ĐẠI HỌC HUẾ
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC
KHOA NGỮ VĂN

NGUYỄN CÔNG HẬU

KHÔNG GIAN, THỜI GIAN NGHỆ THUẬT
TRONG TIỂU THUYẾT MẶT TRỜI VẪN MỌC
CỦA ERNEST HEMINGWAY

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP
KHÓA 36
Ngành: Văn học

Huế, 2016


ĐẠI HỌC HUẾ
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC
KHOA NGỮ VĂN

NGUYỄN CÔNG HẬU

KHÔNG GIAN, THỜI GIAN NGHỆ THUẬT
TRONG TIỂU THUYẾT MẶT TRỜI VẪN MỌC
CỦA ERNEST HEMINGWAY

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP
KHÓA 36
Ngành: Văn học

Giáo viên hƣớng dẫn:
TS. NGUYỄN HỒNG DŨNG

Huế, 2016


Lời Cám Ơn
Để hoàn thành tốt được khóa luận tốt nghiệp này, lời đầu tiên tôi
xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành và sâu sắc nhất đến TS. Nguyễn
Hồng Dũng, người thầy đã tận tâm hướng dẫn, chỉ bảo, động viên và
giúp đỡ tôi trong quá trình nghiên cứu và thực hiện đề tài này.
Ngoài ra tôi cũng xin chân thành cám ơn đến các thầy cô giáo
trong tổ Văn học nước ngoài cùng các thầy cô trong khoa Ngữ Văn,
Trường Đại Học Khoa Học Huế đã tạo điều kiện tốt nhất cho tôi
học tập và nghiên cứu tại trường.
Cuối cùng, tôi xin chân thành gửi lời cám ơn đến gia đình, người
thân, bạn bè đã luôn bên cạnh tôi và giúp đỡ tôi để có điều kiện tốt nhất
để thực hiện khóa luận tốt nghiệp này!
Huế, tháng 5 năm 2016
Sinh viên
Nguyễn Công Hậu


MỤC LỤC
Trang
MỞ ĐẦU........................................................................................................................ 1
1. Lý do chọn đề tài .................................................................................................... 1
2. Lịch sử vấn đề ......................................................................................................... 6
3. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu ............................................................................ 8
4. Phương pháp nghiên cứu ....................................................................................... 9

5. Đóng góp của khóa luận ........................................................................................ 9
6. Cấu trúc khóa luận.................................................................................................. 9
CHƢƠNG 1. KHÔNG GIAN NGHỆ THUẬT TRONG MẶT TRỜI
VẪN MỌC .................................................................................................................... 10
1.1. Không gian sinh hoạt đời thường .................................................................... 11
1.2. Không gian thiên nhiên, phong tục.................................................................. 19
CHƢƠNG 2. THỜI GIAN NGHỆ THUẬT TRONG MẶT TRỜI
VẪN MỌC .................................................................................................................... 28
2.1. Thời gian sinh hoạt trong Mặt trời vẫn mọc ................................................... 29
2.2. Thời gian phong tục .......................................................................................... 43
CHƢƠNG 3. KHÔNG GIAN, THỜI GIAN NGHỆ THUẬT VÀ
NHỮNG VẤN ĐỀ THI PHÁP KHÁC TRONG MẶT TRỜI VẪN MỌC ...... 55
3.1. Vị trí của không gian và thời gian nghệ thuật trong Mặt trời vẫn mọc ........ 55
3.1.1. Vị trí của không gian nghệ thuật trong Mặt trời vẫn mọc ....................55
3.1.2. Vị trị của thời gian nghệ thuật trong Mặt trời vẫn mọc ........................58
3.2. Sự tương tác của không gian thời gian với những yếu tố khác trong Mặt
trời vẫn mọc .............................................................................................................. 61
3.2.1. Không gian - thời gian với những vấn đề thi pháp khác ......................61
3.2.2. Không gian - thời gian nghệ thuật và nguyên lý “ Tảng băng trôi” ....62
KẾT LUẬN ................................................................................................................. 67
TÀI LIỆU THAM KHẢO


1

MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Hemingway là một nhà văn lớn với một tư tưởng nhân đạo và nhiều
quan niệm tiến bộ. Ông chiếm một vị trí quan trọng trên văn đàn thế giới. Ở
Việt Nam, ông từng biết đến là một con người vĩ đại với việc đã từng lên

tiếng chống chiến tranh xâm lược Việt Nam của Mỹ. Hemingway đã để lại
nhiều tác phẩm lớn nói lên nhiều vấn đề bức thiết của xã hội, như lên tiếng về
việc bạo lực, chống các thế lực gây chiến đồng thời ca ngợi sức mạnh và khát
vọng của con người. Tác phẩm của ông không những có tiếng vang lớn ở
trong nước mà còn ở nước ngoài, trong đó có Việt Nam.
Ernest Hemingway là con thứ hai trong một gia đình gồm 6 anh chị em.
Ông sinh ngày 21.7.1899, tại Oak Park, một thành phố nhỏ ngoại ô Chicago,
bang Illinois, Hoa Kỳ. Cha Hemingway là Clarence Edmonds Hemingway.
Ông làm nghề bác sĩ nhưng rất đam mê thể thao, thích săn thú và câu cá. Mẹ
ông là Grace Hall Hemingway, một giáo viên. Bà là người ngoan đạo, xuất
thân từ một gia đình thượng lưu thấm nhuần tư tưởng Thanh giáo và có tài
năng âm nhạc. Bà luôn muốn hướng Hemingway về tôn giáo và âm nhạc
nhưng bà sớm thất vọng, bởi trong khi học thanh nhạc ông luôn tranh thủ giờ
nghỉ giải lao để biến lớp học thành sàn đấm bốc. Hemingway ít chịu ảnh
hưởng từ phía người mẹ. Trái lại ông chịu ảnh hưởng từ người cha nhiều hơn.
Ông thường cùng cha đi câu cá và xem các môn thể thao. Có lẽ chính vì thế
mà hình ảnh thiên nhiên cùng các đề tài câu cá, săn bắn, thể thao thường
xuyên xuất hiện trong các tác phẩm của ông. Tuy nhiên, sinh ra trong hoàn
cảnh và điều kiện chịu sự ảnh hưởng của cả cha lẫn mẹ như vậy nên tạo điều
kiện cho Hemingway phát triển toàn diện hơn, tạo nên một Hemingway - con
người hành động và một Hemingway - con người nghệ sĩ. Khi còn học ở


2
trường trung học phổ thông Oak Park, ông đã tham gia nhiều câu lạc bộ và
đồng thời cũng cộng tác với nhiều tờ báo để phát huy khả năng sáng tác văn
chương của mình. Các thầy cô giáo trong trường học đã động viên, khích lệ
và hướng dẫn cho ông khi ông tham gia viết báo, làm thơ và viết truyện ngắn
cho tờ báo của trường. Tháng 4- 1917, nước Mỹ tham gia vào cuộc thế chiến
thứ nhất. Hemingway đã đăng ký tham gia quân đội nhưng không được vì lý

do mắt kém. Ông đã xin vào làm phóng viên cho tờ báo “Kandas City Star” –
lúc đó là một trong những tờ báo lớn của Mỹ. Thời gian bảy tháng làm phóng
viên cho tờ “Ngôi sao” đã giúp ích rất nhiều cho sự hình thành phong cách
viết văn của Hemingway sau này. Không muốn mình chỉ dừng lại là một
phóng viên, một nhà văn, ông khao khát một cuộc sống xa rộng hơn và đã đến
với cuộc sống châu Âu đang trong thời chiến với bao hiểm nguy rình rập.
Tháng 4 - 1918, sau nhiều lần đăng kí không thành thì Hemingway đã
được gọi nhập ngũ và chiến đấu ở Ý, lái xe Hồng thập tự trong quân đội rồi
sau đó sung vào lục quân Aridi nổi tiếng. Ông chiến đấu rất xông xáo, vượt
qua mọi thử thách khó khăn . Ông bị thương và nằm viện trong ba tháng. Kết
thúc chiến tranh, tháng 1 – 1919, khi trở về ông được thăng chức thiếu úy và
thưởng huy chương bạc và mang trong mình một số vết thương cùng với
những sự thật, nỗi ám ảnh trong chiến tranh mà ông đã từng chứng kiến, sau
đó ông viết những tác phẩm lên án chiến tranh đế quốc. Ông đã cộng tác với
tờ báo “Ngôi sao Toronto hàng tuần” (Toronto Star Wekly” như là một nhà
văn viết chuyên mục.
Mùa thu năm 1920, ông đến Chicago cộng tác với tờ báo “Diễn đàn
Chicago” và trở nên nổi tiếng. Trong hoàn cảnh đó, những sáng tác của nhà
văn Sherwood Anderson đã ảnh hưởng rất lớn đến cảm quan nghệ thuật trong
những sáng tác của ông trên bình diện phong cách và chủ đề. Và cũng trong
thời gian ở đây, ông đã gặp và yêu Hadley Richarson - Ủy viên thường trực


3
hội nghệ sĩ ở Chicago, rồi sau đó hai người tổ chức đám cưới vào tháng 9 1921. Tháng 12 – 1921, ông cùng vợ sang Pháp với tư cách là phóng viên ở
châu Âu cho tờ “Ngôi sao”. Từ đó ông hoạt động bao quát cả châu Âu.
Từ năm 1922, chủ nghĩa phát xít của Mussolini thắng thế ở Ý.
Hemingway là một trong số những nhà văn sớm nhận ra tai họa của chủ nghĩa
phát xít. Ông lăn lộn trong chiến trường, chứng kiến cảnh đau thương của
người dân nên ông đã có những bài phóng sự trình bày thực tế trong chiến

tranh và nêu lên quan điểm nhân đạo của ông. Tháng 1 - 1923, tờ báo “Ngôi
sao” đã cử ông sang Lausanne (Thụy Sĩ) để thông tin về Hội nghị giải quyết
xung đột Hy Lạp - Thổ Nhĩ Kỳ. Tập sách xuất bản đầu tiên vào tháng 8 –
1923, đó là Ba truyện ngắn và mười bài thơ. Tiếp đến năm 1924 là tập Trong
thời đại chúng ta. Năm 1927, tập truyện Đàn ông không có đàn bà (Men
WithoutWomen) được xuất bản và bán chạy. Trong những năm từ 1923 1938, ngoài 49 truyện ngắn, 10 bài thơ và 1 vở kịch, Hemingway còn cho ra
đời tiểu thuyết: Mặt trời vẫn mọc (1926), Giã từ vũ khí (1929). Chính “Giã từ
vũ khí làm cho ông trở nên nổi tiếng và giàu có, vì trong 4 tháng, truyện này
đã bán hết 80.000 cuốn, được dựng thành kịch và phim. Ngoài ra còn có
những tác phẩm khác như: Những thác nước mùa xuân (1926), Chết trong
chiều tà (1932), Những ngọn đồi xanh châu Phi (1935), và sau đó ông cũng
đã thành công với những truyện ngắn tiếp theo như Hạnh phúc ngắn ngủi của
Macomber và Tuyết trên đỉnh Kilimajaro (1936) và Có hay không có (1937).
Cuộc nội chiến Tây Ban Nha xảy ra năm 1936, thì năm 1937 Hemingway đã
nhận làm phóng viên mặt trận cho một tờ báo Mỹ ở Tây Ban Nha. Trong
những năm 1930 - 1937, tại các buổi tiệc tùng ở Holywood, ông đã tuyên
truyền và quyên tiền ủng hộ cho chính phủ Cộng hòa. Năm 1938, vở kịch Đạo
quân thứ năm ra đời và gây nhiều tiếng vang lớn trên toàn thế giới. Và một
bước chuyển đổi trong tư tưởng Hemingway được đánh dấu bằng tác phẩm


4
nổi tiếng Chuông nguyện hồn ai (1940), được viết trong vòng 18 tháng. Ở
Mỹ, sau khi xuất bản 200.000 cuốn đã bán hết và nó đã trở thành “ Quyển
sách của tháng”. Hemingway được Holywood đề nghị trả 136. 000 đôla cho
tác quyền làm phim Chuông nguyện hồn ai.
Thế chiến thứ II kết thúc, ông trở lại sống và làm việc ở thành phố nhỏ
Paulo, nước Cuba. Trong thời gian này, ông tiếp tục cho xuất bản những tác
phẩm: Qua sông và dưới vòm cây lá (1950), Ông già và biển cả (1952). Ông
được giải thưởng Pulizer vào năm 1953. Năm 1954, Viện Hàn lâm khoa học

Thụy Điển đã trao tặng Hemingway giải Nobel văn học. Từ đây ông ít xuất
bản tác phẩm mới. Năm 1960, ông rời Cuba về Mỹ chữa bệnh, nhưng bệnh tật
dày vò ông nên ông không thể viết được.
Ngày 2 - 7 - 1961, người ta phát hiện ra ông đã chết với một viên đạn từ
khẩu súng nạm bạc quen thuộc của ông bắn vào đầu. Cái chết đó đến bây giờ
vẫn được coi như là tự sát. Và cho dù ông chết dưới bất kỳ một nguyên nhân
nào thì cuộc đời và sự nghiệp của ông vẫn trường tồn theo lịch sử. Tác phẩm
của ông vẫn sống mãi trong tâm hồn người đọc thách thức với thời gian, là
minh chứng cho một tài năng, một tâm hồn người nghệ sĩ luôn cống hiến hết
mình cho văn chương. Hemingway được đánh giá là một nhà văn vĩ đại, ông
viết nhiều thể loại nhưng thành công chủ yếu là ở truyện ngắn và tiểu thuyết.
Trong sự nghiệp của Hemingway, Mặt trời vẫn mọc là tác phẩm có giá
trị đặc biệt. Đây là cuốn tiểu thuyết đầu tay và nó đã cho ta thấy được tài năng
và phong cách sáng tác của ông. Cho đến cuối thế kỉ XX, Mặt trời vẫn mọc
vẫn được đánh giá rất cao: tác phẩm tiêu biểu cho nghệ thuật đối thoại của
Hemingway và cho cả nguyên lý “tảng băng trôi” của ông. Hoàn cảnh ra đời
của Mặt trời vẫn mọc là lúc ông sang Tây Ban Nha và bị cuốn hút bởi xứ sở
của những đấu sĩ bò tót và những cuộc chiến. Ông viết tác phẩm này và cho ra
đời vào tháng 10 - 1926 và đã gây được nhiều tiếng vang trong giới phê bình


5
và công chúng. Đây là cuốn tiểu thuyết nói về chiến tranh một cách chân thực
nhất. Chiến tranh đã cắt đứt “công cụ” của con người nhưng không dập tắt
được lòng ham muốn của họ. Đây cũng là một trong số những cuốn sách rất
hiếm nói lên được những ảnh hưởng trong phong cách ứng xử, lời ăn tiếng
nói của con người đương thời. Tác phẩm kể về Jake và nhóm bạn của anh. Họ
ra khỏi chiến tranh, bước vào cuộc sống đời thường nhưng vẫn bị chiến tranh
ám ảnh. Họ sống cuộc sống của những thanh niên thuộc “thế hệ vứt đi”. Cuộc
đời họ là những tháng ngày ăn chơi say xỉn. Họ uống rượu, đi câu và đặc biệt là

tham dự lễ hội đấu bò ở Tây Ban Nha. Họ sống đồng nghĩa với lãng quên. Họ
sống gấp để rồi chết gấp bởi thế gian này ngoài những cuộc chơi đó ra thì có còn
gì là ý nghĩa. Trong tác phẩm, ngoài Jake và Brett là hai nhân vật chính, còn có
nhiều nhân vật như nhà văn Cohn, Bill, Mike, Francis, Romero, ...
Trong một tác phẩm văn học, thì yếu tố không gian và thời gian là hai
yếu tố không thể thiếu vì đó là hình thức cơ bản để nhà văn triển khai câu
chuyện và xây dựng được nên đặc sắc nghệ thuật riêng cho tác phẩm. Không
gian và thời gian được đưa vào tác phẩm như là những thành tố cốt lõi làm
nên giá trị cho tác phẩm. Và sự kết hợp không gian và thời gian của tác giả đã
giúp cho nhà văn chuyển tải trọn vẹn nội dung, tư tưởng của mình vào trong
tác phẩm. Ở Việt Nam có rất nhiều công trình nghiên cứu về tác giả và tác
phẩm của Hemingway về nhiều khía cạnh. Tuy nhiên, ở đây chúng tôi lại tiếp
tục nghiên cứu về ông, một tác giả quen thuộc của độc giả Việt Nam và vấn
đề nghiên cứu của chúng tôi đó là Không gian và thời gian nghệ thuật trong
tác phẩm Mặt trời vẫn mọc. Ở trên đây, chúng tôi đã nhắc đến Hemingway là
thiên tài trong nghệ thuật tự sự cũng như xây dựng được không gian và thời
gian đặc trưng cho tác phẩm. Mặt trời vẫn mọc là cuốn tiểu thuyết chứa đựng
cả hai yếu tố đó và đó cũng là lí do để chúng tôi lựa chọn đề tài này.


6
2. Lịch sử vấn đề
Có rất nhiều công trình nghiên cứu và giới thiệu tác phẩm của ông trên
toàn thế giới, từ khi ông còn sống cho đến khi ông đã qua đời. Ở Việt Nam,
tác phẩm của ông được dịch ra và được đông đảo độc giả đón nhận. Ông là
một trong số những tác giả có tác phẩm được dịch ra và đưa vào giảng dạy ở
các bậc phổ thông, cao đẳng và đại học. Hai tiểu thuyết của ông được giới
thiệu năm 1960, đó là Chuông nguyện hồn ai và Ông già và biển cả. Tuy
nhiên ở Việt Nam lúc này công trình nghiên cứu về Hemingway rất ít ỏi, chủ
yếu là các bài giới thiệu như: Phạm Thành Vinh giới thiệu về Chuông nguyện

hồn ai và Huy Phương giới thiệu về Ông già và biển cả. Ngoài ra còn có một
số bài tiểu luận nhưng cũng chỉ dừng ở mức độ tư liệu: Đọc Ông già và biển
cả (Phong Lê, Tạp chí Văn học, số 6 , 1962); Hemingway và những tác phẩm
tiêu biểu của ông (Lê Đình Cúc, Tạp chí Văn học, số 7, 1976). Trước năm
1975, thì tình hình nghiên cứu về Văn học Mỹ nói chung và Hemingway nói
riêng rất lẻ tẻ chưa đi sâu vào nghiên cứu những vấn đề thuộc thi pháp nghệ
thuật, mà chỉ chủ yếu là giới thiệu sơ qua về các hiện tượng văn học và các
tác phẩm. Đến năm 1980, thì việc nghiên cứu Hemingway qui mô hơn. Người
ta chú ý hơn về cuộc đời và sự nghiệp sáng tác của ông, tiêu biểu là Bi kịch
Hemingway (Lê Đình Cúc, Tạp chí Văn học, số 6, 1983). Năm 1984, Vương
Trí Nhàn có bài viết Sự tham gia của các nhân vật trong chiến tranh: trường
hợp Hemingway. Đến năm 1986, Vương Trí Nhàn có thêm bài viết Bắt đầu từ
chỗ đứng của một người lính. Cũng trong năm này, có một số bài viết về
Hemingway được đăng trên các tạp chí. Đó là các bài: Hemingwey, con người
cuộc đời, năm tháng (Lê Đình Cúc); Ernest Hemingwey, nhà văn và nhà báo
bậc thầy về đề tài chống chiến tranh đế quốc (Nguyễn Tuấn Khanh)… Đến
nay, đã có bốn luận án Tiến sĩ về Hemingway: Tiểu thuyết viết về chiến tranh
của Hemingway (Luận án của Lê Đình Cúc), Kiểu nhân vật trung tâm trong


7
tác phẩm của Hemingway (Luận án của Lê Huy Bắc), Hemingwey ở Việt Nam
(Luận án của Bùi Kim Hạnh), Đặc trưng thể loại truyện ngắn qua truyện
ngắn của Hemingway (Luận án của Trần Thị Thuận)….
Trong những năm gần đây, công trình nghiên cứu về Hemingway được
công bố rất nhiều. Trong đó có một số công trình tiêu biểu như sau: Năm
1990, trong cuốn sách Tiểu thuyết Pháp hiện đại - những tìm tòi đổi mới,
Phùng Văn Tửu đã phân tích tiểu thuyết Ông già và biển cả để chứng minh
luận điểm “Tiểu thuyết là đề tài của tiểu thuyết”. Năm 1998, Lê Huy Bắc ra
mắt cuốn sách Ernest Hemingway - núi băng và hiệp sĩ. Cuốn sách nói về

cuộc đời và sự nghiệp của Hemingway với tư cách kép: là một nhà văn đồng
thời cũng như một hiệp sĩ. Tiểu thuyết Hemingway cũng là đối tượng nghiên
cứu của Lê Đình Cúc với nhiều bài viết và một chuyên luận. Hemingway và
những phương trời nghệ thuật (Nhiều tác giả) là cuốn sách đem lại cho người
đọc những hiểu biết quí báu về cuộc đời cũng như những vấn đề cơ bản trong
phong cách viết văn của Hemingway. Trong Nghệ thuật viết văn và kỹ xảo,
Huy Liên đã dành cả chương 7 để viết về Hemingway: cuộc đời và sự nghiệp
văn học của ông. Bên cạnh đó, tác giả cũng phân tích Ông già và biển cả với
những cách tân về thể loại. Ngoài ra, còn có các cuốn sách khác có nghiên
cứu về Hemingway như: Văn học Mỹ: Quá khứ và hiện tại (Nguyễn Thị
Khánh tuyển chọn), Trích giảng Văn học Mỹ (Nguyễn Trung Tánh biên soạn).
Trong cuốn Tác phẩm Ernest Hemingway: Truyện ngắn và tiểu thuyết (Lê
Huy Bắc chủ biên), ngoài phần giới thiệu những truyện ngắn tiêu biểu và một
số chương trong các tiểu thuyết của Hemingway, tác giả còn có bài giới thiệu
chung về những thành tựu trên hai lĩnh vực truyện ngắn và tiểu thuyết của
Hemingway. Không chỉ ở trong nước mà ở nước ngoài cũng có những công
trình nghiên cứu về Hemingway, có hai công trình tiêu biểu mà chúng tôi thu
thập được đó là Cẩm nang Cambridge về Hemingway (The Cambridge


8
Companion to Hemingway) của Scott Donalson và cuốn Ernest Hemingway
của James Nagel. Đây là hai cuốn sách tập hợp bài nghiên cứu của nhiều nhà
nghiên cứu về Hemingway. Ở bài viết Brett và những phụ nữ khác trong Mặt
trời vẫn mọc, James Nagel cho rằng: “ Không có gì so sánh được với Mặt trời
vẫn mọc”. Ngoài ra, còn có các công trình nghiên cứu khác như Sự kiên trì
của khát vọng của Kenedy. Allen Josephs trong bài viết Cảm thức Tây Ban
Nha của Hemingway đã đi sâu vào tìm hiểu yếu tố liên quan đến đất nước Tây
Ban Nha trong tác phẩm của Hemingway, đặc biệt là đấu bò. Hay Adeline R.
Tintner trong bài viết Cuộc tranh luận của Hemingway và Jame đã có sự so

sánh giữa hai tác phẩm là Mặt trời vẫn mọc và Ngài đại sứ. Chúng tôi thấy
rằng, các công trình trong nước và ngoài nước chủ yếu tập trung vào việc
nghiên cứu cuộc đời, sự nghiệp và phong cách chung của Hemingway. Một số
công trình thì chú ý đến kiểu nhân vật trung tâm nhưng chưa có công trình
riêng nào nghiên cứu về không gian và thời gian nghệ thuật trong tác phẩm
này. Tuy nhiên, những công trình trên đây cũng đã giúp chúng tôi phần nào
với những gợi ý quý báu để chúng tôi tiếp thu, vận dụng khi triển khai vấn đề
nêu trên.
3. Đối tƣợng, phạm vi nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng tìm hiểu, nghiên cứu của chúng tôi là tiểu thuyết Mặt trời vẫn
mọc (bản dịch tiếng Việt của Bùi Phụng, Nhà xuất bản Văn hóa thông tin,
năm 2003). Ngoài ra chúng tôi còn sử dụng một số tác phẩm khác của ông để
so sánh và đối chiếu.
Phạm vi nghiên cứu
Giới hạn phạm vi nghiên cứu của chúng tôi đó là không gian và thời gian
nghệ thuật trong tác phẩm Mặt trời vẫn mọc, để từ đó rút ra được tác dụng và
hiệu quả của mối quan hệ về không gian và thời gian nghệ thuật này.


9
4. Phƣơng pháp nghiên cứu
Để tiến hành luận văn chúng tôi sử dụng những phương pháp sau:
Phương pháp nghiên cứu tiểu sử: Hemingway là nhà văn luôn lấy bản
thân mình ra làm chất liệu nên việc tìm hiểu về cuộc đời và sự nghiệp của ông
là điều cần thiết, để qua đó hiểu được vấn đề không gian và thời gian nghệ
thuật trong tác phẩm được hình thành như thế nào.
Phương pháp so sánh - đối chiếu: Thông qua việc so sánh và đối chiếu
với các tác phẩm khác của tác giả để thấy được những nét tương đồng và đổi
mới trong không gian và thời gian nghệ thuật của Hemingway.

Phương pháp phân tích - tổng hợp: Bằng việc tổng hợp và phân tích
những dẫn chứng trong tác phẩm, có thể rút ra kết luận về không gian và thời
gian nghệ thuật trong tác phẩm.
5. Đóng góp của khóa luận
Chúng tôi hy vọng qua luận văn này sẽ góp phần tìm hiểu sâu hơn về không
gian và thời gian nghệ thuật trong tác phẩm Mặt trời vẫn mọc, từ đó biết thêm và
hiểu hơn về những đóng góp của tác giả đối với văn học Mỹ nói riêng và cho nhân
loại nói chung và cũng mong muốn khóa luận sẽ trở thành tài liệu tham khảo hữu
ích cho bạn đọc khi tìm hiểu về Hemingway và tác phẩm của ông.
Ngoài ra, chúng tôi còn sử dụng lý thuyết thi pháp học trong nghiên cứu,
qua việc tìm hiểu không gian và thời gian nghệ thuật trong tác phẩm để thấy
được vai trò và tác dụng của nó như thế nào để tạo nên thành công cho tác phẩm.
6. Cấu trúc khóa luận
Ngoài phần Mở đầu, Kết luận và Tài liệu tham khảo, khóa luận được cấu
trúc gồm 3 chương:
Chương 1. Không gian nghệ thuật trong Mặt trời vẫn mọc
Chương 2. Thời gian nghệ thuật trong Mặt trời vẫn mọc
Chương 3. Không gian, thời gian nghệ thuật và những vấn đề thi pháp
khác trong Mặt trời vẫn mọc


10

CHƢƠNG 1. KHÔNG GIAN NGHỆ THUẬT
TRONG MẶT TRỜI VẪN MỌC
Không gian nghệ thuật trong tác phẩm văn học có tác dụng “mô hình hóa
các mối liên hệ của bức tranh thế giới như thời gian, xã hội, đạo đức, tôn ti
trật tự”. Không gian chẳng những cho thấy cấu trúc nội tại của tác phẩm văn
học mà còn cho thấy quan niệm về thế giới, chiều sâu cảm thụ của tác giả về
tác phẩm của mình. Có những tác phẩm được tái hiện trên quy mô không gian

rộng lớn trên cả một đất nước, thậm chí nhiều nước như Chiến tranh và hòa
bình (Lev Tolstoi), Tam quốc diễn nghĩa (La Quán Trung)… Cũng có những
tác phẩm có không gian tái hiện hạn hẹp trong một làng, một thị trấn, một
thành phố hay một hòn đảo như Trăm năm cô đơn (Marquez), Chúa ruồi (W.
Golding)… Tác phẩm của Hemingway thường được tái hiện trên một kiểu
không gian đa dạng, thường là không gian xuyên quốc gia, rộng và đa chiều.
Có lúc đó chỉ là không gian rừng núi với trận phục kích quân giặc (Chuông
nguyện hồn ai), có khi đó là không gian mặt biển mênh mông (Ông già và
biển cả). Những loại không gian được lồng vào từng tác phẩm có một giá trị
nghệ thuật rất riêng biệt và tạo nhiều dấu ấn cho người đọc khi cảm nhận.
Không gian nghệ thuật của tác phẩm Mặt trời vẫn mọc là nơi nhân vật sống,
làm việc và gặp gỡ những người bạn… cũng có lúc lại là những chuyến đi
qua nhiều thành phố, nhiều quốc gia với những lễ hội tưng bừng náo nhiệt…
Không gian nghệ thuật Mặt trời vẫn mọc gắn với cảm thụ về không gian nên
nó mang tính chủ quan. Tuy nhiên nó cũng có tính độc lập tương đối, nên
không gian nghệ thuật không còn là không gian địa lý bình thường như là
quán cà phê hay là quán bar hoặc là những con đường hay là trường đấu, mà
nó góp phần tạo nên kết cấu hài hòa cho tác phẩm.


11
1.1. Không gian sinh hoạt đời thƣờng
Khác với không gian chiến trận với tiếng bom đạn và những cuộc
chuyển quân, những cuộc trốn chạy kẻ thù trong Giã từ vũ khí, hay không
gian rừng núi với những trận đánh trong Chuông nguyện hồn ai, không gian
trong Mặt trời vẫn mọc là một không gian im tiếng súng, không gian của cuộc
sống sinh hoạt thường nhật hàng ngày, nó bình thường và êm đềm. Đó là nơi
con người sống và làm việc trong thế giới hòa bình hiện tại khi chiến tranh đã
đi qua.
Câu chuyện bắt đầu từ thành phố Paris, nơi Jake và nhóm bạn của anh

sống. Mặc dù Paris rất nhộn nhịp và đông vui nhưng Jake và nhóm bạn của
anh cũng thấy cái gì đó đã rất quen thuộc và bắt đầu thấy chán chường với
chính nơi họ sống. Và vì vậy, họ bắt đầu lên lịch trình cho những chuyến đi.
Lúc đầu là chuyến đi về nông thôn chơi vài tuần, sau đó thì đi đến tận Tây
Ban Nha câu cá và xem đấu bò. Có những chuyến đi họ đã thực hiện được,
nhưng cũng có những chuyến đi mãi chỉ là dự định (như mong muốn được
sang Nam Mỹ của Cohn). Ngoài những chuyến đi thì Jake và nhóm bạn của
anh thường tụ họp nhau lại để tán gẫu, ăn uống, khiêu vũ… Họ thường gặp
nhau ở những nơi ồn ào náo nhiệt. Đó là những khách sạn, những nhà hàng,
những quán bar hay quán cà phê…
Không gian trong Mặt trời vẫn mọc thường là những không gian công
cộng, như khách sạn, quán bar hay quán cà phê, nơi đó là những nơi tập trung
đông người, rất nhộn nhịp và đầy những tiếng nhạc xập xình. Họ muốn tìm
đến những nơi như vậy để giải tỏa những mệt mỏi trong người, họ muốn gặp
gỡ bạn bè và muốn cùng bạn bè vui chơi để quên đi những ngày tháng buồn
phiền. Những không gian tĩnh như là không gian phòng riêng, nhà, hoặc văn
phòng làm việc thường ít được đề cập đến. Bãi đáp cho những chuyến đi dài
ngày đó là khách sạn, đó là điểm dừng và cũng là nơi họ hẹn gặp nhau và trao


12
đổi về những dự định trong suốt chuyến đi. Quán cà phê là nơi gặp gỡ bạn bè,
nói chuyện, tán gẫu về những câu chuyện hàng ngày, những câu nói bông đùa
tạo nên tiếng cười. Câu lạc bộ khiêu vũ là nơi mọi người sau khi uống ở quán
bar thả sức quay cuồng trong những điệu nhảy, họ thoải mái nhảy và hát theo
điệu nhạc. Đó vừa là thú tiêu khiển, môn thể thao và cũng là nơi để con người
giải tỏa những áp lực cuộc sống. Tới câu lạc bộ khiêu vũ là một thói quen của
các nhân vật. Nơi đây họ có thể vui vẻ thoải mái với nhau, gặp gỡ nhau, kết
bạn với nhau để tìm hiểu và cũng hờn ghen nhau khi đối phương để ý người
khác. Có lần, sau khi mọi người uống ở quán rượu mọi người rủ nhau đến

phòng khiêu vũ. Lúc đó Jake đi cùng cô gái điếm Georgette. Anh không nhảy
mà chỉ quan sát mọi người. Cô gái điếm nhảy với những người bạn của Jake.
Khi đó Brett và nhóm bạn của cô đến, Jake rất tức giận trước thái độ của bọn
họ: “Tôi rất giận. Không hiểu sao bao giờ họ cũng làm tôi tức giận. Tôi cũng
hiểu có lẽ họ vui thôi và mình cũng nên rộng lượng, nhưng mà tôi cứ muốn
đấm một tên, bất cứ tên nào, bất cứ cái gì để đập cho tan cái vẻ bề trên, cái
vẻ bề ngoài của họ. Nhưng tôi lại bước xuống phố, uống bia của quán vũ
trường bên cạnh. Bia không ngon mà tôi phải uống một thứ cô nhắc còn tệ
hơn để át cái vị bia đi. Khi tôi quay lại vũ trường, một đám đông trên sàn
nhảy, Giocgiet đang nhảy với một gã tóc hoe, gã này nhảy kiểu hippi, đầu
nghẹo sang một bên, vừa nhảy mắt vừa ngước lên. Nhạc vừa dừng, một người
khác trong bọn họ lại mời cô ta. Cô ta bị mời tới tấp. Lúc đó tôi biết là tất cả
bọn họ sẽ nhảy với cô. Họ là như thế” [Mặt trời vẫn mọc; tr.31]. Mặc dù tức
giận trước thái độ bề trên của nhóm bạn Brett nhưng Jake cũng không có hành
động gì cả và cũng không tỏ ý ra mặt hay khó chịu trước mọi người. Anh
chọn cách hành động đó là lặng lẽ bỏ đi. Nó cho thấy dù anh không thờ ơ
trước hành động của mọi người nhưng cách phản ứng của anh không phải là
cách phản ứng của một kẻ nhập cuộc. Cách phản ứng này là cách phản ứng


13
quen thuộc của các nhân vật trong tác phẩm của Hemingway. Tức giận, muốn
gây sự nhưng lại bỏ đi. Tuy tức giận nhưng anh vẫn phớt lờ đi vì anh biết
những hành động bọn họ làm cũng chẳng ảnh hưởng gì đến anh cả. Thế nên
anh không cần quan tâm. Ngoài câu lạc bộ khiêu vũ thì quán ăn (nhà hàng)
cũng là nơi các nhân vật thường xuất hiện. Đó là cà phê Select, cà phê
Napolitain, quán Rotonde, quán Lavinho, nhà hàng Foyot, tiệm Wetzel. . .
Các nhân vật trong tác phẩm dù đã có gia đình hay còn độc thân thì cũng hầu
như không bao giờ nấu ăn. Trong tác phẩm không gian riêng tư như là nhà
bếp là nơi ít được đề cập đến. Việc nấu ăn ở nhà đã phần nào tạo cho họ cảm

giác cách biệt với thế giới bên ngoài, và cũng phần nào nó tạo ra sự ràng buộc
với yếu tố truyền thống nhiều hơn. Thậm chí ngay cả con người có mối liên
hệ với truyền thống nhiều nhất như Cohn cũng vẫn ra ngoài ăn. Việc dùng
bữa bên ngoài tạo cho họ sự gần gũi với thế giới xung quanh, tạo nên sợi dây
liên kết với bạn bè và với xã hội, cho họ những cuộc gặp gỡ, những câu
chuyện của nhau được đem ra kể trên bàn ăn với không khí vui tươi và rộn rã.
Ăn tại quán ăn, nhà hàng là một thói quen của các nhân vật, Jake và Brett
cũng không ngoại lệ. Tại đây, ngoài ăn uống họ còn gặp gỡ, tán gẫu thậm chí
cả cãi nhau đánh lộn. “Bên trong, quán cà phê rất đông và rất ồn ào. Không
ai để ý thấy chúng tôi vào. Chúng tôi không thể tìm được một bàn. Tiếng ồn
ào cứ liên tục” [Mặt trời vẫn mọc; tr. 226]. Tại quán cà phê Brett gặp Romero
và theo anh ta đi. Cũng tại đây, sau khi Cohn biết Jake để cho Brett đi theo
Romero, anh ta đã đánh Jake.
Những nhà hàng, quán cà phê xuất hiện với tần suất dày đặc trong tác
phẩm cho thấy một cuộc sống hiện đại, náo nhiệt, khác với cuộc sống xưa kia,
cuộc sống chiến trận. Một cuộc sống của những kẻ độc thân, luôn tìm cho
mình và tạo cho mình những cuộc vui. Cuộc sống mà nơi đó không có sự ràng
buộc của truyền thống, không có sự ràng buộc về lối sống. Một xã hội mà con


14
người chỉ phải chịu trách nhiệm với chính bản thân và những hành động của
chính bản thân mình, không ràng buộc ai và cũng chẳng ràng buộc lẫn nhau.
Jake và nhóm bạn của anh dù còn người thân, họ hàng nhưng họ chẳng bao
giờ gặp mặt nhau dù là dịp lễ tết hay là ngày thường. Phải chăng cuộc sống
hiện đại nên con người cũng thay đổi cho phù hợp với cái hiện đại đó? Ngoài
câu lạc bộ, quán cà phê, nhà hàng ra thì không gian khách sạn cũng thường
xuyên được đề cập tới. Các nhân vật thường lưu trú tại các khách sạn. Đó là
điểm dừng chân, là nơi họ nghỉ ngơi sau mỗi chặng đường dài mệt mỏi để tiếp
tục cho những chuyến đi tiếp theo. Thậm chí, đôi khi họ di chuyển từ khách

sạn này đến khách sạn khác. Họ chẳng muốn về nhà và một số nhân vật thì
cũng chẳng có nhà để mà về nữa. Trong Mặt trời vẫn mọc, Jake và Brett là hai
nhân vật thường xuyên đi du lịch, khi mà trên vali của họ là nhãn dấu của
những khách sạn nơi họ đã từng nghỉ lại. Họ chẳng ở cố định một nơi nào cả,
họ thay đổi liên tục với những khách sạn khác nhau và dường như việc đi xa
như vậy, thay đổi khách sạn như vậy tạo cho họ sự thoải mái và không bị ràng
buộc bởi những quan niệm xã hội. Bên cạnh đó, việc ở một chỗ cũng khiến
cuộc sống của họ bị bó buộc. Trong khi đó cuộc sống thực tại luôn khiến họ
thấy ngột ngạt. Việc di chuyển khắp mọi nơi cũng là cách để họ thấy cuộc
sống của mình được thoải mái hơn, được tự do hơn. Nhưng cũng chính bản
thân Jake lại khuyên Cohn “Robert, đi tới một nước khác cũng chẳng thay đổi
được gì đâu. Tôi đã thử tất cả những cái đó rồi. Mình không thể thoát khỏi
chính mình bằng cách di chuyển từ nơi này đến nơi khác. Không có chuyện
như vậy đâu” [Mặt trời vẫn mọc; tr. 20].
Trong chuyến đi Tây Ban Nha tham dự lễ hội và xem đấu bò, Jake và
nhóm bạn của anh ở tại khách sạn Montoya. Jake và nhóm bạn của anh chọn
khách sạn này vì đây là khách sạn anh thường lưu lại mỗi khi tham dự lễ hội,
nên ông chủ khách sạn quen biết anh. Anh và ông ta rất hiểu nhau bởi cả hai


15
người đều là những người say mê đấu bò. Theo Montoya thì Jake là một
Aficionado (người say mê đấu bò). Chính vì vậy mà ông chủ khách sạn có
nhiều ưu đãi đối với anh và luôn tạo nhiều điều kiện tốt nhất có thể cho anh.
Và anh lại là người Mỹ nên đôi khi ông cũng hỏi ý kiến anh những việc liên
quan đến người Mỹ mà ông không hiểu tâm lý và cách sống của người Mỹ.
Jake sẵn sàng đưa ra lời khuyên. Cũng vì quen biết nên ông chủ khách sạn đã
để dành cho nhóm bạn những phòng như mong muốn và rất thuận tiện: họ có
thể xem lễ hội ngay tại ban công khách sạn. Khách sạn lại rất gần đấu trường
nên cũng rất tiện cho việc xem đấu bò. Cũng tại khách sạn này, sau khi bị

Cohn đánh, Jake đi về phòng và suy nghĩ về cuộc sống. Sau đó chính Cohn
cũng là người đến xin lỗi và bắt tay làm hòa. Còn Brett thì gặp gỡ và bỏ đi với
Romero. Như vậy, không gian ở đây rất thuận tiện cho các nhân vật và cũng
là nơi các nhân vật thể hiện nét tính cách riêng của mình.
Những không gian như quán cà phê, quán bar, nhà hàng, khách sạn
thường là nơi tụ tập đông người, rất nhộn nhịp và rộn ràng. Họ thường đến đó
để có thể thoải mái sống như mình mong muốn, sống với chính mình và sống
là mình. Đây là những không gian công cộng, không có những khoảng riêng
tư cho một hay một vài các nhân. Ở những không gian này, họ không cho
phép họ nghĩ về bản thân mình và cuộc sống của chính mình. Các nhân vật cố
gắng hòa mình vào những cuộc vui của mọi người, của cuộc sống hiện tại để
trốn chạy nỗi đau, những dằng xéo trong bản thân, những cái mất mát xưa kia
và trốn chạy luôn cái tôi đã bị đánh mất của mình. Cả Jake và Brett đều ít khi
xuất hiện ở chốn riêng tư cùng với nhau, mà có đi chăng nữa thì cũng chỉ là
khoảnh khắc thoáng qua mà thôi vì sau đó là những gặp gỡ, là những cuộc vui
cùng với bạn bè, đó là những lần gián đoạn khảnh khắc riêng tư của hai
người. Như khi Jake đang ở nhà thì Bill đến: “Chiều thứ hai anh ta xuất hiện
ở nhà tôi. Tôi nghe tiếng tắc xi của anh ta dừng và tôi ra cửa sổ gọi anh. Anh


16
vẫy tay đi lên cầu thang mang theo những túi. Tôi đón anh ở cầu thang và đỡ
lấy một trong những chiếc túi” [Mặt trời vẫn mọc; tr. 98]. Đón Bill, Jake
không chỉ vui mừng khi gặp lại một người bạn đã lâu không gặp, mà đó còn là
cảm giác vui mừng khi đón bạn tại nhà khi anh ta chỉ đang ở một mình. Bởi
có bạn đến, Jake có thêm người chuyện trò, đồng cảm với những câu chuyện
của chính bản thân mình như chuyến đi của Bill, trận đấu quyền Anh… Khi
đó anh sẽ ít có thời gian để suy nghĩ về những vấn đề riêng của mình, khi có
Bill thì bao nhiêu tâm sự, những câu chuyện được thoải mái đưa ra làm cho
Jake nhiều niềm vui và hạnh phúc hơn. Đó cũng là quan điểm của chính tác

giả, vì tác giả ít khi để nhân vật ở một mình, trong nỗi cô đơn, mà tác giả
muốn họ hòa nhập vào với mọi người, vào những cuộc vui để quên đi những
nỗi buồn. Họ không muốn ràng buộc với bất cứ ai, bất cứ điều gì, nhưng với
họ, sự cô đơn là điều kinh khủng. Họ tìm mọi cách để thoát ly khỏi tình trạng
đó và lựa chọn của họ trong lúc này đó chinh là gặp gỡ bạn bè, cùng nhau đi
du lịch, cùng xem đấu bò, cùng nhau say xỉn… để vơi đi cảm giác trống trải
khi phải ở một mình với những nỗi cô đơn vô hình bám lấy họ. Ngay cả sau
này khi ông lão Santiago (Ông già và biển cả) trên chiếc thuyền câu một
mình, để bớt đi cảm giác cô đơn ông phải cố gắng tạo ra sự giao tiếp: với
trăng, với sao, với biển cả thậm chí với cả bản thân mình. Phải chăng họ đã có
đủ nỗi đau của riêng mình nên nếu họ phải ở một mình thì nỗi đau đó sẽ càng
sâu thêm. Những nơi riêng tư, những chốn yên tĩnh chẳng làm họ cảm thấy
bình yên và nhẹ nhõm mà nó còn làm cho tâm hồn họ ngày càng chán nản và
tuyệt vọng, vì chính trong tâm hồn họ chưa và cũng chẳng bao giờ hiện hữu
cái cảm giác gọi là bình yên. Do vậy, khi Jake đề nghị với Brett việc “về nông
thôn sống” cũng chẳng làm cho cô cảm thấy dễ chịu. Cả Jake, Brett và nhóm
bạn của anh đều không thể chịu đựng cuộc sống quá yên tĩnh và tĩnh mịch, vì
vậy họ đi tìm những chốn ồn ào, nói cách khác là họ thích tụ tập những nơi


17
chốn đông người để họ không còn có cảm giác cô đơn. Và sự thực họ luôn
xuất hiện trong tình huống có người đi cùng, nếu không thì là đang đợi vài
người bạn. Nếu các nhân vật thường xuyên xuất hiện ở các quán bar, quán cà
phê, khách sạn – những nơi tụ tập đông người thì dĩ nhiên họ sẽ ít hoặc không
hiện hữu ở những nơi yên tĩnh, những nơi mà họ cho rằng luôn có sự hiện hữu
của những nỗi cô đơn như là nhà riêng hay phòng riêng và những chốn chốn
riêng tư đó ít được nhắc đến.
Trong tác phẩm, Jake mặc dù có một căn hộ với đầy đủ tiện nghi ở trong
nhà nhưng căn hộ đó không được miêu tả kỹ. Nếu so sánh với Henry trong

Giã từ vũ khí, ta thấy trong khi Henry chú trọng đến nơi ăn chốn ở thì Jake lại
không để ý lắm. Anh ít khi ở nhà, và nếu có ở nhà đi chăng nữa thì cũng chỉ là
để ngủ. Căn hộ anh có bếp, nhưng anh cũng chẳng bao giờ nấu ăn. Không
gian căn hộ của anh chỉ nhắc đến sơ lược khi Brett đến thăm anh. Không chỉ
là không gian ở trong nhà, mà ngay cả khi đến dự lễ hội đấu bò ở Tây Ban
Nha thì các nhân vật ít khi ở trong phòng một mình, nếu một mình thì là lúc
họ ngủ mà thôi. Họ thường xuất hiện theo nhóm.
Sau khi bị Cohn đánh, Jake về phòng mình, khi đó anh không ngủ được
và suy nghĩ rất nhiều. Khi ở một mình, anh phải đối mặt với chính mình, với
nỗi cô đơn đi cùng bóng đêm giằng xé tâm can. Đối với Jake, lúc chỉ có mỗi
mình, là lúc anh thấy khổ sở và đau đơn hơn hết, vì lúc đó nỗi đau, nỗi mất
mát khi xưa lại hiện hữu cộng thêm vào đó là nỗi cô đơn trong cuộc sống thực
tại, khiến cho bản thân anh phải gồng mình và hứng chịu những nỗi đau đó
mà bất lực. “Tôi thắp ngọn đèn bên giường, tắt khí thắp và mở những cánh
cửa sổ lớn. Giường lùi xa cửa sổ. Tôi ngồi bên giường với những cánh cửa sổ
để mở và không cởi quần áo. Bên ngoài chuyến tàu đêm chạy trên đường xe
điện đi qua chở rau ra chợ. Ban đêm không ngủ được khi chuyến tàu chạy ầm
ầm… Tôi mặc quần áo ngủ và vào giường… Tôi thổi tắt ngọn đèn. Có lẽ tôi


18
sẽ có thể ngủ được‖. ―Đầu tôi bắt đầu làm việc. Nỗi đau ngày xưa…” [Mặt
trời vẫn mọc; tr.44, 45]. Khi phải ở một mình, Jake không thể trốn chạy được
nỗi đau của bản thân, đặc biệt là lúc đêm tối bởi bóng đêm đồng nghĩa với nỗi
cô đơn và nỗi đau: “Cứng rắn mọi điều ban ngày là chuyện dễ nhưng đến đêm
thì lại là chuyện khác”.
Trong bóng đêm đầy nỗi cô đơn đó họ rất cần người ở bên để đồng cảm
và chi sẽ nỗi đau đó với họ. Ban ngày còn có thể có công việc, bạn bè, các thú
vui, nhưng đêm đến mọi thứ đó ở trong trạng thái nghỉ ngơi, chỉ có những
nghĩ suy trong đầu óc con người vẫn còn hoạt động, vẫn còn suy tư và miên

man, là lúc con người đối diện với chính mình, cho dù họ có cứng rắn đến
đâu, mạnh mẽ đến đâu thì họ vẫn cứ lo sợ, lo sợ với nỗi đau vô hình trong tâm
trí. Và Jake cũng vậy, bóng đêm với nỗi đau ngày xưa khiến “sáu tháng liền
tôi không bao giờ ngủ và tắt đèn”. Còn chồng của Brett khi ngủ thì luôn có
một khẩu súng nạp đầy đạn. Rõ ràng là, dù chiến tranh đã lùi vào dĩ vãng
nhưng nó vẫn còn tác động mạnh mẽ lên tâm hồn con người, nó ám ảnh đến
từng suy nghĩ và hành động trong chính con người họ, thà là chết đi nhưng để
được quên chứ sống như bây giờ thì họ sẽ phải gánh chịu và chấp nhận những
nỗi đau đớn đó, với cái bóng của chiến tranh trong quá khứ. Không gian nhà
riêng là nơi ít đề cập đến và cũng là nơi mà nhân vật ít mời bạn bè mình tới. .
Trong suốt tác phẩm, chỉ có vài lần Brett đến nhà gặp Jake. Có một lần Brett
đến thăm Jake giữa lúc đêm khuya khi nàng đang say khướt: “Tôi tỉnh dậy.
Có tiếng cãi cọ ầm ĩ ở bên ngoài. Tôi lắng nghe và nghĩ là tôi đã nhận ra một
giọng nói. Tôi mặc áo khoác và đi ra cửa. . . Rồi tôi nghe thấy tiếng Brett.
Nửa thức nửa ngủ, tôi cũng chắc đó là Brett. Tôi không biết tại sao. Cô ta
không thể biết địa chỉ của tôi được…” [Mặt trời vẫn mọc; tr.46]. Cũng hiếm
khi hai người ở riêng với nhau khi ở trong nhà riêng, mà thường có sự xuất
hiện của nhân vật thứ ba. Bởi khi chỉ có hai người trong một không gian riêng


19
tư, họ lại trở về với vấn đề của họ và khi đó họ sẽ đau khổ hơn. Cho nên, nếu
chỉ có hai người thì cuộc gặp gỡ cũng nhanh chóng kết thúc. Họ không muốn
lúc nào cũng phải nói với nhau những chuyện mà hai người đều biết không
thể giải quyết được. Phòng riêng, chốn riêng tư nhất là khi gắn với bóng đêm
đều là những thứ đi cùng với nỗi cô đơn. Nỗi cô đơn khiến họ sợ hãi. Chính vì
thế những không gian này ít được đề cập đến. Hemingway thường để nhân vật
sống và hoạt động trong không gian công cộng, những nơi tập trung đông
người. Cả Jake và Brett đều thích đến những chỗ đông đúc náo nhiệt. Họ hay
đến đấy không có nghĩa là họ thực sự thấy thoải mái ở những nơi đó. Nhưng

họ cần những chốn đông đúc ồn ào. Những nơi đó khiến họ có được cảm giác
náo nhiệt. Họ quay cuồng với rượu mạnh, với nhạc, là cách để họ trốn chạy
nỗi cô đơn của bản thân.
1.2. Không gian thiên nhiên, phong tục
Hemingway là một nhà văn gắn liền với chủ nghĩa xê dịch. Trong cuộc
sống thực của mình, tác giả đã đi rất nhiều nơi và tìm hiểu mọi vấn đề xảy ra
trong xã hội. Ông dấn thân trong các mặt trận để cùng sống và chiến đấu
trong các mặt trận đó và để rồi ông cảm nhận được chân thực những gì đang
diễn ra và gửi đến cho độc giả. Từ mặt trận Ý trong cuộc chiến tranh thế giới
thứ nhất, đến đất nước Tây Ban Nha trong cuộc nội chiến Tây Ban Nha, rồi
đến các vùng chiến sự khác, ông đã chứng kiến nhiều sự việc khi ông đi lính.
Ông xem đấu bò ở Tây Ban Nha, đi câu cá ở biển Caribe, đi săn ở Châu Phi…
Có lẽ vì vậy mà các nhân vật của ông trong hầu hết các tác phẩm đều di
chuyển rất nhiều. Trong Mặt trời vẫn mọc cũng vậy, các nhân vật ít khi ở một
chỗ trong thời gian dài, họ luôn thay đổi không gian để khỏi nhàm chán.
Không gian tác phẩm luôn luân chuyển từ chỗ này sang chỗ khác, nó là kiểu
không gian xê dịch. Không gian đó là môi trường để con người thử nghiệm
bản thân, để được thoải mái tự do tự tại làm những điều mình thích, hay nói


20
cách khác đó là nơi họ tìm thấy chính mình. Có khi nó là một chuyến đi về
một vùng miền ở nông thôn để nghỉ ngơi và thư giãn đầu óc (như Brett và
Cohn), cũng có khi là một chuyến đi câu ở một đất nước xa xôi (như chuyến
đi của Jake và Bill), và trong tác phẩm nổi bật lên là chuyến đi tới Tây Ban
Nha để xem lễ hội đấu bò tót, đó là không gian chính và đặc trưng trong tác
phẩm. Di chuyển từ nơi này đến nơi khác, bao giờ chúng ta cũng gắn với
những con đường. Và chính những con đường đó là nơi để kết nối các không
gian lại với nhau. Đó là con đường từ nhà Jake đến văn phòng, rồi từ văn
phòng Jake đến những quán cà phê quen thuộc: “Buổi sáng tôi bước xuống

đại lộ tới Sufurclo để uống cà phê và ăn bánh ngọt. Đó là một buổi sáng đẹp
trời… Đại lộ nhộn nhịp xe điện và người đi làm. Tôi lên một chiếc xe buýt chữ
S xuôi xuống dọc theo đại lộ Capucines tới Opera và tới văn phòng của tôi.
Tôi đi ngang người đàn ông bán những con ếch đang nhảy chồm chồm và
người đàn ông bán đồ chơi thằng ‗bốc‖. Tôi bước tránh sang một bên để khỏi
dẫm vào những sợi dây mà cô gái giúp việc của ông ta đang điều khiển những
người đánh bốc… Tôi đi ngang qua đại lộ và quay vào văn phòng của tôi”
[Mặt trời vẫn mọc; tr. 50, 51]. Cũng có khi đó là con đường nơi Jake và Brett
cùng nhau lang thang trên chuyến taxi: “Tắc xi lên đồi, qua quảng trường
sang đèn, vào bóng tối vẫn ngược lên rồi thẳng vào phố tối sau Saint Etienne
du Mont chạy êm ả xuống đường nhựa qua những hàng cây, qua chiếc xe buýt
đang đỗ ở chỗ quảng trường De‘lContrescarpe”[Mặt trời vẫn mọc; tr. 36].
Hoặc con đường khi Jake tạm biệt Brett để về nhà: “Tôi bước đi trên vỉa hè về
phía đại lộ Saint Michel, đi qua những dãy bàn của quán Rotonde, vẫn còn
đông khách, nhìn sang bên phố tối tới quán Dome, bàn kê dọc mép vỉa hè. Có
người nào đó vẫy tôi, tôi không nhìn thấy rõ ai và cứ bước tiếp” [Mặt trời vẫn
mọc; tr. 43]. Hay là con đường khi Jake và Bill đi câu: “Chúng tôi đi qua
những vùng nông trang có những ngọn đồi lởm chởm xuôi xuống cánh đồng.


21
Những cánh đồng ngũ cốc chạy ngược lên phía đồi. Giờ đây, khi chúng tôi lên
cao hơn, gió thổi đung đưa cây. Con đường trắng và đầy bụi, bụi bốc dưới
bánh xe, lơ lửng trong không gian đằng sau chúng tôi. Con đường dốc ngược
lên đồi để những cánh đồng ngũ cốc màu mỡ lùi lại phía dưới. Bây giờ khi chỉ
còn những vệt ruộng bên sườn đồi trọc và ở mỗi bên đường…” [Mặt trời vẫn
mọc; tr. 141]. Và cũng có thể là con đường khi đã tang lễ hội và Jake đến đón
Brett để rồi nghe cô kể về việc cô và Romero đã chia tay. Các nhân vật, cả
Jake, Brett và nhóm bạn của họ rất ít khi ở yên một chỗ, họ luôn di chuyển
không ngừng vì nếu ở nguyên một chỗ họ sẽ cảm thấy như mình đang bị tù

túng và rất chán nản, ngột ngạt và không có lối thoát, họ muốn và rất muốn
thay đổi không khí. Khi họ chán ăn uống tại nhà hàng này thì họ lại lên xe và di
chuyển sang một nhà hàng khác. Họ luôn thay đổi, thay đổi chóng mặt để phù
hợp hơn, đơn giản vì họ ghét sự cô đơn. Họ cứ tiếp tục di chuyển và tiếp tục
chơi đùa cho đến khi nào họ mệt lả người, hoặc là những cơn say khiến họ
quay cuồng lúc đó họ mới tìm về căn phòng của chính mình để nghỉ ngơi.
Không gian những con đường trong Mặt trời vẫn mọc là con đường của những
chuyến đi, những cuộc vui mà nơi đó họ có thể tụ tập bạn bè tán gẫu và làm
những điều mình thích. Những con đường có thể đông đúc, nhộn nhịp và xô bồ
nhưng cũng có những con đường cũng hoang sơ và vắng vẻ nhưng tất cả những
con đường đó là hành trình mà Jake và nhóm bạn của mình thực hiện.
Việc đi chơi nhiều của các nhân vật khiến ta nghĩ tới thứ chủ nghĩa xê
dịch. Những chuyến đi của họ cũng có khi là chẳng có mục đích gì, có khi đó
là đi khi họ chỉ muốn đi, để họ được thoát ly ra khỏi cuộc sống ngột ngạt của
hiện tại. Họ đi để được đổi thay, được thấy có cái gì đó mới mẻ và hạnh phúc
hơn. Nhưng đôi khi những điều mong muốn ấy không lúc nào là họ cũng đạt
được. Nhiều khi, trên những chuyến đi họ thấy buồn, họ thấy đau bởi vì cho
dù đi nhiều tiếp xúc nhiều và chơi nhiều, nhưng trong chính bản thân con