sự
được nghỉ ngơi thư giãn và có cảm giác thoải mái giữa một không gian yên tĩnh, dễ
chịu.
Khi thuyền đưa vào hang, Du khách sẽ cảm thấy mát lạnh vì trần hang rất
thấp, các nhũ đá rủ xuống với muôn hình muôn vẻ khác nhau. Trước cửa hang là
những bụi cây lau sậy um tùm. Tại đây du khách có thể neo đậu thuyền để nghỉ
ngơi, chụp ảnh và ngắm nhìn cảnh đẹp.Cả một vùng chiêm trũng rộng lớn vẫn giữ


được nét nguyên sơ mà thiên nhiên đã hình thành. Vào thời gian buổi chiều, những
đàn cò trắng bay về đậu kín cả vùng đất ngập nước tạo nên một nét hấp dẫn đặc
trưng của thung Nắng. Thung Nắng được kết nối theo tuyến du lịch: Thạch Bích –

Thung Nắng - Đền Vối – Hang Thung Nắng - Đền Thung Nắng – Thung Nắng
trong – Thung Nham – Rừng nguyên sinh – Hang Bụt – vườn chim – Hang Ghé –
Hang Chùa.
2.7.Du lịch Khu Động Thiên Hà
Ninh Bình là địa danh du lịch đang thu hút sự quan tâm của nhiều du khách
trong nước và quốc tế bởi nơi đây hội tụ đa dạng các loại hình tham quan du lịch
độc đáo, hấp dẫn, trong đó nổi bật nhất là du lịch tâm linh, nghiên cứu lịch sử văn
hoá và khám phá hang động. Sẽ là chưa đầy đủ hay thiếu đi một phần hấp dẫn nhất
trong chuyến tham quan du lịch khám phá hang động của bạn nếu chưa tới khám
phá, chiêm ngưỡng chốn thần tiên, lung linh, huyền ảo đến mê say lòng người ở
động Thiên Hà.


Động Thiên Hà nằm ẩn mình trong dải núi Tướng với độ cao gần 200m là một
phần của bức tường thành thiên nhiên vững chắc bao bọc, bảo vệ kinh thành Hoa
Lư thế kỷ thứ X, gắn liền với những địa danh mang đậm dấu ấn lịch sử, văn hoá
một thời như Bến thuyền Nhà Lê, Núi Phật Đầu Sơn, Thửa Ruộng Đấu Lính... Tất
cả vẫn còn đó oai hùng, kiêu xa, khiêu gợi.


Từ bản Mường Thổ Hà, xã Sơn Hà, Nho Quan, Ninh Bình, du khách xuống
thuyền du ngoạn trên dòng kênh nhỏ có chiều dài chừng 1km quanh co, mềm mại
như dáng Long chầu về núi Tướng, xen giữa cánh đồng quê rì rào mùa con nước.
Du khách tiếp tục bộ hành trên con đường đá dài 500m uốn lượn ven chân núi
Tướng để tới cửa động. Cửa động Thiên Hà không lớn lắm, chiều cao của động
cũng chỉ 3m đến 4m, nhưng đó lại là điều thú vị đặc biệt để du khách có thể chiêm
ngắm từng chi tiết nhỏ nhất của hàng ngàn kiệt tác đá do bàn tay tạo hoá tỷ mỉ
chạm khắc và sắp đặt, dường như tất cả cái tinh túy nhất được dồn góp về đây để
thổi hồn vào cái đẹp đang hiện hữu trên từng khối nhũ đá óng ánh được dát vàng
dát bạc. Động có chiều dài 700m bao gồm động khô dài 200m và động nước dài

500m. Du khách chưa khỏi bất ngờ bởi sự huyền ảo hư thực của cả một thế giới
nhũ đá thì trước mắt du khách một luồng sáng từ trên cao òa xuống mở rộng không
gian và tầm mắt du khách, đó chính là một “Lâu đài đá” sống động có hồn: đây là
chú Cáo Lỗ đang chén mồi, kia là Voi phục, Hổ rình mồi, khỉ leo cây… cao hơn có


khám thờ với hình ảnh Đức Phật, thầy Đường Tăng đang tụng kinh cầu an cho các
đồ đệ... tất cả hư hư thực thực khiêu gợi trí tò mò, khám phá của du khách.

Du khách tiếp tục xuống thuyền lướt nhẹ trên Dải Ngân Hà uốn lượn, hun hút như
vô tận với tầng tầng lớp lớp khối thạch nhũ lung linh sắc màu, chiêm ngưỡng Đảo
Hoa Tiên, Bầu Sữa Mẹ, Cá Hoá Long... và lạc vào cõi thần tiên, đắm say với chốn
bồng lai tiên cảnh. Trong không gian tĩnh lặng, du khách có thể cảm nhận rõ cái
trong trẻo của không gian nơi đây, chỉ có tiếng mái chèo nhè nhẹ, ràn rạt, tiếng gió
vi vu vuốt qua những cung đàn đá và tiếng những giọt nước tong tong nhỏ như


cách giữ nhịp thời gian của đá núi. Thiên Hà thực sự là điểm nhấn của du lịch hang
động ở Ninh Bình để du khách cùng khám phá cùng đắm say.
2.8.Khu du lịch Hang Múa
Hang Múa thuộc địa phận thôn Khê Đầu Hạ (xã Ninh Xuân, Hoa Lư, Ninh
Bình). Hang Múa có tên gắn liền với truyền thuyết: khi vua Trần về vùng Hoa Lư
lập Am Thái Vi, Vua thường tới đây để nghe các mỹ nữ, cung tần múa hát, vì vậy
hang được đặt tên là hang Múa.

Phong cảnh khu du lịch Hang Múa.
Hang Múa nằm dưới chân núi Múa. Núi có hình như một quả chuông, rộng
khoảng 800 m2. Đường lên đỉnh núi được xây dựng mô phỏng theo kiến trúc của
Vạn Lý Trường Thành với 486 bậc đá. Đến hang múa du khách được thả hồn vào
phong cách tuyệt vời của núi non hùng vĩ.



Đường lên đỉnh núi ở Hang Múa.
Từ trên đỉnh núi múa, có thể chiêm ngưỡng toàn bộ cảnh đẹp của khu tam
cốc. Gần đây hang múa đã được đầu tư xây dựng thành điểm du lịch sinh thái kết
hợp với thể thao leo núi.
2.9.Khu du lịch hang cung Vũ Lâm
Hành cung Vũ Lâm là một căn cứ quân sự thời Trần, thuộc vùng núi phía nam
quần thể di sản thế giới Tràng An. Đây từng là nơi các vua đầu nhà Trần lập căn cứ
địa để củng cố lực lượng, phản công giải phóng Đại Việt trong cuộc kháng chiến
đánh tan quân xâm lược Nguyên Mông lần thứ hai. Nơi đây còn gắn với sự kiện
các vua Trần xuất gia tu hành, mở mang phật giáo.Hiện nay, khu vực di tích hành
cung Vũ Lâm đang được phục dựng và đưa vào phục vụ du lịch.
Di tích hành cung Vũ Lâm hiện nay phân bố rộng khắp trong 4 xã: Ninh
Hải, Ninh Thắng, Ninh Xuân và Ninh Vân huyện Hoa Lư, thuộc khu vực phía nam
của quần thể danh thắng Tràng An.
Trải ra trên một địa bàn khá rộng, khu di tích Hành cung Vũ Lâm bao gồm
nhiều di tích lịch sử như: Cửa Quan, Hành Cung, Cống Rồng, Tuân Cáo, Vườn


Kho, v.v... đặc biệt ở 4 xã trên có mật độ chùa dày đặc ở khu vực hành cung Vũ
Lâm với 24 ngôi chùa cổ tồn tại từ thời Trần đến nay gồm: chùa Hải Nham, chùa
Bích Động, chùa Đá, chùa Linh Cốc, chùa Sắn, chùa Thông, chùa Sở (Ninh Hải);
Chùa Tháp, chùa Dưỡng Hạ, chùa Kim, chùa Thượng, chùa Phú Lăng, chùa Xuân
Vũ, chùa Chấn Lữ, chùa Vàng (Ninh Vân); Chùa Tuần Cáo, chùa Hành Cung, chùa
Hạ Trạo, chùa Khả Lương, chùa Hạ (Ninh Thắng); chùa Khê Hạ, chùa Phúc Hưng,
chùa Huê Lâm, chùa Bàn Long (Ninh Xuân).
Nhiều chùa ở Ninh Bình được vua Trần Thái Tông trực tiếp cho xây dựng như
chùa Sở, chùa Thông ở thôn Văn Lâm, xã Ninh Hải, chùa Khả Lương, chùa Khai
Phúc ở xã Ninh Thắng, chùa A Nậu thuộc thành phố Ninh Bình, cấp cho chùa 160

sào ruộng... giống nhiều chùa ở Ninh Bình gắn liền với tên tuổi các vua, chúa qua
các triều đại phong kiến.
Ngày nay, những tên đất, tên làng ở vùng đất Văn Lâm còn in đậm dấu ấn lịch
sử thời ấy. Đó là cánh đồng Trường Thi nơi tập trận, Bến Thánh là bến thuyền tập
kết thủy quân, làn Thiện Trạo (chèo thuyền giỏi), làng Hạ Trạo (gác chèo) ở xã
Ninh Thắng là nơi gác chèo khi vào đến Hành cung. Đó là làng Tuân Cáo, nơi các
quan vào trình báo nhà vua; làng Hành Cung, là nơi ở của Vua. Những địa điểm
như Thái Vi – Thung Nham (xã Ninh Hải); Hành Cung – Khả Lương – Tuân Cáo –
Hạ Trạo (xã Ninh Thắng) và Khê Đầu, Bộ đầu, Hệ Dưỡng (xã Ninh Vân) đều là
những địa danh có liên quan trực tiếp đến cuộc kháng chiến chống quân xâm lược
nhà Nguyên năm
3.Những điều đặc biệt về danh thắng Tràng An.
3.1.Di sản thế giới kép đầu tiên ở Việt Nam.
Tiêu chí nổi bật toàn cầu
Quần thể di sản thế giới Tràng An đáp ứng 2 tiêu chuẩn di sản thiên nhiên thế
giới và 1 tiêu chuẩn di sản văn hóa thế giới:


1. Tiêu chí 7 về thẩm mỹ: "Di sản chứa đựng các hiện tượng thiên nhiên siêu
việt hay khu vực có vẻ đẹp thiên nhiên khác thường và tầm quan trọng thẩm mỹ".
Cảnh quan ngoạn mục của Quần thể danh thắng Tràng An là kết quả của các quá
trình địa chất địa mạo, thay đổi khí hậu và các môi trường phát triển liên tục qua
hàng trăm triệu năm.
2.Tiêu chí 8 về địa chất: "Di sản là những ví dụ nổi bật đại diện cho những
giai đoạn quan trọng của lịch sử trái đất, bao gồm cả việc ghi chép lại cuộc sống,
các quá trình địa chất lớn đang tiếp diễn trong sự phát triển của các địa mạo, hay
những đặc điểm địa chấn và địa hình lớn". Sự đa dạng địa chất địa mạo hiện diện
tại Quần thể danh thắng Tràng An là kết quả từ các hoạt động địa chất liên tục qua
hàng trăm triệu năm từ kỷ Trias đến Đệ Tứ. Trong suốt chính thời gian này, sự sụp
đổ địa mạo và phân chia cao các khối núi Karst đá vôi trầm tích khổng lồ đã sảy ra

ở đây. Chính những sự kiện địa chất này đã tạo ra những vùng núi quyến rũ, các
thung lũng trầm tích và các hố sụt mà cùng nhau đã có được kết quả trong sự đa
dạng biểu mẫu, đại chất địa mạo, hang động và các hệ thống nước của Quần thể
danh thắng Tràng An.
3.Tiêu chí 5 về văn hóa: "Di sản là một ví dụ nổi bật về một kiểu định cư
truyền thống của con người hoặc một phương pháp sử dụng đất truyền thống, đại
diện cho một nền văn hoá (hoặc các nền văn hoá), nhất là khi nó trở nên dễ bị tổn
thương dưới tác động của những biến động không thể đảo ngược được". Tràng An
là một địa điểm mang ý nghĩa quốc tế cho việc trình bày và hiểu biết về cách thức
rằng những người cổ đã có sự liên kết với cảnh quan thiên nhiên và áp dụng cho
những thay đổi chính trong môi trường, qua hàng ngàn năm của kỷ Holocen giữa
23000 năm đến các thời kỳ cận đại, và trong sự đặc trưng trong suốt thời kỳ tăng
lên các mực nước biển rộng khắp thế giới hậu Pleistocen như một sự ấm lên toàn


cầu và tan chảy băng liên tục, ngập lụt nhiều khu vực ven biển và đất thấp được
biết đến là Sự xâm thực Flandrian.
Như vậy, khu danh thắng Tràng An hiện là di sản thế giới hỗn hợp đầu tiên ở
Việt Nam, di sản thiên nhiên thế giới thứ 3 của Việt Nam sau vịnh Hạ Long và
vườn quốc gia Phong Nha đồng thời cũng là di sản văn hóa thế giới thứ 6 ở Việt
Nam. Tức Tràng An đồng thời là một di sản văn hóa - thiên nhiên thế giới.
3.2.Bốn điểm nhất của danh thắng Tràng An.
- Di sản hỗn hợp duy nhất tại Việt Nam
Trong các di sản của Việt Nam thì quần thể danh thắng Tràng An là di sản hỗn
hợp duy nhất (tức hội tụ cả tiêu chí văn hóa và thiên nhiên được UNESCO công
nhận). Trải rộng trên 12.000ha, đây là nơi văn hóa giao thoa với sự kỳ diệu, bí ẩn
và hùng vĩ của thế giới thiên nhiên.

Du khách trải nghiệm du thuyền qua các hang động ở Tràng An
-


Nhiều hang động xuyên thủy nhất
Với 48 hang động tất cả với các tên gọi gắn với nhiều câu chuyện như Hang
Sinh, Hang Địa Linh, Hang Ba Giọt, Hang Nấu Rượu, Hang Quy Hậu… Tràng An


hiện là danh thắng duy nhất của Việt Nam có nhiều hang động xuyên thủy, có hang
dài tới 2km. Hệ thống hang động này nối tiếp nhau, tạo thành một vòng tròn. Khi
du thuyền qua những hang động này, du khách bắt buộc phải cúi đầu xuống để
không bị chạm đầu.
Sự kỳ vĩ trong các hang động ở Tràng An


-

Cây thị độc đáo nhất
Cây thị độc đáo mọc ở Phủ Khống thiêng nằm trong khu du lịch Tràng An.
Đến phủ với cuộc hành trình bằng thuyền đi qua 13 hang động kỳ bí dài 13 cây số.
Trải qua bao thăng trầm của lịch sử, sau 1.000 năm, cây thị khép tán giống hình
con voi soi bóng xuống mặt hồ và bao trùm Phủ Khống cổ kính.
Đặc biệt, điều làm nên một cây thị độc đáo, là: trên cây thị này cho ra hai loại
quả: quả tròn và quả dẹt trên cùng một cây. Cứ mỗi chớm thu, hương thị khi chín
thơm nức cả một không gian rộng lớn. Cây thị còn độc đáo ở chỗ quả dù chín độ
nào cũng không bị sâu.


Cây thị độc đáo nhất Việt Nam
-

Vườn chim kỳ thú nhất

Đó chính là vườn chim Thung Nham với hệ sinh thái rừng ngập nước tự nhiên
trên diện tích khoảng 334,2 ha, trong đó có 19 ha rừng nguyên sinh. Vườn chim
Thung Nham là nơi cư trú của khoảng 46 loài chim, trong đó có một loài chim
được ghi vào sách Đỏ như Giang Sen, Cốc Đế nhỏ…, Đây cũng là vườn chim duy
nhất tại Việt Nam “sở hữu” cây duối nghìn năm tuổi. Cây duối mọc ngay chính tại
phiến đá vôi đồ sộ với nhiều tầng, tán lá.Du khách nào cũng phải trầm trồ về độ cổ
kính và độc đáo của cây duối mọc giữa khu rừng này.