Mục lục

Lời mở đầu
Là một loại hình của nghệ thuật Hậu hiện đại, Nghệ thuật sắp đặt ra đời cho
thấy sự mở rộng tư duy và sáng tạo nghệ thuật của những người nghệ sĩ. Các tác
phẩm của nghệ thuật sắp đặt là loại tác phẩm đặc biệt, được sắp đặt tại một vị trí
không phải chỉ trên tường mà còn cả trên sàn nhà, trong “gallery” hay ngoài trời,
để tạo thành một môi trường không gian tác phẩm chứ không phải trên mặt phẳng
như các tác phẩm nghệ thuật trước kia. Và điểm đặc biệt trong tác phẩm nghệ thuật
sắp đặt là tên tác phẩm của nó không cố định. Khi tháo dỡ để di chuyển và tái tạo
lại trong một không gian khác, thì tên tác phẩm có thể biến đổi. Bởi lẽ khi bố trí lại
lần sau, vị trí các hiện vật, các bộ phận của tác phẩm có thể được thay đổi theo
những cách khác nhau. Và chính những điều đặc biệt đó đã khiến cho những tác
1


phẩm nghệ thuật sắp đặt luôn mang lại cho người xem những cảm giác thích thú, tò
mò, pha lẫn chút lạ lẫm của một loại hình nghệ thuật ra đời cách khoảng 50 - 60
năm trước. Đằng sau những tác phẩm nghệ thuật sắp đặt đó, là những ý nghĩa,
thông điệp đầy tính nhân văn của người nghệ sĩ muốn gửi gắm đến những khán giả
của họ. Và với lý do thích thú, tò mò đan xen sự lạ lẫm, ngạc nhiên khi trực tiếp
xem những tác phẩm của loại hình nghệ thuật đối với em là khá mới mẻ này, em
quyết định chọn Triển lãm - sắp đặt “The meeting point” của Trần Trọng Vũ và
Christine Jean, diễn ra vào ngày 12/5/2016 – 5/6/2016, ở Trung tâm Văn hóa Pháp
tại Hà Nội, để làm đề tài cho bài tiểu luận cuối kì môn Nghệ thuật học đại cương
của mình.
Nội dung
1. Một số vấn đề lý luận
1.1 Nghệ thuật sắp đặt
1.1.1 Đôi nét về Nghệ thuật sắp đặt
Trong lịch sử nghệ thuật, các thế hệ nghệ sĩ mới luôn không hài lòng với con

đường mà các lớp người trước đã bước đi và do đó họ luôn đi tìm kiếm những con
đường mới, hướng đi mới cho bản thân mình. Cảm giác được thừa kế các phương
pháp biểu hiện đã đạt tới trạng thái hoàn hảo hoặc đã cạn kiệt tiềm năng xuất hiện
trong các họa sĩ ở vào đầu thế kỷ XX và ngày càng gia tăng từ giữa thế kỷ này. Hai
cuộc chiến tranh thế giới và một vài cuộc chiến khác trong thế kỷ XX, đi kèm là sự
phá vỡ của một số nền văn hoá dưới áp lực của sự di dân, diệt chủng và hệ quả của
nó là các cuộc chính biến đã thừa nhận chiều sâu của sự hỗn độn. Bên cạnh đó, các
họa sĩ còn đứng trước những động lực thay đổi mạnh mẽ, đó là sự phát triển
của “ảnh động” và các tiến bộ kỹ thuật khác trong nhiếp ảnh, cơ khí, điện tử và vũ
2


trụ. Tham vọng ngày càng lớn của giới họa sĩ là “giũ bỏ tất cả và làm lại từ đầu”
để tạo ra những thay đổi cơ bản trong nghệ thuật từ giữa thế kỷ XX. Với tư cách là
tấm gương phản chiếu thế giới, tất cả các loại hình nghệ thuật đều bị ảnh hưởng
nặng nề trước quan niệm này.
Nghệ thuật sắp đặt là một thể loại nghệ thuật ở phương Tây, trong những năm của
thập niên 60 - 70 của thế kỷ trước.. Các hoạ sĩ quan tâm đến những tác phẩm nghệ
thuật có tỷ lệ lớn hơn nhiều so với những bức tranh được treo trong khung thông
thường. Những bức tranh của Jackson Pollock (1) khích lệ sự cảm nhận tác
_____________________________
(1) Jackson Pollock (1912-1956), họa sĩ người Mỹ, Trường phái Hội họa Hành động

phẩm nghệ thuật như một phạm vi của sự hành động: tăng cường nhận thức về môi
trường không gian (cả trong thế giới của sự rộng lớn cũng như kiểu nghệ thuật trên
mặt đất) gắn với những nghệ thuật có sự chi phối của thời gian như video và trình
diễn. Điều này dẫn tới sự phá tan ranh giới đa dạng giữa hội hoạ và điêu khắc,
nghệ thuật trực quan và sân khấu, nghệ thuật và cuộc sống…Nghệ thuật sắp đặt
gắn liền với chủ nghĩa Hậu hiện đại. Nghệ thuật sắp đặt trong lịch sử mỹ thuật là
một trào lưu đầy tính cách mạng đã xuất hiện vào những năm đầu của thế kỷ XX

với Marcel Duchamp (1) và những tác phẩm nghệ thuật được làm từ những đồ vật
có sẵn. Từ năm 1912, việc đưa trực tiếp các vật liệu làm sẵn không có tính nghệ
thuật - những mảnh giấy báo, vụn vải, bàn ghế, hộp thiếc… vào tranh đã trở thành
một phần của ngôn ngữ hội họa Lập thể với Picasso, Braque và nhiều người khác.
Tuy nhiên, Duchamp là người đầu tiên nhận ra rằng, bất cứ vật “làm sẵn” phi nghệ
thuật nào tự thân nó cũng có thể được trưng bày như là “nghệ thuật” nếu nó được
tách ra khỏi bối cảnh, công dụng và ý nghĩa nguyên thủy của mình.

3


1.1.2 Những đặc điểm cơ bản của tác phẩm Nghệ thuật sắp đặt
Tác phẩm của Nghệ thuật sắp đặt không phải là nghệ thuật hai chiều, ba chiều
mà nó là sự tổng hợp tất cả các phương tiện biểu đạt từ hai chiều, ba chiều và môi
trường không gian. Tác phẩm Nghệ thuật sắp đặt bao gồm cả một không gian nhỏ,
tương đối như một căn phòng hay môi trường rộng lớn với không gian mở như
ngoài sân, trên sảnh… Tác phẩm là một tổ hợp các hình vẽ, tranh, tượng, đồ vật,
hiện vật, phim ảnh, âm nhạc, thậm chí cả mùi hương và tất cả sẽ được nghệ sĩ dàn
dựng theo một ý tưởng nào đó. Và từ những điều trên mà tác phẩm Nghệ thuật sắp
đặt có những đặc điểm quan trọng sau đây:
Đặc điểm thứ nhất, là cách thưởng thức tác phẩm nghệ thuật. Không giống
(1) Marcel Duchamp (1887-1968), họa sĩ người Mỹ gốc Pháp, trường phái Dada

với cách thưởng thức các tác phẩm nghệ thuật của loại hình nghệ thuật khác, mà
với loại tác phẩm này thì người xem, người thưởng thức phải “đi vào” bên trong
tác phẩm để nhìn ngắm, để lắng nghe âm thanh, và thậm chí là sờ, chạm vào hiện
vật để ngửi và cảm nhận cả mùi vị của không gian mà tác giả dàn dựng. Và chính
điều đó đã chứng minh rằng loại hình nghệ thuật này mang tính tổng hợp. Bởi lẽ,
để cảm thụ các tác phẩm nghệ thuật thì chúng ta cùng một lúc phải sử dụng nhiều
giác quan khác nhau.

Đặc điểm thứ hai, là trong nội dung của các tác phẩm trước kia đều trình bày
ý tưởng đã định hình trên những hình thức biểu hiện thông thường như màu sắc,
hình khối từ hai chiều đến ba chiều. Còn trong Nghệ thuật sắp đặt, ý tưởng mà
nghệ sĩ diễn tả lại là một chuỗi hiệu quả tổng hợp tương tác của các hiện vật, hình
ảnh, âm thanh, ánh sáng, màu sắc, mùi vị… Từ đó, nó hình thành trong tư duy
người xem như là một chuỗi được xâu kết trong quá trình đi lại, quan sát, cảm thụ

4


ngay trong lòng tác phẩm, thậm chí ngay khi bước ra khỏi tác phẩm thì người xem
mới hình dung được ý tưởng trọn vẹn của nó. Nghĩa là tác phẩm Nghệ thuật sắp
đặt trình bày “một quá trình hình thành ý tưởng” chứ không định hình sẵn “một ý
tưởng tĩnh” như trước kia. Đây là đặc điểm quan trọng mà giới thưởng ngoạn cần
phải am hiểu.
Đặc điểm thứ ba là tác phẩm nghệ thuật này rất khó bán (có thể bán được ở
nước ngoài nhưng rất hiếm). Và động cơ để các nghệ sĩ sáng tác cũng không phải
để bán mà để trình bày, bộc lộ những ý tưởng, suy nghĩ của mình đến tới mọi
người.
Và đặc điểm thứ tư và cũng là đặc điểm cuối cùng, là những tác phẩm Nghệ
thuật sắp đặt này chỉ tồn tại tại nơi trưng bày, trong một khoảng thời gian ngắn rồi
phải tháo dỡ ra nếu không có không gian lắp đặt, trưng bày cố định.

1.2 Tranh sơn dầu
1.2.1 Đôi nét về tranh sơn dầu
Trong lịch sử mỹ thuật thế giới, từ thế kỷ XI, hội hoạ sơn dầu giữ địa vị rất
quan trọng, là vinh quang của nhiều nền mỹ thuật. Thời Phục hưng, các nghệ sĩ ra
sức học tập tinh hoa của mỹ thuật quá khứ. Họ nghiên cứu, thể nghiệm, khám phá
và sáng tạo. Đồng thời những phát minh sáng chế của các bộ môn khoa học khác
cũng được các nghệ sĩ tiếp nhận. Điều đó có lý do của sự hoàn thiện chất liệu mới

là sơn dầu.
Tranh sơn dầu (Oil painting) - Là loại tranh phổ biến và được yêu thích nhất,
được gọi theo tên của chất liệu vẽ tranh đó là sơn dầu. Tranh sơn dầu là quá trình
vẽ các bức tranh với các chất màu được làm từ sơn dầu. Sơn dầu có thể vẽ trên nền

5


gỗ, kim loại, canvas (vải),... Các loại dầu với những nguyên liệu khác nhau sẽ cho
ra những loại sơn dầu có thuộc tính khác biệt. Tranh sơn dầu xuất hiện lần đầu là
trong những bức tranh phật giáo của các họa sĩ Ấn Độ rồi đến Trung Quốc ở thế kỷ
V đến thế kỷ X, nhưng chỉ đến thế kỷ thứ XV thì tranh sơn dầu mới trở nên phổ
biến và phát triển. Sơn dầu cuối cùng cũng trở thành một phương tiện chính để các
họa sĩ chuyển tải thành những tác phẩm nghệ thuật.
1.2.2 Những đặc điểm cơ bản của tranh sơn dầu
Tranh sơn dầu có những phẩm chất nổi bật là vừa trong, vừa sâu, lại vừa có
thể đạt độ bão hòa màu sắc rất cao. Độ chuyển sắc của sơn dầu dường như vô
tận. Lớp sơn còn có thể chuyển từ mỏng như màu nước tới dày như phù điêu.
Trong khi nhiều chất liệu hội hoạ khác dễ bạc màu, bong nứt thảm hại, thì những
bức sơn dầu của Van Eyck đã trường tồn tới VI thế kỷ nhưng màu vẫn rực rỡ, trong
suốt. Tuy vậy tranh sơn dầu cũng có hạn chế là lâu khô. Vì tranh sơn dầu được vẽ
bởi sơn dầu, mà chúng được làm bằng các hạt nhỏ của các sắc tố được cân đối
trong một loại dầu khô. Một số sắc tố trong sơn có thể gây độc, sơn dễ dàng bị hư
hỏng trong điều kiện nhiệt độ, độ ẩm không phù hợp. Mặc dù có thể pha với các
màu khác nhưng khả năng pha trộn của sơn dầu tương đối kém.
Tiểu kết: Trên đây là một số những lý thuyết cơ bản về nghệ thuật sắp đặt và
tranh sơn dầu, việc nghiên cứu những lý thuyết này sẽ giúp ích cho chúng ta trong
việc tìm hiểu và cảm nhận về tác phẩm nghệ thuật sắp đặt và những bức tranh sơn
dầu có triển lãm – sắp đặt “The meeting point” của Trần Trọng Vũ và Christine
Jean.

2. Triển lãm - sắp đặt “The meeting point”
của Trần Trọng Vũ và Christine Jean

6


“The meeting point” là tên của triển lãm - sắp đặt do Trần Trọng Vũ và
Christine Jean cùng lên ý tưởng và thực hiện. Triển lãm - sắp đặt “The meeting
point” được diễn ra vào ngày 12/5/2016 – 5/6/2016, ở Trung tâm Văn hóa Pháp tại
Hà Nội.

Triển lãm – sắp đặt “The meeting point” (Nguồn ảnh: Internet)

2.1 Giới thiệu tác giả
Liên tiếp những năm gần đây, giới nghệ sĩ tạo hình và công chúng đã có
nhiều dịp được tiếp cận và giao lưu với họa sĩ Trần Trọng Vũ trong nhiều triển lãm,
khi thì cá nhân, khi thì cùng với các cộng sự ở Việt Nam, trong những dự án về
nghệ thuật thị giác. Là con trai út của nhà thơ Trần Dần, Trần Trọng Vũ được sinh
ra tại Hà Nội, nhưng hiện nay ông đang sống và làm việc tại Pháp. Năm 1987, ông
tốt nghiệp Trường Đại Học Mỹ Thuật Hà Nội và năm 1989 được trao học bổng để
theo học tại Trường Mỹ Thuật Quốc Gia Pháp (Ecole Nationale des Beaux-Arts) ở
Paris. Năm 2011 ông được nhận giải thưởng Pollock-Krasner 2011-2012 do quỹ

7


nghệ thuật Pollock-Krasner tài trợ nhằm hỗ trợ cho các nghệ sỹ tạo hình trên toàn
thế giới có thành tích nghệ thuật và có nhu cầu được ủng hộ tài chính để làm việc.
Còn Christine Jean thì là một nghệ sỹ người Pháp, hiện nay cô đang sinh
sống và làm việc tại Paris, cô đã từng nhận được giải thưởng Jean-François Millet.

Cô đã thực hiện được nhiều triển lãm trên toàn thế giới và trong đó có Việt Nam.
2.2 “The meeting point” – nơi gặp gỡ của những ý tưởng nghệ thuật
Ở Triển lãm - sắp đặt “The meeting point”, Trần Trọng Vũ và Christine Jean
đã cùng lựa chọn hội họa là phương tiện để thể hiện thế giới nội tâm của chính
mình. Và với một bức ảnh mới đây chụp một biển hoa ở Việt Nam đã trở thành
điểm gặp khởi đầu cho kế hoạch triển lãm của họ. Hai nghệ sỹ, với hai dân tộc
khác nhau, với hai hành trình ngược chiều nhau – một người từ phương xa đến đất
nước này, và một người từ đất nước này ra đi. Không chỉ vậy họ còn có những con
đường, cách đi sáng tác nghệ thuật của riêng mình, một người sáng tác cho mặt
phẳng bức tường, còn một người lại đi vào sáng tác không gian, một người với các
tác phẩm hai chiều và người kia với những hình khối ba chiều. Mặc dù có rất nhiều
sự khác biệt, nhưng giữa họ vẫn có những điểm gặp gỡ, giao thoa. Hai nghệ sỹ ấy
đã cùng nhau mang đến cho khán giả trong và ngoài nước nhiều cuộc gặp gỡ thị
giác và phi thị giác, của hội họa và sắp đặt.
2.2.1 Tác phẩm nghệ thuật sắp đặt của Trần Trọng Vũ
Khi bước chân vào không gian trưng bày của L’espace, em thực sự đã bị ấn
tượng bởi một không gian nghệ thuật hoàn toàn mới lạ mà trước đây em rất ít khi
có cơ hội tiếp xúc. Điều đầu tiên mà em thấy đó chính là một hình khối trừu tượng,
trải dài uốn lượn trong không gian, chúng được sắp xếp giống như một “dòng suối

8


hoa” đang tuôn chảy từ trên trần nhà xuống không gian và lan tỏa, ngập tràn xuống
mặt đất.

“Một phần không gian của phòng trưng bày bị xâm chiếm bởi một phong cảnh hoàn toàn được
làm bằng vải nhựa sặc sỡ.” (trích lời giới thiệu)

Giữa không gian trầm mặc, cùng với gam màu tối của phòng trưng bày, với

những ánh đèn chiếu thẳng vào các tác phẩm nghệ thuật được trưng bày trên tường
tạo nên điểm nhấn, thì ngay chính giữa không gian của phòng triển lãm xuất hiện
lên một “phong cảnh” hoàn toàn mới lạ, khác biệt. Chúng được tạo bởi những
nguyên liệu mà giới nghệ sĩ phương Tây gọi là “nguyên liệu nghèo” tức là chúng
rất thông dụng, bình dân, không cầu kì, không đắt tiền, và dĩ nhiên chúng có thể
được tìm thấy ở bất cứ nơi đâu. Đó chính là lưới mắt cá, dây thép, túi nhựa màu…
và bút mực để chép những câu thơ của nhà thơ Trần Dần lên những cánh hoa. Và

9


theo ý kiến chủ quan của em, thì cách mà tác sử dụng những nguyên liệu đơn giản
này để tạo nên tác phẩm nghệ thuật của mình chính là do tác giả bị chi phối, chịu
ảnh hưởng bởi quan niệm nghệ thuật: có thể làm nghệ thuật với bất cứ cái gì, ngay
từ những vật dụng đơn giản nhất. Và điều này cũng không hiếm gặp trong lịch sử
nghệ thuật. Ví dụ như “Suối nguồn” (Fountain) - một cái bồn tiểu được ký với bí
danh “R.Mutt” đã gây sốc thế giới nghệ thuật năm 1917. Marcel Duchamp đã đem
một món đồ thường dùng trong đời sống, rồi đặt để nó sao cho cái ý nghĩa hữu ích
của nó biến mất dưới cái tên mới và dưới điểm nhìn mới, tạo nên một ý tưởng mới
cho món đồ ấy.

Tác phẩm Suối nguồn (Fountain) của Duchamp (Nguồn ảnh: Internet)

Sử dụng những “nguyên liệu nghèo” để tạo nên tác phẩm nghệ thuật của
mình ngoài lí do tác giả bị chi phối và chịu ảnh hưởng bởi quan niệm nghệ thuật,
theo em còn có lí do khác nằm ở chỗ tính chất vật lí của nylon màu, chính cái sự
hào nhoáng, bóng bẩy, sặc sỡ sắc màu của túi nylon đã góp phần không nhỏ cho
Trần Trọng Vũ thể hiện ý tưởng nghệ thuật của mình. Màu sắc chủ đạo của tác
phẩm là màu xanh dương và màu vàng, cam, tác phẩm là sự tổng hợp của gam màu
nóng, và gam màu lạnh, với bốn trăm bông hoa màu vàng, cam rực rỡ điểm trên


10


“dòng sông xanh thẳm” đã tạo nên những điểm nhấn cho tác phẩm, và chính
những điểm nhấn này kết hợp với sự pha trộn màu sắc rất hợp lí, đã đem đến cho
sự thích thú, thoải mái, “dễ chịu” cho những người xem.
Và điều đặc biệt hơn cả, là trong những bông hoa nhân tạo trên “dòng sông”
ấy đều ẩn chứa những thông điệp nhân văn và thơ mộng, Trần Trọng Vũ đã cho ghi
lên những bông hoa ấy, những câu thơ trong nhật ký của cha mình, nhà thơ - Trần
Dần. Và đây là cách để nghệ sỹ Trần Trọng Vũ thể hiện thế giới nội tâm và ý đồ
nghệ thuật của mình. Trần Trọng Vũ muốn khai thác quan hệ giữa bên trong - bên
ngoài của sự vật. Trần Trọng Vũ đã nói: “Tôi muốn tạo ra sự mâu thuẫn cho tác
phẩm. Trong mỗi con người, mỗi sự vật, mỗi xã hội đều có những mâu thuẫn như
thế, mọi người thường bỏ qua hoặc sợ hãi nó. Nhưng khi có mâu thuẫn, ta mới lớn
lên được, sự việc mới vận động, phát triển được”[1] .
Và theo em, chính quan điểm trên đã định hướng cho ý tưởng triển lãm – sắp
đặt của Trần Trọng Vũ, ông mượn hội họa làm phương tiện để bày tỏ nỗi lòng
mình. Người xem có thể thấy ngay được sự phù phiếm, bóng bẩy, giả tạo ở bề
ngoài của tác phẩm sắp đặt. Nhưng chỉ khi đi vào trong khối hình ấy, để “lắng
nghe” thì khán giả mới có thể cảm nhận được những góc tối, những khúc gấp mà
tác giả cố tình tạo ra. Cuộc sống suy cho cùng là những mâu thuẫn, và ở đây tác
phẩm của Trần Trọng Vũ cũng không phải là một ngoại lệ. Tác giả đã đưa vào
trong tác phẩm của mình những mâu thuẫn. Mâu thuẫn trong tác phẩm cụ thể là sự
trái chiều giữa giả dối và sự thật, giữa hào nhoáng và giản dị, sự sặc sỡ của màu
sắc với những dòng chữ đen, và trên hết, của hình ảnh và ngôn từ vốn là hai “thể
loại” khác nhau. Tuy nhiên, theo em sự có mặt của ngôn từ, từ ngữ trong tác phẩm
thị giác này cũng không phải là một điều mới lạ. Nó thực ra được bắt nguồn từ
những gì đã thân quen trong quá khứ, đó là những thông điệp, những dòng chữ trên


11


mảnh giấy trong những chai thủy tinh mà người xưa thường ném vào biển cả, hay
nó là những nguyện ước mà nhiều người dân châu Á treo vào các phong cảnh để
mong ước một điều gì đó thành hiện thực. Đấy là những ví dụ rõ rệt nhất về việc
đưa ngôn từ vào hình ảnh để đi tìm cái không thể, để hy vọng cái không thể và để
không trở thành cái có thể.
Trên mỗi cánh hoa nhựa “giả dối” trong tác phẩm của mình, Trần Trọng Vũ
lại gửi gắm vào đó những thông điệp đầy tính nhân văn đến khán giả qua những
câu thơ với những ngôn từ giản dị nhất, chân thật nhất:

X
u
ấ
t
h
i
ệ
12

n
đ


Từ hình thức nội dung cho đến chất liệu thể hiện của tác phẩm cho thấy sự mâu thuẫn
giữa cái bên ngoài và cái bên trong mà Trần Trọng Vũ đã cố gắng khai thác.
“Hết một chân trời rợp rạp chân mây
Lại đến một chân mây rợp rạp chân trời”.


“vào đời tất cả chỉ có vé: đồng hạng

13


mọi thứ đặc quyền đều sặc sụa bất công”

Một câu hỏi lớn của nhà thơ Trần Dần mà đến nay vẫn chưa bao giờ cũ.
“Ai? ai có thể thu xếp cho tôi
một thế giới hòa thuận?”

14


“ai xuất bản nhiều đêm thế nhỉ?”

Người xem, đi đến những bông hoa, lần lượt, lần lượt khám phá ra những
điều được ẩn chứa bên trong, những câu thơ với ngôn từ mộc mạc, giản dị nhưng
ý nghĩa thì lại không hề nhỏ chút nào, nó gợi mở ra cho người xem những suy
nghĩ, những triết lí ở đời rất nhỏ, nhưng rất ý nghĩa, mà nhiều khi con người ta
đánh rơi mất trong cuộc sống hiện đại, ồn ào. Hay đó cũng chính là sự bày tỏ
những nỗi lòng của một tâm hồn thi sĩ:

15


“tôi vỡ nợ địa cầu
vỡ nợ trăng sao
vỡ nợ chán vạn
chiêm bao

ngút mắt cò bay
xào xạc những
xớn xác đêm hè
những ngao ngán xốn xang”

Trần Trọng Vũ đã đưa thơ của cha mình vào tác phẩm chỉ đơn giản bởi đó là ngôn
ngữ nhật ký, mà nhật ký thì ghi lại những gì chân thực nhất, không có sự lắp ghép,
thẩm mỹ, bóng bẩy, “giả tạo”. “Ngôn ngữ đó chân thật từ trái tim nhà thơ. Tôi
chọn thơ Trần Dần vì tôi có điều kiện tiếp xúc nhật ký của ông. Tôi không có được
tài liệu, nhật ký của người khác, chứ không phải tôi có dụng ý hay đặt tình cảm

16


cha con vào đây”

[2]

- Trần Trọng Vũ bày tỏ. Cả tác phẩm là một sự mâu thuẫn,

giữa những gì ta thấy bên ngoài và những gì ta cảm nhận được sau khi tìm hiểu ở
bên trong tác phẩm. Người xem được di chuyển, được sống bên trong hình ảnh,
được chạm đến những góc khuất sâu kín của ngôn từ, và trên hết, được phiêu lưu
bên trong thế giới nghịch lý của chúng. Đôi khi hình ảnh được gợi ý bởi ngôn từ,
đôi khi chính nó lại mở ra những điều phi thị giác như lời nói. Nhưng nếu như hình
ảnh là cuộc tiếp cận đầu tiên của con mắt, thì ngôn từ lại cần đến một sự kết nối
sâu sắc hơn, vượt ra khỏi những cảm nhận thị giác ban đầu này.

Tác phẩm của Trần Trọng Vũ được sắp đặt ở chính giữa L’espace, bên cạnh là các tác
phẩm sơn dầu của Christine Jean. (Nguồn ảnh: Internet)


Và một điều nữa chúng ta cần chú ý ở đây là: Tại sao Trần Trọng Vũ lại để
tác phẩm sắp đặt của mình chảy từ trên trần của phòng triển lãm rồi tràn ra không
gian không theo một quy luật nào như vậy? Theo em, cách sắp xếp của Trần Trọng
Vũ như vậy không phải là một sự ngẫu nhiên, vô tình mà là một dụng ý nghệ thuật.
Theo cách suy nghĩ của em, lý do thứ nhất tác giả sắp xếp như vậy chính là sự hợp

17


lý về ý tưởng. Sẽ thật khó hiểu và thiếu thẩm mĩ nếu để tác phẩm là một khối hình
“tròn vo” giữa không gian của triển lãm, nó gợi nên một cái gì đó khó hiểu, khó
hình dung cho người xem. Nếu để nó từ trên trần của căn phòng chảy xuống, thì
người xem có thể hình dung cả tác phẩm như một dòng suối, hay một con thác
“hiền hòa”, đang trải mình, tuôn dài với những dòng nước trong xanh xuống bề
mặt trái đất. Còn lý do thứ hai, là tác giả muốn thể hiện một điểm nhấn trong ý
tưởng của mình. Tác phẩm đó như đã nói ở trên, thì tác giả đang cố gắng tạo ra sự
mâu thuẫn trong tác phẩm của mình, ông muốn cho khán giả thấy rằng, mọi sự vật,
sự việc đều luôn chứa ẩn trong mình những mâu thuẫn, và những mâu thuẫn ấy là
có nguồn gốc, nguyên nhân, cũng như điểm khởi đầu của tác phẩm nghệ thuật sắp
đặt kia, chúng có nguồn gốc, có xuất phát điểm là trên trần của phòng triển lãm. Và
để giải quyết những mâu thuẫn ấy, sẽ có rất nhiều cách khác nhau, điều này được
biểu tượng, tượng trưng qua những điểm kết thúc của tác phẩm sắp đặt. Nếu tưởng
tượng tác phẩm nghệ thuật sắp đặt như một con sông, bắt nguồn từ một điểm, thì
chúng lại có rất nhiều hướng để kết thúc, như những dòng nước chảy ra biển để
hoà mình vào sóng nước đại dương thì lại có rất nhiều con đường khác nhau.
2.2.2 Tranh sơn dầu của Christine Jean
Ở Triển lãm - sắp đặt “The meeting point”, ngoài tác phẩm Nghệ thuật sắp
đặt của Trần Trọng Vũ còn có mười lăm bức tranh sơn dầu của họa sĩ người Pháp Christine Jean. Khác với Trần Trọng Vũ chọn con đường sáng tạo nghệ thuật bằng
không gian ba chiều, thì họa sỹ Christine Jean lại mở ra thế giới nội tâm của

mìnhvới không gian hai chiều. Mặc dù có sự khác nhau về phương thức biểu đạt,
song cả hai người nghệ sĩ đều có điểm chung là dùng hội họa làm phương tiện để
bộc lộ thế giới cảm xúc của mình và theo em đây chính là “concept” của triển lãm.

18


Từ việc chọn hội họa làm phương tiện bộc lộ những suy nghĩ của mình, Trần Trong
Vũ đã đem đến cho khán giả thấy được những mâu thuẫn giữa cái bên trong và cái
bên ngoài của sự vật. Còn Christine Jean thì lại dùng hình ảnh thiên nhiên là nguồn
cảm hứng và là chất liệu để cô sáng tạo nghệ thuật:

“không gian triển lãm trên tường sẽ mở ra thế giới nội tâm của Christine Jean.”
(Lời giới thiệu)

Qua bức họa trên, em cảm nhận được sự lụi tàn của thiên nhiên, với hình ảnh
những cành cây, thân cây khô quắt, héo úa, gẫy dập cùng kết hợp với điều đó là
gam màu tối, với màu xanh, đen làm chủ đạo. Tất cả những điều đó đã góp phần
tạo nên một cái gì đó u ám về cảnh vật thiên nhiên. Phải chăng qua tác phẩm này

19


của mình Christine Jean muốn cho khán giả thấy được một giai đoạn trong quy luật
của vạn vật đó chính là lụi tàn và thiên nhiên cũng không ngoại lệ. Có sự sinh sôi,
phát triển thì tất yếu phải có sự hủy diệt, đó là chân lý không gì có thể thay đổi
được. Cùng nói về chủ đề sự lụi tàn của thiên, Christine Jean còn có một bức tranh
khác mà theo em là “khá” đặc sắc sau đây:

Nhìn ngắm tác phẩm, em thấy được rằng, chủ thể trong bức họa kia chính là

những thân cây, những chiếc lá, những chiếc đài sen…đã vào thời kì héo úa.
Chúng xuất hiện trong tác phẩm với một màu đen độc đáo. Còn đâu sự xanh tươi

20


của một thời trong quá khứ, thời gian đi qua, kéo thay sự thay đổi, biến chất của
vạn vật. Bức tranh được phủ một màu vàng khá đặc biệt, nó như ánh nắng trong tự
nhiên đang “tỏa sáng” và cướp đi “hương sắc của thời tươi”. Thiên nhiên đã làm
thay đổi chính thiên nhiên hay do một nguyên nhân khác? Điều này gợi mở cho em
sự liên tưởng đến con người, đôi lúc có phải con người đã làm thay đổi chính bản
thân mình? Điều đó liệu phải là ẩn ý của tác giả? Dù có hiểu đúng hay sai về ý
nghĩa mà tác giả muốn gửi gắm, thì em cũng thấy rất thích thú khi xem những bức
tranh như thế này, nó giúp em gợi mở ra nhiều điều khá thú vị. Và một điều đặc
biệt khác, là hai tác phẩm trên chính là hai tác phẩm có kích cỡ lớn nhất trong
mười lăm tác phẩm của Christine Jean được trưng bày tại triển lãm – sắp đặt “The
meeting point”. Hai tác phẩm được đặt ở đầu và ở cuối bức tường treo mười lăm
bức tranh sơn dầu tại triển lãm. Sự sắp xếp này có dụng ý? Phải chăng tác giả
muốn làm nổi bật chủ đề, ý tưởng của những bức tranh, chúng nói về thiên nhiên,
sự phát triển của thiên nhiên: sự sinh trưởng, lụi tàn và biến đổi? Ngoài hai bức
tranh trên, trong số mười lăm tác phẩm sơn dầu mà Christine Jean đem đến triển

21


lãm, còn một số các tác phẩm khác theo em là khá đặc sắc như bức tranh sau:

Bức tranh trên là một trong số những bức tranh mà em ấn tượng và thích thú nhất
trong triển lãm. Quan sát bức tranh chúng ta có thể thấy được hình ảnh của một cô
gái bị lấp sau “bức màn hoa”. Vô số những bông hoa màu trắng, hồng xinh đẹp

đang phủ kín khuôn mặt của một cô gái, nhưng có điều đặc biệt ở đây chính là
khuôn mặt cô gái. Với đôi mắt tròn, sâu, có vẻ như đang trợn mắt nếu chúng ta
quan sát kĩ, cùng với đó và quầng mắt bị “bao phủ” bởi một màu đen, chưa hết cô

22


gái ấy còn có một đôi môi rất kì lạ, có vẻ nó rất rộng và đang dính “loang lổ” một
màu đỏ như máu. Tất cả những điều đặc biệt trên khuôn mặt của cô gái đó, tạo nên
một cái gì đó hung dữ, xấu xa, đen tối, khuôn mặt cô gái ấy không đẹp nếu như
không muốn nói khuôn mặt ấy mang dáng dấp của một con quỷ. Điều này phải
chăng chính là sự đối lập, sự mâu thuẫn giữa cái bề ngoài, là những bông hoa xinh
đẹp với cái bên trong, là cô gái mang khuôn mặt quỷ dữ. Sự mâu thuẫn giữa bên
trong với bên ngoài này, có sự gặp gỡ với mâu thuẫn mà Trần Trọng Vũ đã cố gắng
để thể hiện trong tác phẩm nghệ thuật sắp đặt của mình. Có lẽ ở đây Christine Jean
đang muốn cho chúng ta thấy được “bản chất” con người. Tồn tại trong mỗi con
người luôn có những mâu thuẫn, mỗi con người đều có phần “thiên thần” lương
thiện và phần “quỷ dữ” độc ác. Và đôi khi con người ta sống không thật với chính
bản thân mình. Họ sống theo kiểu “Hồn Trương Ba, da hàng thịt”, luôn luôn có
những sự mâu thuẫn trong nội tại một cơ thể sống. Phải chăng tác phẩm trên còn
mang một lớp nghĩa khác? Cô gái với khuôn mặt quỷ dữ ấy, là sự đại diện, hiện
diện của cái xấu xa, cái chết chóc, còn những bông hoa kia lại tượng trưng cho sức
sống, cho sự tươi đẹp. Cái đẹp đang nảy sinh, đang khoe sắc ngay trước mặt cái
chết, cái nguy hiểm. Hay đó là tinh thần lạc quan của chúng ta cần phải có trong
các hoàn cảnh, dù khó khăn, đau thương, hay chết choc. Có thể thấy ở đây
Christine Jean đã sử dụng hình ảnh thiên nhiên và hình ảnh con người để bộc lộ,
diễn tả những suy nghĩ, triết lí của mình đến với những khán giả. Những tác phẩm
của cô, đã gợi mở cho khán giả nhiều hướng suy nghĩ, cảm nhận khác nhau về
cuộc sống. Những cảm nhận đó dù có khác nhau, nhưng em nghĩ chúng đều rất có
ích đối với mỗi người, trong xã hội hiện đại bây giờ, đôi khi con người ta nên dừng

lại và suy nghĩ và cảm nhận về cuộc đời. Thiết nghĩ, làm được điều đó, chứng tỏ
Christine Jean là một nghệ sĩ tài năng.

23


Đối lập hẳn với bức tranh có “bề ngoài” xinh đẹp và “bên trong” xấu xa
trên, là bức tranh sau đây:

24


Ở đây Christine Jean vẫn sử dụng những “chất liệu” là hình ảnh con người và
thiên nhiên để tạo nên bức tranh nghệ thuật thể hiện thế giới nội tâm của mình.
Vẫn là một khuôn mặt cô gái, nhưng ở đây là cô gái với khuôn mặt trắng trẻo, đôi
mắt hiền từ, sống mũi thẳng, đôi môi nhỏ nhắn hồng hào. Một cô gáo đẹp với vẻ
ngoài cao sang quý phái nhưng lại bị che phủ bởi những mảng đen nhỏ dày đặc,
tựa như những cành, những lá cây tàn, của thiên nhiên héo úa. Ở đây nếu như chia
ra hai phần, lớp bên trên, lớp bên dưới, thì ở đây ta lại thấy sự mâu thuẫn, đối lập.
Sự mâu thuẫn giữa cái xinh đẹp và cái xấu xa, giữa cái trong sáng và cái đen tối.
Đôi khi cái vẻ đẹp bị khuất lấp, khuất lấp thôi, chứ không hề bị vùi lấp, đằng sau
cái “màn” thiên nhiên tối tăm đó chúng ta vẫn có thể cảm nhận được rõ ràng vẻ
đẹp của một người phụ nữ. Con người và đặc biệt là thiên nhiên được thể hiện
25