SƯË 11 tûâ 4/01 - 10/01/2002

TIN TÛÁC

VÙN HOẤ CẤC NÛÚÁC

SÛÅ KIÏÅN VÙN HỐA

- Lïỵ hưåi vâ phong tc trong ngây àêìu tiïn ca
nùm múái úã cấc nûúác

- 10 sûå kiïån nưíi bêåt trong àúâi sưëng tíi trễ
Viïåt Nam 2001
- Cấc hoẩt àưång châo mûâng ngây truìn
thưëng Hổc sinh, sinh viïn Viïåt Nam 9/1
VÙN HOẤ VIÏÅT NAM
- Tc thúâ nûä thêìn ca ngûúâi Viïåt
KHẤM PHẤ
- Ai àểp hún mûác tiïu chín
- Ùn gò àïí “hêm nống” tònh u
- Thấnh àõa Jếrusalem: nhûäng àiïìu bđ êín

QUIZ
- Ùn ëng úã cấc nûúác
ÀỂP
- Trâ Viïåt
SẪN PHÊÍM VÙN HOẤ MÚÁI
DU LÕCH

CHÊN DUNG VÙN HOẤ
- Louis Amstrong - Sûå nghiïåp vâ tònh u

LÛÚÅM LÙÅT
CHÕU TRẤCH NHIÏÅM NƯÅI DUNG
Àưỵ Trung Nghơa
BIÏN TÊÅP
Nguỵn Minh, Nguỵn Hûúâng,
Hoâng Oanh, Thanh Huìn, Kim Anh

- Chúå Lúán
TRANG VÙN HỔC
- Truån ngùỉn: Con hẩc giêëy thûá 1000
- Thú: Àïm sao sấng
Mổi kiïën vâ bâi viïët. àống gốp xin gûãi vïì
Ban biïn têåp Bấo àiïån tûã VDC Media
292 Têy Sún - Hâ Nưåi
Tel: 04 5372788
Email:
1


Tin tûác
U2 àûáng àêìu bẫng xïëp hẩng cấc ban nhẩc cố
doanh thu biïíu diïỵn cao nhêët
Danh hiïåu ban nhẩc àẩt doanh thu biïíu
diïỵn cao nhêët trong nùm 2001 thåc vïì ban
nhẩc U2 vúái “Elevation Tour” (143 triïåu USD);
N’Sync (90,2 triïåu USD) vâ Backstreet Boys
(89,8 triïåu USD). Vông lûu diïỵn mang tïn
“Drown World Tour” ca Madonna chó gưìm 47
show diïỵn àậ àẩt doanh thu 74 triïåu USD, xïëp
thûá tû. Kïë tiïëp lâ Dave Mathews Band (65 triïåu)


Danh hiïåu Hoa hêåu chêu Êu nùm 2001 thåc
vïì mưåt nûä sinh Phấp
Vông chung kïët cåc thi
Hoa hêåu chêu Êu nùm 2001 vûâa
bïë mẩc tẩi Beirut hưm 29/12/
2001 vûâa qua. Elodie Gossuin,
cư nûä sinh xinh àểp 20 tíi àïën
tûâ nûúác Phấp àậ vûúåt qua nhiïìu
ûáng cûã viïn sấng giấ khấc giânh
vûúng miïån ngûúâi àểp nhêët chêu
Êu nùm 2001. Ấ hêåu 1 lâ Adrianna Gerczew,
hoa hêåu Phêìn Lan (23 tíi) vâ danh hiïåu Ấ hêåu
2 thåc vïì ngûúâi àểp àïën tûâ Croatia Karla
Milinovic, nùm nay vûâa trôn 18 tíi.

M tưí chûác lïỵ hưåi hoa àốn châo nùm múái
Àïí àốn châo nùm múái,
hưm 1/1/2002, hâng triïåu
ngûúâi M àậ xëng àûúâng
tham dûå lïỵ hưåi hoa hưìng
àûúåc tưí chûác hâng nùm. Àêy
lâ nùm thûá 113, lïỵ hưåi hoa
àûúâng phưë àûúåc tưí chûác tẩi
M. Nùm nay lïỵ hưåi àûúåc
bùỉt àêìu bùçng mưåt loẩt àẩn mûâng cng mưåt bâi
hất thấnh ca àốn châo nùm múái. Ban nhẩc Marine Corps dêỵn àêìu àoân diïỵu hânh vúái mưåt lấ
qëc k M khưí lúán. Ngưi sao nhẩc àưìng qụ
Martina McBride tham gia lïỵ hưåi vúái ca khc
“Cha ph hưå cho nûúác M”. Cấc àoân xe kïët

àêìy hoa mâu sùỉc sùåc súä, trïn àố àïì cấc dông chûä
nhû “Cẫm ún nûúác M vâ thïë giúái” hay “Nûúác
M tûúi àểp” diïỵu hânh khùỉp cấc àûúâng phưë lúán.

Cng giưëng nhû bêët k mưåt hoẩt àưång vui
chúi giẫi trđ nâo úã M diïỵn ra sau sûå kiïån 11/9,
an ninh ca lïỵ hưåi hoa àûúåc àùåt úã mûác bấo àưång
cao, 1.000 nhên viïn cẫnh sất àûúåc huy àưång
phc v cho lïỵ hưåi. Nùm nay, lïỵ hưåi diïỵn ra trong
àiïìu kiïån thúâi tiïët khưng mêëy thån lúåi, mûa
vâ giố lẩnh lâm sưë ngûúâi tham dûå giẫm ài so
vúái nùm ngoấi.

Cư y tấ ca phim “Trên Chêu cẫng” trúã thânh
Ngûúâi ph nûä àểp nhêët nûúác Anh
Nûä diïỵ n viïn Kate
Beckinsale àố n g vai nûä y tấ
chđnh trong phim “Trên Chêu
cẫng” vûâa àûúåc Tẩp chđ Hello
(Anh) bònh chổn lâ ngûúâi ph nûä
àểp nhêët nûúác Anh. Rêët khiïm
tưën, Beckinsale tûå miïu tẫ mònh
lâ “vng vïì vâ lng tng nhû
mưåt àûáa trễ”. Tuy vêåy, nhâ thiïët
kïë Caroline Charles, mưåt trong
nhûäng thânh viïn ca Ban giấm
khẫo nhêån xết vïì cư: “ Vễ àểp ca cư (Beckinsale)
vûâa cưí àiïín vûâa hiïån àẩi, lúåi thïë nây àậ àûúåc cư
têån dng thânh cưng trong cấc vai diïỵn”. Àûáng
thûá hai trong danh sấch 25 ngûúâi nây lâ ngûúâi

mêỵu Yasmin le Bon, võ trđ thûá ba thåc vïì nûä
diïỵn viïn Kristin Scott Thomas, trong khi siïu
mêỵu Kate Moss chó àûúåc xïëp úã võ trđ thûá tû.

Tấc giẫ Harry Potter “tấi giấ”
Nûä vùn sơ Joanne K.
Rowling, tấc giẫ ca loẩt
truån Harry Potter vûâa
tấi giấ cng bấc sơ Neil
Murray. Hưn lïỵ àûúåc “bđ
mêåt” tưí chûác tẩi nhâ riïng
úã Scotland. Trûúác àêy, bâ àậ tûâng kïët hưn mưåt
lêìn, nhûng sau àố mưåt mònh ni con. Loẩt
truån Harry Potter àûúåc Rowling viïët trong
thúâi gian nây. Tûâ mưåt bâ mể khưng mưåt àưìng
xu dđnh ti, bâ trúã thânh mưåt trong nhûäng
ngûúâi ph nûä giâu cố vâ nưíi tiïëng nhêët nûúác
Anh hiïån nay. ÚÃ àưå tíi 34, nhiïìu thânh cưng
àang chúâ àốn Rowling vâ chng ta hy vổng lẩi
cố thïm nhiïìu têåp truån Harry Potter ra àúâi

2


Tin tûác
phc v nhu cêìu ca cấc em nhỗ trïn khùỉp hânh
tinh.
Tùng cûúâng bẫo tưìn di sẫn vùn hoấ Chùm úã
Ninh Thån
Trung têm Nghiïn cûáu vùn hoấ Chùm

tónh Ninh Thån tiïëp tc nghiïn cûáu, sûu têìm
soẩn thẫo àûúåc nhiïìu tû liïåu di sẫn vùn hoấ vêåt
thïí, phi vêåt thïí ca àưìng bâo dên tưåc Chùm trïn
àõa bân tónh. Trung têm àậ tiïën hânh khẫo sất
tû liïåu úã nhiïìu lâng, xậ, phc v cho cấc chun
àïì nghiïn cûáu vùn hoấ dên tưåc Chùm nhû hïå
thưëng lïỵ Rija, tûâ àiïín tiïìn tưë tiïëng Chùm, Låt
tc cûúái hỗi truìn thưëng xûa vâ nay, lïỵ cng
tưí chûä nghơa vâ phấp thåt, lïỵ di dúâi ct (mưå
ngûúâi chïët), vai trô ph nûä trong gia àònh mêỵu
hïå qua gia hën ca..., Biïn soẩn Lõch Chùm
Bâni vâ Chùm Bâlamưn àưëi chiïëu dûúng lõch
nùm 2001. Trung têm côn sûu têìm àûúåc 1 chiïëc
bònh 2 vôi, 6 mêm, mưåt sưë chên khay bùçng àưìng,
1 dêy lc lẩc nhõp bưí sung cho bưå nhẩc c truìn
thưëng. Ngoâi ra Trung têm côn sûu têìm, dõch
thåt mưåt sưë ca dao, tc ngûä ca dên tưåc Raglay.

Chung kïët Cåc thi Giổng hất hay Hâ Nưåi
Trong khưng khđ tûng bûâng châo àốn nùm
múái 2002, tưëi 31/12/2001 tẩi rẩp Hưìng Hâ àậ diïỵn
ra àïm chung kïët cåc thi Giổng hất hay Hâ Nưåi

- 2001. Àêy lâ lêìn thûá 8 cåc thi Giổng hất hay
Hâ Nưåi àûúåc Súã Vùn hốa - Thưng tin, Hưåi liïn
hiïåp vùn hổc nghïå thåt, Hưåi Êm nhẩc vâ Trung
têm vùn hốa nghïå thåt phc v cưng cưång thânh
phưë Hâ Nưåi phưëi húåp tưí chûác.
Tham dûå giẫi cố hún 400 thđ sinh, trong àố
trïn 300 thđ sinh tûå do vâ gêìn 100 thđ sinh tûâ cấc

trûúâng vâ cấc àún võ nghïå thåt. Qua vông sú
khẫo àậ cố 170 thđ sinh àûúåc chổn vâo vông 2
diïỵn ra tûâ ngây 18 àïën 27/12/2001. Vông chung
khẫo diïỵn ra trong cấc ngây 29 vâ 30/12/2001,
mưỵi thđ sinh trònh bây 2 bâi hất trong àố cố mưåt
bâi vïì Hâ Nưåi. Àûúåc àấnh giấ cao vïì hònh thûác
thïí hiïån vâ chêët lûúång chun mưn, cåc thi
Giổng hất hay Hâ Nưåi khưng chó thu ht àưng
àẫo cấc thđ sinh ca Th àư mâ côn cố cẫ nhûäng
tâi nùng trễ àïën tûâ mưåt sưë àõa phûúng khấc nhû
thânh phưë Hưì Chđ Minh, Hâ Têy, Têy Ngun
v.v... Àùåc biïåt, nùm nay cố mưåt thđ sinh ngûúâi ÊËn
Àưå cng àùng k tham gia.
Giẫi nhêët thåc vïì thđ sinh Àưỵ Hûúng Giang
(Nhẩc viïån Hâ Nưåi) vúái bâi hất “Bâi ca hy vổng”.
Giẫi nhò àûúåc trao cho 2 thđ sinh Rư Àa Mđch vâ
Lï Quang Thùỉng àïìu ca Trûúâng Cao àùèng nghïå
thåt Qn àưåi, ngoâi ra côn cố 4 giẫi ba vâ 6
giẫi tû. Thđ sinh Mitàra (Àẩi sûá quấn ÊËn Àưå) àûúåc
nhêån giẫi thûúãng hûäu nghõ ca cåc thi.
Huìn Thanh

3


Sûå kiïån vùn hoấ

10SÛÅ KIÏÅN NƯÍI BÊÅT

TRONG ÀÚÂI SƯËNG TÍI TRỄ VIÏÅT NAM 2001

1. Àẩi hưåi àẩi
biïíu toân qëc lêìn
thûá IX ca Àẫng
CSVN àûúå c tưí
chûác trổng thïí tûâ
ngây 19 àïën 22/4
tẩi Hâ Nưåi. Àẩi hưåi
Sinh viïn tònh nguån
àậ bêì u ra Ban
dẩy hổc lúáp ban àïm
Chêë p hâ n h TW
khốa IX gưìm 150 y viïn. Àưìng chđ Nưng Àûác
Mẩnh àûúåc bêìu lâm Tưíng Bđ thû. Àẩi hưåi cng
àõnh ra chiïën lûúåc phất triïín kinh tïë xậ hưåi 10
nùm (2001 - 2010) vâ phûúng hûúáng, nhiïåm v
kïë hoẩch phất triïín KTXH 5 nùm (2001 - 2005),
àõnh hûúáng c thïí cho tíi trễ Viïåt Nam con
àûúâng ài túái.

nguån àậ lâm 800 km àûúâng liïn thưn xậ; thùm
vâ tùång quâ 1500 gia àònh thûúng binh liïåt sơ;
qun gốp q àïìn ún àấp nghơa hún 2 tó àưìng;
thânh lêåp hún 1400 àưåi tònh nguån, y bấc sơ
trễ khấm chûäa bïånh cho àưìng bâo vng sêu
vng xa. TW Àoân àậ thânh lêåp 6 tưíng àưåi
TNXP trûåc tiïëp tham gia xêy dûång àûúâng Hưì
Chđ Minh. Lûåc lûúång TNXP trûåc tiïëp thi cưng
trổn gối 51 km àoẩn Hiïn - Thẩnh M.
5. Sau gêìn 5 nùm àâm phấn, Hiïåp àõnh
Thûúng mẩi Viïåt - M àậ àûúåc Qëc hưåi hai nûúác

thưng qua, Tưíng thưëng M G.Bush vâ Ch tõch
nûúác CHXHCN Viïåt Nam Trêìn Àûác Lûúng phï
chín vâ chđnh thûác cố hiïåu lûåc kïí tûâ 15 giúâ
ngây 10/12/2001, giúâ Washington (3 giúâ sấng
giúâ Hâ Nưåi), àấnh dêëu sûå hoân têët quấ trònh
bònh thûúâng hốa quan hïå hai nûúác. Viïåc thûåc
thi Hiïåp àõnh sệ tẩo ra hâng triïåu viïåc lâm cho
ngûúâi lao àưång, trong àố cố thanh niïn.

2. K hổp thûá 10, Qëc hưåi khốa X (tûâ 20/11
àïën 25/12) àậ sûãa àưíi, bưí sung Hiïën phấp 1992
vâ mưåt sưë Låt liïn quan àïën tưí chûác bưå mấy
Nhâ nûúác nhùçm thc àêíy quấ trònh cẫi cấch
hânh chđnh, tẩo àâ phất triïín KTXH, thûåc hiïån
sûå nghiïåp CNH, HÀH àêët nûúác. Thanh niïn
àûúåc tưí chûác vâ tẩo àiïìu kiïån hổc têåp, lao àưång
vâ giẫi trđ, phất triïín thïí lûåc, trđ tụå, bưìi dûúäng
vïì àẩo àûác, truìn thưëng dên tưåc, phất huy khẫ
nùng trong cưng cåc lao àưång sấng tẩo vâ bẫo
vïå Tưí qëc.

6. Liïn doanh dêìu khđ Vietsovpetro khai thấc
têën dêìu thûá 100 triïåu. Riïng nùm 2001, ngânh
dêìu khđ àẩt sẫn lûúång khai thấc 13 triïåu têën.
Àưåi ng cấn bưå khoa hổc vâ cưng nhên trễ ca
Viïåt Nam àậ chûáng tỗ bẫn lơnh vâ khẫ nùng
chun mưn cố thïí àẫm nhiïåm àûúåc hêìu hïët
cưng viïåc ca cấc chun gia bẩn.

3. Àoân àẩi biïíu Thanh niïn - Sinh viïn Viïåt

Nam gưìm 136 àẩi biïíu do àưìng chđ Hoâng Bònh
Qn, y viïn TW Àẫng, Bđ thû thûá nhêët TW
Àoân TNCS HCM dêỵn àêìu tham dûå Festival
Thanh niïn - Sinh viïn thïë giúái lêìn thûá 15 diïỵn
ra tûâ ngây 8 àïën 16/8 tẩi Algeria. Festival àậ
thânh cưng tưët àểp vúái êën tûúång nưíi bêåt vïì àoân
àẩi biïíu Thanh niïn - Sinh viïn Viïåt Nam.

7. Tẩi Sea Games 21, vúái tưíng thânh tđch
àoẩt 134 Huy chûúng (trong àố cố 34 Huy
chûúng vâng), thïí thao Viïåt Nam vûún lïn
giânh võ trđ thûá 4 trong khi vûåc Àưng Nam ẤÁ
vúái nhûäng gûúng mùåt trễ tiïu biïíu. Lêìn àêìu
tiïn, àưåi tuín bống àấ nûä àậ àem vïì cho Tưí
qëc chiïëc Huy chûúng vâng trong mưn thïí thao
vua.

4. Phong trâo “Thanh niïn tònh nguån” àậ
trúã thânh cao trâo tònh nguån thu ht 2,5 triïåu
Àoân viïn thanh niïn ca 6 tónh, thânh trïn
cẫ nûúác ra qn trong ma hê. ÀVTN tònh

8. Ngây 12/12, nhiïìu chiïën sơ trễ ca lûåc
lûúång thåc Bưå Cưng an, Cưng an tónh Tiïìn
Giang vâ Cưng an TP.HCM àậ bêët ngúâ àưìng
loẩt ra qn trong mưåt chiïën dõch qui mư vâ
4


Sûå kiïån vùn hốa

quët liïåt nhùçm triïåt phấ cấc bùng nhốm xậ
hưåi àen hoẩt àưång tẩi àõa bân TP.HCM. Sau
TP.HCM, Bưå Cưng an sệ tiïëp tc múã rưång diïån
truy quết sang cấc àõa phûúng trïn toân qëc.
Àêy thûåc sûå lâ “lúâi tun chiïën” àanh thếp àưëi
vúái tưåi phẩm cố tưí chûác, nhùçm thiïët lêåp trêåt
tûå, k cûúng xậ hưåi, àem lẩi cåc sưëng n bònh
cho nhên dên, gốp phêìn lâm lânh mẩnh thïm
àúâi sưëng giúái trễ.
9. Nùm 2001, thiïn tai l lt xẫy ra nghiïm
trổng trïn diïån rưång (miïìn ni, trung du phđa
Bùỉc; àưìng bùçng sưng Cûãu Long; miïìn Trung),

ÀVTN trong qn àưåi àậ hùng hấi ài àêìu trong
cưng viïåc cûáu trúå, cûáu nẩn, gip àúä nhên dên khùỉc
phc hêåu quẫ thiïn tai, lâm àểp thïm hònh ẫnh
anh Bưå àưåi C Hưì trong thúâi bònh.
10. Hưåi nghõ nhûäng ngûúâi viïët vùn trễ lêìn thûá
6 diïỵn ra tûâ ngây 27 àïën 29/8 tẩi Hâ Nưåi. Hưåi
nghõ qui t 183 àẩi biïíu àẩi diïån cho nhûäng cêy
bt trễ têm huët vúái vùn chûúng àang sưëng vâ
viïët trïn mổi miïìn àêët nûúác. Vúái trấch nhiïåm ca
ngûúâi cêìm bt, hổ chđnh lâ nhûäng ngûúâi gốp phêìn
tẩo nïn diïån mẩo ca nïìn vùn hổc Viïåt Nam sau
nây.
(Bấo Tiïìn Phong bònh chổn)

Cấc hoẩt àưång
châo mûâng ngây
truìn thưëng Hổc

sinh, Sinh viïn
Viïåt Nam 9/1
- Tûâ ngây 22/12/2001 àïën ngây 9/1/2002,
tẩi Sên vêån àưång Hâ Nưåi diïỵn ra cấc trêån àêëu
ca vông chung kïët Giẫi bống àấ sinh viïn
thânh phưë Hâ Nưåi. Vế phất tẩi Vùn phông
BCH Àoân cấc trûúâng.
- Liïn hoan nhûäng gûúng mùåt trễ tiïu biïíu
2001 ca Àẩi hổc Qëc gia Hâ Nưåi àậ diïỵn ra
vúái sûå gốp mùåt ca 615 sinh viïn xët sùỉc trong
hổc têåp vâ cưng tấc chung ca cấc trûúâng thânh
viïn. Àêy lâ hổat àưång àûúåc tưí chûác hâng nùm
nhùçm tun dûúng nhûäng gûúng mùåt sinh
viïn tiïu biïíu, khuën khđch sinh viïn khưng
ngûâng phêën àêëu, rên luån.
- Chûúng trònh giao lûu châo nùm múái ca
hổc sinh, sinh viïn Viïåt Nam du hổc

Chûúng trònh Giao lûu châo nùm múái ca Hổc
sinh, Sinh viïn Viïåt Nam sệ diïỵn ra vâo lc 19
giúâ 30 àïën 22 giúâ ngây 5/1/2002, nhên dõp xn
nùm múái vâ nhên k niïåm ngây hổc sinh, sinh
viïn 9/1. Chûúng trònh nây dânh cho cấc bẩn hổc
sinh, sinh viïn sùỉp ài du hổc hóåc àang du hổc úã
cấc nûúác trúã vïì Viïåt Nam àốn Tïët cưí truìn.
Tẩi chûúng trònh giao lûu, cấc sinh viïn sệ
gùåp gúä bẩn bê du hổc bưën phûúng, tòm hiïíu thưng
tin du hổc vâ cấc dõch v gip cấc hổc sinh, sinh
viïn hiïíu biïët vïì cåc sưëng ca hổc sinh, sinh
viïn Viïåt Nam àang hổc têåp tẩi cấc nûúác. Cấc

hổc sinh, sinh viïn sệ àûúåc thûúãng thûác chûúng
trònh biïíu diïỵn vùn nghïå, nghe lúâi dùån dô vâ trô
chuån ca cấc àưìng chđ lậnh àẩo Nhâ nûúác. Cấc
hổc sinh, sinh viïn cố thânh tđch hổc têåp xët
sùỉc sệ àûúåc nhêån phêìn thûúãng ca chûúng trònh
giao lûu.
- Bùỉt àêìu tûâ thấng 1/2002, sống FM100 - Àâi
Tiïëng nối Viïåt Nam phất sống chûúng trònh Ca
nhẩc qëc tïë theo u cêìu dânh riïng cho Hổc
sinh, Sinh viïn vâo 19 giúâ 05 tưëi Ch nhêåt hâng
tìn. Àêy lâ chûúng trònh àûúåc thûåc hiïån vúái sûå
húåp tấc ca Tưí chûác Hổc sinh - Sinh viïn Viïåt
Nam vò nïëp sưëng lânh mẩnh OIGT - VN. Chûúng
trònh àêìu tiïn àûúåc phất sống vâo tưëi 6/1/2002.
Kim Oanh
5


Vùn hoấ Viïåt Nam

TC nûä thêìn
THÚÂ ca ngûúâi Viïåt

N

hên dên ta vưën cố truìn thưëng qu bấu
lâ lông biïët ún chên thânh vâ kđnh cêín àưëi vúái
nhûäng k tđch vâ nhûäng ngûúâi lâm nïn k tđch.
Tûâ xa xûa, ngûúâi ph nûä Viïåt Nam àậ cố mưåt
vai trô, àõa võ rêët quan trổng trong lõch sûã vùn

hốa ca àêët nûúác, cng nhû lõch sûã àêëu tranh
giûä nûúác, dûång nûúác ca dên tưåc ta. Nhûäng mể
Nûä Oa sấng tẩo ra àêët trúâi, mể Êu Cú sinh sẫn
ra nôi giưëng, tiïëp àố côn cố nhûäng mể àùỉp ni,
àâo sưng, hóåc múã mang cấc nghïì sùn bùỉn, trưìng
trổt, cêëy hấi... Hổ chđnh lâ nhûäng anh hng gốp
phêìn tẩo nïn phêìn hưìn trong àúâi sưëng ca ngûúâi
Viïåt. Têët cẫ àïìu àûúåc nhên dên ghi nhúá vâ chiïm
ngûúäng.
Tûâ cåc àúâi thûåc àấng trên trổng êëy, nhên
dên ta àậ vêån dng tû duy nghïå thåt sú khai
trong cưí tđch àïí tûúãng tûúång ra nhûäng àiïìu k
vơ, nhùçm nêng cao cấc bâ, cấc chõ lïn thïë giúái
thêìn linh vâ tưn thúâ hổ thânh nhûäng võ nûä thêìn
ca ngûúâi Viïåt.
Vêåy, nûä thêìn ca ngûúâi Viïåt lâ ai? Cố thïí
khùèng àõnh mưåt lêìn nûäa rùçng, nûä thêìn lâ nhûäng
ngûúâi ph nûä (lâ nhên vêåt huìn thoẩi hay nhên
vêåt lõch sûã cố thûåc) hóåc nhûäng vêåt thïí àûúåc
nhên cấch hốa mang nûä tđnh, àûúåc phong lâm
thêìn linh, theo quan niïåm dên gian. Hổ lâ
nhûäng lûåc lûúång sấng tẩo ra v tr, ra loâi ngûúâi
hóåc nhûäng anh hng vùn hốa cố k tđch rûåc rúä,
nhûäng võ nûä tûúáng àậ hy sinh vò nghơa lúán ca
dên tưåc, nhûäng k nûä àậ khai dên lêåp êëp, truìn
th cấc tri thûác ngânh nghïì, nhûäng bâ mể, ngûúâi
vúå, ngûúâi chõ cố tâi nùng hay àûác hẩnh...
Tc thúâ nûä thêìn ca ngûúâi Viïåt àậ xët hiïån
tûâ lêu àúâi vâ phất triïín trong trûúâng k lõch sûã
trïn cú súã truìn thưëng coi trổng vai trô ca


ngûúâi ph nûä nối chung, bâ mể nối riïng trong
gia àònh vâ xậ hưåi ca ngûúâi Viïåt Nam.
Tc thúâ nûä thêìn cố ngìn gưëc sêu xa trong
àúâi sưëng kinh tïë vâ xậ hưåi. Nïìn kinh tïë ca
ngûúâi Viïåt cưí lâ kinh tïë nưng nghiïåp vúái
phûúng thûác chđnh lâ trưìng la nûúác. Tûâ àúâi
sưëng àố hònh thânh nhûäng tđn ngûúäng vâ lïỵ
thûác liïn quan àïën Àêët - Nûúác vâ cêy La...
Nhûäng ëu tưë nây àûúåc ngûúâi xûa coi nhû thêìn
linh. Do ẫnh hûúãng quan niïåm triïët l Êm Dûúng, viïåc tưn thúâ thêìn Àêët, Nûúác, La... àïìu
àưìng nhêët vúái ëu tưë Êm vâ àûúåc nhên hốa
thânh nûä thêìn. Vò gùỉn vúái thåc tđnh sinh sẫn
ra thốc gẩo àïí ni sưëng, bẫo toân nôi giưëng,
sấng tẩo, bẫo trúå vâ che chúã cho sûå sưëng ca
con ngûúâi (nhû: trúâi, àêët, sưng nûúác, rûâng ni...)
cho nïn cấc võ thêìn êëy mang tû cấch Mể.
Nûä thêìn vâ viïåc tưn thúâ nûä thêìn úã nûúác ta
rêët phưí biïën. Nûä thêìn cố nhûäng gưëc tđch rêët
khấc nhau, nhiïìu nûä thêìn àậ àûúåc phong lâm
Thânh hoâng lâng, nhiïìu võ àûúåc suy tưn lâ
Vûúng Mêỵu, Thấnh Mêỵu, Qëc Mêỵu vâ àûúåc
thúâ trong àïìn, miïëu, àiïån, thấp, phu,...
Thúâ nûä thêìn lâ mưåt hònh thấi thûác. Vúái
nhûäng nûä thêìn gùỉn vúái sẫn xët nưng nghiïåp
viïåc thúâ cng cấc bâ ngoâi nghơa lâ “nhûäng
biïån phấp k thåt nhùçm thu àûúåc hiïåu quẫ
nhiïìu hún trong lao àưång” côn lâ dõp àïí ngûúâi
ta bây tỗ lông biïët ún thêìn linh, cêìu mong àûúåc
bẫo vïå, chúã che, ban cho ngûúâi an, vêåt thõnh.

Vúái nhûäng võ nûä tûúáng, nhûäng tưí nghïì,... viïåc
thúâ cng cấc bâ mang nghơa chđnh lâ giấo
dc sûå biïët ún, àẩo àûác “ëng nûúác nhúá ngìn”
cho cấc thïë hïå sau.
Chiïu Dûúng (côn tiïëp... k sau
Sûå tđch vïì cấc nûä thêìn Viïåt Nam)

6


Khấm phấ

Ai àểp hún
mûác tiïu chín?
T

ûâ lêu cấi àểp vêỵn ln tưìn tẩi trong cåc sưëng
ca chng ta. D úã bêët cûá núi àêu, bêët cûá thúâi àiïím
nâo nố vêỵn àûúåc tưn thúâ vâ xem lâ mưåt trong nhûäng
tiïu chín àấnh giấ sûå phất triïín. Xậ hưåi câng
phất triïín thò cấi àểp câng àûúåc xem lâ mưåt trong
nhûäng tiïu chín tưëi cêìn thiïët, vâ ài tòm mưåt khấi
niïåm chín vïì cấi àểp xem ra lâ mưåt nhiïåm v rêët
khố khùn. Thïë nhûng tiïu chín àïí àấnh giấ cấi
àểp vêỵn khưng thïí khưng cố...
Àïí ài tòm cấi àểp tuåt àưëi, àậ cố biïët bao hoẩ
sơ, nhâ thú, nhâ kiïën trc... tûâ thúâi xa xûa cho àïën
têån ngây nay khưng tiïëc cưng sûác nghiïn cûáu, tòm
tôi. Nïëu nhû thúâi Phc hûng, cấc nghïå sơ tẩo hònh
àậ tòm ra “t lïå vâng” qua hònh ẫnh ca nhûäng

ngûúâi àểp nhû nûä hoâng, cưng cha... thò ngây nay
Stephen Marquartz - bấc sơ giẫi phêỵu thêím m úã
Los Angeles (M) àậ dng mấy vi tđnh àïí xûã l
hâng trùm bûác chên dung cấc nhên vêåt àûúåc coi
lâ hêëp dêỵn nhêët, tûâ àố rt ra kïët lån: chiïìu ngang
khn miïång vâ cấnh mi ln gùỉn vúái mưåt hïå sưë
vâng, hïå sưë àố khoẫng 1,618.
Cưng viïåc tiïëp theo lâ lêåp ra mưåt khn mùåt
mêỵu àûúåc coi lâ l tûúãng tûâ nhûäng hònh ẫnh àậ xûã
l mâ cố t lïå liïn quan àïën hïå sưë. Àưëi chiïëu vúái
tiïu chín vâ “t lïå vâng” trûúác kia vâ hònh ẫnh
ca nhûäng ngûúâi àểp, nhûäng “ngưi sao” hiïån tẩi,
kïët quẫ thu àûúåc thêåt bêët ngúâ. Mưåt ph nûä cố tïn
Andrey Hephurn lâ ngûúâi cố khn mùåt gêìn àng
vúái khn mùåt mêỵu nhêët côn ngûúâi àân ưng “àểp
chín” lâ Paul Newman...
Trong sưë nhûäng nghiïn cûáu xung quanh viïåc

tòm kiïëm mưåt cấi àểp chín mûåc, àấng ch
lâ mưåt phất minh ca mưåt kiïën trc sû nưíi
tiïëng, Le Corbusier. Qua cưng trònh nghiïn
cûáu ca mònh ưng àậ àûa ra mư hònh khấ lâ
tuåt m, côn gổi lâ “Le Modulor” nhúâ cùn
cûá vâo viïåc thiïët kïë cấc cưng trònh kiïën trc.
Thïë nhûng thûåc tïë thò cố quấ nhiïìu nghõch
l xung quanh l thuët “khn mùåt mêỵu”
nây. Vâ khn mùåt tûúng ûáng vúái con sưë
vâng hoân chónh theo l thuët àố lâ mưåt
ph nûä cố tïn Karen Graham - mưåt ngûúâi
mêỵu khưng mêëy nưíi tiïëng ca thêåp k 70.

Thoẫ mận mổi “tiïu chín” thïë nhûng
cấi àểp ca Karen Graham lẩi khưng vò thïë
àûúåc ch àïën, mâ thay vâo àố ngûúâi àûúåc
xem lâ chín ca cấi àểp lẩi lâ Marilyn
Monroe vâ Elizabeth Taylor (?!), vâ chùèng
ai biïët àïën Karen Graham lâ ai cẫ . Àố chđnh
lâ àiïím ëu ca l thuët nây, búãi nố khưng
mang tđnh thûåc tïë. Vâ câng xa rúâi thûåc tïë
hún nûäa nïëu àem ấp dng l thuët nây
vâo khn mùåt ca ph nûä chêu Phi hay
chêu Ấ.
Àïën àêy chùỉc ai trong sưë chng ta cng
thêëy àûúåc mùåt sau ca nhûäng nghiïn cûáu
àûúåc xem lâ l thuët cho cấi àểp thưng qua
viïåc thûåc hiïån bùçng nhûäng phûúng tiïån hiïån
àẩi nhêët. Mổi l thuët, mổi tiïu chín cho
cấi àểp câng kếm thuët phc hún nûäa khi
ngûúâi ta sûã dng phûúng tiïån vi tđnh àïí
dûång khn mùåt theo t lïå “àểp l tûúãng”
mâ rưët cc thò chđnh nhûäng khn mùåt êëy
khiïën cho trễ con nhòn thêëy cng phẫi
ngoẫnh mùåt ài, côn ngûúâi lúán thò ra sûác chï
bai lâ khn mùåt tûúång. T lïå vâng ca cấc
nghïå sơ thúâi Phc hûng chó lâ ngun l.
Búãi tûâ xûa àïën nay con ngûúâi vêỵn ln
quan niïåm: khn mùåt àểp vêỵn lâ nhûäng
khn mùåt trưng “cố dun”. Nhûng chđnh
7



Khấm phấ
nhûä n g khn mùå t
nhû thïë vêỵn cố nhûäng
àiïím ëu hay cong gổi
lâ khuët têåt. Phẫi
chùng ngun l bêët
àõnh ca Heisenberg
múái lâ ngun l hâi
hoâ thêå t trong mổ i
lơnh vûåc?
Bùçng cúá lúán nhêët
vïì sûå khưng hoâ n
chónh nùç m trong
ngânh sinh hổc. Ngay tûâ thïë k 19 ngûúâi ta àậ
biïët rộ bẫn thïí con ngûúâi thûåc ra khưng hoân
chónh nhû bẫn thïí ca nhûäng sinh vêåt khấc.
Lån thuët ch àẩo ngây nay vïì mùåt nây
dânh cho nhûäng hiïån tûúång khưng thđch nghi
trong mưi trûúâng cố giấ trõ nùng àưång. Vò thûåc
chêët con ngûúâi sinh ra àậ khưng hoân chónh
vâ khúãi àêìu lâ mưåt sinh vêåt ëu àëi nhêët
nhûng lẩi cố sûác mẩnh chinh phc v tr.
Khưng cố sûå thûâa nhêån, khưng cố thấch thûác
ca mưi trûúâng tûå nhiïn thò sệ khưng cố sûå phất
triïín.

Nïëu nhû cåc sưëng ngay tûâ àêìu àậ hoân
chónh thò chùỉc chùỉn lâ khưng cố nhûäng phất
hiïån, khấm phấ nhû vêåy. Tuy nhiïn cng cêìn
phẫi khùèng àõnh rùçng àố chđnh lâ àiïìu cûåc k

may mùỉn, búãi nïëu cåc sưëng cố hoân chónh nhû
vêåy thò tûå nố sệ rúi vâo sûå trò trïå vơnh cûãu vâ
cåc sưëng sệ chùèng thïí phong ph vâ ln tiïën
hoấ nhû bêy giúâ. Hiïån tûúång nây àûúåc cấc nhâ
khoa hổc gổi chung thânh mưåt cấi tïn lâ “hiïån
tûúång khưng àưìng nhêët”. Qua àố cng cẫnh bấo
cho con ngûúâi thêëy nhûäng nguy hiïím sệ àe doẩ
àïën tûúng lai nïëu nhû cố hïå thưëng di truìn
quấ hoân chónh. Mưỵi loâi sinh vêåt vêỵn phẫi chõu
mưåt vâi dẩng biïën àưíi khưng cố lúåi do khđ hêåu,
do àõa chêët hay do bêët cûá mưåt ngun nhên nâo
khấc, nhûng nhúâ àố mâ nố tẩo àûúåc tđnh thđch
nghi vúái hoân cẫnh múái vâ tưìn tẩi lêu dâi. Nghơa
lâ chêëp nhêån sûå khưng hoân chónh (mâ sûå
khưng hoân chónh àố lẩi chđnh lâ sûå sưëng). Tûâ
trûúác àïën nay hoa hêåu àậ lâ ngûúâi àûúåc coi lâ
àểp nhêët rưìi vêåy thò côn cố ai àểp hún thïë? Sau
cng thò chó cố cấi chïët múái khiïën con ngûúâi ta
hoân chónh vâ ngûúâi àểp hún hoa hêåu chó cố
thïí tòm thêëy trong mưång tûúãng mâ thưi.
Ngun Hûúng

8


Ùn gò àïí
“hêm nống” Tònh u?
Àa phêìn ph nûä àïìu phẫi cố mưåt vâi lêìn mùỉc bïånh viïm nhiïỵm àûúâng tiïët niïåu. Patty
Buxton, mưåt cư giấo thåc trûúâng trung hổc Colorado, cho biïët “Tưi àậ tûâng mùỉc phẫi loẩi bïånh
nây 3 lêìn chó trong thúâi gian mưåt nùm”. Nùm ngoấi, biïët àûúåc nûúác qët cố thïí gip phông ngûâa

cùn bïånh nây, cư àậ thûåc hiïån mưåt chïë àưå ùn ëng nghiïm ngùåt vâ kïí tûâ àố, cư ln cố mưåt cåc
sưëng khoễ mẩnh vâ vui tûúi. Vâ kïët quẫ àố, theo cư, chđnh lâ nhúâ thûá thëc thêìn k nây.
Nûúác qët khưng phẫi lâ àưì ëng duy nhêët gip phông ngûâa mưåt sưë cùn bïånh. Sau àêy lâ mưåt
sưë loẩi thûåc phêím cố thïí gip phông ngûâa nhûäng bïånh thûúâng xẫy ra trong cåc sưëng hâng ngây
ca mưỵi chng ta.

Àưëi vúái nam giúái
1. Nûúác sưët câ chua

2. Sô

Nhûäng ngûúâi àân ưng ùn nhiïìu câ chua hay
nûúác sưët câ chua thûúâng trấnh àûúåc bïånh ung
thû tuën tiïìn liïåt. Àêy cng lâ kïët quẫ rt ra
tûâ cåc nghiïn cûáu ca cấc nhâ khoa hổc thåc
trûúâng àẩi hổc Havard vïì thối quen ùn ëng
ca hún 47.000 ngûúâi. Nhûäng ngûúâi sûã dng
nûúác sưët câ chua tûâ 2 túái 4 lêìn mưåt tìn cố nguy
cú mùỉc bïånh ung thû tuën tiïìn liïåt thêëp hún
35% so vúái bònh thûúâng. Theo cấc nhâ khoa hổc,
lycopene, mưåt loẩi carotenoid cố nhiïìu trong
câ chua, nùỉm giûä vai trô chđnh trong kïët quẫ
àấng kinh ngẩc nây. Tuy nhiïn, mưåt phất hiïån
khấc khiïën cấc nhâ khoa hổc khưng khỗi bưëi
rưëi lâ nûúác câ chua dûúâng nhû lẩi khưng mang
lẩi hiïåu quẫ phông ngûâa nhû vêåy. Vâ chó àïën
gêìn àêy, bđ mêåt múái àûúåc sấng tỗ: chó khi àûúåc
nêëu cng mưåt loẩi chêët bếo nhêët àõnh thò lycopene múái àûúåc cú thïí hêëp th mưåt cấch dïỵ dâng.
Do àố, bấnh pizza ln lâ mốn àûúåc cấc bấc s
khun dng nhiïìu nhêët.


Theo truìn thuët, sô ln lâ mốn ùn ca
tònh u. Vâ khoa hổc ngây nay dûúâng nhû cng
khưng ài ngûúåc lẩi kïët lån nây. Chó cêìn hai hóåc
ba con sô trong mưåt ngây cng cố thïí cung cêëp
cho bẩn à lûúång kệm cêìn thiïët, gip cho bưå mấy
sinh dc hoẩt àưång bònh thûúâng. Cấc nhâ khoa
hổc thûúâng tranh cậi vïì kïët lån lûúång tinh trng
úã ngûúâi àân ưng àậ giẫm xëng trong vông 50
nùm trúã lẩi àêy vâ coi àố nhû lâ mưåt hêåu quẫ ca
mưi trûúâng sưëng bõ ư nhiïỵm. Vâ trong mưåt vâi
trûúâng húåp, chïë àưå dinh dûúäng khưng à dûúâng
nhû lâ ngun nhên chđnh dêỵn àïën thiïëu lûúång
hoốcmưn testosterone (mưåt chêët kđch thđch). Viïåc
cung cêëp à lûúång kệm cho cú thïí, trong mưåt vâi
trûúâng húåp, cố thïí giẫi quët àûúåc nhûäng vêën àïì
nây. Lûúång kệm cêìn thiïët trong mưỵi ngây lâ 11
miligam, nïëu vûúåt quấ 40 miligam sệ gêy ra tấc
dng ph, gêy nguy hiïím cho cú thïí. Trong mưåt
thûã nghiïåm, chïë àưå dinh dûúäng nây àậ àûúåc ấp
dng àưëi vúái 22 ngûúâi àân ưng cố mûác hoốcmưn
testosterone vâ tinh trng thêëp. Sau 45 ngây,
thûã nghiïåm àậ cho kïët quẫ àấng ngẩc nhiïn.
9


Khấm phấ

3. Sp lú


4. Bú dêìu lẩc

5. Dûa hêëu

Mưåt nghiïn cûáu múái àêy
ca cấc giấo sû thåc trûúâng
àẩi hổc Havard cho thêëy cấc
cêy thûåc vêåt hổ cẫi, nhû sp
lú, cố thïí gip phông ngûâa
bïånh ung thû bâng quang.
Àêy lâ mưåt trong nhûäng loẩi
ung thû phưí biïën nhêët vâ tấc
àưång túái cẫ àân ưng cng nhû
ph nûä. Cấc nhâ khoa hổc àậ
phên tđch chïë àưå dinh dûúäng
ca gêìn 50.000 ngûúâi àân
ưng vâ rt ra kïët lån nhûäng
ngûúâ i ùn mưỵ i tì n 5 lêì n
hóåc nhiïìu hún cấc mốn hổ
cẫ i sệ giẫ m nguy cú mùỉ c
bïånh ung thû bâng quang
túái 50%. Cẫi bùỉp vâ sp lú
ln àûúåc coi lâ loẩi thûåc
phêím cố khẫ nùng phông
bïånh rêët tưët.

Nïëu mën cố mưåt trấi tim
khoễ mẩnh hậy phïët bú dêìu lẩc
lïn miïëng bấnh m trong bûäa ùn
sấng ca bẩn. Bïånh tim ln lâ

cùn bïånh dêỵn túái tûã vong hâng
àêìu àưëi vúái cẫ àân ưng vâ ph
nûä nhûng cùn bïånh nây thûúâng
cố xu hûúáng xët hiïån súám hún
úã phấi mẩnh. Cấc nhâ nghiïn
cûáu thåc trûúâng àẩi hổc bang
Pennsylvania àậ thûå c hiïå n
nghiïn cûáu vúái mưåt chïë àưå dinh
dûúäng cố 36% chêët bếo lêëy tûâ dêìu
lẩc. Sau 24 ngây, kïët quẫ thûã
mấu cho thêëy lûúång cholesterol
xêëu (LDL) àậ giẫm ài rộ rïåt.
Ngoâi ra, lûúång múä trong mấu
cng àậ giẫm mâ khưng hïì gêy
tấc àưång túái lûúång HDL - mưåt loẩi
cholesterol cố đch.

Túái àưå tíi 55, ngûúâi àân ưng
thûúâng cố nguy cú mùỉc bïånh
huët ấp cao hún so vúái ph nûä.
Nghiïn cûá u cho thêë y nhûä n g
ngûúâi cố lûúång kali cao trong
mấu thûúâng khưng bõ mùỉc huët
ấp cao vâ àưåt qu. Kïët quẫ nây
àậ khiïën Trung têm kiïím duåt
Thëc vâ Thûåc phêím (M) cho
phếp mưåt sưë thûåc phêím àûúåc gùỉn
nhận cố ghi rộ tấc dng ca kali
trong mấu àưëi vúái viïåc phông
bïånh ấp huët cao. Dûa hêëu lâ

mưåt loẩi thûåc phêím giâu kali, chó
mưåt miïëng dûa hêëu cng chûáa
à lûúång kali tûúng àûúng vúái
mưåt quẫ chëi hay mưåt cưëc nûúác
cam. Vêåy tẩi sao bẩn khưng tûå
thûúãng cho mònh mưåt miïëng dûa
hêëu?

Àưëi vúái ph nûä
1. Àu à
Cố mưåt àiïìu àấng ngẩc
nhiïn, chđnh loẩi quẫ nhiïåt
àúái nây lẩi chûáa mưåt lûúång
vitamin C nhiïìu gêëp hai lêìn
so vúái cam. Àêy sệ lâ mưåt
trong nhûä n g v khđ àùỉ c
d n g gi p chưë n g lẩ i cùn
bïå n h viïm t i mêå t , xë t
hiïån nhiïìu khưng chó úã ph
nûä mâ côn úã cẫ nam giúái.
Sau khi phên tđch mêỵu

mấu ca hún 13.000 ngûúâi, cấc
nhâ khoa hổc Trûúâng àẩi hổc
Caliornia, bang San Francisco,
àậ nhêån thêëy, nhûäng ph nûä cố
lûúång vitamin C thêëp trong cú
thïí thûúâng cố nhiïìu nguy cú mùỉc
bïånh viïm ti mêåt. Mưåt quẫ àu
à cúä trung bònh, cố chûáa khoẫng

188 miligam vitamin C, sệ lâ
mưåt ngìn bưí sung nùng lûúång
múái à cho cú thïí ca bẩn hoẩt
àưång bònh thûúâng.
10


Khấm phấ

2. Hẩt lanh

3. Àêåu ph

Cấc lô bấnh thûúâng sûã dng hẩt quẫ hẩch
àïí tẩo hûúng võ vâ àưå bưng cho bấnh. Tuy nhiïn,
cấc nhâ khoa hổc lẩi khun dng hẩt lanh àïí
thay thïë búãi ngoâi nhûäng tđnh nùng tûúng tûå,
nố côn cố khẫ nùng gip cú thïí tùng sûác àïì
khấng àưëi vúái bïånh ung thû v. Thûã nghiïåm
àưëi vúái mưåt sưë bïånh nhên àậ cho kïët quẫ àấng
khđch lïå, tưëc àưå phất triïín ca khưëi u giẫm rộ
rïåt. Bẩn cố thïí dng hẩt lanh cng vúái bấnh
xưëp àïí tùng thïm hûúng võ nhûng cấch thûác
hiïåu quẫ nhêët lâ trưån lêỵn vâi mỵng hẩt lanh
xay vúái cấc mốn ng cưëc trong bûäa sấng ca
bẩn.

Thûåc phêím giâu chêët tûúng nhû àêåu tûúng cố
thïí gip giẫm búát lûúång cholesterol vâ gip cho
xûúng chùỉc, khoễ. Húåp chêët isoflavone trong àêåu

tûúng chđnh lâ nhên tưë ch chưët àem lẩi hiïåu quẫ
nây. Theo lúâi khun ca cấc bấc s, ùn khoẫng
80 gam àêåu ph mưỵi ngây sệ rêët tưët cho hïå thưëng
xûúng trong cú thïí, àùåc biïåt lâ xûúng sưëng. Vêåy,
mưỵi lêìn ùn tâu h àûâng qụn lâ phẫi 2 cưëc thò múái
à lûúång isoflavon cêìn thiïët.

4. Thõt trêu

5. Rau xanh

Do hoẩt àưång ca kinh k, ph nûä thûúâng
cố nguy cú thiïëu mấu cao hún so vúái nam giúái.
Lûúång sùỉt thêëp trong mấu cố thïí khiïën cú thïí
trúã nïn rïåu rậ, mïåt mỗi. Àïí cố à lûúång sùỉt
cêìn thiïët, thõt trêu lâ mưåt mốn ùn àûúåc àấnh
giấ cao. Thõt trêu thûúâng nẩc vâ cố àùåc àiïím
àûúåc rêët nhiïìu ph nûä ûa thđch: nhiïìu chêët
sùỉt vâ đt múä hún nhiïìu so vúái thõt bô. Giâu
chêët sùỉt vâ hâm lûúång múä thêëp, thõt trêu lâ
mốn ùn cung cêëp nhiïìu nùng lûúång mâ khưng
lâm tùng cên.

Thûåc phêím nây cố thïí gip chưëng lẩi chûáng
loậng xûúng mâ hêìu hïët cấc ph nûä gùåp phẫi khi
vïì giâ. Theo cấc nhâ khoa hổc, ngoâi calci vâ vitamin D, vitamin K cng cố tấc dng bẫo vïå xûúng.
Nghiïn cûáu cho thêëy, nûä giûúái cố khêíu phêìn ùn
giâu vitamin K (khoẫng 109 microgam vitamin
K mưỵi ngây) cố nguy cú mùỉc chûáng loậng xûúng
thêëp hún túái 30% so vúái bònh thûúâng. Cấc loâi cêy

cố lấ sêỵm mâu nhû cẫi, rau bina, cêy bưng cẫi
xanh thûúâng lâ nhûäng ngìn thûåc phêím rêët giâu
vitamin.
11


Chên dung vùn hoấ

LOUIS ARMSTRONG
Sûå nghiïåp vâ Tònh u
Thêåt khưng quấ cûúâng àiïåu khi nối rùçng
Louis Armstrong lâ mưåt trong nhûäng nghïå sơ
cố ẫnh hûúãng lúán nhêët àưëi vúái nïìn êm nhẩc thïë
giúái, àùåc biïåt lâ nhẩc Jazz. Khưng chó lâ mưåt
nhẩc sơ tâi ba, ưng côn lâ mưåt ca sơ àûúåc hâng
trùm triïåu ngûúâi mïën mưå, vâ cho d vâo thúâi
àố, cấc nghïå sơ da àen khấc vêỵn bõ àưëi xûã thiïëu
cưng bùçng so vúái nhûäng bẩn àưìng nghiïåp da
trùỉng. Êm nhẩc ca ưng àậ ài vâo hâng triïåu
trấi tim ngûúâi nghe trong nhiïìu thêåp k qua.
Sinh ra vâ lúán lïn trong mưåt qån nưíi tiïëng
vïì cấc tïå nẩn xậ hưåi ca bang New Orleans (M),
cêåu bế Armstrong sưëng vúái mể vâ chõ gấi trong
mưåt khu nhâ ưí chåt (cha cêåu àậ bỗ ài ngay tûâ
khi cêåu múái sinh). Tíi thú ca Armstrong ngoâi
nhûäng giúâ pht chẩy nhẫy rong chúi ngoâi
àûúâng phưë qån Storyville lâ bưín phêån phẫi
kiïëm tiïìn àïí ni sưëng gia àònh. Sau nây, khi
àậ trúã thânh mưåt ngûúâi giâu cố vâ nưíi tiïëng,
ưng vêỵn coi sûå nghiïåp ca mònh àûúåc bùỉt àêìu

tûâ mưåt ch bế àûúâng phưë vâ khưng bao giúâ qụn
bâi hổc kiïëm sưëng àêìu tiïn ca mònh. Àố lâ àưìng
tiïìn kiïëm àûúåc sau nhûäng lêìn hất rong trïn
àûúâng phưë. Tíi thú ca Armstrong phẫi trẫi
qua rêët nhiïìu cú cûåc nhûng àậ cho cêåu cú hưåi
tham gia vâo cấc ban nhẩc àõa phûúng vúái tû
cấch lâ mưåt ca sơ, rưìi ngûúâi chúi bưå gộ, sau àố
chuín sang chúi kên vâ cëi cng lâ ngûúâi
thưíi kên cốc-nï.

Armstrong àậ chúi cho rêët nhiïìu ban nhẩc
ca New Orleans vâ dêìn dêìn cêåu àậ nhanh
chống chinh phc àûúåc khấn giẫ búãi chđnh tâi
nùng ca mònh. Dõp may thêåt sûå àậ àïën vúái
Louis Armstrong khi cêåu àûúåc Joe “King”
Oliver, “vua” kên cốc-nï ca New Orleans ch
. Nùm 1919, Oliver túái Chicago vâ giúái thiïåu
Armstrong vúái ban nhẩc Kid Ory. Àïën nùm 1922,
Kid Ory àậ trúã thânh ban nhẩc àûúåc mïën mưå
nhêët úã thânh phưë Windy. Trúã vïì New Orleans,
sûå nghiïåp ca Armstrong tiïëp tc thùng hoa
mùåc dêìu lc nây cêåu àậ tûâ chưëi húåp tấc vúái Kid
Ory khi cố lúâi múâi ban nhẩc túái biïíu diïỵn tẩi Los
Angeles, cêåu cẫm thêëy tûå tin hún khi àûúåc biïíu
diïỵn trïn chđnh qụ hûúng mònh.
Nùm 1924, Armstrong kïët hưn vúái Lillian
Hardin, mưåt nghïå sơ chúi piano. Chđnh Hardin
àậ tẩo ngìn cẫm hûáng àùåc biïåt vâ cố ẫnh hûúãng
lúán túái sûå nghiïåp êm nhẩc ca Armstrong.
Hardin àậ khun ưng tûâ bỗ ban nhẩc ca

Oliver vâ túái New York. Tẩi àêy, ưng tham gia
vâo dân nhẩc Fletcher Henderson, vâ àố chđnh
lâ núi ưng thïí hiïån vâ phất triïín mưåt cấch tuåt
vúâi sûå hôa trưån tûúãng êm nhẩc ca ưng vâ
Oliver. Tâi nùng ca ưng cng lâ ngìn cẫm
hûáng cho cấc sấng tấc ca nhẩc trûúãng dân nhẩc
Fletcher Henderson, Don Redman. Song chó sau
gêìn mưåt nùm, ưng lẩi quay trúã vïì Chicago àïí
cng vúå thûåc hiïån album “World’s Greatest
12


Chên dung vùn hoấ
Trumpeter”. Àïí rưìi hún hai nùm sau àố, cấc bâi
hất ca ưng àậ àûúåc xïëp hẩng “ Hot Five”, “Hot
Seven”, vâ lâ ngûúâi àïåm àân xët sùỉc nhêët ca
cấc ca sơ nhẩc blue nưíi tiïëng nhû Bessie Smith,
Clara Smith, Trixie Smith... Ưng lâm viïåc
khưng ngûâng, húåp tấc vúái hai dân nhẩc Carroll
Dickerson vâ Erskine Tate, àưìng thúâi lâ ch ca
hai cêu lẩc bưå Earl Hines vâ Zutty Singleton.
Ưng biïíu diïỵn khùỉp núi: Chicago, New York,
Washington, Los Angeles...

vâ àûúåc duy trò nhû vêåy cho àïën hïët cåc àúâi
êm nhẩc ca ưng, mùåc d nhûäng sûå thay àưíi
vïì nhên sûå lẩi mêu thỵn vúái chđnh cấi tïn
ca ban nhẩc.

Vâo nhûäng nùm 30, Armstrong chuín sang

chúi kên trumpet. Ưng lâm viïåc vâ ghi êm tẩi
Los Angeles cng vúái ban nhẩc Les Hite, tẩi
New York cng Chick Webb. Vâo nhûäng nùm
1932 vâ 1933, ưng bùỉt àêìu cấc chuën lûu diïỵn
túái chêu Êu, vâ àậ chinh phc àûúåc cấc khấn
giẫ vưën àûúåc coi lâ khố tđnh nhêët. Tïn tíi ca
ưng lâm lu múâ cẫ danh tiïëng ca tay kên trumpet tâi nùng Henry “Red” Allen. Nùm 1938,
Louis ly dõ Lillian vâ kïët hưn vúái Alpha Smith.
Tuy nhiïn mưëi tònh nây chó kếo dâi àûúåc bưën
nùm, ngay sau àố ưng lẩi kïët hưn vúái Lucille
Wilson, ngûúâi sau nây àậ gùỉn bố vúái ưng àïën
hïët cåc àúâi.

Rộ râng, àưëi vúái nhûäng ngûúâi u nhẩc ca
thêåp nhiïn 20, Louis Armstrong lâ mưåt nghïå
sơ xët sùỉc. Vúái chêët giổng khân, cố chiïìu sêu,
giai àiïåu trong nhûäng bâi hất ca ưng àậ lâm
say àùỉm bao ngûúâi nghe. Mưåt sưë bâi hất tiïu
biïíu trong sûå nghiïåp ca ưng lâ “(I Want) A
Butter And Egg Man”, Black And Blue”, “Do
You Know What It Means To Miss New Orleans”... vâ vư sưë cấc tấc phêím khấc xët sùỉc
khấc àẩi diïån cho dông nhẩc blue. Nïëu cấc bâi
hất trïn àïìu mang àêåm chêët phống khoấng,
thò bâi “Baby, It’s Cold Outside” lẩi thïí hiïån sûå
hâi hûúác, hốm hónh; bâi “What A Wonderful
World” (àûúåc sấng tấc vâo nùm 1968, vâ lâ bâi
hất sưë 1 trong bẫng xïëp hẩng UK) lẩi lâ bẫn
tònh ca lậng mẩn. Giai àiïåu ïm dõu, êëm ấp nhû
àang th thó têm sûå àậ ài vâo trấi tim hâng
triïåu ngûúâi u nhẩc. Àùåc biïåt, ưng lâ mưåt trong

nhûäng ngûúâi àêìu tiïn thïí hiïån cấc ca khc Jazz
khưng thânh lúâi (mưåt thïí loẩi ty hûáng khưng
diïỵn àẩt thânh lúâi dûåa trïn nïìn nhẩc ca cấc
bâi ca trûä tònh).

Vâo àêìu nhûäng nùm 40, Armstrong khưng
côn gùỉn bố vúái thïí loẩi nhẩc Swing, theo cấc
nhâ phï bònh êm nhẩc thúâi àố, sûå nghiïåp ca
ưng àang trïn àâ trûúåt dưëc. Ban nhẩc “Big band”
nưíi tiïëng nhûäng nùm 30 ca ưng cng khưng
côn sûác cẩnh tranh vúái cấc ban nhẩc khấc, vâ
nhẩc ca ưng khưng côn àûúåc coi lâ trâo lûu
thõnh hânh. Song tâi nùng ca ưng vêỵn àûúåc
khùèng àõnh qua cấc bẫn nhẩc àûúåc coi lâ bêåc
thêìy vïì nghïå thåt trònh diïỵn.
Cng tûâ nùm 1935, sûå nghiïåp ca Louis
Armstrong nùçm trong sûå quẫn l ca Joe
Glaser, mưåt con ngûúâi thûåc dng. Ưng ta hûúáng
túái àưëi tûúång khấn giẫ lâ nhûäng ngûúâi giâu cố
vâ nưíi tiïëng, Glaser khưng ngûâng lùng xï
Armstrong. Khi ban nhẩ c Big band c a
Armstrong cố nhûäng dêëu hiïåu ài xëng, ưng ta
cho sa thẫi têët cẫ nhûäng nhẩc cưng c, tuín
nhûäng ngûúâi trễ hún, nùng nưí hún vâ “tiïëp thõ”
tâi nùng ca Louis Armstrong dûúái cấi tïn
“Louis Armstrong vâ the All Stars”. Àiïìu àố àậ
tẩo ra mưåt khn mêỵu hoân hẫo cho Armstrong

C n g vúá i ban nhẩ c “the All Stars”,
Armstrong bùỉt àêìu lao vâo cho cấc chuën lûu

diïỵn khùỉp thïë giúái, bỗ qua cấc liïn hoan êm
nhẩc...nhûng ưng vêỵn dânh thúâi gian cho
nhûäng ngûúâi hêm mưå úã cấc phông hôa nhẩc.

Trong nhûäng nùm cëi cng ca cåc àúâi
mònh, vúái vai trô lâ mưåt ca sơ, mưåt ngûúâi mua
vui hún lâ mưåt ngưi sao thưíi kên trumpet, Louis
Armstrong àậ trúã thânh mưåt hònh tûúång tiïu
biïíu cho nïìn nhẩc Jazz thïë giúái bùçng tïn tíi,
tâi nùng ca mònh. Mưåt àiïìu àấng àïí chng ta
khêm phc hún nûäa vïì nghõ lûåc ca ưng: Vûúåt
qua mổi khố khùn, khưí cûåc àïí àẩt àûúåc vông
nguåt qụë vinh quang búãi chđnh tâi nùng ca
mònh. Trong gêìn 50 nùm cưëng hiïën cho sûå
nghiïåp ca hất, ưng àậ giânh àûúåc sûå mïën mưå
ca bao thïë hïå u thđch nhẩc Jazz vâ àûúåc
trên trổng vúái danh hiïåu “Ưng vua nhẩc Jazz”.
Ưng mêët ngây 6 thấng 7 nùm 1917, thổ 71 tíi.
Kim Anh
13


Vùn hoấ cấc nûúác

Lïỵ hưåi vâ phong tc
trong ngây àêìu tiïn
ca nùm múái úã cấc nûúác
Babylon
Lïỵ mûâng nùm múái àûúåc ngûúâi dên Babylon cưí àẩi tiïën hânh cấch
àêy khoẫng 4.000 nùm. Ngûúâi Babylon àốn nùm múái vâo ngây àêìu

tiïn ca tìn trùng múái, sau ngây Xn phên (ngây àêìu tiïn ca
ma xn).
Bùỉt àêìu ma xn lâ thúâi àiïím húåp l cho viïåc khúãi àêìu mưåt nùm
múái. Ma xn - ma ca sûå hưìi sinh, ca v thu hoẩch múái, vâ ma
ca àúm hoa kïët trấi. Ngûúâi Babylon cưí àẩi àốn mûâng nùm múái trong
11 ngây. Mưỵi ngây àïìu cố mưåt cấch thûác tưí chûác riïng biïåt, nhûng cố
thïí khùèng àõnh chùỉc chùỉn rùçng nïëu ta àem àïm giao thûâa hiïån àẩi so
sấnh vúái mưåt trong nhûäng ngây vui ca ngûúâi Babylon thò nố côn
thua xa.

La Mậ
Ngûúâi La Mậ cưí àẩi àốn nùm múái vâo cëi thấng Ba, nhûng niïn
lõch ca hổ lẩi liïn tc thay àưíi ty vâo quy àõnh ca mưỵi triïìu àẩi, vò
thïë niïn lõch ca hổ khưng ph húåp vúái vông quay ca mùåt trúâi. Àïí
àùåt lẩi niïn lõch cho àng, vâo nùm 153 trûúác Cưng ngun, Viïån
Ngun lậo La Mậ àậ tun bưë ngây 1 thấng Giïng chđnh thûác lâ
ngây àêìu tiïn ca nùm. Quy àõnh nây àûúåc duy trò àïën thúâi àïë chïë
Julius Caesar (nùm 46 trûúác Cưng ngun), vâ trúã thânh lõch Thiïn
cha ngây nay.
Ngây nay, ngûúâi dên La Mậ vêỵn giûä àûúåc cấc phong tc truìn
thưëng trong ngây àêìu tiïn ca nùm múái. tûúãng tẩo ra nhûäng tiïëng
àưång inh tai nhû tiïëng trưëng, tiïëng la hết... àïí xua àíi ma qu àûúåc
bùỉt ngìn tûâ mưåt bưå lẩc thưí dên da àỗ Iroquois. Vâ àố lâ l do tẩi sao
vâo thúâi khùỉc bùỉt àêìu ca nùm múái, chng ta nghe thêëy mưåt mưåt bẫn
“hôa têëu” hưỵn àưån ca côi têìm, côi xe húi, tâu thy, tiïëng chng nhâ
thúâ, trưëng, thêåm chđ cẫ nưìi xoong... bêët cûá thûá gò cố thïí lâm… àiïëc tai
l qu dûä.

Mùå c d
àûúå c hònh

thânh vâ trẫi
qua nhiïì u
chïë àưå xậ hưåi
khấc nhau,
lïỵ àốn mûâng
nùm múái ca
cấc dên tưåc
trïn thïë giúái
àïìu mang
nghơa àố n
châ o mưå t
m a thu
hoẩch múái.
Mûâng nùm
múá i lâ lïỵ
nghi cưí xûa
nhêët ca têët
cẫ cấc ngây
lïỵ.

M
Cấc cåc diïỵu hânh bùçng xe ngûåa àûúåc tưí chûác tûâ nùm 1886 tẩi

14


Vùn hoấ cấc nûúác
thung lng sùn bùỉn úã Pasadena (California - M).
Cấc thânh viïn tham gia cåc diïỵu hânh trang
trđ xe ngûåa ca hổ bùçng cấc loẩi hoa, àùåc biïåt lâ

hoa hưìng. Cåc diïỵu hânh àûúåc tưí chûác àïí àốn
mûâng v thu hoẩch cam úã California.
Côn úã thânh phưë Philadenphia lẩi àang diïỵn
ra cåc diïỵu hânh truìn thưëng ca cấc ch hïì.
Cåc diïỵu hânh nây àûúåc bùỉt ngìn tûâ lïỵ mûâng
giấng sinh ca ngûúâi Thy Àiïín vâ nhûäng ngûúâi
Anh àõnh cû dổc theo hai búâ sưng Delaware. Àoân
ngûúâi trong trang phc àêìy mâu sùỉc, mang mùåt
nẩ vâ nhûäng ch hïì hốm hónh diïỵu hânh tûâ phưë
nây qua phưë khấc, kïí chuån, ngêm thú àïí àúåi
àûúåc ban phất tiïìn, hóåc tiïìn bưìi dûúäng nhên lïỵ
Noel. Vò thïë, àoân ngûúâi diïỵu hânh cng àûúåc
chia lâm ba loẩi: nhûäng ngûúâi mùåc trang phc
k dõ, nhốm cấc ch hïì vâ cấc nhốm chun ài
chúi khùm mổi ngûúâi.

Hy Lẩp
Theo tc lïå truìn thưëng, ngûúâi Hy Lẩp dng
mưåt àûáa trễ àïí lâm dêëu hiïåu bấo hiïåu mưåt nùm
múái bùỉt àêìu. Tc lïå nây xët hiïån úã Hy Lẩp tûâ
nùm 600 sau Cưng ngun. Lïỵ hưåi mûâng nùm
múái àûúåc múã àêìu vúái mân diïỵu hânh mâ trung
têm lâ mưåt àûáa trễ nùçm trong giỗ. Àûáa trễ lâ
tûúång trûng cho sûå hưìi sinh mâ thûúång àïë àậ ban
cho con ngûúâi. Trûúác àố, ngûúâi Ai Cêåp cưí àẩi cng
àậ dng mưåt àûáa trễ nhû mưåt biïíu tûúång ca sûå
hưìi sinh. Àïën thúâi Thiïn cha giấo, nhâ thúâ phẫn
àưëi viïåc lêëy mưåt àûáa trễ lâm biïíu tûúång ca nùm
múái, nhûng do tđnh phưí biïën ca têåp tc nây, cëi
cng nhâ thúâ cng àưìng cho cấc tđn àưì ca hổ

giûä nghi thûác trïn vò nố cng mang tđnh biïíu
tûúång cho sûå ra àúâi ca Cha hâi àưìng.
Theo truìn thưëng, ngûúâi ta nghơ rùçng nhûäng

gò hổ lâm hóåc ùn trong ngây àêìu tiïn ca
nùm sệ cố tấc àưång rêët lúán túái hổ trong cẫ nùm
àố. Vò l do nây, viïåc “kiïng” lâm hay ùn thûá
gò àố trong ngây mưìng Mưåt àậ trúã thânh têåp
quấn chung àưëi vúái têët cẫ cấc dên tưåc trïn
thïë giúái. Mưåt sưë dên tưåc cho rùçng, ngûúâi khấch
àêìu tiïn bûúác vâo nhâ hổ sệ àem theo may
mùỉn hay xui xễo cho cẫ gia àònh, ty thåc
vâo tíi ca ngûúâi khấch àố cố ph húåp vúái
con giấp ca nùm àố hay khưng. Vâ thêåt lâ
may mùỉn nïëu nhû võ khấch lẩi lâ mưåt ngûúâi
àân ưng cao lúán vâ cố mấi tốc àen.

Thay lúâi kïët
Cấc mốn ùn truìn thưëng trong nùm múái
cng àem lẩi may mùỉn cho gia ch vâ khấch
múâi. Nhiïìu dên tưåc thûúâng cho mưåt chiïëc
nhêỵn, hay mưåt àưìng xu vâo trong mưåt chiïëc
bấnh, nïëu ai nhêån àûúåc phêìn bấnh cố nhêỵn
hay àưìng xu, ngûúâi àố sệ gùåp may mùỉn sët
cẫ nùm. ÚÃ mưåt sưë nûúác, cẫi bùỉp côn àûúåc coi lâ
“rau may mùỉn” vò lấ cẫi bùỉp tûúång trûng cho
sûå thõnh vûúång.
Tuy chûa trúã thânh thối quen vâ khưng
àûúåc khuën khđch, tc ëng rûúåu say mêm
trong àïm giao thûâa cng cng àûúåc coi lâ

mưåt nghi thûác tưn giấo. Ngìn gưëc ca tc lïå
nây cố tûâ thúâi thïë giúái côn hưỵn mang trûúác
khi cố sûå sùỉp àùåt ca Thûúång àïë.
Nhû vêåy, trong ngây àêìu tiïn ca nùm
múái, mưỵi nûúác cố mưỵi cấch thûác riïng biïåt àïí
àốn châo. Nhòn chung, àïìu lâ nhûäng hoẩt
àưång mûâng àûúåc ma vâ mong mën mưåt
nùm múái àïën vúái nhiïìu hẩnh phc vâ may
mùỉn hún nùm c.
Kim Anh

15


Quiz

Ùn ëng úã cấc nûúác
1. Tẩi mưåt cûãa hâng nưíi tiïëng úã Caracas, bẩn
u cêìu mưåt núi àểp àệ vâ lõch sûå nhêët àïí tiïëp
mưåt ngûúâi bẩn múái quen, bẩn sệ nhêån àûúåc lúâi
àấp lẩi: “Khưng phẫi bao giúâ anh cng nhêån
àûúåc cấi mâ mònh mën”, trûâ khi bẩn gổi:
a. Ngûúâi phc v rûúåu

6. Àng hay sai khi nối ngûúâi Têy Ban Nha
thûúâng àùåt bân ùn cho bûäa tưëi vâo lc 8 giúâ?

7. Cûã chó nâo trong sưë nhûäng cûã chó sau bõ cêëm
dng trong cấc bûäa ùn ca ngûúâi Milan (Italia)


b. Ph trấch chđnh ca nhâ hâng
c. Bưìi bân

2. ën mẩch, ngư, bấnh tấo, tưm àưìng vâ xc
xđch, àố lâ nhûäng mốn mâ hêìu hïët mổi ngûúâi
chêu Êu àïìu ûa thđch.

a. Àïí lẩi mưåt vïët son trïn miïång cưëc khi ëng
bia, rûúåu.
b. Àïí cấc thòa, nơa trïn àơa àïí úã bân
c. Dng dao cùỉt m ưëng
d. Dng dao àïí cån salất

Àng hay sai?
3. Àïí thïí hiïån sûå tao nhậ trong ùn ëng, mốn
ùn nâo trong cấc mốn sau khưng bõ loẩi bỗ ra
khỗi thûåc àûún ca cấc cûãa hâng Hân Qëc:

8. Ngûúâi Arêåp Saudi khưng ùn tưm hm. Àng
hay sai?

a. Thõt rùỉn
b. Thõt chố
c. Thõt ngûåa

4. 7 mốn ùn nâo thúâng àûúåc gổi kêm vúái nhau
trong cấc nhâ hâng úã Paris
a. Xp, cấ, kem trấi cêy, mốn trấng miïång, thõt
mëi, thõt gâ vâ câ phï.
b. Xp, salất, thõt lúån (hóåc gâ), cấ, kem trấi cêy,

mốn trấng miïång vâ câ phï.

Àấp ấn:
1.b. Ngûúâi ph trấch chđnh ca nhâ hâng chõu
trấch nhiïåm giấm sất toân bưå vâ sùỉp xïëp bân
cho khấch. Chó cêìn cho anh ta khoẫng 20
àưla lâ bẩn àậ cố mưåt cấi bân nhû .
2. Sai. Ngûúâi chêu Êu quan niïåm àố lâ nhûäng
mốn ùn àấng ghï túãm.
3. b. Thõt chố àûúåc ngûúâi Hân Qëc xem lâ
mốn ùn tao nhậ vâ lõch sûå
4. b. Giúâ àêy vêën àïì ca bẩn chó côn nùçm úã
chưỵ sûã dng àng cấc loẩi thòa, nơa cho tûâng
mốn ùn.

5. Cố thïí nối gâ quay lâ mốn ùn khưng thïí thiïëu
trong cấc bûäa tiïåc úã hêìu hïët cấc nûúác. Bẩn
hậy cho biïët cấc nghơa “Xin chc sûác khoễ
anh”, “Chc cho lông gan dẩ vâ dng khđ”, “Sûå
th àõch” tûúng ûáng vúái quan niïåm ca ngûúâi
nûúác nâo khi ùn mốn gâ quay:

6. Sai. Ngûúâi ta thûúâng àùåt bân vâo lc 10 giúâ
àïm

a. Àûác

8. Àng. Nhûäng ngûúâi theo àẩo Hưìi khưng ùn
cấc mốn nhû tưm, thõt chim, lúån vâ dï.


5. a2, b3, c1

7.d.

b. Nhêåt Bẫn
c. Ai Len

Thanh Huìn

16


Àểp

Trâ Viïåt
C

hùèng biïët tûâ bao giúâ ngûúâi Viïåt Nam ta
àậ coi viïåc ëng trâ lâ mưåt têåp tc tao nhậ. Tûâ
nhiïìu thïë k trûúác àêy, ưng cha ta àậ xem ëng
trâ lâ th vui thanh àẩm, tinh tïë. Nố cố tấc dng
di dûúäng tinh thêìn, kđch thđch sûå gúåi múã nhûäng
suy tû lùỉng àổng. Àùåc biïåt nố côn àûúåc sûå sng
ấi, àốn nhêån ca têìng lúáp nho giấo, sơ phu, cấc
gia àònh quìn qu vâ têìng lúáp trung lûu... lêu
dêìn cấch thûúãng thûác trâ àố àậ lâm nïn mưåt
nết vùn hoấ àưåc àấo. Nố àưåc àấo úã chưỵ khưng
giưëng vúái cấch ëng trâ ca mưåt sưë nûúác trong
khu vûåc nhû Trung Qëc, Nhêåt Bẫn... Vïì k
thåt, thao tấc, chïë biïën, vâ cấch thûúãng lậm...

ngûúâi Viïåt Nam cố mưåt phong cấch khấc biïåt
búãi ph thåc vâo nhûäng ëu tưë nhû kinh tïë,
vùn hoấ xậ hưåi... mang àùåc th riïng.
Ngûúâi xûa cho rùçng, vâo lc trúâi àêët côn
tranh tưëi tranh sấng (thúâi àiïím êm dûúng giao
hoâ), ëng trâ sệ lâ cấch vêån àưång thêìn khđ mưåt
cấch khưn ngoan nhêët vâ cố lúåi cho sûác khoễ
nhêët. Khưng khđ trong lânh ca àêët trúâi lc ban
mai sệ lâm cho cú thïí con ngûúâi giẫm búát àûúåc
nhûäng cùng thùèng, mïåt mỗi ca mưåt ngây lâm
viïåc. ëng trâ vâo lc nây lâ àïí giûä cho thêìn
khđ àûúåc sấng sët minh mêỵn, àêy lâ thúâi àiïím
tơnh lùång àïí rưìi phất tiïët ra cấ thêìn thấi linh
thiïng, do vêåy sệ cố nhiïìu nghơ khưn ngoan,
àng àùỉn nẫy sinh...
Àïí cố mưåt chến trâ ngon, thò bưå àưì pha trâ

Ngûúâi xûa cho rùçng,
vâo lc trúâi àêët côn tranh tưëi
tranh sấng (thúâi àiïím êm dûúng
giao hoâ), ëng trâ sệ lâ cấch vêån
àưång thêìn khđ mưåt cấch khưn
ngoan nhêët vâ cố lúåi cho sûác khoễ
nhêët. Khưng khđ trong lânh ca
àêët trúâi lc ban mai sệ lâm cho cú
thïí con ngûúâi giẫm búát àûúåc
nhûäng cùng thùèng, mïåt mỗi ca
mưåt ngây lâm viïåc. ëng trâ vâo
lc nây lâ àïí giûä cho thêìn khđ
àûúåc sấng sët minh mêỵn, àêy lâ

thúâi àiïím tơnh lùång àïí rưìi phất
tiïët ra cấ thêìn thấi linh thiïng, do
vêåy sệ cố nhiïìu nghơ khưn ngoan,
àng àùỉn nẫy sinh...

àống mưåt vai trô rêët quan trổng. Mưỵi bưå àưì trâ
thûúâng cố: 1 êëm, 1 lưìng, 1 chun, 4 chiïëc qn,
1 àơa thânh giêìm, 1 khay, 1 hoẫ lô, 2 êëm àun
nûúác bùçng àưìng t. Cố lệ ngûúâi xûa chó khn
lẩi cho 4 ngûúâi dng trâ lâ tưëi àa, àïí hẩn chïë
tẩp khấch lâm mêët ài cấi nghơa linh thiïng,
tơnh lùång vâ tao nhậ ca bûäa trâ vò àưëi tûúång
thûúãng lậm phẫi lâ ngûúâi cố têm hưìn àưìng
àiïåu, bêåc tri k, cưë nhên... Thưng thûúâng trong
mưåt bûäa trâ thûúâng sûã dng “ nhêët tưëng tam
qn” (1 êëm, 3 chến).
Bưå àưì trâ àểp phẫi àưìng bưå, khưng lai tẩp,
nïëu lâ bưå àưì vïì lõch sûã thò phẫi cng theo mưåt
àiïín cưë.
- Khay: Chên qu, gưỵ trùỉc hóåc khay quẫ
àâo gưỵ mđt. Khay khưng khẫm qu hún khay
cố khẫm, loẩi khẫm dng cho viïåc cng lïỵ. Bất
thấo bậ, thûúâng lâ loẩi Bẩch àõnh, hóåc loẩi
bất cưí cố vệ: Xđch Bđch hay Qìn long. ÊËm trâ
thấo bậ rưìi, chó àûúåc sc nûúác lậ cho sẩch,
khưng àûúåc k cổ mêët cao bấm trong thânh
êëm.
- Bònh àûång trâ: Bùçng sûá hóåc àêët nung,
nt bùçng lấ chëi khư.
Song chó vúái bưå àưì trâ nối trïn thò chûa à,

mën “thûúãng lậm” trâ mưåt cấch nghïå thåt,
mưỵi ma trong nùm ngûúâi ëng trâ àïìu “thûãa
17


Àểp
riïng” mưåt bưå àưì trâ cho mònh. Vđ nhû sang àưng
(Àưng êím): Chến vâ tưëng dấng khêíu mđa, cao
thânh vâ khấ dêìy cố thïí nùçm gổn trong lông
bân tay. Hẩ êím: Chến thêëp, choấng, sûá mỗng.
Xn, thu êím: Chến hònh quẫ nhốt, qu nhêët
lâ Bẩch àõnh, nhûng trong chến phẫi cố chûä,
thûúâng thò ngûúâi ta ghi: “Thânh Hoấ niïn chïë”,
“Khang Hy niïn chïë”. Cố loẩi êëm khưng cố chûä,
thûúâng thò êëm chến thûúâng àûúåc vệ cấc àiïín cưë
cố trong lõch sûã.
Cố lệ mưỵi mưåt phong cấch, mưỵi mưåt nết àểp
àïìu cố mưåt bđ quët àïí cố thïí àûúåc cưng nhêån.
Bđ quët pha trâ ca ưng cha ta quy t lẩi gưìm
4 àiïím: “Nhêët thu, nhò trâ, tam pha, tûá êëm”.
Thu (nûúác): Lâ mưåt vêën àïì quan trổng nhêët,
tưët nhêët lâ nûúác mûa, cố thïí lâ nûúác giïëng mâ
lâ giïëng cố àấ ong câng tưët, trấnh àûúåc mi tanh
ca bn. Nhiïìu ngûúâi cêìu k, côn ài thu gom
nhûäng hẩt sûúng àổng trïn tâu lấ sen, nố àûúåc
coi lâ thûá nûúác àùåc biïåt, tinh khiïët mâ lẩi cố
sùén mi thúm ca sen. Nïëu lâ nûúác mấy thò phẫi
àïí mưåt sưë ngây cho bay hïët mi hoấ chêët. Nûúác
àïí pha trâ phẫi àun sưi k. Cố nhâ xïëp mưåt hâng
chum sânh, dùm bẫy chiïëc quanh gưëc cau hûáng

nûúác mûa dng dêìn.
Trâ: Phẫi lâ trâ
chđnh hiïå u , b p
nhỗ, sùn, sao têím
à n g quy cấ c h.
Ngûúâi ta cng hay
d n g trâ mẩ n , lâ
loẩi trâ àïí lêu àậ toẫ
hûúng, àem ûúáp sen,
sối, thu tiïn hóåc nhâi. Nhûng nhûäng ngûúâi
àûúåc coi lâ “sânh àiïåu” trong viïåc ëng trâ thò
chó ûa dng trâ mưåc. Phûúng phấp ûúáp têím rêët
cêìu k, do nhu cêìu nây mâ trong dên gian àậ
nẫy sinh nhiïìu ngûúâi cố tay nghïì cao àûúåc giúái
u trâ rêët mïën mưå.
Pha: Rốt nûúác sưi trấng êëm cho k, tûúái àïìu
nûúác sưi lïn nhûäng chiïëc chun qn. Trấng
êëm xong cho trâ vâo, rốt nûúác sưi àïí chûâng vâi
pht, àoẩn chùỉt hïët nûúác trong êëm ra chun.
Phẫi rốt hïët, mën ëng nûäa, rốt tiïëp nûúác sưi
vâo êëm. Súã dơ lâm vêåy lâ àïí trâ khỗi chđn nhûâ
khưng mêët ài hûúng võ, lẩi trấnh bõ nưìng. Têët
cẫ mổi àưång tấc ca ngûúâi pha trâ thìn thc,

nhể nhâng, chđnh xấc, theo mưåt chu trònh àõnh
sùén nhû mưåt nghi lïỵ vêåy.
ÊËm: Lâ ëu tưë cëi cng
trong cưng àoẩn pha trâ. Cố
rêët nhiïìu loẩi êëm, thïë nhûng
àưëi vúái nhûäng ngûúâi “sânh”

trong viïåc ëng trâ thò thûá nhêët lâ êëm Thïë Àûác
gan gâ, thûá nhò Lûu Bưåi, vâ thûá ba lâ Mẩnh
Thên. Àùåc biïåt hún nûäa ngûúâi ta côn cố nhûäng
quy àõnh vïì mâu sùỉc cho êëm pha trâ, mën
thûúãng thûác trâ thêåt ngon thò mâu êëm phẫi lâ
mâu gan trêu, gan gâ, chu sa trong sưë àố mêìu
chu sa lâ mâu qu nhêët. Vïì hònh dấng êëm pha
trâ cố nhûäng kiïíu chđnh lâ: Trấi lï, Trấi cau,
Trấi hưìng, Bấnh xe (qu), Tang trưëng (qu). Tu
tûâng trûúâng húåp vâ sưë lûúång ngûúâi cng “thûúãng
trâ” ngûúâi ta côn chia ra 4 loẩi êëm àûúåc àùåt tïn
khấc nhau: Ngûu êím, Qìn êím, Song êím vâ
Àưåc êím.
Quan niïåm ëng trâ ca ngûúâi xûa, ngoâi
nghơa thûúãng lậm nố côn mang mưåt nghơa
nhên vùn, nghơa têm linh, àố lâ tinh thêìn
trổng Chên, trổng Thûåc, trổng cấi hay cấi àểp.
Nố thïí hiïån têm hưìn, tònh cẫm vâ nhên cấch
ca con ngûúâi Viïåt Nam chng ta. Chđnh vò thïë
ëng trâ vâ thûúãng thûác trâ àưëi vúái ngûúâi Viïåt
Nam àậ trúã thânh mưåt nghïå thåt, khưng chó
lâ mưåt th êím thûåc nûäa viïåc ëng trâ côn lâ
mưåt nết vùn hoấ rêët riïng, rêët àểp trong nïìn
vùn hoấ Viïåt Nam.
Tûâ nhûäng cåc tiïëp xc quan trổng núi qëc
gia àïën hưåi hê àònh àấm úã lâng qụ, úã thânh thõ
vâ trong tûâng gia àònh khi cố khấch àïìu phẫi
múâi trâ. Nố àậ àûúåc diïỵn ra nhû mưåt lïỵ nghi
trong àố trâ àậ giûä vai trô giao lûu giûäa cấc giai
têìng trong xậ hưåi, khưng phên biïåt tưn giấo tđn

ngûúäng, àùèng cêëp. Ch àûa múâi chến trâ, khưng
bao giúâ cố ngûúâi tûâ chưëi. Chến trâ àậ lâm con
ngûúâi xđch lẩi gêìn nhau. Ngoâi ra con ngûúâi
cng àậ sûã dng trâ nhû mưåt phûúng tiïån giao
tiïëp, ngûúâi ta biïëu xến, lâm quâ tùång, lïỵ lẩt trong
cêìu phc, chc phc, trong cûúái xin, dẩm hỗi...
Trâ cng àống vai trô kïët thc trong bûäa ùn
ca mưỵi ngûúâi, mưỵi gia àònh. Nối cấch khấc: Trâ
lâ cấi múã àêìu vâ cng lâ cấi kïët thc ca mưåt
ngây, àïí rưìi hưm sau lẩi múã ra mưåt ngây múái:
Bònh minh sưë chấn trâ.
Nguỵn Hûúâng
18


Sẫn phêím vùn hoấ múái
Phim múái: Àưåc kïë
Sonij, mưåt kễ àiïn khng do
bõ tiïm nhiïỵm ch nghơa ngûúâi
hng àêìy rêỵy trong nhûäng cën
tiïíu thuët trinh thấm rễ tiïìn àậ
bùỉt cốc con gấi ca mưåt thûúång nghõ
sơ nhùçm àûúåc nưíi danh trïn bấo chđ.
V bùỉt cốc nây khấ ly k vúái nhûäng tònh tiïët
phấ ấn hêëp dêỵn ngûúâi xem ngay tûâ àêìu àïën
cëi nhúâ nghïå thåt giêëu kđn àêìu mưëi vâ chùỉp
nưëi cấc sûå kiïån khấ tâi tònh. Nhûng thûåc ra
Sonij chó lâ mưåt qn cúâ, àïí rưìi kễ cao tay hún
chiïëm àoẩt sưë tiïìn chåc khưíng lưì 10 triïåu USD.
Tấc giẫ kõch bẫn Marc Moss àậ tẩo ra mưåt

cấi kïët hïët sûác bêët ngúâ àưëi vúái ngûúâi xem, àiïìu
mâ ngûúâi ta thûúâng hay gùåp úã nhûäng bưå phim
trinh thấm hònh sûå M. Cng vúái sûå cố mùåt
ca ngưi sao Morgan Feemam - diïỵn viïn da
mâu k cûåu ca Hollywood trong vai thanh tra
Cross, cng vúái nûä diïỵn viïn xinh àểp Monica
Potter. Bưå phim hiïån àang àûúåc trònh chiïëu
tẩi cấc rẩp chiïëu phim trong cẫ nûúác.

Phim múái: Queen of the damned (Bâ hoâng
ca qu dûä)
Lâ bưå phim ca cư ca sơ
lûâng danh Aaliyah, cư àậ bõ tûã
nẩn trong mưåt tai nẩn mấy
bay hưìi thấng 8 nùm ngoấi.
Mưåt sưë cưng àoẩn cëi cng ca bưå phim àậ
àûúåc hoân têët vúái sûå gip àúä ca Rashad - anh
trai Aaliyah. Trong phim Aaliyah àống vai mưåt
con ma câ rưìng Ai Cêåp cố sưë tíi trïn 6000 nùm
tïn lâ Akasha cng vúái ma câ rưìng Lestat (do
Stuart Townsend àống) ài gieo rùỉc kinh hoâng
khùỉp núi. Sau “Romeo phẫi chïët” thò àêy chđnh
lâ vai diïỵn thânh cưng nhêët ca cư ca sơ tâi
nùng nây.

CD múái: Em vêỵn chúâ
Cưng ty Bẩn u nhẩc (Music Fans Co.)
vûâa phất hânh rưång rậi trïn thõ trûúâng bùng
àơa nhẩc mang tïn “Album Thanh Thẫo Vol.2”
vúái ch àïì “Em vêỵn chúâ” bao gưìm 12 nhẩc

phêím quen thåc cẫ trong vâ ngoâi nûúác àûúåc

tuín chổn. Cng tham gia hất vúái Thanh Thẫo
trong album nây côn cố sûå cố mùåt ca nhốm
ng ca Mêy Trùỉng.

CD múái: Nhúá ai?
Lêìn àêìu tiïn, 9 nhốm nhẩc
trễ àang àûúåc u thđch hiïån nay
àậ àûúåc hưåi ngưå trong cng mưåt
album do nhẩc sơ Phẩm Àùng
Khûúng thûå c hiïå n cố ch àïì
“Nhúá ai?” vúái 10 tònh khc múái
nhêët do chđnh anh sấng tấc: Tònh thú (tam ca
The Bells), Nhúá nhau mưåt àúâi (Trio 666), Lúâi
tònh mån (tam ca Sùỉc mâu), Nhúá ai, Cåc tònh
lùång thêìm (tam ca D&D), Nhû cún giố vư tònh
(tûá ca MTV), Chia tay chiïìu mûa (tûá ca Ngêỵu
nhiïn), Gổ i tïn m a xn (ng ca Mêy
Trùỉng)... Album nây do cưng ty Hoâng Àónh
(HSD Audio – Video phất hânh.

CD múái: Sống xư tònh vúä
Àêy lâ album múái nhêët (Vol.2)
ca nam ca sơ trễ V Hâ vûâa àûúåc
hậng phim trễ phất hânh, trong àố
cố 7 tònh khc trễ trong nûúác: Hậy
cho tưi, Tiïíu thû con gấi, Cố chi mâ
khốc, Búãi vò anh àậ u em, Sinh
nhêåt tònh u, Sống xư tònh vúä, Tònh xốt xa bay.

Cng vúái 3 ca khc nhẩc ngoẩi, àùåc biïåt ca sơ
V Hâ cố dânh tùång riïng cho mưỵi album lâ
mưåt VCD kêm theo.

Phim múái: Nanh trùỉng
“Nanh trùỉng” lâ mưåt chm
nhûäng cêu chuån phiïu lûu k
th ca Matt vâ ch chố Fanny
àấng u. Matt vâ Fanny ln
giẫ i quë t nhûä n g àiïì u xêë u ,
nhûäng khuët àiïím ca bẫn thên,
bẩn bê vâ ngûúâi lúán àïí hûúáng túái
nhûäng àiïìu tưët àểp trong cåc sưëng nhû: tònh
u, bẩn bê, tònh u thiïn nhiïn... “Diïỵn viïn
bưën chên” Fanny trong vai Fanny sệ lâ àiïím
thu ht mẩnh mệ trong sët bưå phim. Phim sệ
àïën vúái khấn giẫ vâo mưỵi bíi chiïìu ch nhêåt
hâng tìn trïn kïnh HTV 7
19


Khấm phấ

Thấnh àõa Jếrusalem:
Nhûäng àiïìu đt biïët

“Trong mûúâi thûúác ào cấi
àể p àûúå c ban tùå n g cho thïë giúá i ,
Jếrusalem súã hûäu chđn, cấi thûá mûúâi
thåc vïì phêìn côn lẩi ca thïë giúái”


Vò àêu thõ tûá nhỗ bế nây lẩi hưåi
t nhiïìu niïìm say àùỉm àïën nhû vêåy.
Chng ta hậy quay trúã lẩi 4.000 nùm lõch sûã
côn bỗ ngỗ ca thânh phưë.

Tûâ Urushalim túái Kinh thânh David
Vâo giûäa thiïn k thûá IV trûúác Cưng
ngun (CN), trïn sûúâ n n i Sion thå c
Jordanie mổc lïn mưåt trêën nhỗ xen giûäa nhiïìu
thânh phưë nùçm rẫi rấc tư àiïím cho vng àêët
tûúi àểp, àố lâ Jếrusalem. Trêën nây bế nhỗ àïën
nưỵi mậi àïën thïë k XIX trûúác CN nố múái àûúåc
nhùỉc àïën trong mưåt vùn bẫn ca Ai Cêåp. Vâ
nố bùåt tùm sët 500 nùm sau àố.
Ngûúâi ta tòm thêëy sấu vùn tûå cưí viïët vâo thïë
k XIV trûúác CN do mưåt viïn quan cai trõ thânh
phưë cố tïn lâ Abdi Heba gûãi cho àûác vua trõ vò,
trong àố Jếrusalem àûúåc nối àïën rộ râng hún.
Abdi Heba, mưåt sng thêìn ca Pharaon,
khưng hiïí u sao qn Ai Cêå p r t khỗ i
Urushalim - tïn ca Jếrusalem thúâi àố, côn gổi
lâ Shalim, tûác Tõch Dûúng, biïíu tûúång ca trổn
vển vâ bònh n.
Abdi cng khưng hiïíu sao bưå lẩc du mc

Hapirou (qn cấ t
b i ) lẩ i têë n cưng
thânh phưë. “Hapirou
lâ cấch gổi dïỵ di cấc

sùỉ c dên du m c ”,
Pierre Bordreuil, nhâ
khẫo cûáu Trûúâng Àẩi
hổ c France, nố i
“Hapirou gổi mưëi liïn
hïå ngưn ngûä vúá i
Hebreu chó tưí tiïn
ngûúâi Do Thấi.
Tûâ rêët lêu, cấc
chun gia Kinh
thấ n h cho rùç n g
nhûä n g ghi chế p vïì
ngûúâi Hếbreu trong cấc vùn tûå cưí àố lâ chûáng
cûá vïì cấc cåc chinh phc ca Josuế hay ca
David. Àiïìu gò xẫy ra vúái bưå tưåc cố tïn lâ Hapiro
(hay Hếbreu) vâ vúái Urushalim? Hổ àậ chiïëm
thânh phưë nây hay chiïëm nhûäng vng ph
cêån? Bđ êín bao trm.
Nhûäng giai àoẩn sau àố, khẫo cưí hổc cng
khưng thïí giẫi thđch àûúåc àiïìu gò thûåc sûå xẫy
ra úã Jếrusalem.
Vâo cëi thïë k 19, nhûäng nhâ khẫo cưí
hổc Anglo-saxons nhû Robinsons, Allbright,
rưìi tûâ nùm 1967, nhûäng nhâ khẫo cưí ngûúâi Israel - Mazar hay Shilo vúái kinh Cûåu ûúác lâm
kim chó nam, ra sûác khai qåt vúái hy vổng phất
hiïån ra kinh àư lúán ca David vâ ca Salomon.
Nhûng khẫo cưí hổc theo Kinh thấnh cố
àấng tin cêåy vïì mùåt khoa hổc khưng? Cưí sûã
Thiïn Cha giấo vâ Do Thấi giấo trûúác tònh
trẩng thiïëu di vêåt nhû thïë cố khấch quan

khưng? Têët cẫ chûáng tđch, cưí vêåt tòm thêëy àïìu
đt thuët phc, thiïëu cấc vùn vùn tûå cưí, côn
nhûäng phiïën àấ tûå bao àúâiâ nay vêỵn cêm lùång.
Chó cố mưåt sûå thêåt gêy thêët vổng: Jếrusalem

20


Khấm phấ

mưåt thúâi trấng lïå dûúâng nhû chó lâ mưåt trêën
nhỗ.

Khẫo cûáu Kinh Cûåu ûúác
Cấc nhâ khẫo cưí hổc miïỵn cûúäng cho rùçng
cấch duy nhêët àïí dûång lẩi lõch sûã Jếrusalem
giûäa thïë k XIII vâ VIII trûúác CN lâ àổc lẩi vâ
phên tđch Kinh Cûåu ûúác.
Theo biïn niïn trong Kinh thấ n h,
Jếrusalem xët hiïån lêìn àêìu trong hïå tấc
phêím Abraham dûúái tïn Salem, mûúån theo tïn
ca àûác Cha Shalim. Tẩi Salem mưåt võ tû tïë
Melkitsếdeq (nghơa lâ “àûác vua chđnh àấng ca
tưi”) phng s àûác cha tưëi cao El Elyon.
Nhûäng ngûúâi biïn soẩn hïå tấc phêím nây
dûúâng nhû àậ giûä lẩi mưåt k ûác, chùỉc chùỉn lâ
àậ biïën dẩng, vïì nghơa ca viïåc thúâ phng

Shalim. Dông truìn thưëng nây àậ khưng bõ
giấn àoẩn: Jếrusalem chùỉc lâ cố mưåt têìm quan

trổng àưëi vúái mưåt sưë trong cấc tưí ph ngûúâi Do
Thấi, sưë êëy cố thïí lâ ngûúâi Hếbreu, ngûúâi
Hittites hay mưåt dên tưåc nâo àố trong vng.
Tuy nhiïn, sûåå khùèng àõnh nïu trïn khưng
thưëng nhêët úã chưỵ Israel đt xa lẩ vúái vng nây
hún nhiïìu so vúái nhûäng gò àûúåc ghi trong Kinh
thấnh. Theo Kinh thấnh, Abraham gưëc gấc
vng Lûúäng Hâ, côn nhûäng khẫo cûáu àûa ra
nhûäng kïët lån khấc, bõ bâi xđch búãi cẫ nhûäng
ngûúâi Do Thấi giấo thìn thân
â h, cho rùçng Kinh
thấnh bêët khẫ xêm phẩm, vâ nhûäng ngûúâi Arêåp
Palestine theo ch nghơa dên tưåc.
Dên Israel lêìn àêìu àûúåc nhùỉc àïën trïn
mưåt bia mưå Ai Cêåp thúâi Pharaon Merneptan
(1208 trûúác CN), tiïëp theo sau nhiïìu bưå tưåc khấc
trong àố cố ngûúâi Hittites, vâ tẩi mưåt vng àêët

21


Khấm phấ
tïn Kinahou, cố thïí lâ Canaan ngây nay.
Trong nhûäng nùm 60, cấc nhâ khẫo cưí cho
rùçng hổ xấc àõnh àûúåc trïn cao ngun Judếe,
ngun mêỵu ca nhûäng ngưi nhâ Israel bưën
gian xêy vâo k àưì sùỉt. Thûåc ra, khưng thïí phên
biïåt chng vúái nhûäng ngưi nhâ àưìng bùçng. Kïí
cẫ àưì àêët nung dng trong nhâ.
Dên Israel cng cố nïìn vùn hoấ giưëng

ngûúâi Canaan. Cố giẫ thiïët lâ Israel chđnh lâ
nhûäng ngûúâi Canaan bỗ trưën hóåc chưëng lẩi sûå
àư hưå ca Ai Cêåp, àïën nấu tẩi nhûäng vng ni
cao.
Giẫ thuët khấc cho rùçng ngûúâi Israel lâ
dên du mc Transjordanie cng dông mấu
Amorite, thêåm chđ cố thïí lâ hêåu dụå ca ngûúâi
Hyksưs - mưåt dên tưåc thưëng trõ vng chêu thưí
sưng Nil vâ Thïë k XVII trûúác CN. Ngûúâi Israel nối tiïëng Hếbreu thåc nhốm ngûä Do Thấi
phûúng Têy, thûá tiïëng gêìn gi vúái nhûäng
phûúng ngûä khấc ca Canaan.
Mưåt cêu hỗi nûäa: cố phẫi Abraham tûâ
Sumer àïën? Cố thïí khùèng àõnh lâ dên tưåc Israel àậ tưìn tẩi ngay tûâ thïë k XIII trûúác CN, hổ
nối thưí ngûä Hếbreu, nhûng vư phûúng xấc àõnh
gưëc gấc ca hổ.
Kinh Cûåu ûúác ghi rộ vïì Jếrusalem sau
cåc trưën khỗi Ai Cêåp, vûúåt sa mẩc vâ nhûäng
cåc chinh phc ca Josuế. Sau khi àõnh cû tẩi
Àêët Hûáa, 12 chi tưåc vêỵn do nhûäng phấn quan
cai trõ, àậ u cêìu tiïn tri Samuel tòm cho hổ
mưåt võ vua. Sau lâ vua àêìu tiïn, sau àố lâ David,
ngûúâi chinh ph thânh Jếbus ca ngûúâi Jếbus
vâ cẫi danh thânh Jếrusalem.
Sau chiïën tranh “Sấu ngây”, Kinh thânh
David - àưëi tûúång ca nhiïìu cåc khai qåt - àậ
àûúåc chûáng minh tưìn tẩi vâo khoẫng nùm 1.000
trûúác CN. Nhiïìu vïët tđch cho thêëy àậ cố nhiïìu
cưng trònh quan trổng tûâ trûúác thúâi àûúåc cho lâ
ca David: cấc cưng sûå cưí, cấc hïå thưëng thy
lúåi... nhûng nhûäng khấm phấ àố cng chûa à

àïí kïët lån Jếrusalem ca David chđnh lâ núi
th àư ca liïn bang 12 chi tưåc Israel.
Mưåt sưë nhâ nghiïn cûáu khoa hổc lõch sûã
àậ cùn cûá vâo hai bia chûä tûâ thïë k IV trûúác

CN, ph nhêån nhûäng phất hiïån ca khẫo cưí
hổc. Têëm bia nưíi tiïëng nhêët àûúåc tòm thêëy úã
TelDan (phđa bùỉc Israel) cố ghi lẩi àưi àiïìu vïì
nhâ David, tûác lâ vûúng qëc ca ưng.
Cấc vùn tûå cưí côn ghi lẩi (cấi tïn dûúâng
nhû cố gưëc tûâ Shalim) Salomon, con trai David,
àậ cho xêy mưåt qìn thïí lêu àâi vâ àïìn thúâ
hoâng tưåc trïn àưìi Jếrusalem trïn nïìn ngưi àïìn
Shalim c àïí thúâ mưåt võ thêìn múái tïn lâ YHVH
(Yahvế).
Salomon ln àûúåc coi lâ ngûúâi sấng lêåp
àïë chïë vâ lâ nhâ xêy dûång lúán d khẫo cưí hổc
chûa thïí chûáng minh. Nhûäng ghi chếp sûã hổc
àêìu tiïn vïì vûúng triïìu Do Thấi liïn quan àïën
nhâ nûúác phên liïåt phđa bùỉc àïìu nối àïën Israel.
Nhâ nûúác non trễ nây àûúåc tấch khỗi chi tưåc
Juda vâ Jếrusalem sau cåc xung àưåt chi tưåc
khi vua Salomon chïët - àûúåc cho lâ vâo nùm
928 trûúác CN. Hai nhâ nûúác nây cố àiïím chung
duy nhêët lâ cng thúâ Yahvế, nhûng Israel àûúåc
biïët àïën nhiïìu hún. Theo cấc tâi liïåu lûu trûä úã
Ninive Israel liïn kïët vúái Syrie chưëng lẩi cåc
têën cưng ca qn Assyrie.
Vâo nùm 701 trûúác CN, liïn minh nây tan
vúä, lo súå trûúác cåc xêm lùng ca qa Assyrie,

dên Israel di tẫn vïì àõnh cû tẩi Juda, lâm thay
àưíi bưå mùåt thõ trêën miïìn ni phđa Têy Jếrusalem
cấch xa cấc thûúng lưå chđnh nây.
Àïí bẫo vïå khu àõnh cû múái nây, àûác vua
Ezếchias - trõ vò tûâ nùm 727 - 698 trûúác CN,
cho xêy thânh ly, hïå thưëng dêỵn nûúác ngêìm
àậ àûúåc tòm thêëy vïët tđch. So vúái nhûäng thânh
phưë lên cêån, Jếrusa]em rưång 60 ha, nhỗ bế so
vúái Ninive - 720 ha, th àư Assyrie. Cố thïí vò
thïë mâ khi tân phấ Juda vâ bao vêy Jếrusalem,
qn Assyrie khưng thêm chiïëm giûä.
Sau àố , phe thên Ai Cêå p ra àúâ i tẩ i
Jếrusalem lâ mi nhổn àưëi àêìu vúái Babylone
tûâ nùm 597 trûúác CN. Mûúâi nùm sau, xung àưåt
trúã nïn gay gùỉ t , Nabuchodonosor II, vua
Babylone, chiïëm Jếrusalem, phấ àïìn thúâ vâ lûu
àây giúái thûúång lûu àïën vng Lûúäng Hâ. Sau
àố nûä a lâ sûå phấ t triïí n chêå m chẩ p c a
Jếrusalem. Chêåm chẩp đt nhiïìu lâ do nhûäng
mêu thỵn vêỵn côn àố.
22


Du lõch

Chúå Lúán

C

húå Lúán, khi nghe àïën cấi tïn nây mưỵi

ngûúâi àïìu cố nhûäng cẫm nhêån khấc nhau, sệ cố
thïí lâ hònh ẫnh ca cấc xûúãng sẫn xët th cưng
nghiïåp sêìm ët nhêët thânh phưë, hay lâ núi san
sất cấc hâng quấn, tiïåm ùn mang phong võ
Trung Hoa. Tûåu chung têët cẫ nhûäng àiïím àố
àậ lâm nïn mưåt àõa danh nưíi tiïëng vâ khưng
thïí thiïëu trong cấc chûúng trònh du lõch tẩi
thânh phưë Hưì Chđ Minh.
Chúå Lúán lâ cẫ mưåt khu vûåc rêët rưång, trong
àố cố cẫ khu China Town, bao gưìm qån 5, qån
10, mưåt phêìn qån 11 vâ qån 6. Lâ núi têåp
trung nhiïìu ngûúâi Hoa nhêët, hổ sinh sưëng ch
ëu úã qån 5 - núi côn bẫo tưìn ngun vển cấc
giấ trõ vùn hốa, kiïën trc vâ tưn giấo ca hâng
trùm nùm trûúác. Nïëu nhû nhûäng giấ trõ vùn
hốa, lõch sûã cng thúâi gian đt nhiïìu cng bõ mai
mưåt, thïë nhûng vúái núi àêy dûúâng nhû sûác phấ
hy ca thúâi gian chêåm lẩi rêët nhiïìu. Trïn
nhûäng mấi nhâ lúåp ngối ưëng úã dậy phưë Hoa kiïìu,
bi thúâi gian nhëm cht mêìu nêu xấm rêët àểp,
vễ àểp êëy cng vúái kiïën trc àùåc trûng núi àêy
phẫng phêët mưåt nết àểp rêët cưí àiïín. Khấch
viïëng thùm mưỵi khi ghế qua àïìu giêåt mònh tûå
hỗi, liïåu àêy cố phẫi lâ quang cẫnh ca nhûäng
nùm cëi thïë k 20 hay khưng? hóåc cẫm giấc
nhû mònh àang hiïån diïån trong khu phưë cưí nâo
àố ca ngûúâi Hoa vâo nhûäng thïë k trûúác?
Thûåc ra theo cấc tâi liïåu lõch sûã, tïn ca
Chúå Lúán àậ àûúåc hònh thânh trûúác àố rêët lêu.
Chúå nùçm gêìn võ trđ Bûu àiïån trung têm Chúå

Lúán ngây nay. Theo nhu cêìu múã mang bn
bấn chđnh quìn thåc àõa àậ quët àõnh phấ

bỗ Chúå Lúán c sau hún mưåt thïë k rûúäi tưìn tẩi.
Àïën nùm 1928, Quấch Àâm - mưåt ngûúâi giâu
cố nhúâ lâm nghïì bn bấn ve chai vâ lưng võt
àậ bỗ tiïìn xêy chúå múái lêëy tïn lâ Bònh Têy
trïn mưåt vng àêët sònh lêìy chó vúái hai àiïìu
kiïån: Cho ưng ta dûång mêëy dậy lêìu trong chúå
vâ dûång tûúång mònh núi cûãa chđnh. Chđnh
nhúâ khiïëu kinh doanh àùåc biïåt àố mâ tiïëng
tùm ca ưng ta àậ lan truìn khùỉp núi vâ
lûu lẩi cho túái ngây nay.
70 nùm trưi qua, vúái biïët bao biïën àưång,
ngưi chúå êëy vêỵn giûä àûúåc dấng vễ àùåc biïåt
ca nố. Àûúåc thiïët kïë theo phong cấch kiïën
trc Trung Hoa, chúå Bònh Têy thoẩt trưng
khấ giưëng cấc Ph àûúâng bïn trong àẩi nưåi.
Nhûäng mấi ngối c xón chùỉc hùèn àậ tûâng mưåt
thúâi kiïu hậnh khoe sùỉc vâng lêëp lấnh dûúái
ấnh mùåt trúâi ca miïìn nhiïåt àúái. Dông ngûúâi
nấo nhiïåt ra vâo vâ nhûäng dêỵy xe tẫi, xe lam
àêåu kđn mđt xung quanh khiïën ta nhúá lẩi quấ
khûá huy hoâng ca Chúå Lúán cấch àêy hai
thïë k khi àống vai trô àêìu mưëi trung têm
bn bấn thốc gẩo tûâ lc tónh àưí vïì.
Giúâ àêy khung cẫnh chùèng côn nhû xûa
nûäa, cẫnh têëp nêåp trïn bïën dûúái thuìn,
ngûúåc xi àậ ài vâo dơ vậng. Sâi Gôn - Chúå
Lúán àậ trẫi qua biïët bao biïën thiïn ca lõch

sûã, nhûäng con àûúâng vúái vư vân cûãa hâng cûãa
hiïåu àậ thay thïë cho nhûäng rùång cêy um tm,
sònh lêìy ca thïë k trûúác. Du lõch Chúå Lúán
côn àưåc àấo úã chưỵ ngoâi viïåc tham quan, mua
sùỉm, khấch du lõch côn àûúåc têån mùỉt chûáng
kiïën mưåt cåc sưëng sưi àưång ca nhûäng ngûúâi
Hoa di cû àïën tûâ hâng thêåp k nay, vâ cẫ
nhûäng ngûúâi àûúåc sinh ra vâ lúán lïn ngay
trïn mẫnh àêët nây. Vúái ngûúâi Sâi Gôn - Gia
Àõnh c, mưỵi khi r nhau lïn khu ngûúâi Hoa
hổ vêỵn nối: Lïn Chúå Lúán, song àiïìu àố khưng
cố nghơa lâ phẫi ghế thùm chúå mâ cố thïí lâ
ghế thùm bêët cûá mưåt tiïåm ùn nâo quanh cấc
con àûúâng Chêu Vùn Liïm, Trêìn Hûng Àẩo,
Nguỵn Trậi. Vâo nhûäng tiïåm ùn cố bẫng
hiïåu ghi hai thûá tiïëng vâ àùåc biïåt lâ ch nhâ
vûâa cố thïí àưëi àấp vúái thûåc khấch bùçng tiïëng
Viïåt, vûâa tđu tđt gổi ngûúâi nhâ bùçng tiïëng
Hoa, nghe sao rêët lẩ.
23


Du lõch
Mưåt ngûúâi àân ưng
bng to, khn mùåt húán
hỗ vúái chiïëc khùn mùåt vùỉt
vai - àố lâ khn mêỵu ca
nhûäng ưng ch quấn ùn
Tâu. Nïëu àậ àïën vúái phưë
Tâu, bẩn sệ khưng thïí ài

qua mưåt cấch dïỵ dâng búãi
nhûäng mốn ùn núi àêy
tuåt àïën nưỵi chó nhòn
thêë y thưi àậ “khưng
àûâng” àûúåc. Thõt xấ xđu,
Bấnh bao, Chên võt rt
ÊÍm thûåc phưë Tâu
xûúng, Cúm chiïn Dûúng
Chêu, Àêåu h Tûá Xun cố nûúác xưët cay xế lûúäi...
têët cẫ àïìu ngêåp trong võ dêìu vûâng bếo ngêåy dêåy
mi xò dêìu. Àố lâ nhûäng khấm phấ mâ hêìu hïët
khấch du lõch nâo cng àïìu cố thïí tûå “nhùåt
nhẩnh” cho mònh khi àïën Chúå Lúán. Nhûng àố
chûa phẫi lâ têët cẫ nhûäng gò mâ Chúå Lúán àem
túái cho bẩn. Khi mùåt trúâi rt ài nhûäng tia nùỉng
cëi cng, nhûúâng chưỵ cho ấnh sấng rûåc rúä bêåt
lïn tûâ cấc bẫng hiïåu àố cng lâ lc mn ngân
th vui châo múâi khấch ghế thùm. Cấc tiïåm ùn,
nhâ hâng núi àêy nưíi tiïëng àïën mûác cố mưåt cêu
nối mâ ai ai cng biïët “Ùn qån 5, nùçm qån
3”, phêìn nâo phẫn ấnh àûúåc nết sânh àiïåu trong

lưëi sưëng ca ngûúâi Sâi Gôn xûa.
Bïn cẩnh nhûäng con àûúâng ưìn âo, thêåt
k lẩ vêỵn tưìn tẩi nhûäng ngưi cha côn ngun
vển nết kiïën trc Trung Hoa. ÚÃ khu vûåc Chúå
Lúán, phưë Tâu nưíi tiïëng nhêët trong qìn thïí
cha ca ngûúâi Hoa lâ cha Ưng (thúâ quan Vộ
Àïë), cha Bâ (thúâ Thiïn Hêåu Thấnh Mêỵu) vâ
cha ưng Bưín (hay côn gổi lâ Nhõ Ph Hưåi

Quấn). Àiïìu àố chûáng tỗ sûác nùång ca àúâi sưëng
têm linh àưëi vúái nhûäng ngûúâi dên núi àêy, àố
chđnh lâ nết àểp tinh thêìn ca ngûúâi phûúng
Àưng. Nhû vêåy lâ mưåt Chúå Lúán – trung têm
bn bấn, thûúng mẩi ca mưåt thúâi giúâ àậ trúã
thâ n h mưå t àõa chó khưng thïí thiïë u trong
chuën du lõch ca bêët cûá ai khi cố dõp àïën vúái
thânh phưë sưi àưång nây.
Chúå Lúán rêët “lúán” vúái nhûäng ai vưën u
thđch, khấm phấ vâ ln tòm tôi nhûäng nết vùn
hốa àùåc sùỉc, lâ mưåt trong nhûäng àiïím sấng ca
mẫnh àêët tûâng àûúåc cưng nhêån lâ “Hôn ngổc
viïỵn àưng”. Bùçng hònh thûác du lõch trïn àêy
hy vổng bẩn sệ tòm thêëy cho mònh nhûäng thưng
tin bưí đch vâ l th trong chuën du lõch... qua
tẩp chđ ca chng tưi.
Nguỵn Hûúâng

24


Lûúåm lùåt
Chúå bấn... ch rïí

Giấ...

Tẩi mưåt sưë bang ca ÊËn Àưå cố mưåt loẩi chúå
hïët sûác àùåc biïåt, chúå bấn... ch rïí. Mưỵi nùm mưåt
lêìn, cûá àïën àng dõp lâ cấc gia àònh cố con trai
vâ con gấi àïën tíi xêy dûång gia àònh t têåp vïì

àêy àïí mua bấn hïët sûác nhưån nhõp trong mêëy
ngây liïìn. Mùåt hâng duy nhêët àûúåc bây bấn lâ
cấc ch rïí tûúng lai. Cha mể cấc cư gấi, nhûäng
ph nûä khưng chưìng cố thïí túái àêy tòm chổn mưåt
ngûúâi chưìng cho con gấi mònh hóåc cho bẫn
thên. Cấc ch rïí chó àûáng lâm ngûúâi mêỵu àïí
mổi ngûúâi chổn lûåa. Hổ khưng tham gia mùåc cẫ
mâ àïí cho ngûúâi nhâ vâ bïn mua ngậ giấ vúái
nhau. Chó àïën khi hai bïn nhêët trđ thån mua
vûâa bấn thò ch rïí múái ài theo ngûúâi mua vïì
nhâ cư gấi àïí tưí chûác lïỵ cûúái. Chó lc àố, ch rïí
múái àûúåc phếp biïët mùåt cư dêu.

Mưåt ngûúâi ùn xin àïën gêìn mưåt qu bâ húi
“quấ khưí” nhûng ùn mùåc rêët sang trổng. Hùỉn
rïn ró:

Àưåt nhêåp nhâ t àïí ùn trưåm
Tẩi xûá súã ca sư cư la vâ bđ mêåt ngên hâng,
ngûúâi ta chûa bao giúâ thêëy mưåt v viïåc nhû vêåy.
Nhûäng tïn àẩo chđch àậ tòm cấch àưåt nhêåp mưåt
khấm àûúâng úã Thy Sơ vâ chưm chóa àûúåc hún
50.000 franc àûång trong mưåt kết sùỉt úã khu hânh
chđnh. Bổn chng hùèn àậ thưng thẩo àûúâng lưëi
vâ nùỉm vûäng àûúåc tònh hònh, nïn khi àïën cng
nhû khi ài, àïìu thú thúái hên hoan.

40.000 USD trong dẩ dây
Cẫnh sất Colombie àûúåc Interpol bấo cho biïët
rùçng mưåt hânh khấch trong mưåt chuën bay àïën

tûâ M lâ tông phẩm trong mưåt v rûãa tiïìn ca
bổn bn lêåu ma ty. Tẩi phi cẫng Pereira, hổ
àậ chùån mưåt hânh khấch tïn lâ Alejandro
Londono àïí xết hỗi. Nhûng khưng tòm thêëy gò
cẫ, kïí cẫ trong nhûäng va-li hânh l. Thêëy bưå
dẩng hùỉn cố vễ lng tng, hổ bên àûa hùỉn túái
bïånh viïån: sau khi hùỉn àûúåc chp Xquang, hổ
múái phất hiïån ra rùçng hùỉn àậ nët nhûäng con
nhưång bùçng nhûåa dễo, trong àố cố têët cẫ 40.000
USD.

- Tưi àấng thûúng lùỉm! Mêëy ngây àêìu nùm
múái nây tưi vêỵn chûa ùn gò!
- Trúâi úi! - Bâ ta kïu lïn - Giấ mâ mêëy ngây
vûâa qua, tưi cố àûúåc chđ nhû anh.

Em nhế...
Chưìng: - Em u, Tïët nùm nay, em mën
chng ta ài àêu?
Vúå: - Àêu cng àûúåc, miïỵn lâ núi em chûa
tûâng àïën.
Chưìng: - Vêåy anh àûa em vâo bïëp nhế?

Hònh phẩt
Mưåt binh nhò ài ngang qua mưåt trung u
trễ mâ khưng àûa tay châo. Viïn trung u gổi
anh ta lẩi vâ nghiïm giổng bẫo:
- Anh khưng châo tưi. Vò thïë ngay bêy giúâ
anh phẫi châo liïìn 200 cấi.
Ngay lc àố, mưåt võ tûúáng ài túái.

- Chuån gò thïë nây? Võ tûúáng kïu lïn khi
thêëy anh binh nhò tưåi nghiïåp bùỉt àêìu thûåc hiïån
mïånh lïånh kia.
Viïn trung u giẫi thđch:
- Tïn ngu xín nây khưng châo tưi, nïn tưi
bùỉt hùỉn châo 200 cấi, coi nhû hònh phẩt.
- Rêët thđch àấng - Viïn tûúáng vûâa àấp vûâa
cûúâi - Nhûng trung u qụn lâ mưỵi lêìn nhû vêåy
anh phẫi àûa tay châo àấp.

25