BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI

----------

TRẦN THỊ LỆ QUYÊN

CẢM THỨC DO THÁI CỦA PHILIP ROTH
QUA CHIA TAY THÔI, COLUMBUS VÀ BÁO ỨNG

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC NGỮ VĂN

HÀ NỘI, 2016
1


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI

----------

TRẦN THỊ LỆ QUYÊN

CẢM THỨC DO THÁI CỦA PHILIP ROTH
QUA CHIA TAY THÔI, COLUMBUS VÀ BÁO ỨNG

Chuyên ngành: Văn học nước ngoài
Mã số :60.22.02.45

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC NGỮ VĂN

Người hướng dẫn
GS.TS. LÊ HUY BẮC

2


H NI, 2016

LờI CảM ƠN
Tôi xin chân thành gửi lời cảm ơn sâu sắc nhất đến GS.TS. Lê Huy
Bắc ngời thầy đã nhiệt tình, tận tâm giúp đỡ và hớng dẫn tôi hoàn
thành tốt luận văn này.
Tôi cũng xin cảm ơn các thầy giáo, cô giáo trong khoa Ngữ văn và
Phòng Sau đại học, trờng Đại học S phạm Hà Nội đã tạo điều kiện và
môi trờng thuận lợi giúp tôi có cơ hội học tập cũng nh thực hiện luận văn
tốt nghiệp.
Tôi cũng xin gửi lời cảm ơn chân thành tới gia đình, đồng nghiệp và
bạn bè đã luôn tin tởng, động viên, giúp đỡ tôi trong suốt thời gian qua.
Hà Nội, tháng 05 năm 2016
Tác giả

Trần Thị Lệ Quyên

3


MỤC LỤC

4



MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
1.1.Là một tiểu thuyết gia người Mỹ gốc Do Thái, ngay từ đầu những
năm 1970 cùng với Thomas Pynchon, Tim O’Brien, Toni Morrison, Don
DeLillo, Philip Roth được đánh giá là một trong những tác giả nổi tiếng của
văn học Mỹ đương đại. Với một sự nghiệp sáng tác và các giải thưởng đồ sộ
(31 cuốn sách và hơn 20 giải thưởng), ông được coi là nhà văn không ngừng
được tôn vinh và gây tranh cãi ở Mỹ trong vòng hơn 50 năm qua. Điều đó
cũng cho thấy sức ảnh hưởng không nhỏ của Roth tới nền văn học cũng như
xã hội đương thời. Sống và viết trong bầu không khí văn hoá Mỹ thời kỳ hậu
hiện đại, các sáng tác của Philip Roth đã đưa nhà văn trở thành “một công dân
Mỹ điển hình và mạnh mẽ, một giọng nói có lẽ được coi là giọng nói đại diện
cho những thập kỷ cuối cùng của “thế kỷ Mỹ”, thế kỷ mà giờ đối với ông chỉ
còn là dĩ vãng” [32]. Các sáng tác của ông thực sự đã đánh thức tới tận sâu
trong tiềm thức con người nhận thức về những vấn đề nhân bản nhất của cuộc
sống và nhân loại mà từ trước tới nay họ chưa nhận ra hoặc đã nhận ra mà
không dám đối diện như đạo đức, niềm tin, tuổi già, cái chết, sợ hãi…
1.2. Philip Roth là một nhà văn gốc Do Thái, những đặc điểm trong bản
sắc dân tộc có ảnh hưởng không nhỏ tới sự nghiệp sáng tác đồ sộ của ông.
Không phải ngẫu nhiên mà hầu hết các tác phẩm của Roth đều xây dựng nhân
vật là những người Do Thái, hay các câu chuyện lấy bối cảnh từ những sự
kiện xảy ra không chỉ tại Mỹ mà còn tại quê hương New Jersey,những sự kiện
đặc biệt có ý nghĩa với cộng đồng dân tộc của tác giả. Đất nước Israel là quê
hương của người Do Thái, cũng là một quốc gia đã trải qua biết bao thế kỷ nô
lệ, chịu cảnh thiên di cùng những chấn thương từ những cuộc chiến đẫm máu
trong lịch sử nhân loại. Điều này trở thành nỗi ám ảnh mạnh mẽ đối với
những nghệ sỹ mang trong mình nguồn gốc Do Thái, được soi chiếu rõ nét
5



qua các sáng tác nghệ thuật, trong đó không ngoại trừ Philip Roth. Cũng như
các nhà văn Do Thái như Franz Kafka, Saul Bellow, Bernard Malamud,… đối
với Roth, bản sắc dân tộc là một trong những yếu tố quyết định chi phối đề
tài, nội dung và tư tưởng sáng tác. Vậy nên, nghiên cứu Philip Roth cùng các
tác phẩm của ông thông qua kênh tìm hiểu cảm thức dân tộc với những nét
đặc trưng khu biệt của nó, chúng tôi cho rằng, là một trong những cách tiếp
cận tác phẩm văn học thú vị và có ý nghĩa.
1.3. Trong sự nghiệp sáng tác đường dài của Philip Roth, Chia tay thôi,
Columbus (Goodbye, Columbus) là tác phẩm nằm trong cuốn sáchđầu tay
Chia tay thôi, Columbus và năm truyện (Goodbye, Columbus and five
stories), mở ra hướng đi cho việc định hình phong cách và tư tưởng của nhà
văn. Đây là một câu chuyện tái hiện bức tranh của xã hội Mỹ đang trong quá
trình tan rã trước sự xung đột giữa bản sắc và hiện đại qua con mắt hài hước
của chàng trai trẻ người Do Thái. CònBáo ứng (Nemesis) là cuốn tiểu thuyết
cuối cùng, đánh dấu sự khép lại chặng đường sáng tác bền bỉ với những tổng
kết quan trọng về mặt tư tưởng, lại là một giọng nói nhẹ nhàng mà thâm trầm,
không kém phần quyết liệt. Nhà nghiên cứuAllan Massie đã khái quát hành
trình sáng tác của nhà văn trong bài viết Philip Roth – người nghệ sỹ tuyệt
vọng rằng: Hành trình của ông là một con đường dài từ sân quần vợt quyến rũ
vùng ngoại ô trong Chia tay thôi, Columbus đến sự giận dữ và gần như là
tuyệt vọng của những tác phẩm cuối cùng mà trong đó ông quyết liệt chống
lại sự lụi tàn của ánh sáng.
Như vậy, người viết đã quyết định lựa chọn hai tác phẩm đầu tiên và
cuối cùng của nhà văn để tiến hành nghiên cứu những đặc điểm biểu hiện
trong sáng tác. Dẫu có thể giữa hai thời điểm có một khoảng cách lớn về cả
không gian lẫn sự phát triển tư tưởng nghệ thuật, nhưng trong cái nhìn so
sánh, đối chiếu và liên hệ với những tiểu thuyết khác trong sự nghiệp tác giả,
6



đề tài sẽ có cái nhìn xuyên suốt và cụ thể về sự ổn định cũng như sự biến đổi
trong quá trình sáng tác của nhà văn.
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề
2.1. Về tác giả Phillip Roth
Philip Milton Roth sinh ngày 19/3/1933 tại New Jersey, Mỹ, là con trai
thứ hai trong một gia đình Do Thái nhập cư thuộc tầng lớp dưới trung lưu. Từ
những năm 1960, Roth làm việc tại Đại học Quốc gia Iowa, Princeton, Đại
học bang New York, dạy văn học so sánh tại Đại học Pennsylvania và nhiều
nơi khác. Từ 1988, ông là Giáo sư ưu tú tại Cao đẳng Hunter, New York. Tuy
nhiên, công việc chính của Roth lại là sáng tác. Tháng 11 năm 2014, sau hơn
50 năm gắn bó với những con chữ, Roth tuyên bố sẽ không viết tiểu thuyết
nữa. Đến những ngày tháng cuối đời, sau khi đã ly dị nữ diễn viên nổi tiếng
người Anh Claire Bloom, ông lui về sống một mình ở vùng nông thôn
Connecticut, mặc dù vẫn giữ căn hộ ở Manhattan như một địa điểm tham
quan lưu niệm cho các khách du lịch. Đây chính là nơi đã khai sinh ra một
loạt kiệt tác trong những năm 1960 và 1970 của nhà văn.
Khởi nghiệp từ thành công của tác phẩm đầu tay Chia tay thôi,
Columbus sáng tác năm 1959 với giải thưởng National Book Award, trong sự
nghiệp tiểu thuyết khá đồ sộ của mình, Philip Roth đã liên tiếp giành được rất
nhiều giải thưởng cao quý và giá trị. Tiểu thuyết đầu tiên, Letting go (Đi nào,
1962) và tác phẩm tiếp theo là When she was good (Khi cô ấy tử tế, 1967) đều
không được kết quả mĩ mãn. Đến khi cuốn Portnoy’s complaint(Khiếu nại
của Portnoy) ra đời năm 1969, nó đã được xếp vào loại kinh điển của văn học
Mỹ gốc Do Thái, mô tả những đau khổ và thiệt hại mà bối cảnh văn hóa đã
gây ra cho nhân vật Portnoy. Cuốn sách cực kỳ hài hước và thái quá đã giúp
ông trở nên nổi tiếng và giàu có. Nó cũng làm cho nhà văn có nhiều kẻ thù,
đặc biệt là trong cộng đồng người Mỹ gốc Do Thái – những người bảo thủ
7



trong xã hội kịch liệt lên án sự mô tả trần trụi và khiếm nhã về tình dục mà
cuốn truyện đã xây dựng. Ngay từ những năm 1960, Roth đã trở thành nhân
vật gây tranh cãi và thực sự có tiếng tăm trong thời đại mình. Các tác phẩm
tiếp theo cũng mang lại những thành công nhất định cho nhà văn như The
ghost writer (Nhà văn ma, 1979), Zuckerman Unbound (Sự cởi trói
Zuckerman, 1981), Anatomy lesson (Bài học giải phẫu, 1983), The
Counterlife (Cuộc sống truy cập, 1986). Năm 1998, với thành công của tiểu
thuyết American Pastoral(Miền thôn dã Mỹ) bằng hình tượng nhân vật nổi
tiếng Zuckerman, ông đã thắng giải Pulitzer và huân chương Quốc gia về
nghệ thuật tại Nhà Trắng. Năm 2001, The human stain (Vết con người), một
tiểu thuyết nữa về Zuckerman, đã giành được giải thưởng WH Smith Literary
Award của Anh và cũng nhận giải cao nhất của Viện hàn lâm văn học nghệ
thuật Hoa Kỳ, Huy chương vàng về tiểu thuyết (một giải thưởng từng được
trao cho John Dos Passos, William Faulkner và Saul Bellow). Bên cạnh đó,
nhà văn cũng được Thư viện Quốc hội Mỹ trao tặng giải thưởng Tiểu thuyết
gia tiêu biểu. Theo tuyên bố từ Thư viện Quốc hội, đây là giải thưởng mới
dành cho tiểu thuyết Mỹ “nhằm biểu dương những giọng văn mạnh mẽ, độc
đáo và có sức sống lâu dài xuyên suốt sự nghiệp trọn vẹn và kiên định mang
đến những trải nghiệm Mỹ chân thực”. Năm 2005, tác phẩm The plot against
America(Âm mưu chống lại Mỹ) đã nhận được giải của Hội Sử gia Mỹ với
“cuốn tiểu thuyết lịch sử xuất sắc có chủ đề nước Mỹ năm 2003 – 2004”, và
cũng được bình chọn là tiểu thuyết xuất sắc nhất năm. Năm 2005, Philip Roth
trở thành một trong ba nhà văn Mỹ duy nhất (Philip Roth, Eudora Welty và
Saul Bellow) được Thư viện Hoa Kỳ xuất bản toàn tập tác phẩm ngay từ khi
còn sống. Bước sang độ tuổi ngoài 70, từ năm 2006 đến nay,Philip Roth vẫn
miệt mài cho ra đời bốn cuốn tiểu thuyết giá trị: Everyman(Mọi người),
Indignation (Sự công phẫn), The humbling(Khiêm tốn) và Nemesis (Báo ứng).
8



Năm 2011, Roth đạt giải tư trong cuộc thi Man Booker International Prizetrị
giá 60.000 bảng. Giá trị và sức ảnh hưởng tiểu thuyết của Philip Roth có tầm
ý nghĩa quan trọng đối với nền văn học Mỹ cũng như trên thế giới.
2.2. Nghiên cứu về Philip Roth
2.2.1. Nghiên cứu bằng tiếng Anh
Cuốn sách Turning up the flame: Philip Roth’s later novels(Thắp lên
ngọn lửa: Những tiểu thuyết gần đây của Philip Roth) là một trong những tài
liệu quan trọng và phổ biến nhất về Philip Roth của hai tác giả Jay L. Halio và
Ben Siegel. Ra đời năm 2005, đây là tập hợp 14 bài viết, công trình khoa học
nghiên cứu có giá trị về tác giả Philip Roth từ trước đến nay. Trong phần
Reading Philip Roth: facts and fancy, fiction and autobiography (Đọc Philip
Roth: thực tế và tưởng tượng, tiểu thuyết và tự truyện) hay Autobiography:
False confession? (Tự truyện:Lời thú tội sai lầm?), tác giả đã phân tích mỗi
tác phẩm như một thử thách của nhà văn trong việc mở rộng đường biên tiểu
thuyết bằng cách miêu tả con người hiện đại bằng kể chuyện và tự truyện,
thông qua lịch sử và chính trị, bằng một giọng văn vừa hài hước vừa nghiêm
túc. Trong cái nhìn so sánh với các tác giả cùng thời như Saul Bellow hay E.
L. Doctorow, người nghiên cứu đã chỉ ra sự tương đồng của những nhà văn
Do Thái khi đưa vào tác phẩm mối quan hệ giữa hiện thực và hư cấu, lịch sử
và văn học, thực tế và tưởng tượng. Phần Philip Roth’s American tragedies
(Bi kịch Mỹ của Philip Roth) hay Eros and death in Roth’s later fiction (Tình
dục và cái chết trong tiểu thuyết gần đây của Philip Roth) lại chỉ cho độc giả
thấy một chủ đề chính trong sáng tác của nhà văn là các vấn đề về “the nature
of the self” như sự tự vấn, tự chứng, tự đấu tranh. Người viết đã đặt nhà văn
trong bối cảnh thời đại xã hội cùng với những biến cố trong nội bộ dân tộc Do
Thái để thấy được điểm tương đồng và khác biệt so với các nhà văn khác.

9



Tiếp đó, Elanine B. Safer xuất bản trong năm 2006 cuốn sách trở thành
tiêu biểu trong số những công trình nghiên cứu về Philip Roth là Mocking the
age,the later novels of Philip Roth (Chế giễu tuổi tác, những tiểu thuyết gần
đây của Philip Roth). Qua sự phân tích tám tác phẩm từ The ghost writer(Nhà
văn ma)đến The plot against America (Âm mưu chống lại Mỹ), B. Safer đã
tổng kết những giá trị nổi bật và tiêu biểu nhất trong mỗi sáng tác của nhà
văn. Từ The Ghost writer (Nhà văn ma) đến The counterlife (Cuộc sống truy
cập) gợi tới con đường từ truyện tranh phi lý đến chủ nghĩa hậu hiện đại;
Operation Shylock (Chiến dịch Shylock) đề cập đến câu hỏi về bản sắc;
Sabbath’s theater (Rạp hát của Sabbath) tạo nên ranh giới giữa thô tục, khiêu
dâm hay chủ nghĩa anh hùng; American pastoral (Miền thôn dã Mỹ) vẽ bức
tranh tha hóa và trượt dốc của xã hội Mỹ; hay The plot against America(Âm
mưu chống lại Mỹ) lại là cuộc đấu tranh giữa niềm kiêu hãnh và khả năng
hành động. Cách mà Roth đã sử dụng lối tiếp cận của truyện tranh kết hợp với
tính hài hước của các nghệ sỹ hài Do Thái, lối kể chuyện của các tác giả Do
Thái ở Đông Âu thế kỷ 19 cùng những nhà văn của thế kỷ 20 như Bernard
Malamud và Saul Bellow là một khám phá thú vị, nổi bật trong cuốn sách.
Tháng 3 năm 2010, David L. Ulin đã thực hiện cuộc phỏng vấn nhà văn
Philip Roth, đăng trên tờ articles.latimes.com với tiêu đề A conversation with
Philip Roth (Một buổi trò chuyện cùng Philip Roth). Cuộc trò chuyện liên
quan đến vấn đề về đề tài sáng tác của nhà văn ở độ tuổi 77, cũng như nhiều
bài viết khác đã đề cập đến, đó là những tác phẩm u tối về các vấn đề bi kịch,
những mối đe dọa, nỗi bất an khác nhau, thậm chí là về cả những thứ cuối
cùng như cái chết. Bên cạnh đó, Roth còn hé lộ những suy nghĩ khác về
chuyện sáng tác, về tiểu thuyết và cuộc sống, về nhà văn và nhân vật, về nghệ
thuật thể hiện và nội dung đề tài: Độc giả nghĩ rằng khi một nhân vật tức giận,
nghĩa là nhà văn tức giận. Nhưng nó không đơn giản như thế. Nhà văn thích
10



thú khi nhận ra sự tức giận của nhân vật. Hoặc sự ngoan cố của anh. Hoặc sự
không thể đoán định của anh. Đó không phải là tôi không đoán được trước
hay tôi ngoan cố. Tôi chỉ hào hứng với những thái độ đó của anh. Nói về việc
viết, Roth cũng nhẹ nhàng như chính công việc hàng ngày của ông: “Tôi viết
theo cách của tôi với những kiến thức tôi có. Sau đó, nếu may mắn, tôi sẽ vỡ
ra được. Đó là lý do tại sao việc bắt đầu rất quan trọng. Vì dù mở đầu khó
khăn – và thực sự nó rất khó khăn – khi bạn đã quen, khi bạn viết được mười
trang, điều này có thể mất hai tuần, sau đó bạn sẽ có thể tự do xây dựng nó”
[77]. Đây thực sự là một bật mí thú vị về công việc sáng tạo của một nhà văn
lớn như Roth.
Cùng với đó là một số bài viết “Talking about Philip Roth” (Trò chuyện
về Philip Roth)trong cuốn Contemporary Literature (Văn học đương đại) của
Nhà xuất bản đại học Wisconsin; “The ethics of Philip Roth’s
autobiographical books” (Đạo đức trong các cuốn sách mang tính tự truyện
của Philip Roth) của Tạp chí Văn học hiện đại, “Philip Roth is sitting on your
face: America in the Late Novels” (Philip Roth đang ngồi lên bộ mặt của
chúng ta: Mỹ trong những tiểu thuyết gần đây) của Timothy Parrish đăng trên
Morden Fiction Studies… hay một loạt bài điểm sách trên các tờ báo nổi tiếng
thế giới như New York Times, Paris, Amazon đều là những nỗ lực tìm tòi của
người nghiên cứu về một tiểu thuyết gia vĩ đại Philip Roth. Tư tưởng của ông
mang những dấu ấn rõ nét của một nền văn học thời đại mới được biểu hiện
trong nội dung sáng tác cũng như các cách tân về mặt nghệ thuật. Trong đó,
những nét tính cách, đặc điểm của bản sắc dân tộc Do Thái là một trong
những biểu hiện đặc sắc trong sáng tác của Roth. Vì thế, nghiên cứu Philip
Roth, rất cần thiết khi phải đặt nhà văn và tác phẩm trong cái phông văn hoá
của thời đại với những dấu ấn đặc trưng của nó, để từ đó có thể nắm được sự
tiếp thu và ảnh hưởng của ông.
11



Philip Roth and Jews (Philip Roth và người Do Thái) là một công trình
nghiên cứu quan trọng năm 1996 của Alan Cooper, Giáo sư ngành tiếng Anh
trường Đại học York tại New York, Mỹ, đã chỉ ra những tư tưởng, quan điểm
và chất liệu đặc trưng của dân tộc Do Thái mà Roth đã sử dụng trong các sáng
tác. Đồng thời, cuốn sách cũng tìm hiểu mối quan hệ của nhà văn với cộng
đồng Do Thái và các tác giả mang gốc Do Thái khác. Cooper cho thấy rằng
trong các tác phẩm của mình, Philip Roth đã bộc lộ những biến động của
nước Mỹ cùng những áp lực của đời sống nhân loại đối với chủ nghĩa cá nhân
như sự phản bội, mất mát, quay trở về. Đây cũng chính là mô hình mà cách
nhà văn gốc Do Thái khác cũng sử dụng trong 200 năm trở lại đây.
Nói đến cảm thức đấu tranh như một đặc trưng của bản sắc Do Thái,
không thể không trở lại với tiểu luận A struggle for identity: Neil Klugman’s
Quest in “Goodbye, Columbus”(Cuộc đấu tranh vì bản sắc: Câu hỏi của Neil
Klugman trong Chia tay thôi, Columbus) của tác giả Helge Normann Nilsen
in trong The international fiction review(Điểm lại tiểu thuyết quốc tế) năm
1985. Đi sâu phân tích tác phẩm đầu tay Chia tay thôi, Columbus, người viết
đã làm rõ sự biểu hiện của tinh thần đấu tranh vì bản sắc dân tộc của nhân vật
chính. Qua câu chuyện tình yêu với cô gái thuộc tầng lớp trung lưu, nhân vật
đã đối mặt với cuộc chiến để bảo tồn truyền thống giữa những môi trường
mới cùng với sự phát triển xung đột trong chính con người mình. Tiểu luận
mở ra những ý nghĩa mới cho tác phẩm, phản ánh phần nào sự ảnh hưởng của
ẩn ức dân tộc đối với sáng tác nghệ thuật.
Năm 2008, tiểu luận The struggle for Jewish identity in Philip Roth’s
New Jersey (Cuộc đấu tranh vì bản sắc Do Thái trong New Jersey của Philip
Roth) của Kerstin Krauss là một trong những đóng góp có ý nghĩa trong sự
tìm hiểu ảnh hưởng của vùng đất New Jersey đối với tư tưởng sáng tác và chủ
đề sáng tác trong sự nghiệp đồ sộ của Philip Roth. Bài viết được kết cấu với
12



hai phần chính: Thành phố New Jersey với tuổi trẻ của nhà văn mà tiêu biểu
là giấc mơ Mỹ đã ảnh hưởng không nhỏ đến quá trình hình thành tính cách
con người và nhân vật của ông. Một đặc điểm ảnh hưởng khác của bản sắc Do
Thái là tính cách đấu tranh, đặc biệt là cuộc đấu tranh đến từ xung đột bên
trong con người. Sự tương đồng gần gũi giữa nhà văn với nhân vật trong các
tiểu thuyết theo từng mộc thời gian, không gian và hoàn cảnh là một cơ sở để
nhà nghiên cứu có thể khám phá ảnh hưởng của bản sắc dân tộc đối với tác
giả và tác phẩm.
2.2.2. Nghiên cứu bằng tiếng Việt
Tuy nhiên, ở Việt Nam, Philip Roth vẫn còn là một nhân vật khá mới
mẻ và xa lạ. Sự tìm hiểu về tác giả này mới chỉ dừng lại ở những bài điểm
sách, lời giới thiệu hay một số cảm nhận chủ quan mang tính chất tiếp nhận
thông tin, còn đi sâu ở tầm vóc nghiên cứu khoa học như một hiện tượng văn
học thì hầu như chưa có. Có thể kể đến ở đây một số bài viết về Philip Roth
và các tác phẩm của ông trên một số trang web như: blog của Nhị Linh với
loạt bài điểm sách về các tác phẩm mới được dịch sang tiếng Việt và xuất bản:
Người phàm, Báo ứng... Đó là những bài viết xuất phát từ cảm nhận và cái
nhìn chủ quan của Nhị Linh về các vấn đề và tư tưởng mà Roth đề cập trong
mỗi sáng tác. Chúng mang tính chất là lời giới thiệu sách và chia sẻ với bạn
đọc, nhưng cũng đã phần nào gợi mở những ý nghĩa quan trọng. Theo cách
nói của Nhị Linh, những tiểu thuyết của Roth, đặc biệt ở bộ bốn tác phẩm
cuối cùng là cái nhìn “nghiêm chỉnh nhìn cuộc đời”. Viết về những mất mát,
bất hạnh, tội lỗi của loài người, giữa những khẳng định của con người từng
trải, dường như sự nghi vấn cuộc đời trở thành một nỗi ám ảnh lớn nhất của
nhà văn.
Bài báo Philip Roth tuyên bố gác bút: Người “khổng lồ” đỏng đảnh
của làng văn Mỹ do Mi Ly đăng trên trang thethaovanhoa.vn ngày 27/01/2013
13



mặc dù đề cập đến sự kiện Roth quyết định giải nghệ, chấm dứt công việc
sáng tác nhưng bên cạnh đó, người viết còn điểm lại nhiều vấn đề có giá trị về
tác giả. Theo đó, Philip Roth quả là một nhà văn nổi tiếng thực sự, cả theo
chiều hướng tiêu cực và tích cực. Với các sáng tác về những chủ đề nhạy cảm,
nhà văn đạt được nhiều giải thưởng cao quý, trong đó có cả Huân chương
Quốc gia vì con người do tổng thống Obama trao tặng, nhưng đồng thời cũng
từng là cái tên nằm trong danh sách đề cử cho giải Bad Sex. Và một điểm
quan trọng mà bài viết đã nhắc tới khi nói đến đặc điểm sáng tác của nhà văn:
“Những tiểu thuyết cuối cùng của ông đều nói về những buổi xế chiều và
điểm dừng, những câu văn có tính chất tổng kết về cuộc đời”.
Đến tháng 5 năm 2013, bài báo Philip Roth – Người nghệ sỹ tuyệt vọng
của Tuyết Hường đăng trên báo Văn nghệ quân đội, dịch bài viết của Allan
Maisse đăng trên tờ Wall street journal (Báo phố Wall) lại bàn đến những lý
do để Philip Roth làm phật lòng độc giả cũng nhiều như khiến họ hài lòng.
Tác giả bài viết nhắc lại những lời phê bình, chỉ trích của nhà xuất bản
Carmen Callil, nhà phê bình Irving Howe, Henry James về Roth như cấu trúc
văn học cẩu thả, thiếu sự tỉ mỉ trong tiểu thuyết,văn phong thờ ơ. Có người
gọi ông là nhà khiêu dâm, người đàn ông căm ghét phụ nữ, tính ích kỷ và tự
lên tiếng của ông là không thể chấp nhận được. Nhưng cho đến cùng, những
lời cuối cùng của bài viết lại dõng dạc khẳng định sức sống và vai trò của
Philip Roth trong dòng chảy thời đại sẽ không bao giờ dập tắt.
Cùng năm đó, vào tháng 9, báo An ninh thế giới đăng tải bài viết Từ
James Bond đến Philip Roth là một bài điểm sách lấy cảm hứng từ sự liên
tưởng tác phẩm điện ảnh Skyfall của James Bond đến nhà văn Philip Roth.
Người viết quan tâm nhiều hơn đến vấn đề tuổi già và cái chết được thể hiện
qua hai tiểu thuyết cuối cùng. Đặt dưới cái nhìn so sánh, những vấn đề nhân
bản nhất của loài người được nhà văn đưa lên trang giấy theo nhiều khía cạnh
14



khác nhau nhưng cũng rất thống nhất và quyết liệt. Tác giả đã khẳng định
càng về cuối đời thì Roth lại càng ra sức xóa bỏ ảo tưởng của con người, của
chính mình về những chân giá trị của sự tồn tại.
Viết về cảm thức Do Thái trong sáng tác của nhà văn Philip Roth hay
các nhà văn khác dường như là một đề tài mới mẻ và khá xa lạ với lịch sử
nghiên cứu, phê bình tại Việt Nam. Như vậy, chỉ có thể kể đến các công trình
nghiên cứu về đất nước Israel và dân tộc Do Thái như là những nguồn tài liệu
chính thống duy nhất làm cơ sở cho việc xác định đặc điểm của cảm thức Do
Thái trong văn học. Tính đến thời điểm hiện nay, các đầu sách và công trình
về quốc gia này cũng khá hạn chế. Trong số đó, nổi bật là cuốn Mật mã Do
Thái của Perry Stone, Nguyễn Thị Hảo dịch năm 2009 được coi là chiếc chìa
khóa mở cánh cửa bí mật về đời sống và con người Do Thái từ trong quá khứ.
Tác giả đã khám phá và giải mã bộ kinh Torah, Giao ước của Abraham và lời
mặc khải thiêng liêng trong Cựu ước đã tạo nên cách sống và suy nghĩ, làm
cho dân Do Thái trở thành người không thể gục ngã và là một dân tộc được
chúc phúc.
Đến đầu năm 2015, tác giả Đặng Hoàng Xa cùng với nhóm nghiên cứu
Do Thái và Israel đã cho ra đời cuốn sách Câu chuyện Do Thái: Lịch sử thăng
trầm của một dân tộc, là một tiếng nói khác so với Mật mã Do Thái. Bằng
những lí giải của khoa học, tôn giáo, lịch sử và văn hóa, tác giả đã từng bước
quay lại cuốn phim lịch sử của một dân tộc từng bị 2000 năm nô lệ, cho đến
nay vẫn là một điểm nóng tại Trung Đông, là tâm điểm chú ý của cả thế giới
về những xung đột chính trị và cả những thành tựu vĩ đại của con người. Khác
với Mật mã Do Thái từng lý giải nguyên nhân thành công của dân tộc này là ở
lí do tôn giáo, Câu chuyện Do Thái lại giúp chúng ta phát hiện ra rằng cái đã
nâng người Do Thái từ tối tăm lên tới vĩ đại chính là sự khao khát của họ
trong việc truy cầu những ý nghĩa lớn lao của cuộc sống.
15



Như vậy, tính đến thời điểm hiện tại, có thể nói chưa có công trình
nghiên cứu nào đi sâu tìm hiểu về Philip Roth cũng như những ảnh hưởng của
cảm thức Do Thái đối với sự nghiệp của nhà văn mà mới chỉ là sự tiếp nhận
bước đầu thông qua một số tác phẩm dịch. Trong quá trình nghiên cứu, chúng
tôi đã đặt ra câu hỏi: Vậy các đặc điểm trong sáng tác Philip Roth là gì? Bản
sắc Do Thái ảnh hưởng tới sáng tác Philip Roth như thế nào? Tư tưởng Philip
Roth có ý nghĩa gì đối với nền văn học đương đại Mỹ cũng như thế giới?...
Mỗi cuốn tiểu thuyết nói riêng hay tư tưởng, quan điểm của một nhà văn hậu
hiện đại như Philip Roth nói chung luôn khơi gợi trong tâm thức người đọc
những trăn trở không hề giản đơn về nghệ thuật, hiện thực và vấn đề con
người. Mỗi sáng tác đối với ông giống như một thử thách, một cuộc dò tìm
nhằm mở rộng đường biên tiểu thuyết thông qua nghệ thuật tự sự bằng kể
chuyện và tự truyện.Những chủ đề thường gặp trong tiểu thuyết của ông là sự
ngẫu nhiên, tính bất định, vô thường của cuộc sống, sự truy tìm căn cước. Tuy
nhiên, do điều kiện không cho phép, đề tài chỉ dừng lại ở việc tìm hiểu một
khía cạnh trong đặc điểm sáng tác của Philip Roth, đó là cảm thức Do Thái;
vấn đề này được nghiên cứu thông qua hai tác phẩm cụ thể, Chia tay thôi,
Columbus và Báo ứng.
3. Mục đích, đối tượng, phạm vi
3.1. Mục đích
Luận văn tập trung tìm hiểu những đặc trưng của cảm thức Do Thái
trong sáng tác của Philip Roth, qua đó khám phá sâu sắc hơn giá trị các tác
phẩm của nhà văn. Đây cũng là một con đường nhằm khái quát phong cách
sáng tác và tư tưởng sáng tác của Philip Roth, cũng như mang những trải
nghiệm về văn hóa, dân tộc trong mối quan hệ với văn học.

16



3.2. Đối tượng
Trong phạm vi của một đề tài luận văn thạc sĩ, chúng tôi tập trung
nghiên cứu đề tài là Cảm thức Do Thái của Philip Roth qua Chia tay thôi,
Columbus và Báo ứng.
3.3. Phạm vi
Phạm vi của đề tài là hai tác phẩm Chia tay thôi, Columbus và Báo
ứng. Ở tác phẩm đầu tay, chúng tôi chủ yếu sử dụng tác phẩm gốc bằng
nguyên bản tiếng Anh là Goodbye, Columbusand five stories do Nhà xuất bản
Vintage International in năm 1993. Bên cạnh đó, chúng tôi kết hợp tham khảo
các bản dịch được đăng tải trên mạng internet. Với tiểu thuyết Báo ứng, văn
bản để nghiên cứu là bản dịch của Hà Nguyễn và Sao Mai do Nhà xuất bản
Trẻ in năm 2013.
-

4. Phương pháp nghiên cứu
Phương pháp liên ngành: đặt các sáng tác của Philip Roth trong mối quan hệ
với các ngành khác như lịch sử, triết học, văn hóa để có cái nhìn chi tiết, sâu

-

sắc hơn về giá trị tác phẩm.
Phương pháp phân tích tác phẩm văn học: vận dụng các phương pháp phân
tích nhân vật, phân tích chi tiết, sự kiện để làm sáng tỏ hơn cho vấn đề nghiên

-

cứu.
Phương pháp so sánh, đối chiếu: so sánh Philip Roth với các tác giả cùng thời
hoặc viết về cùng đề tài; so sánh hai tác phẩm chính với các tác phẩm khác
của tác giả hay với các tác phẩm cùng đề tài của các tác giả khác để thấy nét

tương đồng và điểm khác biệt trong quá tình xây dựng nhân vật, cốt truyện, ý

-

nghĩa và phong cách sáng tác của nhà văn.
Phương pháp nghiên cứu tiểu sử:Tìm hiểu các đặc điểm, ý nghĩa của đối
tượng thông qua việc nghiên cứu tiểu sử tác giả để tìm ra những ảnh hưởng
trong cuộc đời nhà văn lên tác phẩm và nhân vật trong mối liên hệ với thời
gian, không gian, hoàn cảnh.
5. Đóng góp của luận văn
Qua sự tìm hiểu một số đặc trưng cơ bản trong biểu hiện của bản sắc
17


Do Thái trong sáng tác của Philip Roth, đặt trong bối cảnh tình hình nghiên
cứu về tác giả này tại Việt Nam còn khá sơ khai, mới mẻ, luận văn đã góp
phần xây dựng một vài cơ sở bước đầu trong quá trình tiếp cận văn chương
của Philip Roth trong văn học đương đại. Đó là cách nhìn, cách cảm nhận
những vấn đề về con người, hiện thực và nghệ thuật có vị trí và ảnh hưởng
như thế nào trong đời sống văn học hiện nay. Bên cạnh đó cũng là sự khám
phá về khía cạnh văn hóa, dân tộc có mối liên hệ chặt chẽ tới con đường sáng
tác của các nhà văn hiện đại. Người viết mong muốn mang đến những nét
định hình cụ thể về Philip Roth cùng những sáng tác của ông được tiếp cận
sâu hơn vào Việt Nam.
Là một tác giả tiêu biểu của văn học thế giới thế kỷ 21, Philip Roth
cũng đồng thời là một nhà văn lớn mang nguồn gốc Do Thái, bởi vậy mà việc
tìm hiểu bản sắc Do Thái trong sáng tác của nhà văn cũng là một hướng đi,
một cách tiếp cận tác phẩm phù hợp với các nhà văn gốc Do Thái cùng thời.
Với đề tài này, người viết đã khẳng định sự có mặt và ảnh hưởng của dấu ấn
dân tộc, trong đó là dân tộc Do Thái lên sáng tác của nhà văn. Cảm thức đó

được chúng tôi triển khai trên ba phương diện chính là Cảm thức đấu tranh,
cảm thức xa lạ và cảm thức tội lỗi. Hướng nghiên cứu về những nét đặc trưng
này có thể chưa hoàn toàn bao quát hết đặc điểm bản sắc Do Thái nhưng phần
nào đã góp công xây dựng hình ảnh rõ nét hơn, chi tiết hơn về một dân tộc
đau thương mà mạnh mẽ trên thế giới.
Luận văn là sự phát triển, mở rộng từ khóa luận tốt nghiệp Cảm quan
hậu hiện đại của Philip Roth trong “Báo ứng” của chúng tôi trong năm 2014.
Ở nghiên cứulần này, người viết đã mở rộng phạm vi nghiên cứu với sáng tác
đầu tiên của Philip Roth là Chia tay thôi, Columbus với tư cách là tác phẩm
khởi đầu sự nghiệp trong mối liên hệ với tiểu thuyết cuối cùng, chấm dứt sự
nghiệp sáng tác để từ đó có cái nhìn tổng thể và xuyên suốt hơn. Bên cạnh đó,
18


sự gia tăng so sánh với các tác giả, tác phẩm cùng thời hay cùng đề tài cũng là
một nỗ lực trong quá trình tìm hiểu vai trò của tác giả trong nền văn học thế
giới đương đại. Điều này giúp độc giả có cái nhìn khách quan, toàn diện về
diện mạo của một nhà văn nổi tiếng những vẫn còn mới mẻ ở Việt Nam.
Trong giới hạn của luận văn, và sự hạn chế trong việc tiếp cận những
tài liệu bản gốc cũng như các công trình bằng tiếng Anh trên thế giới, người
viết chưa thể khái quát được toàn bộ nội dung, giá trị trong sự nghiệp sáng tác
của tiểu thuyết gia Philip Roth. Ngoài ra, công việc nghiên cứu, tìm hiểu các
đặc điểm cụ thể tạo nên sự định hình phong cách nghệ thuật, quan điểm nghệ
thuật hay tư tưởng nghệ thuật của tác giả đôi chỗ còn sơ sài, chưa được sâu
sắc. Hi vọng, luận văn sẽ là tiền đề cơ sở, góp phần cho những nghiên cứu sau
này của người viết và cho những độc giả yêu mến Philip Roth.
6. Cấu trúc luận văn
Ngoài phần Mở đầu, Kết luận và Tài liệu tham khảo, luận văn triển
khai trên ba chương:
Chương 1: Cảm thức đấu tranh

Chương 2: Cảm thức xa lạ
Chương 3: Cảm thức tội lỗi

19


Chương 1

CẢM THỨC ĐẤU TRANH
Đấu tranh luôn là một trong những yếu tố tất yếu trong lịch sử sinh
tồn của nhân loại. Trong thế giới hoang dã, động vật,thực vật luôn có xu
hướng cạnh tranh lẫn nhau, chúng tồn tại trong hai trạng thái, hoặc săn
bắt, hoặc trốn chạy.Trong thế giới loài người, đây cũng không phải một vấn
đề ngoại lệ. Tiến trình lịch sử của bất kỳ dân tộc nào cũng được tái hiện
qua các mốc sự kiện chiến tranh. Con người tham gia chiến tranh vì chủ
quyền, vì lợi ích, vì độc lập, cũng vì tồn tại. Học thuyết Mác xít đã chỉ ramâu
thuẫn là nguồn gốc của sự phát triển. Có mâu thuẫn mới có đấu tranh, có
đấu tranh mới có sự phát triển. V.I.Lenin viết: “Sự phát triển là một cuộc
đấu tranh giữa các mặt đối lập”. Trong sự tác động qua lại giữa các mặt
đối lập thì đấu tranh của các mặt đối lập này quy định một cách tất yếu sự
thay đổi của các mặt đang tác động và làm cho mâu thuẫn phát triển. Bên
cạnh đó, thống nhất và đấu tranh của các mặt đối lập là không thể tách rời
nhau trong mâu thuẫn biện chứng. Nói cách khác, sự vận động và phát
triển là sự thống nhất giữa tính ổn định và tính thay đổi.Và mâu thuẫn
chính là nguồn gốc của nó. Như vậy, sự tranh đấu như là một phần không
thể thiếu trong diễn biến của sự tồn tại.
Hai cuộc đấu tranh tàn khốc nửa đầu thế kỷ 20, chiến tranh thế giới
I và II đã gây ra những biến động to lớn với những khủng hoảng sâu sắc
và toàn diện cho nhân loại. Đó không chỉ giới hạn ở cuộc xung đột giữa
hai dân tộc, mà nó là sự mâu thuẫn của nhiều chế độ, nhiều quốc gia, bao

gồm cả tham vọng thống trị của cảcon người cá nhân. Trong vòng nửa thế
kỷ, chiến tranh đã tạo ra một thời đại đổ vỡ và đau thương với những
chấn thương mà qua nhiều thế kỷ nữa vẫn còn ám ảnh lên con người hậu
20


thế.Những cuộc thế chiến trong lịch sử đã dạy con người biết bao bài học,
về mất mát, đạo đức, giá trị, niềm tin, lòng tự tôn, trong đó bao gồm cả
khả năng đương đầu. Việt Nam vẫn được nhắc đến với bề dày lịch sử của
4000 năm dựng nước và giữ nước. Có thể nói, lịch sử đất nước ta được
xây dựng bằng các cuộc chiến tranh. Nó là tiền đề để hình thành tinh thần
đoàn kết, lòng yêu nước cũng những tinh thần nhân văn khác, trở thành
đặc điểm truyền thống cho tính cách con người Việt Nam. Israel cũng
không phải một ngoại lệ. Là một quốc gia nhỏ bé, trải qua thời kỳ hỗn
loạn, trở thành nô lệ đến hai thế kỷ, hơn bất kỳ dân tộc nào, Israel cũng
dựng nên lịch sử của dân tộc mình bằng những cuộc xung đột, mâu thuẫn.
Xung đột ấy không chỉ hiển hiện ở bề mặt vì mục đích chủ quyền dân tộc,
mà cao hơn đó còn là vấn đề chính trị, tôn giáo đã ăn sâu vào tiềm thức
nhân loại từ những thế kỷ trước công nguyên. Mâu thuẫn to lớn và kéo
dài đến mức nó đã trở thành một cảm thức, được gọi là cảm thức đấu
tranh, tồn tại như một hệ hình tính cách đặc trưng cho người dân Do
Thái. Theo Đặng Hoàng Xa viết trong cuốn Câu chuyện Do Thái, lịch sử đất
nước Israel là lịch sử thăng trầm của một dân tộc nhỏ bé. Mặc dù là một
trong những dân tộc xuất hiện sớm nhất trên trái đất nhưng công việc
thống nhất lãnh thổ, chủ quyền thì lại gần như ở vị trí sau cùng. Trải qua
gần 2000 năm tha hương và chịu kiếp sống nô lệ, đến năm 1948, Israel
mới được công nhận là một quốc gia độc lập. Hoàn cảnh lịch sử xã hội đã
khiến người Do Thái được ví như hình ảnh con tắc kè, có thể thay đổi màu
sắc cơ thể bất cứ lúc nào để thích ứng với môi trường sống và đương đầu
với kẻ thù. Đó có thể là sự thích nghi về văn hóa, pháp luật, chính trị, nghệ

thuật hay sự thay đổi của thời đại. Tuy nhiên, cho đến thời điểm hiện tại,
mọi chuyện vẫn chưa kết thúc khi đó vẫn còn là một “điểm nóng của
Trung Đông”, bạo lực và chiến tranh vẫn còn có thể xảy ra bất cứ lúc nào.
21


Chừng nào một quốc gia chưa được hưởng cuộc sống hòa bình tại lãnh
thổ của riêng họ thì chừng đó vẫn còn sự tranh đấu.
Có thể nói, cảm thức đấu tranh đã và vẫn là một cảm thức mạnh mẽ,
chi phối sự hình thành tính cách, bản sắc của người dân Israel nói chung và
những người Do Thái nói riêng. Cảm thức ấyđặc biệt được tái hiện chân
thực và khốc liệt trong sáng tác của các nhà văn Do Thái hay mang gốc
người Do Thái. Theo Ben Siegel trong phần giới thiệu cuốn Turning up the
flame, Philip Roth’s later novels (Thắp lên ngọn lửa, những tiểu thuyết gần
đây của Philip Roth), những năm ngay sau khi chiến tranh vừa chấm dứt,
hầu hết các nhà văn Mỹ đều mang một tâm thế không dám đối mặt với trận
đại hồng thủy kinh hoàng, họ nghĩ mình cần thêm một độ lùi về cả thời gian
và không gian để sẵn sàng viết về nó. Thế nhưng, sau này, một trong những
số ít nhà văn Do Thái tiêu biểuxuất hiện sau Chiến tranh thế giới II là Sau
Bellow thể hiện sự áy náy của một nhà văn khi đã quá sa đà vào các vấn đề
tầm thường của đời sống thường nhật mà quên đi những vết thương từ
thảm họa Holocaust để lại còn đang hằn dấu trong đời sống con người Do
Thái. Để rồi ngay sau đó, chủ đề cho các sáng tác của ông đã được chuyển
hướng sang miêu tả xã hội những người Do Thái lưu vong và những người
tri thức Mỹ thuộc tầng lớp trung lưu. Đó là những con người với trái tim cô
quạnh, bơ vơ, không tìm thấy sợi dây liên kết giữa cá nhân với xã hội, đang
một mình vật lộn với những đương đầu của cuộc sống. Trong các sáng tác
làm nên thành công cho Saul Bellow, không thể không nhắc đến những tác
phẩm viết về các vấn đề Do Thái trong mối quan hệ với xã hội Mỹ đương
thời như: Những cuộc phiêu lưu của Augie March (The adventure of Augie

March, 1953), Henderson, thần mưa (Henderson, the rain King, 1959),
Herzog (1964).
Tác giả của tiểu luận Literature and life (Văn học và cuộc sống),
22


Gilles Deleuze đã khái quát: “Chúng ta không viết về những ký ức, trừ khi
nó khiến ký ức trở thành nguồn gốc và mục đích chung của một dân tộc sẽ
hình thành mà vẫn đang ẩn náu trong tư cách là kẻ bội phản và không
được chấp nhận” [66,228]. Theo đó, ông khẳng định các nhà văn Mỹ mang
một đặc điểm chung đặc biệt ở khả năng kể lại ký ức của mình giống như là
ký ức của một cộng đồng dân di cư đến từ các quốc gia khác nhau. Một
trong những ví dụ điển hình đó là Thomas Wolfe, nhà văn đã đưa toàn bộ
nước Mỹ vào trong sáng tác đến mức độc giả có thể tìm thấy trong trải
nghiệm của một cá nhân là hình ảnh của cả nước Mỹ đương thời. Đó cũng
là thái độ của Don DeLillo trước vấn đề khủng bố hay khủng hoảng ở Mỹ
trong suốt 30 năm cầm bút. Những biến cố của lịch sử nhân loại dường
như luôn có sức ảnh hưởng và ám ảnh mãnh liệt trước con mắt nhạy cảm
của người nghệ sỹ. Ký ức dân tộc trở thành nguồn tư liệu thiết yếu cho sáng
tác nghệ thuật. Bởi lẽ, dù sáng tác luôn viết về số phận, một cuộc đời cụ thể
thì nó vẫn hướng đến phát ngôn của cả một cộng đồng. Luôn luôn tồn tại
một sợi dây liên kết giữa cuộc đời của một cá nhân với những thời khắc
mang tính lịch sử của tập thể.
Cũng như các tác giả khác, cảm thức đấu tranh được thể hiện như
một ẩn ức bản sắc trong các sáng tác của Philip Roth. Ông được coi như
một nhân chứng sống động của những biến cố lịch sử nhân loại trong
những năm thế chiến. Cảm thức ấy xuất hiện ngay từ tập truyện đầu tay
được sáng tác năm 1959 Chia tay thôi, Columbus, ẩn chứa trong suốt sự
nghiệp sáng tác, cho đến tác phẩm cuối cùng là Báo ứng. Cũng như phát
ngôn của nhân vật Mickey Sabbath trong tiểu thuyết Sabbath’s theater

(Nhà hát của Sabbath): “Điều duy nhất tôi có thể làm là phản kháng”, ẩn ức
tranh đấu luôn được tái hiện như một đặc điểm tính cách của nhân vật và
các chi tiết, sự kiện.Ở đây, trong giới hạn của luận văn, chúng tôi tìm hiểu
23


biểu hiện của cảm thức đấu tranh dựa trên ba khía cạnh chính: Cuộc
đương đầu với những biến cố trong cuộc đời, mâu thuẫn trong sự xung đột
giữa bản sắc truyền thống và hiện đại, sự giải thiêng hình tượng thông qua
một đại diện tiêu biểu là Đức Chúa trời.
1.1. Đương đầu trước biến cố
Thế kỷ XXI là thế kỷ của những khoa học kỹ thuật tiến bộ, của điện
thoại thông minh, của biến đổi gen, của những thành tựu vốn nằm ngoài
khả năng tưởng tượng của loài người trong quá khứ. Sự biến động của tự
nhiên và của tư duy nhân loại là nguyên nhân chính gây ra tâm lý bất ổn,
một kiểu tâm lý chấn thương cho các nhân vật văn học. Mỗi biến cố xảy đến
với cuộc sống con người đều mang lại những tác động và hệ quả nhất định.
Philip Roth đã trải qua hai cuộc chiến tranh thế giới I, II với những sự kiện
lịch sử quan trọng của nước Mỹ, hơn ai hết ông hiểu ý nghĩa của hiểm họa,
tai ương. Là một nhà văn Mỹ gốc Do Thái, sống trong cộng đồng hơn 90%
là người Do Thái, cũng như Saul Bellow, Philip Roth vẫn thường lấy trải
nghiệm của dân tộc mình làm chất liệu cho sáng tác. Trong đó, cảm thức về
thảm họa và khả năng đấu tranh của con người trong thảm họa trở thành
một chủ đề lớn trong tác phẩm của Roth nói riêng và của các nhà văn Do
Thái nói chung. Philip Roth đã kể lại: “Tôi đã lên một danh sách đề tài tôi đã
trải qua mà chưa viết bao giờ. Khi tôi nghĩ về bại liệt trong một thời gian
dài, tôi bắt đầu nghĩ cách ứng xử với nó. Tôi sinh năm 1933, vì thế tôi đã
sống trong nỗi sợ hãi bệnh dịch qua nhiều năm” [77]. Biến cố, cụ thể ở đây
là thảm họa bệnh tật là một trong những ám ảnh trong sáng tác của Roth.
Trong Báo ứng, bối cảnh câu chuyện được xây dựng tại thành phố

Newark thuộc bang New Jersey năm 1944 tại Mỹ, khi một nạn dịch thảm
khốc lan tràn các bang gây ra chết chóc, đau thương cho hàng vạn người
24


dân – nạn dịch bại liệt (polio). Không tìm ra nguyên nhân, cũng không có
thuốc cứu chữa, nạn dịch như một tay thần chết vô hình mà ngang ngược,
có thể lấy mạng bất cứ ai nếu muốn. Mối đe dọa của cộng đồng được cụ thể
hóa thông qua một biến cố của cá nhân – Bucky Cantor. Trong tiểu thuyết,
Cantor sinh ra và lớn lên ở thành phố Newark, thuộc bang New Jersey– Hoa
Kỳ nhưng nguồn gốc Do thái vẫn luôn tác động dù trực tiếp hay gián tiếp
tới cuộc đời nhân vật. “Những vụ bạo lực gây hấn như cơm bữa chống
người Do Thái ở Newark trong suốt quãng đời niên thiếu sống ở khu ổ
chuột đã ảnh hưởng rất nhiều đến việc hình thành nên quan điểm sống của
ông Cantor và tiếp đó là của đứa cháu ngoại ông” [48;28]. Thời kỳ câu
chuyện xảy ra vào đầu những năm 1940, khi cuộc thế chiến II đang trong
tình trạng gay cấn, căng thẳng, đồng thời chủ nghĩa bài Do Thái cũng để lại
nhiều chấn động. Nó tạo nên trong tâm thức con người ta sự phản ứng và
đấu tranh thường trực trước bất kỳ biến cố nào. Cũng như người ông
ngoại của Cantor vẫn khuyến khích cháu mình cần biết đấu tranh bảo vệ
bản thân với tư cách là một con người và là một người Do Thái, thấu hiểu
rằng tranh đấu không bao giờ kết thúc, rằng cuộc sống là “một chuỗi đụng
độ khắc nghiệt, một khi ta buộc phải trả giá thì ta trả” [48;29]. Trong tâm
thức con người từng trải qua những biến động lịch sử, đặc biệt là người
mang dòng máu Do Thái, tinh thần đương đầu trước cuộc sống là một
phẩm chất cần có để có thể tồn tại.
Dịch bại liệt đến bất ngờ giữa mùa hè như một biến cố nghiêm trọng
và có ý nghĩa lớn trong cuộc sống người dân Wequahic, không ngoại trừ
sân chơi Chancellor. Nó đến bất ngờ, tự nhiên và cũng rất chóng vánh, gây
ra sự đảo lộn, hoang mang, nó len lỏi vào ngõ ngách từng gia đình trong

thành phố. Bắt đầu từ một cậu bé giỏi giang, ngoan ngoãn, khỏe mạnh như
Alan Michaels, “một thằng bé không thể có ai ngoan hơn” [48;45] cho đến
25