BON SAI- NGHỆ THUẬT SỐNG
1. Lịch sử Bonsai: Nghệ thuật trồng tỉa và tạo hình các cây kiểng và cổ thụ làm nhỏ
lại đã có ở Trung Hoa ít nhất từ thế kỷ thứ 7.
Một vị thiền sư Nhật đã du nhập vào Nhật Bản vào thời đại Kamakura (1192-1333). Dựa
theo các di cảo trong văn khố, bonsai được ghi nhận đầu tiên trong bức tranh cổ của thiền
sư Honen. Một vở kịch Noh (Kabuki) nổi tiếng mang tên Hachi No Ki đã đề cập đến cây
mận, cây đào và cây thông được trồng trong chậu. Vở kịch đó chứng tỏ nghệ thuật bonsai
đã được can gợi trước thời đại Heian (794-1191).
Mãi đến thời đại Edo (1615- 1867), tên cũ của Tokyo , nghệ thuật trồng bonsai mới trở
nên phổ thông, được nhiều người yêu chuộng và phát triển mạnh mẽ. Ðể đáp ứng với nhu
cầu quần chúng ham mê chơi bonsai, lần thứ nhất một cuộc triển lãm bonsai đã được tổ
chức tại Tokyo năm 1914. Ðến năm 1934, một buổi trình diễn bonsai khác được trưng
bày tại Bảo Tàng Viện Nghệ Thuật Ðông Kinh và tiếp diễn cho tới ngày nay.
Bonsai ngày xưa được coi như thú tiêu khiển của các nhà giàu có. Ngày nay, bonsai được
nhìn nhận là một nghệ thuật, một thú vui nhàn nhã cho đại chúng, nhất là ở các đo thị lớn,
ítgầngũivớithiênnhiên.
Sống về nghĩa đen lẫn nghĩa bóng. Cái khác giữa sự thưởng thức một cây cảnh thường và
thưởng ngoạn bonsai, là trong cây cảnh thường người ta tập trung nhiều hơn vào việc
ngắm hoa và lá. Ở bonsai, sự thưởng lãm thường nằm ở vẻ đẹp của toàn cây và sự hòa
điệu của cây với chậu cành. Bonsai được coi là nghệ thuật sống vì nó đang liên quan đến
thực vật còn đang sống. Nó là một hình thức nghệ thuật cũng như nghệ thuật hội họa và
nghệ thuật điêu khắc. Người họa sĩ đem vẻ đẹp của thắng cảnh lên khung vải, phương
tiện của họ là màu sắc và sự khéo léo tinh xảo của bàn tay. Người nghệ sĩ bonsai cũng
vậy, họ tái tạo thiên nhiên bằng cách thu nhỏ lại nhưng chất liệu là cây thật, cũng dùng
bàn tay khéo léo cộng với sự tưởng tượng phong phú. Kết quả là cả hai đều có tác phẩm
từ sự sángtạo mà ra.
Nhưng tác phẩm của họa sĩ dừng lại tại đó. Tác phẩm của nghệ sĩ bonsai vẫn chưa bao
giờ hoàn tất, vì nó là tác phẩm sống và vẫn sinh trưởng. Vì thế tác phẩm bonsai còn phải
qua bao nhiêu thăng trầm, thử thách, có thể tốt đẹp hơn hay xấu hơn, về lâu về dài, miễn
là nó còn sống. Tác phẩm bonsai cũng vô giá vì nó là một trong các bộ môn ưa thích của
các nhà sưu tập. Truyền thống nước Nhật là các bonsai nổi tiếng đều thuộc các đại gia

đình Samurai và daimyo (sứ quân) danh tiếng.
Mỗi bonsai là một tác phẩm duy nhất (unique) không bao giờ có hai cây hoàn tòan giống
nhau kể cả chậu. Bon sai được yêu chuộng và còn được kính trọng vì tuổi tác của nó.
Bonsai còn là gia bảo của các vua chúa, lãnh chúa, các samurai thuộc các dòng họ lớn.


Nhân dịp nước Hoa Kỳ kỷ niệm lễ Ðộc Lập 200 năm (Bicentenial), Hoàng gia Nhật có
gửi tặng sưu bộ bonsai 53 cây, trong đó cây già nhất là cây thông trắng 350 tuổi và một
cây thông đỏ 180 tuổi, lần thứ nhất bonsai Hoàng gia Nhật đi ra khỏi vườn Thượng Uyển
và lần đầu tiên ra khỏi nước Nhật để qua làm quốc khách trên đất Mỹ.
Năm 1998, chính phủ Nhật lại bổ túc thêm 7 cây bonsai nữa cho chẳn 60. Bonsai nổi
tiếng thì các nghệ sĩ bonsai cũng nổi danh như các họa sĩ, điêu khắc gia quốc tế. Họ
không chỉ tạo bonsai mà còn tạo cho nó một đặc tính, một linh hồn. Bonsai không có hồn
thì không còn là bonsai. Dầu mắc đến đâu, bonsai cũng như bức tranh, giá trị nó không
nằm trong chấtliệu từ đó nó được tạo ra, mà giá trị do nó mang lại sự sảng khoái tâm hồn
cho người ngắm nó.

2.Cách nuôi dưỡng và chăm sóc Bonsai

Bonsai, cũng như Lan rất dễ trồng nhưng rất khó giữ nếu chúng ta trồng không đúng
cách và không có thì giờ săn sóc. Bonsai càng khó hơn Lan vì cách trồng trong châu cạn,
đất rất mau khô. Phân bón nhiều quá cây se mọc um tùm mất dạng Bonsai, phân ít, cây
không đủ dinh dưỡng sẽ chết. Nước và ánh sáng cũng thế, cái gì cũng vừa đủ không thừa
không thiếu.
Chậu Bonsai:
Một trong các yếu tố quan trọng nhất sau chính loại cây được chọn là chậu. Chậu phải
thích hợp với loại cây, chậu tròn, chậu vuông, chậu hình chữ nhật, hình đa giác, hình bầu
dục. Màu sắc của chậu phải đồng điệu với cây tạo thêm sự duyên dáng cân bằng với cây.
Nếu cây có dáng cổ thụ mà chậu thì "trẻ" quá cũng thiếu "môn đăng hộ đối".
Có một chuyện vui về Bonsai là một du khách Mỹ đến trại cây mua một Bonsai, sau khi

đồng ý giá cả, người Mỹ trả tiền ngay. Nhưng khi vừa bước chân ra khỏi cửa người bán
hàng mới nhận ra giá bán chỉ tương xứng với cây Bonsai mà thôi, ông bèn chạy theo đòi
tiền cái chậu; trước sự ngạc nhiên của người bán hàng, người Mỹ quay lại nhổ trả cây
Bonsai và quay lưng bước nhanh với cái chậu trên tay... Câu chuyện thì có ý chê bai
người Mỹ nhưng đáng để chúng ta ngẫm nghĩ, vì trong các cuộc triển lãm Bonsai tôi có
quan sát, các chậu đựng Bonsai nhiều cái là đồ cổ trên trăm năm.
Ngoài chậu đựng, Bonsai còn phải đi kèm với rêu, nó tạo nên sự cổ phong và người Nhật
thường thích để đá đẹp chung với Bonsai hoặc để riêng bên cạnh để tăng lên sự nhịp
nhàng (accent) của cây.


Rêu thì có nhiều loại nhiều màu khác nhau: đa số rêu nhung xanh là thông dụng hơn cả;
tôi đã được thấy tận mắt rêu vàng, rêu nâu, rêu vàng đỏ, và có lần cả rêu màu tím thật
lãng mạn.
Một cây Bonsai đẹp phải phơi cả rễ, có cây rễ phủ quanh cục đá (on the rock). Nếu một
cây Bonsai mà gốc "cấm dùi" thẳng vào mặt đất thì chẳng còn gọi là Bonsai được.
Như đã đề cập ở trên, môi sinh của Bonsai không được giàu quá cũng không nên nghèo
quá. Trong kỹ thuật Bonsai hình như hai chữ "quân bình" và "hòa điệu" (balance and
harmony) là luôn luôn phải được nghĩ đến trước khi, đang lúc và sau khi hoàn thành một
cây Bonsai có tầm vóc.
Trong khuôn khổ của bài này tôi chỉ có thể tóm lược mà không thể nào đi sâu vào chi tiết
kỹ thuật pha trộn đất, cắt rễ, quấn giây. Nó đòi hỏi chúng ta phải theo các lớp huấn luyện
chuyên biệt về Bonsai. Muốn đạt nghệ thuật Bonsai phải thực hành, vọc tay càng nhiều
càng khéo, trăm hay không bằng tay quen chỉ đúng một phần, phải thêm trăm hay không
bằng hên. Cách hay nhất là gia nhập một hội Bonsai địa phương, hiện có trên khắp các
thành phố lớn, họp hàng tháng để thực hành kỹ thuật Bonsai, có diễn giả khách được mời
(guest speaker) để thuyết minh và phê bình từng dạng thức (style) được thực tập, dần dần,
tham gia triển lãm liên hội vùng và triễn lãm quốc tế.
 Cách pha trộn đất trồng Bonsai:
Một hỗn hợp pha trộn đất trồng Bonsai chung chung cho mọi thứ là: 3phần đất thịt (loam)

+ 1 hay 2 phần cát thô hay perlite + 1phần lá mủn hay Peat moss + 1/2 phần phân chuồng
(cow manure) + 1/2 thức ăn bằng xương nghiền nát (bone meal).
Không bao giờ dùng potting soil pha chế sẵn.Ngoài ra tùy loại cây chịu acid hay loại cây
chịu tính kiềm mà chúng ta nên thêm vôi vào hổn hợp.
Nước và ánh sáng chiếm phần quan trọng còn lại trong việc săn sóc Bonsai.Thường
Bonsai loại xanh muôn thuở (evergreen), loại thông (coniferous) đều thích ở ngoài trời,
tưới bằng vòi nước cho thật ướt cả cây lẫn đất.
Loại theo mùa (deciduous) cần phải đem vào nhà vào mùa đông. Ðể lên một cái khay
tưới thật chậm, đợi cho nước thấm rồi lại tưới nữa, vừa tưới vừa "quán niệm" cho đến khi
nào thấy nước chảy tràn ra khay hãy thôi.
Những người theo trà đạo thiền tập có thể áp dụng bài quán niệm hơi thở:
Thở ra thở vào
Là hoa tươi mát
Là núi vững vàng
Nước tĩnh lặng chiếu
Không gian thênh thang


...sẽ tìm thấy được một hạnh phúc khó tả, một nguồn vui thanh khiết mang đến từ những
đứa con tinh thần mà chúng ta nuôi dưỡng bằng nước và bằng tình thương do ta tưới tẩm.
Kết luận: Bộ môn nghệ thuật nào cũng vậy, không thoát khỏi vài vấn nạn. Có người cho
là ép buộc cây đang tăng trưởng bị sống gò bó chật hẹp trong một cái chậu đẹp, rồi con bị
quấn giây để tạo hình tạo dáng là ác độc đối với cây. Phe chống này điển hình là phim
Karate Kid III trong đó ông Pat Morita bắt buộc đệ tử phải leo ghềnh thác cheo leo để trả
cây về với môi sinh thiên nhiên; hay nhà văn Quí Thể với "Cây Cổ Thụ Lùn" đề nghị
đem trồng bonsai ra đất để có bóng mát.
Phe mê Bonsai thì biện hộ là cây làm Bonsai được chăm sóc ưu ái, được chiều chuộng,
được ngưỡng mộ, được coi như gia bảo, được coi là quốc bảo làm tặng vật giữa quốc gia
và quốc gia. Vì thế có cây sống cả hàng mấy thế kỷ, nếu để ngoài thiên nhiên cây có thể
đã chết từ lâu rồi.


 Kỹ thuật ghép rễ Bonsai
Rễ là thành phần không thể thiếu của thực vật. Rễ có các chức năng:Làm cho cây đứng vững trên
mặt đất.
Hút nước và muối khoáng để nuôi cây và phát triển.
Đối với tác phẩm bonsai, rễ còn là yếu tố làm tăng thêm vẻ đẹp, cũng như tạo cảm giác già cỗi
(nhất là rễ lồi trên mặt đất). Do đó một cây bonsai hoàn chỉnh phải có một bộ rễ hoàn chỉnh,
không thể khiếm khuyết (tất nhiên để che lấp sự khiếm khuyết đó người ta sẽ sử dụng nhiều cách
như dùng cỏ, rêu, đá để che chắn). Nhưng tôi thiết nghĩ là chúng ta nên tạo nơi khiếm khuyết đó
một số rễ cần và đủ. Để làm được điều này chỉ còn cách là ghép rễ.
Chủng loại cây ghép rễ:

Nói chung tất cả các chủng loại cây dùng làm bonsai đều có thể ghép rễ, thí dụ: cần thăng, mai
chiếu thủy, gừa, sanh, si, sộp v.v... miễn là chúng cùng loài với nhau.
Phương pháp ghép rễ:

Trước hết ta chọn một cây nhỏ cùng chủng loại với gốc sao cho tương đối phù hợp với dáng thế
của cây và ý muốn dàn dựng bộ rễ nơi khiếm khuyết đó.
Nhổ cây bonsai ra khỏi chậu và giũ sạch đất, kết hợp với tỉa bớt cành lá.
Dùng một lưỡi khoan - vừa bằng đường kính cây nhỏ mà ta muốn lấy làm rễ - khoan xuyên gốc
cây bonsai nơi mà ta muốn rễ mọc ra từ đó.
Sau đó ta nhét cây con vào lỗ đã khoan cho xuyên suốt gốc cây và ló ra ngoài từ 2cm - 3cm, lấy


dây buộc chặt để cố định rễ ghép ở nơi muốn ghép. Lấy mỡ bò trộn ký ninh hoặc mác-tít trét kín
khe hở ở hai đầu để nước không ngấm vào. Xong trồng lại vào chậu đã thay phân đất mới kết
hợp sửa bộ rễ cũ và mới theo ý muốn. Tưới cây và để vào nơi thoáng mát, khuất gió khoảng một
tháng rồi chuyển dần ra nắng.
Cây con dùng làm rễ sẽ nẩy chồi khắp nơi ở cả hai đầu và ta để cho nó phát triển tự do. Trong
vòng 4 - 6 tháng thì cây con dùng làm rễ sẽ lớn dần ra bít kín những khe hở và dính liền da với

gốc ghép. Sau đó ta cắt nốt 2cm - 3cm phần ló ra cho sát gốc ghép và lảy hết những cành lá mọc
ở rễ ghép. Như thế ta đã có được một bộ rễ như ý vì đã dính liền với nhau nên chúng nuôi sống
lẫn nhau. Với phương pháp này ta có thể ghép cùng lúc 3 - 4 rễ quanh gốc.
Lúc đầu mới nhìn ta dễ phân biệt ra rễ ghép vì nó có màu sáng hơn gốc. Nhưng càng về lâu thì
màu rễ và gốc sẽ giống nhau nên rất khó phân biệt. Chúng tôi đã thành công trên các chủng loại
cần thăng, mai chiếu thủy, các giống Ficus và các chủng loại khác.
Kỹ thuật chiết cây mai vàng đại thụ
Bạn đang có một cây mai lớn nhưng chi cành nằm ở tầm quá cao. Bạn muốn cắt ngắn cây
xuống để nuôi lại cây gốc nhưng bộ chi cành ở tầng trên thì quá đẹp và bạn không muốn bỏ
chúng. Vậy thì không cớ gì bạn lại không nghĩ đến việc chiết cây để biến một cây chưa đẹp
thành 2 cây được rút ngắn độ cao theo ý muốn, trong đó một cây có bộ gốc đẹp, một cây có bộ
chi cành đẹp.
Để làm được điều đó, xin mách bạn kỹ thuật chiết cả cây sau đây. Đây là kỹ thuật đơn giản, đã
được nhóm nghệ nhân Cổ mai hoa Đại Lộc thực hiện thành công và đã cho ra đời rất nhiều sản
phẩm đẹp.


Ảnh 1: Cây lớn có chi cành quá cao, cần chiết.


Trước hết bạn khoanh, cắt 2 đường cắt song song, cách nhau khoảng 10 cm. Lột bỏ hết võ, sau
đó cạo sạch lớp võ lụa (tượng tầng) bám bên ngoài phần gỗ nhưng nhớ phải thật nhẹ tay, không
để phạm vào phần gỗ. Lấy bao nilon bọc quanh chố cắt để chống nước xâm nhập. Khoảng vài
tháng sau sẽ xuất hiện một lớp võ tái sinh ven vết cắt, lấn dần vào chỗ thân trống đã bóc võ
(khoảng 2 cm) là lúc bạn bắt đầu bó chiết.

Ảnh 2: Khoanh, cắt 2 đường song song cách nhau khoảng 10 cm
Chất liệu để chiết là giá thể được nhào trộn bằng một hỗn hợp gồm: Xơ dừa mục, tóc vụn, tro
trấu, đất cát pha, phân bò hoai, mỗi thứ có liều lượng bằng nhau. Tốt hơn hết, hỗn hợp này phải
được nhào trộn và ũ kỹ trong vài tháng.

Dùng thuốc kích thích ra rễ (loại thông dụng có bán trên thị trường) bôi kỹ vào vết thương đã
liền da và trộn đều trong hỗn hợp chiết. Bọc hỗn hợp chiết đã được ẩm hoá vào quanh vết cắt
bằng bao ny lon dày, nhiều lớp. Che nắng cho chỗ chiết.


Ảnh 3: Phần gốc sau khi chiết, được cấy ghép chi cành mới.


Khoảng 5-6 tháng sau, khi bộ rễ mới phát triển nhiều, dày, già là lúc ta có thể dùng cưa cắt đi
phần trên, vô chậu chăm sóc. Phần dưới được xử lý như một cây mới: cấy ghép hoặc chờ cho tái
sinh thân cành mới. Lúc đó, từ một cây phôi ban đầu bạn sẽ có 2 cây lớn. Một cây từ phần trên
của cây cũ có bộ chi cành đẹp được giữ lại và bộ rễ hoàn toàn mới. Một cây từ phần dưới của cây
cũ, được giữ nguyên bộ rễ đẹp ban đầu, được cấy ghép tạo chi tàn mới.

Ảnh 4: Cây chiết từ phần ngọn sau quá trình chăm nuôi trở thành một sản phẩm mới.


Kinh nghiệm ghép Mai:
Có thể ghép mai vào tháng 2 âm lịch, khi cây đã phục hồi trở lại, bắt đầu đâm chồi mới và phát triển nhanh,
song kết quả sẽ không cao bằng thời điểm cuối tháng 3 trở đi . Lúc này mai đã hoàn toàn bình phục, bắt đầu
tích trữ nhựa trong thân, lá, cành. Có nhiều cách ghép mai, sau đây là cách ghép chẻ (ghép cành):
Dụng cụ 1 kéo cắt cành bén để tránh sự dập nát cành, 1 lưỡi lam mới để chuốt nhánh ghép cho phẳng, dây
nilon to bản, mỏng để quấn quanh chỗ ghép, dây cao su hoặc nilon để buộc chặt chỗ ghép, một số bao nilon cỡ
6x12cm hoặc lớn hơn, giấy báo để che, 1 cái bấm kim để bấm giấy báo che bao nilon. Cách ghép Gốc mai ghép
phải mạnh (hơn 1 tuổi). Nhánh mai để ghép là những cành bánh tẻ loại giống tốt, có hoa đẹp, đường kính cỡ 3-4mm.
Chọn nhánh chừng 6 lá, tốt nhất là những nhánh vừa ra lá non, lá nhỏ cỡ bằng móng ngón tay út, thường thì màu
nâu, những lá già phải xén bớt để giảm sự thoát hơi nước. Dùng dao lam chuốt nhánh ghép có hình dẹp càng về phía
gốc cành mảnh, nên chú ý mặt cắt phải phẳng, chuốt khéo chỉ cần một nhát là tốt. Cành ở gốc lớn hơn cành ghép
một tỷ lệ 7/10 hay 8/10. Cắt đến đâu ghép đến đó, không nên cắt trước, tránh mất nhựa và nước. Dùng lưỡi lam xẻ
nhánh, từ ngoài vào trong, chiều sâu chừng 1,5cm. Vạch chỗ xẻ, đặt nhánh ghép vào, một phần vỏ tiếp ngang mặt

với cành. Dùng dây nilon to bản quấn quanh cành chừng 3-5 vòng từ ngoài vào trong rồi buộc chặt. Bao nilon nhúng
nước, nên nhớ để lại trong bao vài giọt nước, chừng 1cc, để nước trong bao sẽ làm cho cành lá bớt khô. Chụp bao
nilon và dùng dây buộc chặt. Lấy giấy báo bao bên ngoài bao nilon, không che kín hoàn toàn, phải để cho ánh sáng
lọt vào. Lần lượt ghép các nhánh còn lại cho đến hết. Mỗi cây chỉ nên ghép tối đa là 6 cành mới, những cành cũ cắt
bỏ bớt, song nên để lại một vài cành cũ để cây thở. Chăm sóc Đặt chậu mai vào chỗ thoáng mát, có nắng gió,
khoảng 4 giờ/ngày. Độ 3 ngày sau trong bao nilon xuất hiện những giọt li ti như sương mù, tiếp tục tưới cây như
bình thường. Khoảng 15 ngày lá non đã lớn, tháo giấy báo, và 5-7 ngày sau tháo bao nilon. Thời gian ghép cành kéo
dài khoảng 2 tháng, đến cuối tháng 5 âm lịch không ghép nữa. Sau đó dưỡng mai ghép cho đến khi lá lớn và chờ khi
đâm chồi lần thứ hai, thứ ba mới tháo dây nilon quấn quanh chỗ ghép.

GHÉP MAI MÙA MƯA
Thông thường người ta ghép mai vào mùa khô tức là từ tháng 10 âm lịch đến tháng 4 âm lịch
năm sau. Phương pháp là ghép mắt ngủ, nghĩa là lấy mắt lá chưa lên mầm để ghép. Phương pháp
này vừa đơn giản vừa tiện lợi, được người làm vườn áp dụng đại trà khi mùa ghép đến. Đã có
nhiều bài và sách của các nghệ nhân đã viết và phổ biến phương pháp này. Ơở đây tôi chỉ trao
đổi thêm về phương pháp ghép mai mùa mưa .
Bước sang mùa mưa nếu người ta dùng phương pháp ghép mắt ngủ để ghép bổ sung vào
những vị trí cần thiết của cây mai đã ghép rồi thì ít hiệu quả (mắt khó phát mầm) do dòng nhựa
bị chi phối mầm ghép đã lên và khó tránh nước khi mưa xuống. Muốn ghép bổ sung hoặc ghép
mới một cây mai vào mùa mưa thì thông thường dùng hai phương pháp cơ bản chính: một là
phương pháp ghép cắm đọt, hai là phương pháp ghép mắt kim.
Phương pháp cắm đọt :
Là phương pháp dùng đọt (ngọn nhánh mai) của cây mai giống cắm vào gốc ghép (cây mai được
cắt bớt ngọn, phần còn lại gọi là gốc ghép). Qua thực nghiệm và trao đổi thì phương pháp này
cũng có nhiều cách, chủ yếu những cách sau:
• Chẻ đôi gốc ghép, vạt ngọn ghép hình cây nêm, cắm vào gốc ghép;
• Chẻ bên hông gốc ghép (vẫn để ngọn hoặc cắt bớt ngọn) cắm đọt vào;
• Chẻ vát đoàn càn cả gốc ghép và ngọn ghép đặt áp nhau cột lại;
• Vát nhont gốc ghép hình cây nến, chẻ ngọn ghép cắm vào....
• Dùng dây nylon cột mối ghép và bao bên ngoài bằng một bọc nylon sau hai tuần bỏ ra.

Hạn chế của phương pháp này là mối ghép sau này dễ phình và xù ra không đẹp, chỉ ghép số
lượng ít nếu nhiều sẽ không lấy đâu ra đọt để ghép.
Phương pháp ghép mắt kim :


Là phương pháp dùng mắt lá đã lên mềm để ghép, được áp dụng vào mùa mưa có nhiều ưu việt
so với ghép cắm đọt. Mối ghép đẹp, phát triển mạnh, tỷ lệ sống cao hơn cắm đọt, đặc biệt nếu ta
có ít cây mà là bonsai thì mùa mưa ghép theo phương pháp này là chắc ăn.
Cách thao tác như sau: khi gốc mai đã lên chồi to bằng đầu đũa hay ống hút nước ngoạt
đường kính 2 đến 3 ly. Tốt nhất là ta quan sát vỏ đã lên cám, nghĩa là ở vỏ đã nổi lên những lấm
chấm màu nâu là thời điểm vỏ dễ tróc. Ta dùng dao ghép rạch vào gốc ghép hai đường song song
dọc thâm (\\) và hai đường song song ngang (=) vết rạch là hình chữ H (có hai gạch ngang)
khoảng cách giữa hai đường gạch ngang ước chừng 2-3 ly sao cho để vừa mầm ghép ló ra ngoài
sau đó lột bỏ phần vỏ giữa hai đường ngang, tiếp tục dùng mũi dao nạy nhỏ cho hai phần vỏ ở
hai đầu bong ngược chiều nhau một lên một xuống, hai phần vỏ này dùng để giữ mối ghép sau
này.
Tiếp đến ta chọn mắt lá đã lên mầm kim của giống mai muốn ghép. Chú ý mầm kim chưa ra
lá hoặc chuẩn bị phóng lá là tốt nhất. Dùng lưỡi lam hớt nhẹ lấy mầm ghép sao cho lấy được vỏ
và một phần mỏng gỗ cứng là được nhưng không nên lấy mắt ghép quá dày. Chiều dài vỏ phía
trên mầm kim bằng một phần hai phần vỏ phía dưới mầm. Dùng mũi dao nâng nhẹ hai phần vỏ ở
gốc ghép đưa mắt ghép vào vị trí đã bóc vỏ. Lúc này hai đầu mắt ghép được hai phần vỏ của gốc
ghép đè lên, lấy dây nylon cột trùm mắt ghép lại. Khoảng 2 tuần sau, lúc trời mát, bỏ bao nylon
ra, tiếp tục theo dõi khi mầm lên mạnh ta tháo nốt dây nylon cột ra để chồi phát triển tốt. Nguyên
tắc chung cần chú ý để đạt hiệu quả:
• Mối ghép phải tiếp xúc tốt
• Dao ghép bén tạo mối ghép không bị xơ hoặc bần dập
• Tuyệt đối giữ tiệt trùng
• Thao tác nhanh
• Dùng bao nylon bọc mối ghép (khi mùa mưa)
Tóm lại: phương pháp ghép mắt kim là phương pháp biến tướng của phương pháp ghép mắt

ngủ được sử dụng trong mùa mưa. Phương pháp ghép mắt kim tôi và bạn bè đã thử nghiệm cũng
có nhiều cách ghép đều có hiệu quả, nhưng ở đây xin chỉ trao đổi một cách tiêu biểu để các bạn
có nhiều sáng tạo và cũng vô cùng sung sướng khi thành quả của mình đã đâm chồi nảy lộc ra
hoa và kết trái.
(Hoa cảnh số 10/1998)
KINH NGHIỆM GHÉP HOA MAI CỦA CHÚ HAI TÚC :
Cách nay khoảng vài năm, biết tôi rất thích những mô hình "Nhà vườn sản xuất giỏi", anh
bạn ở Hội làm vườn tỉnh Tiền Giang đã dẫn tôi đến thăm chú Nguyễn Văn Quý (tức Hai Túc) ở
xã Long An, huyện Châu Thành - một "lão tướng" làm vườn có rất nhiều kinh nghiệm trong việc
nhân giống Cây ăn trái bằng phương pháp ghép, chiết...tôi xin chép ra đây những kinh nghiệm và
cách làm của chú để chúng ta cùng tham khảo và làm thử. Cách làm của chú như sau:
1. Chọn gốc ghép:
Có thể dùng gốc mai vàng (loại mai đang được trồng phổ biến ở Nam bộ), hoặc tốt nhất là gốc
mai tứ quí vì loại này sinh trưởng khỏe, dễ ghép, dễ thành công, đủ sức mang trên mình nhiều
giống mai khác. Những gốc này càng lớn càng tốt, dùng cưa cắt ngang thân cây cách mặt đất
khoảng vài tấc đến một mét (tùy theo thế của cây sau này định tạo là cao hay thấp) sau khi cưa
chăm sóc (bón bổ sung thêm phân, tưới đủ nước) chu đáo để cây nẩy tược, chờ cho tược lớn cỡ


điếu thuốc lá là có thể ghép được (để cho dễ phân biệt tạm gọi mỗi tược mới ra sau này là một
gốc ghép, còn gốc cây mẹ vừa được cưa bỏ phần ngọn là thân chính).
2. Chọn cây lấy giống để ghép:
Trong dân gian hiện nay có khá nhiều loại mai đẹp như: Bạch mai (hoa màu trắng), Hồng mai
(hoa màu vàng hồng), Thanh mai (hoa màu phớt xanh), Huỳnh mai (hoa màu vàng). Riêng
Huỳnh mai cũng có nhiều loại từ 9, 12, 24....cho đến 60 cánh, thậm chí có loại lên tới 150 cánh.
Chúng ta có thể sưu tầm và chọn lựa loại nào ưng ý để làm giống ghép vào gốc ghép (để dễ phân
biệt phần này tạm gọi là cành ghép).
3. Về cách ghép:
Áp dụng một trong những cách ghép sau đây, tùy theo tình hình cụ thể mà chọn cách ghép nào
cho phù hợp.

+ Ghép "Bo":
Trên gốc ghép cách thân chính (chỗ tược mọc ra từ thân chính) khoảng 1 tấc dùng dao
ghép (có mũi nhỏ, nhọn, sắc, cứng) rạch hai đường song song với gốc ghép cách nhau khoảng
5mm, dài 1 phân, phía trên cắt một đường nằm ngang nối liền hai đường song song với nhau tạo
thành hình chữ U ngược (phần này gọi là "cửa sổ"). Cành dùng để lấy "Bo" giống phải có độ lớn
tương đương với gốc ghép. Trên cành giống, chọn mắt mầm còn tốt, sau đó, cũng rạch hai đường
song song ở hai bên của mắt mầm cách nhau khoảng 4mm. Tiếp tục cắt hai đường nằm ngang ở
phía trên và phía dưới của mắt mầm cách nhau khoảng 9 ly, tạo thành một hình chữ nhật có cạnh
là 4mm và 9mm, ở chính giữa là mắt mầm (phần này gọi là "Bo"). Dùng mũi dao ghép tách "Bo"
ra khỏi cành giống sau đó tách lớp vỏ trên cửa sổ, rồi đặt "Bo" vào "cửa sổ" ép nhẹ tay cho "Bo"
ôm sát với phần gỗ của gốc ghép, rồi dùng dây nilon quấn đủ chặt để ép "Bo" vào với gốc ghép.
Khoảng nửa tháng sau mở dây kiểm tra nếu thấy "Bo" còn sống thì dùng kéo cắt cành cắt bỏ
phần trên của gốc ghép (cắt cao hơn chỗ ghép khoảng 2 phân). Chờ một thời gian mắt mầm sẽ
nẩy tược phát triển thành cây mai sau này.
+ Ghép áp:
Trong trường hợp này gốc ghép phải được trồng trong chậu (hoặc bầu đất) đề có thể di chuyển
được. Trên cây định lấy giống chọn cành có độ lớn tương đương với gốc ghép (cỡ bằng đầu đũa
ăn hay điếu thuốc lá) dùng cọc tre hay thang, ghế kê, treo cao chậu chứa gốc ghép sát gần với
cành ghép trên cây định lấy giống.
Trên gốc ghép cách thân chính khoảng 1 tấc lấy dao ghép cắt vạt một miếng dài 2 phân,
sâu vào khoảng 1/4 độ lớn của cành cho lộ tầng sinh gỗ. Trên cành ghép cũng cắt một miếng
tương tự như vậy áp sát hai mặt vừa cắt lại với nhau, dùng dây nilon quấn ép chặt lại. Khoảng
một tháng sau mở dây kiềm tra, nếu thấy chỗ ghép đã dính thì cắt bỏ phần ngọn của gốc ghép và
cắt đứt khoảng 1/3 cành ghép (cắt ở phía dưới của chỗ ghép). Hai tuần sau đó cắt đứt hoàn toàn
rồi đưa cây vào chỗ mát để dưỡng.

+ Ghép nêm:


Các công việc ban đầu cũng giống như đã nói ở phần ghép áp (tức là gốc ghép cũng phải được

trồng trong chậu, cũng lấy cọc, thang ghế kê cao v.v...) nhưng thay vì cắt vạt hai miếng ở gốc
ghép và cành ghép rồi áp sát và quấn chặt lại với nhau thì ở cách ghép này, chú Hai Túc cắt bỏ
phần ngọn của gốc ghép (cách thân chính khoảng 1 tấc rồi dùng dao ghép cắt vạt hai bên chỗ vừa
cắt thành hình nêm dài khoảng 1,5- 2 phân (phần này gọi là lưỡi gà.
Trên cành ghép cắt một nhát xiên từ dưới lên cũng dài khoảng 1,5-2 phân tương đương
với độ dài của lưỡi gà (cắt sâu vào khoảng 1/3 độ lớn của cành). Sau đó luồn lưỡi gà vào bên
trong chỗ vừa cắt trên cành ghép, dùng tay ép nhẹ cho chúng ăn khớp với nhau rồi dùng dây
nilon quấn vừa đủ chặt. Khoảng một tháng sau mở dây ra kiểm tra nếu thấy chỗ ghép đã dính thì
cắt đứt 2/3 cành ghép (cắt phía dưới chỗ ghép), sau khoảng nửa tháng thì cắt đứt hoàn toàn rồi
đưa cây vào chỗ mát để dưỡng.
Ghép khúc cành:
Trên gốc ghép cách thân chính khoảng 1 tấc rạch một đường dài 1,5 phân song song với thân
chính, phía trên đầu rạch một đường ngang dài khoảng 1 phân (tạo thành hình chữ T). Nếu gốc
ghép lớn cỡ điếu thuốc lá thì chọn cành ghép lớn hơn ống nhựa chứa mực của cây viết bi một
chút rồi cắt thành đoạn dài khoảng 2-3 phân (có chứa 2-3 mắt mầm) cắt bỏ lá rồi dùng dao cắt
vạt xéo một đoạn dài khoảng 6-8 ly ở đầu dưới của đoạn cành ghép vừa cắt, dùng mũi dao ghép
tách mở hai bên vỏ của hình chữ T rồi đưa mặt vừa cắt vạt trên cành ghép áp sát vào phần gỗ của
gốc ghép. Dùng dây nilon quấn vừa đủ chặt. Sau khi ghép khoảng 2-3 tuần nếu thấy đoạn cành
ghép còn sống thì cắt bỏ đoạn trên của gốc ghép (cắt cách chỗ ghép khoảng 2 phân). Với các
cách ghép trên đây chú Hai Túc đã ghép được rất nhiều gốc mai đẹp để chưng chơi hay tặng cho
bè bạn trong các dịp đầu Xuân.

Lịch sử và triết lý Bonsai
Mỗi năm hoa đào nở
Lại thấy ông đồ già
Hai câu thơ của Vũ Ðình Liên phác họa một cảnh chợ Tết ngày xưa. Ngày nay Ông Ðồ không
còn nữa, nhưng hoa vẫn còn. Ngoài hoa, còn có báo, lịch, Bonsai, Non bộ... đã tạo nên một cảnh
chợ Tết tưng bừng.
Hầu như cả thế giới hiện nay đều yêu thích Bonsai. Một tác phẩm Bonsai không chỉ phơi bày vẻ
đẹp của lá hoa cành như những cây kiểng thông thường, mà nó còn phô diễn cả các phần khác

như thân, rễ, chậu, kể cả đá và các phụ kiện điểm xuyết vào. Vì là một tác phẩm nên nó cũng
chuyên chở tâm hồn của nghệ nhân đã sáng tạo ra nó, chẳng khác gì một tác phẩm thơ, hội họa,
điêu khắc...
Bước vào thế giới Bonsai người ta sẽ nghe những danh từ thông dụng như cắt tỉa, tạo dáng, trưng
bày, triển lãm, đánh giá, chọn lựa phong cách, tạo ấn tượng... Bonsai có nhiều phong cách căn
bản như: phong cách (Pc) thẳng đứng trang trọng, Pc thẳng đứng phóng khoáng, Pc thác đổ , Pc
nửa thác đổ, Pc trí thức, Pc cây chổi, Pc trồng trên đá, Pc rễ bò trên đá, Pc rễ bám đá, Pc đa thân,
Pc huynh đệ, Pc lùm, Pc trực tuyến, Pc lượn, Pc nhóm, và Saikei tức là Pc tạo cảnh trong khay.


Chậu rất quan trọng, kích thước, hình dáng màu sắc của chậu phải cân đối hài hòa với cây. Chậu
có các kiểu dáng như: kiểu cái trống, kiểu oval, kiểu hình chữ nhật, kiểu xiên Tokoname (chiều
cao gấp đôi chiều rộng của vành) ...
Dụng cụ gồm: cưa cắt nhánh, kéo xén, kéo cắt lá, kéo tỉa, đòn bẩy để uốn cành hay thân, keo dán
vết cắt, kìm lõm cắt cành nhỏ, kìm cắt cành lớn, dây đồng để uốn cành, xẻng bứng cây, chổi, lưới
bịt lỗ thoát nước, cái rây để rây đất...
Trên đây là những nét dẫn nhập khái quát để chúng ta có thể hình dung quá trình sáng tạo một
tác phẩm Bonsai vô cùng chi ly gian khổ, đòi hỏi sự kiên nhẫn lâu dài và những kiến thức cần
thiết thuộc về kỹ thuật chuyên môn, mà đã có nhiều sách hướng dẫn cụ thể đã xuất bản dành cho
các nghệ nhân mới vào nghề thực hành, sau đây xin kính mời quý vị tìm hiểu phần lý thuyết đại
cương về lịch sử và triết lý Bonsai.
ÐỊNH NGHĨA BONSAI
Bon: cái khay, cái chậu.
Sai: cây, trồng cây.
Bonsai là cây được trồng trong chậu, khay, được cắt tỉa tạo dáng theo một phương pháp đặc biệt,
mang đầy đủ những yếu tố thẩm mỹ và ấn tượng thiên nhiên sẳn có, hay nói một cách khác,
Bonsai là một cây hay một nhóm cây trong thiên nhiên được thu nhỏ lại trong gang tấc nhưng
vẫn mang nét cổ thụ, được trồng trong chậu, khay hay trên đá bằng một kỹ thuật, và nghệ thuật
riêng biệt. Vì thế người ta nói Bonsai là một nghệ thuật, là một tác phẩm sống, hay là một tác
phẩm điêu khắc sống.

Cái đẹp ở Bonsai là đơn giản, vùa đủ, hóa cách, mà quan trọng nhất là gợi ý, gợi ý về một điều gì
đó hơn là khẳng định. Người Nhật thường so sánh Bonsai với thể thơ cổ điển "Hai-Kai" của họ
chỉ có 17 âm tiết diễn tả một cách cô động súc tích và ẩn tàng một tình cảm hay một trạng thái
tinh thần dồi dào mãnh liệt.
Cũng có quan niệm cho rằng Bonsai là một hình thái nghệ thuật đơn nhất vì nó là sự hòa hợp
giữa nghệ thuật và nghề làm vườn. Cũng có người cho Bonsai là nghệ thuật của cái đẹp, có
người thì nói Bonsai là một hình thức đặc trưng của nghề làm vườn.
Tóm lại tùy theo quan niệm, trong khi người này xem Bonsai như là một trong những lẽ sống
đầy ý nghĩa thiêng liêng cao cả của tư tưởng, triết học, tôn giáo, thì người khác lại xem đó chỉ là
một thú vui lúc nhàn rỗi.
LỊCH SỬ BONSAI
Bonsai là một đặc trưng của đất nước Phù Tang, nhưng cái nôi của nghệ thuật này lại có nguồn
gốc từ Tàu.


Tranh và điêu khắc cổ cho thấy kiểng thu nhỏ đã có ở Tàu vào thời nhà Tần, TK thứ Ba sau CN.
Các tranh cổ đời Tống (960 -1280) vẽ cây lùn trong chậu dùng làm trang trí nội thất. Ðó là
những cây lùn thực sự trong thiên nhiên đã bị gió tuyết uốn nắn được bứng về trồng trong chậu.
Văn hóa Tàu ảnh hưởng sâu đậm đến văn hóa Nhật suốt thế kỹ thứ Tám sau Công nguyên, và
dường như lúc đó người Nhật xem Bonsai đích thực là một nghệ thuật, nhưng tài liệu ở giai đoạn
khởi đầu này không còn nhiều. Có một tập tài liệu Bonsai thuộc TK thứ 6 sau CN và những bức
tranh vẽ trên giấy cuộn vào TK 13, mô tả sự phát triển của cây trồng trong chậu, cho thấy Bonsai
là một nghệ thuật. Sau đó Bonsai xuất hiện rất nhiều trong hội họa, văn chương Nhật.
Hình Bonsai xuất hiện trong bức tranh Kasugaaongen - gengi của Takakane Takasshina vẽ năm
1309 trong đền Kasuga, thời Kamakura (1192 - 1333).
Một vở tuồng Nô nổi tiếng tựa là Hachi - no - ki (cây trong chậu) đã đề cao loại kiểng này. Thời
này bị ảnh hưởng Thiền sâu rộng trên nghệ thuật và đời sống hằng ngày. Các đề tài tôn giáo đã
gợi cảm hứng cho việc tạo Bon sai, được trưng bày ngoài trời như là biểu tượng tôn giáo về thiên
nhiên hơn là những loại hình nghệ thuật sống.
Ðến thời Muromachi (1334 - 1573) sắc thái Thiền hoàn toàn Nhật về mặt nghệ thuật bắt đầu hiện

ra. Tư tưởng Thiền thể hiện trong kiến trúc, tạo cảnh, cắm hoa, trà đạo v.v... Bonsai thời này khổ
nhỏ hơn được trưng bày trong nhà.
Thời Tokugawa (1603 - 1867) còn gọi là thời Edo là thời hoàng kim của Bon sai được ghi lại
trong nhiều sách có minh họa, kết hợp với triết lý Phật giáo là hòa bản ngã vào thiên nhiên đã
dẫn đến sự phát triển những kỹ xảo trong nghệ thuật Bonsai. Những người chuyên nghiệp sưu
tập Bonsai xuất hiện, đi tìm những cây lùn tự nhiên đẹp mắt trên các vùng núi non vách đá hải
đảo hiểm trở. Bonsai thường được dùng làm đề tài trong hội họa, điêu khắc gỗ, thơ Haiku, trà
đạo, cắm hoa... Sự trầm lặng sâu sắc tế nhị, hình dáng đường nét đẹp kín đáo là tiêu biểu của
Bonsai thời này.
Thời Minh Trị (1868 - 1912) xuất hiện kỹ thuật quấn dây kim loại để uốn thân cây. Trong các
thập kỹ 1870 và 1880 Tây phương bắt đầu hâm mộ. Năm 1914 cuộc triển lãm Bonsai đầu tiên tổ
chức tại Tokyo. Và từ năm 1934 trở đi hằng năm đều có triễn lãm các tác phẩm Bonsai do Viện
Bảo Tàng Trung ương Nghệ thuật Tokyo chủ xướng.
Bonsai kinh doanh trong kỹ nghệ vườn ươm ở nhiều nơi trên nước Nhật, có hằng trăm nghìn cây
Bonsai trẻ được trồng để chở đi bán.
Trong thời gian dài Bonsai là thú tiêu khiển của người quyền quý. Ngày nay được xem như là
một nghệ thuật và cũng là một thú tiêu khiển của tất cả mọi người.
Nghệ thuật là một quá trình mang thông điệp đến một thế giới hợp nhất qua mô tả bộ mặt thật
của đời sống trong những kết cấu thẩm mỹ được tạo dựng tùy thuộc vào quan niệm về cái đẹp và
tính hoàn thiện. Văn minh Ðông phương đặt nghệ thuật ở một vị trí khuôn phép mẫu mực hơn
văn minh Tây phương. Bonsai được tượng trưng như một hình thái nghệ thuật theo phong cách
cảm nhận bằng một phương tiện diễn đạt tinh thần mang tính trừu tượng nhiều hơn. Bonsai là


một bộ phận trong nền văn hóa Nhật qua nhiều thế kỹ mà mỗi thời đại đều có nhận xét đánh giá
khác nhau. Thông, tre, đào mơ, xuất hiện sớm nhất, kế đó là đỗ quyên, trà. Cây thích Nhật có
mặt vào TK 17. Sang TK 19 có nhiều sách viết về các loài cây lai ghép có tán lá đẹp. Từ đó cây
có hình dáng lá đặc biệt cũng được chú ý.
Ðến TK 20, Bonsai thực sự du nhập vào châu Âu, Mỹ , Úc, tuy nhiên đã có những cuốn sách viết
về Bonsai ở các nước Âu châu cuối TK 19. Năm 1909, tại Anh một cuộc triển lãm Bonsai được

tổ chức. Tại Mỹ, Bonsai nhanh chóng được ưa chuộng sau Thế chiến thứ hai. Một công nghệ
Bonsai to lớn đang phát triển ở CA. Trong các thập niên gần đây khắp các lục địa cũng tỏ ra ưa
thích Bonsai qua các hội Bonsai đuợc thành lập ở nhiều địa phương, kể cả trung ương. Có nhiều
sưu tập Bonsai ở các Vườn Bách Thảo khắp thế giới. Các nhu cầu về dụng cụ, thiết bị, sách báo
hướng dẫn kỹ thuật ngày càng gia tăng. Cuốn sách "Nghệ Thuật Cây Cảnh Nhật" của Yuki
Yoshimura và Giovanna M. Halford đã tái bản trên 30 lần. Cuốn "Kỹ thuật Bonsai" của Lê Công
Kiệt và Nguyễn Thiện Tịch đã tái bản trên 10 lần.
Ở VN, lớp huấn luyện kỹ thuật Bonsai đã được tổ chức lần đầu tại Trường Ðại học Tổng hợp
tháng 3/ 1991, từ đó có nhiều sách báo viết về Bonsai và Bonsai trở thành một hiện tượng lan
rộng khắp nơi. Ngay ở Ninh Hòa cũng đã có nhiều nghệ nhân Bonsai xuất hiện, họ đi đến tận các
vùng thâm sơn cùng cốc, các vách núi cheo leo để sưu tầm và bứng gùi về nhà. Họ còn ra đến
Phú Yên để săn nhặt và mua lại. Bonsai còn thịnh hành hơn trong các năm vừa qua nhờ sự tiếp
tay của một số Việt kiều hâm mộ đã gởi tiền về đầu tư, từ đó mọc lên những vườn Bonsai đẹp
mắt.
Trước năm 1975, tôi có đến hòn đảo Long Sơn thuộc tỉnh Bà Rịa, dân đảo nam nữ đều để tóc dài
và bới tóc, họ thờ Ðức Thánh Trần tại một ngôi nhà thờ lớn nhất đảo gọi tên là Nhà Lớn đứng uy
nghi như một ngôi đình trông ra mặt biển. Sân trước rất rộng, được trưng bày gần 50 chậu kiểng
lớn, những cây kiểng sù sì có tàn lá xinh đẹp như cổ thụ được thu nhỏ lại trong chậu, mà tuổi thọ
theo lời dân đảo phải từ 100 năm trở lên. Rất nhiều lính Úc đã tới đây để hỏi mua với giá rất cao,
hoặc đổi bất cứ thứ gì mà dân đảo muốn, nhưng dân đảo một mực từ chối viện lý do đó là những
Báu Vật thờ phượng Ðức Thánh Trần do tổ tiên truyền lại, với tư cách con cháu họ có nhiệm vụ
phải bảo vệ và gìn giữ. Nghe câu chuyện kể tôi thật vô cùng cảm kích!
Trong các năm gần đây ngoài các bộ sưu tập ở Tàu và Nhật, có bốn bộ sưu tập chính được trung
bày: Vườn sưu tập cây kiểng Bonsai Hoa Kỳ tại thủ đô Hoa Thịnh Ðốn là quà tặng của Nhật cho
Mỹ vào năm 1976, Vườn thực vật Brooklyn ở New York, Vườn thực vật Montréal ở Canada và
Viện bảo tàng cây kiểng Bonsai ở Heileberg Ðức đứng bậc nhất châu Âu gồm nhiều tác phẩm
tuyệt vời.
TRIẾT LÝ BON SAI
1 Nguồn gốc Bonsai từ Tàu, nhưng lại phát triển huy hoàng ở Nhật nơi mà thẩm mỹ, triết lý và
tôn giáo đã có từ lâu.

2 Shinto là tín ngưỡng của dân Nhật, mà tinh hoa là sự hòa hợp với thiên nhiên.
3 Triết lý Thiền với các khái niệm Wabi, Sabi, hợp với Kami làm thành bộ ba gây cảm hứng cho


Bonsai.
Kami là thần linh, là tinh thần hoặc động lực bên trong của sự việc, phẩm vật, thiên nhiên cây
cỏ...
Wabi là ý thức về hài hòa nội tâm, hạnh phúc và thỏa mãn, có thể trải qua bằng cách suy nghiệm
về sự bao la của thiên nhiên. Wabi hàm chứa khái niệm về nhẫn nhục, từ tốn, khi phải đối đầu
với thiên nhiên. Quan niệm chấp nhận thiên nhiên như thế không đặt con người là trung tâm mà
chỉ được xem là một thành phần của vũ trụ.
Sabi là thú vui sở hữu, chăm sóc, yêu thương các sự vật đã được con nguời biến đổi, cũng như
yêu thiên nhiên và sự trôi qua của thời gian, cũng tượng trưng cho sự giản dị, khắc khổ và tôn
nghiêm.
Kyuzo Murata, một bậc thầy hàng đầu ở Nhật có nhiều năm giữ nhiệm vụ bảo trì bộ sưu tập
Bonsai của Hoàng đế Nhật đã giải thích:
"Trong một thế giới sống vội vả, việc trồng cây Bonsai có thể dạy chúng ta rằng sự mất kiên
nhẫn thường dẫn đến thất bại... Sự tạo ra một cây Bonsai là một cách nhắc nhở chúng ta rằng:
thiên nhiên không phải là đầy tớ của con người...
Bonsai có thể định nghĩa như là một sự hòa hợp giữa thiên nhiên và nghệ thuật ...
Mục đích của Bonsai là nhái lại thiên nhiên...
Bạn thử tưởng tượng mình đang ngắm cảnh... sau đó bạn nhắm mắt lại và suy nghiệm. Có thể
bạn không nghĩ đến điều gì cả, nhưng đầu óc tâm hồn bạn tràn ngập một niềm vui sướng và hài
lòng nào đó. Cảm giác đó chính là Wabi. Tôi tin chắc mục đích tói hậu của Bonsai là tạo ra cảm
giác Wabi hoặc Sabi trong Bonsai. Tôi không có đủ kiến thức để giải thích cái tinh túy của Wabi
hay Sabi nhưng tôi nghĩ là tinh túy của triết lý là tìm sự thật, đức hạnh và thẩm mỹ, mà những
điều này đúng là tinh túy của Bon sai.
Cảm giác Wabi hay Sabi là cái gì gần như là khắc kỹ, kiên nhẫn, có thể dẫn ta đến Thiền của
Phật giáo... Theo tôi, cảm giác ấy là tình yêu, yêu cây cỏ, yêu con người."
BONSAI TÀU

Xin thêm phần này để chúng ta thấy Bonsai Tàu có nhiều điểm khác với Bonsai Nhật cũng như
Bonsai Nhật cũng có nhiều điểm khác với Bonsai VN và Tây phương.
Người Tàu đặc biệt thích bộ rễ phơi bày với gốc lớn u nần bể nát đầy hang hốc. Họ chú trọng
tổng thể, chấm phá hơn là chi ly đường nét, thích tự do phóng khoáng hơn là gò bó khuôn mẫu.
Họ say mê thưởng ngoạn vẻ đẹp của núi non, vì vậy bên cạnh Bonsai còn có đá, phụ kiện và họ
thành công với loại Bồn cảnh, Non Bộ.
Tóm lại, Bonsai xuất xứ ở Tàu, từ đời Tần, TK thứ Ba sau CN cách nay gần 1700 năm và phát
triển hoàn thiện ở Nhật hơn 1000 năm qua nhiều thời đại. Có nhiều quan niệm tư tưởng, triết lý


mang tính cách cao siêu huyền bí của Thần đạo, Thiền đạo... cho đến các quan niệm xem Bonsai
là nghệ thuật của cái đẹp như tác giả H. Tomlinson, một nghệ nhân hàng đầu ở Âu châu hiện
nay, nhưng theo tôi, cái cốt lõi của tinh thần Bonsai vẫn là nổ lực muốn đưa con người gần lại
với thiên nhiên, hòa hợp hòa đồng với thiên nhiên và yêu thương thiên nhiên như chính bản thân
mình.
KẾT LUẬN
Trước khi tạo ra loài người có hình dạng giống mình, Thượng Ðế đã tạo ra vũ trụ, thiên nhiên.
Thiên nhiên cây cỏ là nguồn sống là người bạn thân thiết của con người, nếu con người không
coi trọng, bảo vệ... để thiên nhiên biến mất thì trái đất sẽ là một bãi sa mạc của tử thần. Cũng
chính vì vậy mà 2500 năm trước, Lão Tử lập thuyết vô vi, kêu gọi con người trở về với Ðạo, với
Thiên nhiên, vì Thiên nhiên là Bà Mẹ Yêu Thương của con người.
Nếu nền văn minh kỹ thuật và đô thị hóa đã ngăn cách con người với thiên nhiên, cũng như sự
bận rộn căng thẳng trong cuộc sống hằng ngày đã làm cho con người ngày càng xa cách thiên
nhiên, thì Bonsai chẳng khác gì một lời thiết tha kêu gọi con người hãy mau mau quay trở lại.
Trở lại với Bonsai là trở lại với Thiên nhiên được thu nhỏ, nơi đó con người sẽ tìm lại được sự
bình yên thanh thản cho tâm hồn, cũng như tìm lại được chính mình từ khởi thủy, đó là tình yêu
vị tha mầu nhiệm giữa người với người và giữa người với thiên nhiên.
Nếu một ngày nào bạn chợt nhận ra tâm hồn mình như sa mạc cằn khô không còn một bông hoa
nào, không còn một chút màu xanh nào, thì bạn hãy nhanh chóng bẻ đôi ổ bánh mì mà bạn có,
như câu ngạn ngữ của người Hindu sau đây:

"Nếu tôi có một ổ bánh, tôi sẽ bẻ một nửa cho người nghèo, còn nửa kia tôi bán đi để mua cho
tâm hồn tôi một bông hoa huệ.
Cách nuôi dưỡng và chăm sóc Bonsai
Bonsai, cũng như Lan rất dễ trồng nhưng rất khó giữ nếu chúng ta trồng không đúng cách và không có thì giờ săn
sóc. Bonsai càng khó hơn Lan vì cách trồng trong châu cạn, đất rất mau khô. Phân bón nhiều quá cây se mọc um
tùm mất dạng Bonsai, phân ít, cây không đủ dinh dưỡng sẽ chết. Nước và ánh sáng cũng thế, cái gì cũng vừa đủ
không thừa không thiếu.

Chậu Bonsai:
Một trong các yếu tố quan trọng nhất sau chính loại cây được chọn là chậu. Chậu phải thích hợp
với loại cây, chậu tròn, chậu vuông, chậu hình chữ nhật, hình đa giác, hình bầu dục. Màu sắc của
chậu phải đồng điệu với cây tạo thêm sự duyên dáng cân bằng với cây. Nếu cây có dáng cổ thụ
mà chậu thì "trẻ" quá cũng thiếu "môn đăng hộ đối".
Có một chuyện vui về Bonsai là một du khách Mỹ đến trại cây mua một Bonsai, sau khi đồng ý


giá cả, người Mỹ trả tiền ngay. Nhưng khi vừa bước chân ra khỏi cửa người bán hàng mới nhận
ra giá bán chỉ tương xứng với cây Bonsai mà thôi, ông bèn chạy theo đòi tiền cái chậu; trước sự
ngạc nhiên của người bán hàng, người Mỹ quay lại nhổ trả cây Bonsai và quay lưng bước nhanh
với cái chậu trên tay... Câu chuyện thì có ý chê bai người Mỹ nhưng đáng để chúng ta ngẫm
nghĩ, vì trong các cuộc triển lãm Bonsai tôi có quan sát, các chậu đựng Bonsai nhiều cái là đồ cổ
trên trăm năm.
Ngoài chậu đựng, Bonsai còn phải đi kèm với rêu, nó tạo nên sự cổ phong và người Nhật thường
thích để đá đẹp chung với Bonsai hoặc để riêng bên cạnh để tăng lên sự nhịp nhàng (accent) của
cây.
Rêu thì có nhiều loại nhiều màu khác nhau: đa số rêu nhung xanh là thông dụng hơn cả; tôi đã
được thấy tận mắt rêu vàng, rêu nâu, rêu vàng đỏ, và có lần cả rêu màu tím thật lãng mạn.
Một cây Bonsai đẹp phải phơi cả rễ, có cây rễ phủ quanh cục đá (on the rock). Nếu một cây
Bonsai mà gốc "cấm dùi" thẳng vào mặt đất thì chẳng còn gọi là Bonsai được.
Như đã đề cập ở trên, môi sinh của Bonsai không được giàu quá cũng không nên nghèo quá.

Trong kỹ thuật Bonsai hình như hai chữ "quân bình" và "hòa điệu" (balance and harmony) là
luôn luôn phải được nghĩ đến trước khi, đang lúc và sau khi hoàn thành một cây Bonsai có tầm
vóc.
Trong khuôn khổ của bài này tôi chỉ có thể tóm lược mà không thể nào đi sâu vào chi tiết kỹ
thuật pha trộn đất, cắt rễ, quấn giây. Nó đòi hỏi chúng ta phải theo các lớp huấn luyện chuyên
biệt về Bonsai. Muốn đạt nghệ thuật Bonsai phải thực hành, vọc tay càng nhiều càng khéo, trăm
hay không bằng tay quen chỉ đúng một phần, phải thêm trăm hay không bằng hên. Cách hay nhất
là gia nhập một hội Bonsai địa phương, hiện có trên khắp các thành phố lớn, họp hàng tháng để
thực hành kỹ thuật Bonsai, có diễn giả khách được mời (guest speaker) để thuyết minh và phê
bình từng dạng thức (style) được thực tập, dần dần, tham gia triển lãm liên hội vùng và triễn lãm
quốc tế.


Cách pha trộn đất trồng Bonsai:
Một hỗn hợp pha trộn đất trồng Bonsai chung chung cho mọi thứ là: 3phần đất thịt (loam) + 1
hay 2 phần cát thô hay perlite + 1phần lá mủn hay Peat moss + 1/2 phần phân chuồng (cow
manure) + 1/2 thức ăn bằng xương nghiền nát (bone meal).
Không bao giờ dùng potting soil pha chế sẵn.
Ngoài ra tùy loại cây chịu acid hay loại cây chịu tính kiềm mà chúng ta nên thêm vôi vào hổn
hợp.
Nước và ánh sáng chiếm phần quan trọng còn lại trong việc săn sóc Bonsai.
Thường Bonsai loại xanh muôn thuở (evergreen), loại thông (coniferous) đều thích ở ngoài trời,
tưới bằng vòi nước cho thật ướt cả cây lẫn đất.
Loại theo mùa (deciduous) cần phải đem vào nhà vào mùa đông. Ðể lên một cái khay tưới thật
chậm, đợi cho nước thấm rồi lại tưới nữa, vừa tưới vừa "quán niệm" cho đến khi nào thấy nước
chảy tràn ra khay hãy thôi.
Những người theo trà đạo thiền tập có thể áp dụng bài quán niệm hơi thở:
Thở ra thở vào
Là hoa tươi mát
Là núi vững vàng

Nước tĩnh lặng chiếu
Không gian thênh thang
...sẽ tìm thấy được một hạnh phúc khó tả, một nguồn vui thanh khiết mang đến từ những đứa con
tinh thần mà chúng ta nuôi dưỡng bằng nước và bằng tình thương do ta tưới tẩm.
Kết luận: Bộ môn nghệ thuật nào cũng vậy, không thoát khỏi vài vấn nạn. Có người cho là ép
buộc cây đang tăng trưởng bị sống gò bó chật hẹp trong một cái chậu đẹp, rồi con bị quấn giây


để tạo hình tạo dáng là ác độc đối với cây. Phe chống này điển hình là phim Karate Kid III trong
đó ông Pat Morita bắt buộc đệ tử phải leo ghềnh thác cheo leo để trả cây về với môi sinh thiên
nhiên; hay nhà văn Quí Thể với "Cây Cổ Thụ Lùn" đề nghị đem trồng bonsai ra đất để có bóng
mát.
Phe mê Bonsai thì biện hộ là cây làm Bonsai được chăm sóc ưu ái, được chiều chuộng, được
ngưỡng mộ, được coi như gia bảo, được coi là quốc bảo làm tặng vật giữa quốc gia và quốc gia.
Vì thế có cây sống cả hàng mấy thế kỷ, nếu để ngoài thiên nhiên cây có thể đã chết từ lâu rồi.
Cây ơi cây, ước gì cây biết nói để loài người nhiều chuyện thôi cãi nhau nữa, và để cho các nghệ
nhân Bonsai được bày tỏ lòng ưu ái, thương mến cây một cách tự do mà không bị ai trách móc,
và được thực hành "nghệ thuật sống" cho quả đất này tròn hơn , vui hơn.
Chơi bonsai giúp bạn thư giãn, tĩnh tâm, gần với thiên nhiên. Dưới đây là bí quyết chăm sóc "người bạn"
này.
Bonsai có nguồn gốc từ Trung Quốc nhưng lại phát triển huy hoàng tại Nhật. Ngày nay, nó đã xuất hiện khắp thế
giới, nhất là ở các đô thị, nơi con người ít có cơ hội gần gũi với thiên nhiên.
Hãy cùng học cách chăm sóc bonsai nhé!
1. Nước: Do được trồng trong chậu hẹp nên bạn cần chú ý cách tưới nước cho bonsai. Khi thấy mặt đất có dấu hiệu
khô phải cung cấp nước cho cây ngay. Bạn tưới từ từ lên mặt đất, ướt cả tán cây, cành nhánh đến khi nước bắt đầu
nhỏ giọt ra lỗ thoát nước ở đáy chậu.
2. Chất lượng nước: Nước phải sạch, không có vôi, lợ mặn. Có thể dùng nước mưa hoặc nước sông không lẫn chất
bẩn, hóa chất độc. Nếu dùng nước máy, bạn phải để lắng qua một ngày đêm.
3. Thời gian tưới và bình tưới: Nên tưới cây vào buổi sáng trước khi mặt trời lên cao và buổi chiều lúc tắt nắng.
Bình tưới phải có lỗ thoát mịn để tạo ra các giọt nước thật nhỏ, đều, không làm hỏng lá.

4. Thay chậu khi nào? Sau một thời gian, chậu sẽ không đáp ứng được sự phát triển của cây. Bạn nên thay chậu khi
thấy rễ của bonsai dày đặc, cuộn xoắn lại thành một khối, chiếm hết thể tích của chậu.
5. Cách thay chậu: Bạn không được tưới nước trước khi thay chậu. Đầu tiên, nhẹ nhàng đưa gốc cây ra khỏi chậu.
Cắt bỏ những rễ đã chết hoặc thối. Chọn chậu khác có kích thước phù hợp hơn, rải một lớp đất thô, hạt to vào đáy
chậu.
Phủ kín quanh chậu một lớp đất phù hợp với bonsai. Đặt cây vào chậu, rải đất lên, một tay giữ cây, một tay lắc nhẹ
để đất phủ đều. Sau đó tưới nước, đặt cây vào chỗ ít nắng (tránh nắng trực tiếp).
6. Đất: Khi thay đất, bạn nhớ cho thêm phân bón. Thời gian thay đất cho bonsai có rễ mọc khoẻ, hút nước nhiều là 1
năm/ lần.
7. Tỷ lệ đất: Chọn đất thay thế thích hợp với từng loại cây. Ví dụ cây lá kim (thông, tùng), thành phần đất bao gồm:
70% đất thịt, 30% đất pha cát. Cây lá rộng: 60% đất thịt, 30% đất pha cát, 10% lá mục nát.
8. Tắm nắng: Bonsai cần được đưa ra ngoài trời sau 1 - 2 ngày ở trong nhà. Lưu ý, những cây lá dày không cần tắm
nhiều bằng cây lá mỏng.
Tránh đặt bonsai ngay dưới máy lạnh.
9. Cắt tỉa: Tỷ lệ các phần của bonsai phải phù hợp với dáng dấp của cây trong thiên nhiên. Chính vì thế, bạn có thể
cắt tỉa để tạo dáng mới hoặc nhằm tu bổ, duy trì dáng đã có từ trước.


10. Bón phân cho cây: Nên dùng phân hữu cơ để bón cho bonsai. Khi cây bắt đầu ra hoa, bạn dùng phân có nhiều
lân, đạm để hoa nở lâu hơn.
Trên thị trường hiện có bán phân không mùi. Tốt nhất, nên bón định kỳ 1 -2 tháng/ lần cho cây.
11. Dụng cụ chăm sóc: Bộ cắt tỉa chuyên dụng, cào rễ cây, thùng, ống dẫn nước tưới cây, dây để chằng cây theo ý
muốn...là những vật dụng cần thiết

Dáng thế thập toàn cây cảnh cổ
10 loại cây hoa cảnh dạng thế (thập toàn) tạo thành 3 bộ chính làm cốt lõi cho nghệ thuật
bonsai. Đó là: Tứ Linh, Tứ Quý và Tam Đa.

1. Bộ Tứ Linh gồm 4 loại cây: Đa, Sung, Sanh, Si ứng với tứ hình trong động vật: Long, Lân,
Quy, Phụng.

2. Bộ Tứ Quý gồm 4 loại cây: Tùng, Trúc, Cúc, Mai hợp với tứ thời (Xuân Tùng, Hạ Trúc, Thu
Cúc, Đông Mai) thể hiện ước vọng vĩnh cữu của con người.
3. Bộ Tam Đa gồm 3 loại cây: Sung, Lộc Vừng, Vạn Thọ, ứng với Phúc – Lộc – Thọ
Chơi cây cảnh là một nếp văn hoá truyền thống của dân tộc ta. Ban đầu thú chơi này chỉ có
những gia đình quyền quý. Ngày nay, thú chơi cây cảnh đã phổ biến đến nhiều tầng lớp, đặc biệt
lớp người lớn tuổi. Ông cha ta đã giao lưu văn hoá với các nước lân bang, trong đó có sinh vật
cảnh để tạo ra một phong cách riêng, phù hợp với khí hậu tự nhiên của nước ta. Các cụ thường
nói: yêu cảnh, yêu hoa hoá ra yêu đời.
Thường khi chơi cây cảnh đó là những cây được trồng, chăm sóc trong chậu, tiếng Nhật gọi là “
bonsai”. Ngày nay ta gọi theo kiểu thông thường là “bồn cảnh”. Bonsai là thú chơi cây cảnh của
người Nhật được du truyền từ Trung Quốc từ thế kỉ XII-XIII. Cây cảnh trồng trong
chậu được các nhà truyền bá triết lý của mình khắp châu á, trong đó có Việt Nam.
Nhìn một chậu bonsai, ta sẽ thấy tập trung trọn vẹn hay một phần vũ trụ. trong cái nhìn tổng thể,
ta sẽ thấy được cái hùng vĩ của một cây đại thụ trong thiên nhiên. Ngoài ra còn cảm nhận được
mối giao hoà giữa thiên nhiên và con người, thể hiện triết lý con người có thể hoàn thiện thiên
nhiên chứ không thể sáng tạo thiên nhiên.
Để được những chậu cây cảnh trước tiên phải lấy cây từ nơi hoang dã như sung, si, thông, trắc
cũng có thể cấy ghép ở vườn, trồng vào chậu như khế, me, tùng, mai...
Những sân cảnh của những nghệ nhân đầy tâm huyết với nghệ thuật chấp nhận từ 10 – 20 năm
để hoàn chỉnh một cây thế với những nguyên tắc tạo hình tỷ mỷ và nghiêm ngặt. Gây dựng một
chậu cây cảnh lâu năm không phải dễ dàng ai cũng làm được, huống hồ là cả một vườn cảnh.


Mỗi người có cách cảm nhận khác nhau và vì thế bồn cảnh cũng có những kiếu dáng khác nhau.
Người lớn tuổi, tính tình mô phạm, thích kiếu dáng chịu ảnh hưởng của nho giáo, thể hiện những
thế cây: Phúc - Lộc – Thọ, ngũ phúc, phu tử, mẫu tử, huynh đệ, bằng hữu... Người trẻ tuổi thích
phóng khoáng, lãng mạn thì tạo thế cây hoành, thế cây nằm ngang hoặc trễ đổ xuống như dòng
thác.
Chơi cây cảnh, các cụ ngày xưa chú ý 4 yếu tố: nhất hình, nhì thế, tam chi, tứ diệp. Chính vì vậy,
ta thấy cây cảnh uốn lượn thành 3 tầng, 4 đoạn thân, 5 chùm nhánh là để tượng trưng cho tam

cương ( quần thần, phu tử, phu phụ ), ngũ thường ( nhân, lễ, nghĩa, trí, tín ), tam tòng ( tại gia
tòng phụ, xuất giá tòng phu, phu tử tòng tử ) và tứ đức ( công, dung, ngôn, hạnh ).
Các nghệ nhân còn sáng tạo nghệ thuật chơi cây cảnh với đặc tính nhân cách hoá cây thành
những con vật gần gũi trong thiên nhiên như: nai, ngựa... đến những loài vật có hình tượng như:
cá hoá rồng, bộ rễ với nét rồng, thường gặp hất là thế rồng lên, (Thăng long ), rồng xuống ( hạ
long, long giáng ) hay thế rồng bay hoặc cuồn cuộn cả một đàn rồng mẹ, rồng con ( quần long ).
Chơi cây cảnh lên đến hoàn thiện khi các cụ lấy 10 cây hoa cảnh dáng thế ( thập toàn ) tạo thành
3 bộ chính làm cốt lõi cho nghệ thuật bonsai. Đó là tứ linh, tứ quý và tam đa.
Tứ linh gồm 4 loại cây: đa, sung, sanh, si ứng với tứ hình trong động vật: long, lân, quy, phụng.
Đây là những cây gỗ lưu niên cùng họ hàng ruột thịt với nhau, chịu được nắng mưa mà vẫn 4
mùa xanh tươi, nhân giống dễ dàng bằng vô sinh ( giâm, triết, ghép ).
Bộ tứ quý gồm: tùng, trúc, cúc, mai ứng với tứ bình, hợp với tứ thời ( xuân tùng, hạ trúc, thu cúc,
đông mai ) thể hiện ước vọng hạnh phúc vĩnh cửu của con người.
Bộ tam đa gồm 3 loại cây: sung, lộc vừng, vạn thọ, ứng với Phúc- Lộc- Thọ.

Chăm sóc cây Mai sau Tết
Vấn đề chăm sóc cây Mai sau Tết rất là quan trọng, được nhiều người quan tâm, vì cây
Mai đã bị hành hạ, bỏ đói, bỏ khát, không được chăm sóc tưới tiêu trong mấy ngày Tết.
Bây giờ cây Mai bị tàn tạ, lá xanh mét, mỏng manh yếu ớt. Do đó chúng ta cần phải tập
trung chăm sóc lại cây Mai ngay :

A . Đối với cây Mai đã trồng trong chậu từ trước


Dù đã tháp ghép hay chưa tháp ghép cũng vậy, nếu đã bị đem vô nhà trang trí, để nơi râm
mát suốt mấy ngày Tết thì cây Mai đã bị thiếu nước, thiếu nắng và thiếu dinh dưỡng ! Chúng ta
cần phải :

a) Đem cây mai ra ngoài trời từ từ phơi nắng trở lại, nghĩa là đem cây Mai ra để
ngoài nắng dịu trước, vào buổi sáng, đến trưa phải che bớt ánh nắng trực tiếp hoặc đem vô để

chỗ ít nắng. Nếu sau Tết mà đem cây Mai ra phơi nắng trực tiếp, đột ngột thì cây Mai sẽ bị héo
hết lá non. Cho nên chúng ta phải đem ra phơi nắng từ từ, cho cây Mai quen dần. Mấy ngày đầu,
chỉ đem cây Mai ra phơi nắng vài ba tiếng, mấy ngày sau tăng dần, phơi nắng lâu hơn, cho quen
với nắng, rồi mới đem để ra ngoài nắng 100%.

b) Cắt tỉa bớt chồi lá non dư thừa và những cành nhánh quá dài :
Chúng ta đều biết sau Tết là mùa xuân, khí hậu mát mẻ cây cỏ đều sinh sôi nảy nở, đâm
chồi nhảy tược. Với cây Mai vàng thấy rỏ hơn, hàng trăm chồi, hàng ngàn lá non đua nhau mọc
lên đầy cành nhánh, xanh mướt cả cây, mỗi tược non có thể dài ra từ 10-20cm. Chúng ta cũng
phải nghiên cứu thật kỹ, xem nên tỉa bỏ bớt tược nào, để lại tược nào cho hài hòa. Nếu là cây
Mai đã ghép rồi thì phải thẳng tay cắt bỏ hết những nhánh nào không phải xuất phát từ nhánh
ghép, để tập trung nuôi nhánh ghép. Thí dụ : như gốc ghép là gốc Mai tứ Quí thì tất cả những
tược non nào mọc lên trực tiếp từ gốc Mai Tứ Quí đều phải cắt tỉa bỏ hết vì nhánh mai tứ quí
mọc lên từ gốc cây mẹ, ví như là con ruột, rất mạnh, tranh dành hết dưỡng chất, còn những
nhánh Mai ghép thêm vào, coi như là con ghẻ, không thể nào tranh giành lại được đầy đủ dưỡng
chất nên sẽ ốm yếu và chết dần chết mòn, nhất là những nhánh Mai ghép có hoa màu trắng, càng
dễ chết hơn vì giống Mai trắng là loại yếu nhất (vì lý do nầy mà cây Mai ghép thường bị chết
nhánh ghép do không cắt bỏ hết những nhánh mọc lên từ cây mẹ) . Việc cắt tỉa cành nhánh cũng
rất quan trọng nên nghiên cứu cho thật kỷ để tỉa bỏ cho đúng những nhánh dư thừa, hầu tạo cho
cây Mai sau nầy có được hình dáng tròn trịa cân đối mới đẹp.


c) Kế đến cũng nên lảy bõ hết trái non :Sau Tết cây Mai đậu rất nhiều trái , nếu không
tỉa bõ thì cây Mai phải nuôi thêm trái càng mất thêm nhiều dưỡng chất, sẽ suy yếu, chậm phát
triển, trừ khi chúng ta cần nuôi hạt để lấy giống gieo trồng sau này, nhưng cũng tỉa bỏ bớt những
trái nhỏ lép để nuôi dưỡng những trái còn lại được to mập. Khi gieo trồng làm giống, cây con
mới mọc lên đều và mạnh khõe hơn.

B. Trường hợp những cây Mai đã trồng ở đất vườn
Cây Mai đã trồng ở đất trước sân nhà hoặc trồng trên líp thì ít mất sức hơn nhưng cũng

phải nghiên cứu cắt tỉa bỏ những cành nhánh dư thừa và tỉa bỏ hết những trái non, càng tốt.

C. Cũng là thời điểm thuận tiện để chuẩn bị tháp ghép
Mùa xuân là mùa tháp ghép. Muốn tháp ghép các loại Mai giống mới có hoa màu sắc đẹp
hơn, cánh hoa to hơn, thì phải nghiên cứu cưa cắt bỏ ngay từ bây giờ những nhánh nào muốn
ghép thêm, để dưỡng cho tược non sớm mọc ra kịp thời tháp ghép sau vài tháng tới, khi các tược
non này to cỡ bằng đầu đũa ăn, là ghép tốt nhất. Như vậy đến Tết năm sau, cây Mai ghép này sẽ
kịp ra hoa to đẹp, đúng theo yêu cầu giống mới, để trang trí chơi được.

D. Bón phân là phần quan trọng nhất, có 2 cách bón : bón lót và bón thúc.
Sau Tết, cây Mai mất sức cần phải bón phân ngay, để kịp bồi dưỡng cho cây Mai. Vấn đề
là nên bón phân như thế nào?Nên chọn loại phân gì ? để tiện lợi và hiệu quả cao ?

a) Bón lót là bón làm nền bằng những loại phân hữu cơ, như phân chuồng để sử dụng lâu
ngày, vì phân hữu cơ tan ra từ từ, lâu bền hơn và khi phân hủy biến thành chất mùn, làm cho đất