Bộ GIáO DụC Và ĐàO TạO
Tr-ờng đại học kinh tế quốc dân


nguyễn thị hạnh duyên

tổ chức hạch toán kế toán với việc tăng c-ờng
kiểm soát chi phí trong các doanh nghiệp
xây dựng công trình giao thông đ-ờng bộ

Chuyên ngành: kế toán (kế toán, kiểm toán và phân tích)
Mã số: 62 34 03 01

Ng-ời h-ớng dẫn khoa học:

GS.TS. NGUYễN QUANG QUYNH

Hà Nội - 2016


Bộ GIáO DụC Và ĐàO TạO
Tr-ờng đại học kinh tế quốc dân


nguyễn thị hạnh duyên

tổ chức hạch toán kế toán với việc tăng c-ờng
kiểm soát chi phí trong các doanh nghiệp
xây dựng công trình giao thông đ-ờng bộ

Chuyên ngành: kế toán (kế toán, kiểm toán và phân tích)

Mã số: 62 34 03 01

Ng-ời h-ớng dẫn khoa học:

GS.TS. NGUYễN QUANG QUYNH

Hà Nội - 2016


i

LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình khoa học độc lập của tôi. Những
số liệu và nội dung được đưa ra trong Luận án là trung thực và có trích
dẫn rõ ràng. Các kết quả trong Luận án chưa từng được công bố ở cả
trong và ngoài nước.


ii

LỜI CẢM ƠN
Tác giả xin bày tỏ sự biết ơn sâu sắc tới GS.TS. Nguy n Quang Quynh Người Hướng dẫn khoa học, đã tận tình hướng dẫn Tác giả trong suốt quá
trình thực hiện Luận án.
Tác giả xin bày tỏ sự cảm ơn tới các thầy cô Viện Kế toán - Kiểm toán,
Viện Đào tạo Sau Đại học - Trường Đại học Kinh tế quốc dân đã giúp đỡ Tác
giả trong quá trình học tập và nghiên cứu.
Tác giả xin trân trọng cảm ơn sự giúp đỡ nhiệt tình và quý báu của các
nhà quản lý tại các doanh nghiệp xây dựng giao thông đường bộ, các thành
viên các Ban kiểm soát, các cán bộ các phòng kế toán, phòng nhân sự, phòng
kế hoạch đầu tư tại các doanh nghiệp xây dựng giao thông đường bộ thuộc

các tổng công ty xây dựng công trình giao thông trong quá trình thu thập tài
liệu, phiếu điều tra .
Cuối cùng, Tác giả bày tỏ sự cảm ơn tới những người thân trong gia
đình đã động viên, giúp đỡ tác giả trong suốt quá trình học tập và nghiên
cứu Đề tài.


iii

MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN ......................................................................................................... i
LỜI CẢM ƠN .............................................................................................................. ii
MỤC LỤC ................................................................................................................... iii
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ........................................................................... vi
DANH MỤC CÁC BẢNG ........................................................................................ vii
DANH MỤC CÁC BIỂU ......................................................................................... viii
DANH MỤC SƠ ĐỒ .................................................................................................. ix
CHƢƠNG 1: GIỚI THIỆU ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU .............................................. 1
1.1. Tính cấp thiết của Đề tài ................................................................................... 1
1.2. Tổng quan nghiên cứu ...................................................................................... 2
1.2.1. Các công trình nghiên cứu ngoài nước ....................................................... 2
1.2.2. Các công trình nghiên cứu trong nước ....................................................... 6
1.3. Mục tiêu nghiên cứu ........................................................................................ 11
1.4. Câu hỏi nghiên cứu.......................................................................................... 12
1.5. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu .................................................................. 13
1.6. Phƣơng pháp nghiên cứu ................................................................................ 14
1.6.1. Thiết kế nghiên cứu .................................................................................. 14
1.6.2. Dữ liệu nghiên cứu.................................................................................... 15
1.6.3. Phương pháp thu thập và xử lý dữ liệu ..................................................... 15
1.6.4. Trình bày kết quả nghiên cứu ................................................................... 17

1.7. Đóng góp của Đề tài.......................................................................................... 17
1.8. Kết cấu của Luận án ....................................................................................... 17
CHƢƠNG 2: KIỂM SOÁT CHI PHÍ VÀ TỔ CHỨC HẠCH TOÁNKẾ TOÁN
TRONG DOANH NGHIỆP .................................................................................... 18
2.1. Kiểm soát chi ph trong doanh nghiệp ................................................................................. 18
2.1.1. Mục tiêu và vai trò của kiểm soát chi phí trong doanh nghiệp ................. 18
2.1.2. Thông tin kế toán phục vụ cho kiểm soát chi phí ..................................... 23
2.2. Đặc điểm của doanh nghiệp xây dựng công trình giao thông đƣờng bộ
ảnh hƣởng đến tổ chức hạch toán kế toán và kiểm soát chi ph ........................ 27
2.2.1. Đặc điểm về môi trường hoạt động .......................................................... 27


iv

2.2.2. Đặc điểm hoạt động xây dựng giao thông đường bộ ................................ 29
2.2.3. Đặc điểm về sản phẩm xây dựng .............................................................. 30
2.2.4. Đặc điểm về quy mô sản xu t và tổ chức sản xu t ................................... 33
2.2.5. Đặc điểm về tổ chức quản lý .................................................................... 34
2.3. Tổ chức hạch toán kế toán phục vụ kiểm soát chi ph trong các doanh
nghiệp....................................................................................................................... 36
2.3.1. Yêu cầu và nguyên tắc tổ chức hạch toán kế toán .................................... 37
2.3.2. Tổ chức hạch toán kế toán theo yêu cầu kiểm soát chi phí ...................... 41
Kết luận Chƣơng 2 .................................................................................................... 64
CHƢƠNG 3: THỰC TRẠNG TỔ CHỨC HẠCH TOÁN KẾ TOÁN VỚI
KIỂM SOÁT CHI PHÍ TẠI CÁC DOANH NGHIỆP XÂY DỰNG CÔNG
TRÌNH GIAO THÔNG ĐƢỜNG BỘ Ở VIỆT NAM............................................ 65
3.1. Đặc điểm chung của các doanh nghiệp xây dựng công trình giao thông
đƣờng bộ Việt Nam với việc ch n m u nghiên cứu ............................................ 65
3.1.1. Quy mô của các doanh nghiệp xây dựng Việt Nam ................................. 65
3.1.2. Đ a bàn hoạt động ..................................................................................... 68

3.1.3. L nh vực kinh doanh ................................................................................. 68
3.1.4. Đặc điểm chi phí thi công và kiểm soát chi phí thi công .......................... 70
3.1.5. Chọn mẫu nghiên cứu ................................................................................ 77
3.2. Tình hình tổ chức hạch toán kế toán phục vụ kiểm soát chi ph tại các
doanh nghiệp xây dựng công trình giao thông đƣờng bộ Việt Nam .................. 80
3.2.1. Xác đ nh trung tâm trách nhiệm .............................................................. 80
3.2.2. Xây dựng đ nh mức chi phí (chi phí chuẩn) ............................................. 81
3.2.3. Tình hình tổ chức hạch toán kế toán ......................................................... 84
3.2.4. Tổ chức bộ máy kế toán ............................................................................ 96
3.3. Đánh giá thực trạng tổ chức hạch toán kế toán với kiểm soát chi ph tại
các doanh nghiệp xây dựng công trình giao thông đƣờng bộ .......................... 100
3.3.1.

u điểm cơ bản của tổ chức hạch toán kế toán với kiểm soát chi phí

trong các doanh nghiệp xây dựng công trình giao thông đường bộ ................. 100
3.3.2. Hạn chế của tổ chức hạch toán kế toán với kiểm soát chi phí trong các
doanh nghiệp xây dựng công trình giao thông đường bộ ................................. 102
3.3.3. Nguyên nhân của những t n tại .............................................................. 107
Kết luận Chƣơng 3 .................................................................................................. 109


v

CHƢƠNG 4: PHƢƠNG HƢỚNG VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN TỔ CHỨC
HẠCH TOÁN KẾ TOÁN VỚI VIỆC TĂNG CƢỜNG KIỂM SOÁT CHI PHÍ
TRONG CÁC DOANH NGHIỆP XÂY DỰNG CÔNG TRÌNH GIAO THÔNG
ĐƢỜNG BỘ Ở VIỆT NAM ................................................................................... 110
4.1. Sự cần thiết và phƣơng hƣớng hoàn thiện tổ chức hạch toán kế toán với
việc tăng cƣờng kiểm soát chi ph tại các doanh nghiệp xây dựng công trình

giao thông đƣờng bộ ............................................................................................. 110
4.1.1. Chiến lược phát triển giao thông đường bộ với việc hoàn thiện tổ chức
hạch toán kế toán .............................................................................................. 110
4.1.2. Tính c p thiết của việc hoàn thiện tổ chức hạch toán kế toán với việc
kiểm soát chi phí trong các doanh nghiệp xây dựng công trình giao thông
đường bộ ........................................................................................................... 113
4.1.3. Phương hướng hoàn thiện tổ chức hạch toán kế toán với việc tăng cường
kiểm soát chi phí tại các doanh nghiệp xây dựng công trình giao thông đường
bộ....................................................................................................................... 114
4.2. Giải pháp nh m hoàn thiện tổ chức hạch toán kế toán với việc tăng
cƣờng kiểm soát chi ph trong các doanh nghiệp xây dựng công trình giao
thông đƣờng bộ ..................................................................................................... 117
4.2.1. Hoàn thiện tổ chức hệ thống kế toán ..................................................... 117
4.2.2. Hoàn thiện tổ chức bộ máy kế toán ........................................................ 130
4.2.3. Tổ chức kế toán quản tr theo yêu cầu kiểm soát chi phí ....................... 135
4.3. Kiến nghị thực hiện các giải pháp ................................................................ 143
4.3.1. Kiến ngh với Nhà nước .......................................................................... 143
4.3.2. Kiến ngh đối với các doanh nghiệp xây dựng công trình giao thông
đường bộ ........................................................................................................... 144
Kết luận Chƣơng 4 .................................................................................................. 146
KẾT LUẬN .............................................................................................................. 147
DANH MỤC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ.......................................................... x
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................. xi
PHỤ LỤC ................................................................................................................. xix


vi

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT
BCTC


Báo cáo tài chính

BTC

Bộ Tài chính

CBCNV

Cán bộ công nhân viên

CHDCND

Cộng hòa Dân chủ Nhân dân

CP

Cổ phần

DNNN

Doanh nghiệp nhà nước

HĐQT

Hội đ ng quản tr

KTTC

Kế toán tài chính


KTQT

Kế toán quản tr

KSNB

Kiểm soát nội bộ

QĐ

Quyết đ nh

TCKT

Tài chính kế toán

TK

Tài khoản

TNHH

Trách nhiệm hữu hạn

TSCĐ

Tài sản cố đ nh

SXKD


Sản xu t kinh doanh

XD

Xây dựng


vii

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 3.1:

Tình hình quy mô vốn, doanh thu và lao động của các tổng công ty
xây dựng công trình giao thông đường bộ ...................................... 66

Bảng 3.2:

Tình hình sản lượng thực hiện qua các năm tại Cienco 1 ............... 69

Bảng 3.3:

Hình thức sở hữu của các đơn v tham gia khảo sát ........................ 80

Bảng 3.4:

Đ a bàn hoạt động của các đơn v tham gia khảo sát ...................... 80

Bảng 3.5:


Bảng kết quả điều tra về xác đ nh trung tâm trách nhiệmError! Bookmark no

Bảng 3.6:

Bảng kết quả điều tra về xây dựng đ nh mức chi phí ....................... 82

Bảng 3.7:

Bảng kết quả điều tra về kiểm tra, đánh giá đ nh mức chi phí ...... 823

Bảng 3.8:

Bảng kết quả điều tra về tổ chức chứng từ kế toán ......................... 86

Bảng 3.9:

Bảng điều tra về tổ chức tài khoản kế toán ...................................... 88

Bảng 3.10:

Bảng kết quả điều tra về tổ chức sổ kế toán ................................... 94

Bảng 3.11:

Bảng điều tra về tổ chức báo cáo kế toán ........................................ 95

Bảng 4.1:

Báo cáo tình hình thực hiện chi phí ............................................... 139



viii

DANH MỤC CÁC BIỂU
Biểu 4.1:

Biểu tổng hợp theo dõi nguyên vật liệu ........................................ 119

Biểu 4.2:

Sổ chi phí nguyên vật liệu trực tiếp ............................................... 126

Biểu 4.3:

Báo cáo phân tích biến động chi phí cho từng đối tượng ch u phí ....... 128

Biểu 4.4:

Phân tích biến động chi phí nguyên vật liệu trực tiếp .................... 129

Biểu 4.5:

Phân loại chi phí trong các doanh nghiệp xây dựng công trình giao
thông đường bộ theo mối quan hệ với mức độ hoạt động ............. 136


ix

DANH MỤC SƠ ĐỒ


Sơ đ 1.1:

Mô hình nghiên cứu......................................................................... 13

Sơ đ 1.2:

Trình tự nghiên cứu ......................................................................... 14

Sơ đ 2.1.

Các yếu tố trong hệ thống kiểm soát ................................................ 22

Sơ đ 2.2:

Quy trình lập kế hoạch và kiểm soát .............................................. 24

Sơ đ 2.3:

Quy trình hoạt động xây dựng công trình giao thông ...................... 29

Sơ đ 2.4:

Quy trình sản xu t thi công công trình ........................................... 32

Sơ đ 2.5:

Mô hình tổ chức bộ máy quản lý tại các công ty m ...................... 34

Sơ đ 2.6:


Các loại dự toán chi phí trong hệ thống dự toán sản xu t kinh
doanh của doanh nghiệp .................................................................. 46

Sơ đ 2.7:

Tổ chức xây dựng hệ thống tài khoản tổng hợp tại doanh nghiệp .. 54

Sơ đ 2.8:

Trình tự xây dựng tài khoản chi tiết tại doanh nghiệp .................... 54

Sơ đ 4.1:

Chuỗi giá tr của các CIENCO ...................................................... 112

Sơ đ 4.2:

Mô hình tổ chức bộ máy kế toán tại các doanh nghiệp xây dựng
công trình giao thông đường bộ .................................................... 132

Sơ đ 4.3:

Mô hình trung tâm chi phí tại các doanh nghiệp xây dựng công
trình giao thông đường bộ ............................................................. 138


1

CHƢƠNG 1

GIỚI THIỆU ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU
1.1. T nh cấp thiết của Đề tài
Trong quản tr doanh nghiệp hiện đại, đặc biệt với các doanh nghiệp có
quy mô lớn và hoạt động kinh doanh đa ngành, kiểm soát chi phí đã trở thành
một trong các chủ đề được quan tâm rộng rãi và là yếu tố quan trọng trong
quản tr trong doanh nghiệp. Sở d như vậy là vì ngay trong chức năng thông
tin và kiểm tra của kế toán có gắn kết với việc tự kiểm tra kiểm soát trong
doanh nghiệp.
Khi nền kinh tế chưa thực sự phát triển, kinh nghiệm và kỹ năng quản lý
của các nhà quản tr doanh nghiệp chưa cao thì công tác kiểm soát chưa được
chú trọng đúng mức và còn t n tại nhiều điểm yếu trong quản lý. Khi nền
kinh tế ngày càng phát triển, trình độ nhận thức của các nhà quản lý và những
người sử dụng thông tin tài chính kế toán ngày càng cao, kỹ năng quản lý của
các nhà quản lý ngày dần hoàn thiện, cạnh tranh ngày càng khốc liệt dẫn đến
v n đề kiểm soát trong doanh nghiệp ngày càng được chú trọng để đạt được
các mục tiêu quản lý.
Hiện tại, trong các doanh nghiệp xây dựng nói chung và các doanh
nghiệp xây dựng công trình giao thông đường bộ nói riêng còn t n tại
nhiều hạn chế trong quản lý và kiểm soát chi phí dẫn đến thời gian thi công
kéo dài làm phát sinh chi phí phụ trội; th t thoát nguyên vật liệu, lãng phí
trong sử dụng nguyên vật liệu; thi công không đảm bảo khối lượng theo
thiết kế được phê duyệt hoặc thi công không đúng thiết kế dẫn đến phải phá
đi làm lại; sử dụng vật liệu không đảm bảo ch t lượng; khai khống khối
lượng, ch t lượng công trình không đảm bảo... Do vậy, kiểm soát chi phí
sản xu t là chủ đề được chú trọng quan tâm từ nhiều bên trong đó có các
nhà quản tr doanh nghiệp.


2


Hơn nữa trong bối cảnh nền kinh tế hiện nay, việc Việt Nam gia nhập
cộng đ ng ASEAN và TPP đã mở ra nhiều cơ hội cho các doanh nghiệp tiếp
cận ngu n vốn đầu tư nước ngoài; tăng xu t khẩu; cơ hội tăng công ăn việc
làm; nâng cao năng lực cạnh tranh,...Tuy nhiên, những thách thức như sức ép
cạnh tranh; những tiêu chuẩn về quản tr minh bạch và hành xử khách quan
đặt ra những thách thức lớn đối với bộ máy quản lý các doanh nghiệp nói
chung và các doanh nghiệp xây dựng giao thông đường bộ nói riêng. Bài toán
đặt ra đối với các doanh nghiệp xây dựng giao thông đường bộ là cần kiểm
soát tốt chi phí, nâng cao năng lực cạnh tranh trong quá trình hội nhập.
Từ góc độ lý luận và thực ti n đặt ra nhiều v n đề phải nghiên cứu tổ chức
hạch toán kế toán gắn với tăng cường kiểm soát chi phí nhằm nâng cao hiệu quả
kinh doanh tại chính đơn v nghiên cứu. Do đó, Nghiên cứu sinh lựa chọn Đề tài:
“Tổ chức hạch toán kế toán với việc tăng cường kiểm soát chi phí trong các
doanh nghiệp xây dựng công trình giao thông đường bộ” làm nội dung nghiên
cứu của Luận án.
1.2. Tổng quan nghiên cứu
1.2.1. Các công trình nghiên cứu ngoài nước
Cũng có nhiều công trình nghiên cứu ở các c p độ khác nhau ít
nhiều có liên quan đến chủ đề hạch toán kế toán và kiểm soát chi phí
trong doanh nghiệp.
Liên quan đến chủ đề hạch toán kế toán, các nghiên cứu nước ngoài tập
trung chủ yếu về hệ thống kế toán và hệ thống thông tin kế toán. Có thể kể
đến các công trình sau:
Peng (2005) với công trình “Ch t lượng hệ thống kế toán và thù lao của
Giám đốc điều hành”. Theo nghiên cứu này, Peng tìm hiểu về ảnh hưởng của
ch t lượng hệ thống kế toán đến quy mô lợi nhuận mà qua lợi nhuận thì thể
hiện được khả năng lãnh đạo điều hành của Giám đốc điều hành. Kết quả cho
th y ch t lượng của hệ thống kế toán (hệ thống chứng từ, tài khoản, sổ sách



3

và báo cáo) có mối quan hệ chặt chẽ với quy mô lợi nhuận và ch t lượng hệ
thống kế toán cung c p các thông tin hữu ích trong việc đánh giá các nhà quản
lý qua chỉ tiêu lợi nhuận.
Lawrence (1989) với công trình “Ảnh hưởng của hệ thống kế toán đến
c u trúc sở hữu về chi phí bệnh viện”. Nghiên cứu này tìm hiểu ảnh hưởng/tác
động về hình thức sở hữu của bệnh viện và bản ch t của hệ thống kế toán đến
chi phí hoạt động. Kết quả là các bệnh viện tư nhân thì có chi phí hoạt động
cao hơn, chi phí chăm sóc cao hơn và chi phí vốn cao hơn; và việc áp dụng hệ
thống thông tin có mối quan hệ với chi phí vốn cao hơn.
Gray (1988) với công trình “Lựa chọn hệ thống thông tin kế toán: Sự
không phù hợp giữa người sử dụng và nhà tư v n”. Nghiên cứu này tập trung
vào sự khác biệt giữa người sử dụng thông tin kế toán và các nhà tư v n trong
việc lựa chọn hệ thống thông tin, một bộ phận quan trọng trong tổ chức kế
toán. Kết quả chỉ ra rằng không có sự khác biệt đáng kể về sự lựa chọn hệ
thống thông tin kế toán theo sự ưa thích; quan điểm; tính nh t quán và sự thay
đổi quy mô của doanh nghiệp.
Liên quan đến chủ đề kiểm soát chi phí trong các doanh nghiệp, cũng
không có nhiều nghiên cứu về chủ đề này xét trên phạm vi quốc tế. Qua tìm
hiểu, có thể kể ra một vài công trình có liên quan như:
Wang (1999) với công trình “Nghiên cứu về kiểm soát chi phí quản lý
trong các doanh nghiệp Nhà nước trong ngành than”. Nghiên cứu này phân
tích các nhân tố bên trong và bên ngoài; cả v mô và vi mô ảnh hưởng đến chi
phí quản lý với trường hợp nghiên cứu điển hình tại các doanh nghiệp Nhà
nước trong ngành than của Trung Quốc và lý do vì sao mà chi phí quản lý lại
tăng lên nhanh chóng. Qua nghiên cứu này, Wang đề xu t cần cải tổ hệ thống
tổ cức của ngành than, đưa ra mô hình kiểm soát chi phí quản lý và cơ chế
giám sát hợp lý nhằm tránh th t thoát chi phí quản lý.



4

Cochran (1994) với công trình “Thiết kế và kiểm soát hệ thống sản
xu t”. Nghiên cứu này tập trung vào kiểm soát sản xu t, quy trình về thiết kế
hệ thống sản xu t và kiểm soát, và kiểm soát dựa trên hệ thống thông tin qua
đó đề cập ít nhiều đến kiểm soát chi phí trong doanh nghiệp sản xu t. Tuy
nhiên, phần lớn dung lượng của nghiên cứu này đề cập sâu về quy trình kỹ
thuật hơn là v n đề tài chính.
Hoffman (1959) với công trình “Khẳng đ nh mức độ chi tiết trong kiểm
soát hàng sản xu t”. Theo đó, nghiên cứu này chỉ ra được thực trạng kiểm
soát hàng sản xu t (thành phẩm) qua quá trình sản xu t thông qua việc tập
hợp chi phí và xác đ nh chi phí sản xu t liên quan đến hàng sản xu t; và chỉ ra
được các nhân tố đ nh lượng ảnh hưởng đến kiểm soát thành phẩm.
Moon (2003) với công trình “Kiểm soát k p thời trong sản xu t và
chuỗi cung ứng”. Nghiên cứu này tập trung vào kiểm soát k p thời theo các
khía cạnh như kiểm soát đầu ra; kiểm soát qua nhiều công đoạn; kiểm soát
dây truyền sản xu t. Kết quả của nghiên cứu này chỉ ra rằng kiểm soát chặt
chẽ và k p thời là r t cần thiết trong hệ thống sản xu t và chuỗi cung ứng
trong mạng lưới phân phối sản phẩm; và kiểm soát k p thời có mối quan hệ
chặt chẽ với hiệu quả hoạt động. Tuy nhiên nghiên cứu này nghiêng về kỹ
thuật hơn là kiểm soát gắn với từng loại chi phí sản xu t trong doanh nghiệp.
Liên quan đến mối quan hệ giữa hạch toán kế toán với kiểm soát chi
phí trong doanh nghiệp. Cũng không có nhiều công trình nghiên cứu chuyên
sâu về quan hệ giữa tổ chức hạch toán kế toán với kiểm soát chi phí. Có thể
kể ra một số công trình đáng chú ý liên quan đến phần nào v n đề này:
Bierstaker và cộng sự (2006) với công trình “Nhận thức của kế toán
viên liên quan đến phát hiện gian lận và các phương pháp phòng trừ”.
Nghiên cứu này chỉ ra rằng nếu rà soát thường xuyên kiểm soát, đặc biệt là hệ
thống kế toán đối với các doanh nghiệp nhỏ và vừa để ngăn chặn các sai

phạm trong quá trình hoạt động của doanh nghiệp. Cho dù có hiệu quả nhưng


5

số lượng các doanh nghiệp áp dụng các kỹ thuật này r t ít, đặc biệt là ở các
doanh nghiệp vừa và nhỏ do hạn chế về chi phí đầu tư. Chính việc không áp
dụng biện pháp hiệu quả cao này đã dẫn đến những m t mát ngu n lực/tài sản
của doanh nghiệp. Nghiên cứu này đề xu t với các doanh nghiệp nhỏ nên cân
nhắc đến lợi ích dài hạn để có những đầu tư vào hệ thống thông tin kế toán
trong quan hệ với kiểm soát gian lận và sai sót.
Riahi và Picur (2000) với nghiên cứu “Bản chất của sai phạm trong
môi trường kế toán” với cuộc điều tra về v n đề gian lận và sai sót được
KPMG tổ chức năm 1998 chỉ ra được 14 loại gian lận điển hình trong môi
trường kế toán và hơn thế, tỷ lệ gian lận đang ngày một gia tăng (tăng thêm
7% kể từ năm 1994). Một trong các lý do dẫn đến tình trạng này chính là sự
t n tại của các hoạt động kiểm soát nghèo nàn, đặc biệt là sự yếu kém của hệ
thống kế toán.
Sriram (1995) với công trình “Các vấn đề của hệ thống thông tin kế toán
của FTM”. Nghiên cứu này đã so sánh giữa hệ thống thông tin kế toán tại các
công ty áp dụng quản tr linh hoạt và hệ thống kế toán truyền thống chỉ ra những
hạn chế của kỹ thuật trong hệ thống kế toán truyền thống đến khả năng quản tr
chi phí và lợi ích trong doanh nghiệp. Các kỹ thuật mới trong phương pháp kế
toán đã làm thay đổi vai trò của hệ thống thông tin kế toán, giúp hạn chế và ngăn
ngừa tốt hơn các gian lận và sai sót trong trong quá trình hoạt động sản xu t
kinh doanh, từ đó tăng cường hiệu quả quản lý của doanh nghiệp.
Veekena và Woutersb (2002) với nghiên cứu “Sử dụng hệ thống thông
tin kế toán trong các đơn vị dự án”. Công trình này chỉ ra vai trò của thông
tin kế toán trong việc quản lý một dự án. Mặc dù công việc lập kế hoạch đã
được chuẩn b chu đáo trước khi tiến hành nhưng trong quá trình tiến hành dự

án, vẫn có những v n đề liên tục xẩy ra đòi hỏi phải có sự cân nhắc điều
chỉnh. Do vậy, nhà quản lý c p cao cần có những thông tin kế toán tin cậy


6

không chỉ từ bước lập kế hoạch (thông tin về giá cả, chi phí,…) mà trong suốt
quá trình thực hiện để đảm bảo hoạt động của dự án được hiệu quả nh t.
Nghiên cứu của Richard và cộng sự (2007) với tiêu đề “Hệ thống thống
tin kế toán, trình bày và chi phí vốn”. Nghiên cứu này xác đ nh mức độ ảnh
hưởng của thông tin kế toán đến chi phí vốn của doanh nghiệp. Mô hình được
xây dựng (giống như mô hình xác đ nh giá tr tài sản vốn - CAPM) chỉ ra rằng
ch t lượng của thông tin kế toán có ảnh hưởng đến chi phí vốn của doanh
nghiệp, theo cả hai hướng trực tiếp và gián tiếp. Tác động trực tiếp của sự
công khai thông tin một cách chính xác ảnh hưởng đến việc đánh giá ảnh
hưởng tương quan giữa các dòng tiền khác nhau trong doanh nghiệp. Tác
động gián tiếp xảy ra của việc công khai thông tin ảnh hưởng đến các quyết
đ nh sản xu t kinh doanh trong doanh nghiệp; điều này ảnh hưởng đến các tỷ
lệ thu h i vốn dự tính cũng như tổng cộng giá tr tuyệt đối của các dòng tiền
trong doanh nghiệp. Nghiên cứu kết luận rằng ảnh hưởng có thể xẩy ra theo
một trong hai hướng, tuy nhiên đều dẫn đến các xu hướng chung ch t lượng
của thông tin kế toán càng tăng thì mức độ giảm của chi phí vốn càng nhiều.
1.2.2. Các công trình nghiên cứu trong nước
Cho đến nay, so với các công trình nghiên cứu về chủ đề này trên phạm
vi quốc tế thì có r t nhiều công trình nghiên cứu về tổ chức hạch toán kế toán
và kiểm soát chi phí trong ngữ cảnh Việt Nam. Mỗi công trình nghiên cứu ở
góc độ khác nhau trên từng l nh vực và từng ngành cụ thể. Dựa vào các công
trình nghiên cứu ở c p độ Thạc sỹ và Tiến sỹ mà phần lớn ở c p độ Thạc sỹ
gắn kết với một doanh nghiệp cụ thể, có thể nhóm lại các các công trình có
liên quan như sau:

Thứ nhất, nhóm các nghiên cứu về tổ chức hạch toán kế toán tại các
doanh nghiệp, ngành, tổng công ty và tập đoàn kinh tế như:
Nguy n Quang Quynh (1984) với công trình “Những vấn đề cấp bách
về tổ chức hạch toán kế toán” có thể coi là công trình nghiên cứu đầu tiên,
khai phá về tổ chức hạch toán kế toán nói chung trong các doanh nghiệp.


7

Tiếp đến có thể kể đến các nghiên cứu của NCS như Nguy n Việt (1984)
với ”Giải pháp hoàn thiện hệ thống kế toán Việt Nam”; Nguy n Phước Bảo
Ân (2008) với đề tài “Tổ chức công tác kế toán trong điều kiện tin h c h a”;
Đào Văn Thành (2002) trong nghiên cứu “Tổ chức công tác kế toán hành
chính sự nghiệp trong điều kiện sử dụng máy vi tính”; Trần Th Nam Thanh
(2004) với Luận án “Hoàn thiện tổ chức hạch toán kế toán trong các doanh
nghiệp c quy mô vừa và nhỏ”; Lê Th Kim Ngọc (2009) với Luận án “Hoàn
thiện tổ chức hạch toán kế toán trong các cơ sở y tế nhằm tăng cường quản lý
tài chính ngành y tế Việt Nam”; Nguy n Đăng Huy (2011) với Luận án “Tổ
chức công tác kế toán trong điều kiện ứng dụng công nghệ thông tin tại các
doanh nghiệp kinh doanh uất nhập kh u Việt Nam”; Luận án của NCS. Phan
Th Thu Mai (2012) với Đề tài “Hoàn thiện tổ chức hạch toán kế toán nhằm
tăng cường quản lý tài chính trong các đơn vị hành chính sự nghiệp Ngành
ao đ ng Thương binh và

h i‟‟...

Các đề tài thuộc nhóm này thường tập trung làm rõ nội dung cơ bản của
tổ chức kế toán nói chung trong các doanh nghiệp cụ thể, hoặc trong các
ngành cụ thể, hoặc các tập đoàn cụ thể với các nội dung về tổ chức hệ thống
kế toán và tổ chức bộ máy kế toán; gắn lý luận với thực trạng tại các đơn v ,

ngành cụ thể và đánh giá những hạn chế, nguyên nhân và đưa ra các giải pháp
để nâng cao tổ chức kế toán trong các đơn v nghiên cứu điển hình đó.
Cũng liên quan đến tổ chức kế toán dưới góc độ kế toán tài chính thì
một số công trình nghiên cứu cũng đã nghiên cứu về chủ đề này có gắn với kế
toán quản tr . Có thể kể ra một số nghiên cứu như:
Nghiên cứu về vai trò và cơ chế quản tr chi phí kinh doanh trong doanh
nghiệp (2013) doTác giả Nguy n Ngọc Huyền thực hiện. Theo đó, Tác giả đã
chứng minh sự cần thiết phải xây dựng một cơ chế quản tr chi phí phục vụ
mục đích ra quyết đ nh tách bạch với kế toán tài chính trên cơ sở mục tiêu
cung c p thông tin khác nhau. Đây là hướng đi đúng cho công tác quản tr


8

doanh nghiệp trong nền kinh tế th trường. Tuy nhiên, nghiên cứu này chưa đi
sâu vào các nội dung tổ chức hạch toán kế toán quản tr đáp ứng nhu cầu kiểm
soát chi phí;
Ngô Hà T n (2002) với công trình “Hoàn thiện tổ chức hạch toán kế
toán phục vụ phân cấp quản lý tài chính ở các đơn vị kinh doanh du lịch” đã
khái quát mô hình tổ chức hạch toán kế toán từ tổ chức thu thập chứng từ ban
đầu, tổ chức vận dụng tài khoản kế toán và hệ thống sổ sách kế toán đến tổng
hợp kế toán. Tuy nhiên nghiên cứu này cũng mới chỉ tập trung vào tổ chức hệ
thống thông tin kế toán phục vụ phân c p quản lý tài chính trong các doanh
nghiệp du l ch, chưa nghiên cứu mối quan hệ giữa tổ chức hạch toán kế toán
với kiểm soát chi phí và ảnh hưởng của các nhân tố về tổ chức hạch toán kế
toán tới kiểm soát chi phí.
Phạm Th Thủy (2007) với Đề tài “ ây dựng mô hình kế toán quản trị
chi phí trong các doanh nghiệp sản uất dư c ph m Việt Nam” đã khái quát
đầy đủ về hệ thống kế toán quản tr chi phí. Trên cơ sở nghiên cứu lý thuyết
kế toán quản tr chi phí cơ bản, khả năng ứng dụng vào thực ti n hiện nay ở

Việt Nam và những đặc điểm trong tổ chức hoạt động sản xu t kinh doanh
của các doanh nghiệp sản xu t dược phẩm Việt Nam, công trình khoa học đã
xây dựng mô hình kế toán quản tr chi phí cho các doanh nghiệp sản xu t
dược phẩm Việt Nam: tăng cường kiểm soát chi phí thông qua việc phân loại,
lập dự toán chi phí, phân tích biến động chi phí, xác đ nh quy mô hợp lý cho
từng lô sản xu t, đánh giá kết quả hoạt động chi tiết theo từng sản phẩm, từng
phân xưởng sản xu t và từng chi nhánh tiêu thụ.
Nghiên cứu về tổ chức báo cáo kế toán quản tr trong các doanh nghiệp
có thể kể đến các công trình như: Phạm Quang (2002) với “ hương hư ng
ây dựng hệ thống báo cáo kế toán quản trị và tổ chức vận dụng vào các
doanh nghiệp ở Việt Nam”; Ngô Th Thu H ng (2011) với “Tổ chức hệ
thống báo cáo kế toán quản trị trong doanh nghiệp nhỏ và vừa” … Các


9

nghiên cứu này đều khái quát về xây dựng phân hệ báo cáo kế toán quản tr
cho các loại doanh nghiệp thuộc các ngành sản xu t kinh doanh.
Trong quan hệ với phân tích tài chính trong các doanh nghiệp giao thông
đường bộ hoặc doanh nghiệp xây dựng, nghiên cứu của Phạm Xuân Kiên
(2011) với đề tài “Phân tích tài chính trong các doanh nghiệp giao thông
đường bộ Việt Nam”. Trong nghiên cứu này, tác giả tập trung phân tích quản
tr tài chính trong các doanh nghiệp giao thông đường bộ thông qua tổ chức
phân tích tài chính theo những phương pháp hiện đại (mô hình Dupont) kết
hợp với các phương pháp phân tích truyền thống (như so sánh, đ th ). NCS.
Nguy n Th Đào (2014) với “Hoàn thiện tổ chức phân tích với việc tăng
cường hiệu lực kiểm toán nội bộ trong các doanh nghiệp xây lắp” đã phân tích
rõ tác động của việc vận dụng phương pháp phân tích tới hiệu lực kiểm toán
nội bộ trong các doanh nghiệp xây lắp. Trên cơ sở nghiên cứu lý luận về các
loại hình phân tích vận dụng trong kiểm toán nội bộ cùng với phân tích đặc

điểm ngành nghề xây lắp; chiến lược phân tích từ đó Tác giả đã phát triển mô
hình tổ chức phân tích trong quy trình kiểm toán nội bộ tại các doanh nghiệp
xây lắp nhằm đảm bảo hiệu lực kiểm toán trong các đơn v này.
Cũng có một số luận án đã nghiên cứu về kinh nghiệm tổ chức hạch toán
kế toán song mới khái quát chung về kinh nghiệm quốc tế tổ chức hạch toán kế
toán trong các đơn v hành chính sự nghiệp, chưa đi sâu nghiên cứu kinh
nghiệm tổ chức hạch toán kế toán tại một số nước trên thế giới trong các doanh
nghiệp có quy mô lớn để từ đó rút ra những bài học kinh nghiệm trong việc tổ
chức hạch toán kế toán nhằm đáp ứng yêu cầu tăng cường kiểm soát chi phí
cho phù hợp với điều kiện phát triển kinh tế và hệ thống quản lý ở Việt Nam.
Thứ hai, các nghiên cứu về kiểm soát chi phí trong các doanh nghiệp,
ngành, tổng công ty và tập đoàn
Các công trình tiêu biểu của các tác giả này trước hết có thể kể đến: Đề
tài c p Bộ B97-38-04 “ ây dựng hệ thống kiểm tra – kiểm soát trong quản lý
vĩ mô và vi mô ở Việt Nam” khái quát các đ nh hướng cơ bản của kiểm soát nói


10

chung khi bước vào thời k đổi mới; Tiếp đó NCS Phạm Văn Nhiên (2007)
trong Luận án “Hoàn thiện hệ thống kiểm tra, kiểm soát cấp t nh trong lĩnh vực
kinh tế tài chính ở Việt Nam” tập trung vào những v n đề kiểm tra, kiểm soát ở
một c p quản lý hành chính; Phạm Bính Ngọ (2010) trong Luận án “Tổ chức
hệ thống kiểm soát n i b trong các đơn vị dự toán trực thu c B Quốc
phòng”; NCS Bùi Minh Hải (2011) trong Luận án “Hoàn thiện hệ thống kiểm
soát n i b trong các doanh nghiệp may mặc Việt Nam”; NCS Nguy n Th Lan
Anh (2013) nghiên cứu về hệ thống kiểm soát nội bộ tại Tập đoàn hóa ch t
Việt Nam , v.v. Trong các công trình trên, các tác giả đã tập trung nghiên cứu
hệ thống kiểm tra – kiểm soát nói chung hoặc trong các ngành cụ thể theo
phạm vi nghiên cứu của mỗi đề tài. Mặc dù vậy, t t cả các công trình trên đều

chưa nghiên cứu sâu vào tổ chức hạch toán kế toán nhằm tăng cường kiểm soát
chi phí, đặc biệt trong các doanh nghiệp xây dựng công trình giao thông.
Ngoài ra, trên các tạp chí chuyên ngành có r t nhiều công trình đề cập đến
hoạt động kiểm soát. Có thể kể ra một số bài viết của một số tác giả như: Ths.
Chu Th Thu Thủy (2011) với “ ây dựng mô hình kiểm soát n i b về chi phí
sản uất tại các doanh nghiệp sản uất nhà th p tiền chế”; Ths. Nguy n Th
Thu Thủy (2011) với công trình “Những đổi m i căn bản qua nhận thức về
kiểm soát n i b hiện đại v i tổ chức SNB” đã hệ thống được quá trình đổi
mới căn bản qua nhận thức về KSNB hiện đại trong quan hệ với kiểm soát
truyền thống. Trên cơ sở đó Tác giả nêu những đ nh hướng cho việc tổ chức
kiểm soát cho từng loại hình đơn v cụ thể. Trên Tạp chí Kế toán và Kiểm toán
(2011), NCS. Nguy n Th Thu Thủy với nghiên cứu “Tăng cường kiểm soát
n i b trong doanh nghiệp ây l p Hoàn thiện tổ chức hệ thống chứng từ kế
toán”. Những bài báo này ít nhiều đã đề cập đến nội dung của kiểm soát về chi
phí, phân tích ảnh hưởng của chi phí sản xu t tới hoạt động kiểm soát và có
phương án đề xu t quy trình kiểm soát cho các doanh nghiệp. Tuy nhiên trong
khuôn khổ một bài báo thì chưa thể phân tích sâu, đầy đủ các khía cạnh của tổ
chức kiểm soát về chi phí như tổ chức hệ thống thông tin (kế toán tài chính và


11

kế toán quản tr ) và dựa trên cơ sở phân công, phân nhiệm và tính kiểm soát...
Thứ ba, các nghiên cứu về mối quan hệ giữa tổ chức hạch toán kế
toán với các hoạt động kiểm soát
Tác giả Vũ Th Sen (2010) nghiên cứu về tổ chức hạch toán kế toán với
việc tăng cường kiểm soát tại Trung tâm Y tế dự phòng huyện Mai Sơn, Sơn
La đã nghiên cứu tổ chức hạch toán kế toán với kiểm soát nhằm nâng cao hiệu
quả quản lý cũng như hiệu quả hoạt động tại Trung tâm y tế. Tác giả mới chỉ
tập trung vào tổ chức các yếu tố của tổ chức hạch toán kế toán cùng tổ chức các

phần hành kế toán với kiểm soát nội bộ nhưng chưa phân tích được ảnh hưởng
của các yếu tố của tổ chức hạch toán kế toán đến kiểm soát tại đơn v . Hoặc
nghiên cứu của Lê Th Kim Ngọc (2009) và nghiên cứu của Phan Th Thu Mai
(2012) chỉ tập trung vào tổ chức hạch toán kế toán nhằm tằng cường quản lý tài
chính tại từng ngành cụ thể.
Qua nghiên cứu tổng quan các công trình nghiên cứu cả trong nước và
ngoài nước thì tác giả nhận th y rằng v n đề về tổ chức hạch toán kế toán và
v n đề kiểm soát chưa có nhiều tác giả nghiên cứu. Hơn nữa kiểm soát chi phí
trong ngành xây dựng có mối quan hệ như thế nào với tổ chức hạch toán kế
toán thì vẫn còn để lại khoảng trống. Liệu tổ chức hạch toán kế toán của doanh
nghiệp tốt có giúp cho kiểm soát chặt chẽ hơn chi phí xây dựng. Đặc biệt trong
ngữ cảnh của Việt Nam khi mà cạnh tranh r t khốc liệt, hậu khủng hoảng kinh
tế phần nào ảnh hưởng nh t đ nh đến ngành xây dựng giao thông đường bộ. Vì
lý do này mà để l p đầy khoảng trống nghiên cứu của các nghiên cứu trước
đây, tác giả tập trung nghiên cứu đề tài “Tổ chức hạch toán kế toán với việc
tăng cường kiểm soát chi phí trong các doanh nghiệp xây dựng công trình
giao thông đường bộ”.
1.3. Mục tiêu nghiên cứu
Đề tài hư ng đến giải quyết những vấn đề lý luận và thực tiễn của tổ
chức hạch toán kế toán trong các doanh nghiệp ây dựng công trình giao
thông đường b v i các mục tiêu cụ thể sau


12

Một là; Cụ thể hóa cơ sở lý luận về tổ chức hạch toán kế toán trong các
doanh nghiệp;
Hai là; Xây dựng các yếu tố cơ bản của tổ chức hạch toán kế toán trong
quan hệ với kiểm soát chi phí trong các doanh nghiệp;
Ba là; Vận dụng lý luận để đánh giá thực trạng tổ chức hạch toán kế

toán trong quan hệ với kiểm soát chi phí trong các doanh nghiệp xây dựng
công trình giao thông đường bộ tại Việt Nam;
Bốn là: Phát hiện những thành tựu, hạn chế và nguyên nhân của những
hạn chế liên quan tổ chức hạch toán kế toán gắn với kiểm soát chi phí tại các
doanh nghiệp xây dựng công trình giao thông đường bộ;
Năm là; Đề xu t phương hướng và các giải pháp cụ thể nhằm hoàn
thiện tổ chức hạch toán kế toán với việc tăng cường kiểm soát chi phí trong
các doanh nghiệp xây dựng công trình giao thông đường bộ.
1.4. Câu hỏi nghiên cứu
Để đạt được các mục tiêu nghiên cứu trên cần trả lời các câu hỏi nghiên
cứu sau:
Một là, Lý luận cơ bản của tổ chức hạch toán kế toán với kiểm soát chi phí
và những đặc điểm của các doanh nghiệp xây dựng công trình giao thông đường
bộ có ảnh hưởng đến tổ chức hạch toán kế toán cùng mối quan hệ giữa lý luận
đó với kiểm soát chi phí tại các doanh nghiệp xây dựng công trình giao thông
đường bộ?
Hai là, Thực trạng tổ chức hạch toán kế toán trong các doanh nghiệp xây
dựng công trình giao thông đường bộ và ảnh hưởng của nó đến kiểm soát chi phí
trong các doanh nghiệp xây dựng công trình giao thông đường bộ Việt Nam
như thế nào?
Ba là, Hệ thống tổ chức hạch toán kế toán trong các doanh nghiệp xây
dựng công trình giao thông đường bộ cần được hoàn thiện như thế nào để đáp
ứng yêu cầu kiểm soát chi phí thi công trong các doanh nghiệp xây dựng công


13

trình giao thông đường bộ?
Để đạt được mục tiêu nghiên cứu và trả lời câu hỏi nghiên cứu Tác giả
thực hiện nghiên cứu theo các nội dung được xây dựng tại mô hình nghiên

cứu sau:
Vận dụng hệ thống kế toán
Xây nhiệm
dựng trung
tâm
trách
trách
và xác
đ nh
đối
nhiệm
tượng hạch
toán chi phí
Xây dựng đ nh mức chi phí (chi
Xây
phí chuẩn)
Tổ chức hệ thống chứng từ kế
toán

Tổ
Tổchức
chức
hạch
hạch toán
toán
kếkếtoán
toán

Kiểmsoát
soátchi

chiphí
phí
Kiểm

Tổ chức tài khoản kế toán/sổ kế
toán
Tổ chức báo cáo kế toán

Tổ chức báo cáo kế toán

Sơ đồ 1.1: Mô hình nghiên cứu
1.5. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
Đối tư ng nghiên cứu của Đề tài là tổ chức hạch toán kế toán (chứng từ
kế toán, tài khoản kế toán, sổ sách kế toán, báo cáo kế toán và bộ máy kế
toán) trong quan hệ với kiểm soát chi phí tại các doanh nghiệp xây dựng công
trình giao thông đường bộ.
hạm vi nghiên cứu của Đề tài là chi phí thi công trong các doanh
nghiệp xây dựng công trình giao thông đường bộ quy mô lớn (6/6 tổng công
ty) – những đơn v với nhiệm vụ chính là thi công các công trình giao thông
đường bộ trong khoảng thời gian từ 2010 đến 2015.


14

Nội dung nghiên cứu cụ thể g m: (i) tổ chức hệ thống kế toán, (ii) tổ
chức bộ máy kế toán; và (iii) kiểm soát chi phí thi công (chi phí nguyên vật
liệu; chi phí nhân công; chí phí sử dụng máy thi công; chi phí sản xu t
chung) với nh n mạnh vào thực hiện kiểm soát chi phí cũng như mối quan
hệ giữa tổ chức hạch toán kế toán với kiểm soát chi phí thi công được
nghiên cứu điển hình tại các doanh nghiệp xây dựng công trình giao thông

đường bộ Việt Nam.
1.6. Phƣơng pháp nghiên cứu
1.6.1. Thiết kế nghiên cứu
Quy trình nghiên cứu được Tác giả tiến hành theo Sơ đ 1.2:
Tổng quan nghiên cứu

Khoảng trống nghiên cứu

Xây dựng cơ sở lý luận về tổ
chức hạch toán kế toán, kiểm
soát chi phí

Thu thập dữ liệu

Xử lý dữ liệu

Phát hiện

Đưa ra các kiến ngh

Sơ đồ 1.2: Trình tự nghiên cứu