Bệnh héo xanh vi khuẩn hại lạc
(Ralstonia solanacearum)
⃰

I.

⃰

⃰

Đặt vấn đề
Cây lạc ( Arachis hypoagea L.) là cây cây công nghiệp ngắn ngày, cây
thực phẩm có giá trị kinh tế cao và được trồng ngày càng phổ biến ở
nhiều nước trên thế giới.
Tuy nhiên, năng suất lạc hiện nay còn thấp do bị sâu bệnh hại phá
hoại. Trong đó, bệnh héo xanh vi khuẩn Ralstonia solanacearum là
bệnh gây hại nghiêm trọng đến năng suất và chất lượng cây lạc ở nhiều
nước trên thế giới.

II.
1.

Nội dung
Lịch sử nghiên cứu
Vào năm 1896, Smith đã nghiên cứu và đặt tên cho vi khuẩn gây
bệnh héo xanh vi khuẩn là Pseudomonas solanacearum.Sau đó, tác giả
Yabuuchi đã nghiên cứu và đề nghị chuyển vi khuẩn gây bệnh héo xanh
vi khuẩn thành tên mới là Ralstonia solanacearum Smith (Yabuuchi)
vào năm 1996.
Bệnh héo xanh vi khuẩn là bệnh quan trọng và điển hình nhất ở các
vùng nhiệt đới, cận nhiệt đới và những vùng có khí hậu ôn đới trên thế

giới (Hayward 1994; Prior et al., 1997).
Bệnh gây nên những thiệt hại nghiêm trọng về kinh tế và làm giảm
năng suất nhiều cây trồng từ 15 đến 95%, thậm chí 100% trên cây cà
chua (AVRDC report, 2000), đến 70% trên cây khoai tây (Sinha, 1986),
và 90% trên cây lạc (Machmud, 1986).
Ở trong nước, một số tác giả như Đặng Thái Thuận (1968), Đoạn
Thị Thanh và cộng sự (1995), Lê Lương Tề (1997) và Đỗ Tấn Dũng đã
có các công trình tập trung nghiên cứu về tính phổ biến, mức độ tác
hại, phạm vi ký chủ, triệu chứng bệnh, đặc tính sinh học và quy luật
phát sinh phát triển của bệnh và một số hướng phòng trừ bệnh.
Theo Lê Lương Tề (1997), bệnh héo xanh vi khuẩn hại lạc thường xuất
hiện ở cả hai thời vụ trồng là lạc vụ xuân và lạc vụ thu.
Nguyễn Xuân Hồng và cộng sự (1993) cho biết: bệnh hại nghiêm trọng
ở một số vùng trọng điểm ở tỉnh Nghệ An và Thanh Hóa với tỉ lệ bệnh
giao động từ 15 đến 35%, và ở vùng trồng lạc của tỉnh Long An và Tây
Ninh là 20 đến 30%.
1


2.

Triệu chứng bệnh
Ban đầu các lá non trên phần ngọn cây héo rũ xuống khi trời
nắng. Ban đêm hoặc khi trời mát cây có thể phục hồi không biểu hiện
triệu chứng này. Cây con bị bệnh héo đột ngột nhưng lá vẫn còn xanh,
trên cây bệnh giai đoạn lớn hơn lá bị héo có màu xanh tái, thông
thường một vài cành héo trước sau đó toàn bộ cây héo. Một số trường
hợp lá non hoá nâu vẫn dính trên thân. Rễ và quả lạc bị thối đen. Bệnh
hại nặng nhất vào giai đoạn lạc đâm tia, tạo quả .


Đây là loại bệnh hại mạch dẫn và có tính hệ thống. Toàn bộ bó
mạch dẫn ở thân, cành, rễ bị biến màu nâu sẫm, trong đó chứa đầy dịch
vi khuẩn nhầy dính.
Phương pháp chẩn đoán nhanh bệnh héo xanh vi khuẩn là cắt
ngang một đoạn thân rễ, mạch dẫn nâu sẫm, ngâm đứng trong cốc
nước thấy rõ dịch nhầy vi khuẩn chảy ra từ đầu lát cắt.

3.

Nguyên nhân gây bệnh
Bệnh héo xanh vi khuẩn do vi khuẩn Ralstonia solanacearum gây
ra. Chúng có hình gậy ngắn và tròn ở hai đầu, kích thước khoảng 1,0 –
1,5 μm × 0,5 – 0,6 μm, nhuộm gram âm, có thể gây hại trên cây lạc và
cây họ cà.
Khuẩn lạc có bề mặt trơn, nhẵn, ít khi gồ ghề, hơi chảy hoặc
không chảy, có thể có màu trắng, trắng đục hoặc phớt hồng trên môi
trường TZC (Mehan et al., 1994). Còn trên môi trường SPA, khuẩn lạc
tròn, bong, màu trắng kem.

2


Vi khuẩn Ralstonia solanacearum

4.

Lạc khuẩn trên môi trường TZC

Vi khuẩn gây bệnh héo canh vi khuẩn là loài ký sinh đa thực, gây
hại trên cà chua, lạc, thuốc lá và nhiều loài cây trồng, cây rừng và cỏ

dại. Vi khuẩn có thể tồn tại lâu dài trong đấy, trong tàn dư cây trồng bị
bệnh và trên cỏ dại (Perslay, 1986)
Hiện nay đã phát hiện và xác định được 5 races và 5 biovars của
loài Ralstonia solanacearum có mặt ở các vùng khác nhau trên thế giới,
còn ở nước ta mới chỉ phát hiện thấy trên cây lạc bị bệnh là do nhiễm
race 1, biovar 3 và 4. Phân biệt biovar trên cơ sở sinh hóa, phản ứng
oxy hóa 6 loại hydrate carbon tạo ra axit, cho thấy biovar 3 oxy hóa
(cho phản ứng +) với cả 6 loại lactose, maltose, cellbiose, dulcitol,
manitol, sorbitol. Biovar 4 chỉ oxy hóa 3 loại rượu dulcitol, mannitol,
sorbitol và không phản ứng + với 3 loại đường lactose, maltose,
cellbiose. Chúng đều có khả năng khử nitrat và không có khả năng thủy
phân esculin, tinh bột. Không tạo ra indol.
Các biovar hại trên lạc thường có độc tính cao, phổ biến rộng ở
vùng châu Á và châu Phi. Nhiệt độ thích hợp cho vi khuẩn sinh trưởng
là 25 - 35ºC. Đất có độ ẩm cao > 60% và độ pH 5 – 6,8 thích hợp cho sự
sinh trưởng của vi khuẩn.
Đặc điểm phát sinh, phát triển bệnh
Xuất hiện gây hại ở cả giai đoạn vườn ươm cây con và ở ruộng
trồng ngoài sản xuất, gây hại nặng khi cây đã lớn, nhất là giai đoạn
đâm tia, tạo quả. Ở giai đoạn cây con nhiễm bệnh thường làm toàn bộ
lá héo rũ nhanh chóng, lá héo xanh gục xuống, cây chết xanh.
Vi khuẩn tồn tại trong đất, trong tàn dư cây trồng, cỏ dại. Vi
khuẩn xâm nhập vào rễ cây chủ yếu từ đất mang sẵn nguồn bệnh lan
truyền từ nơi khác tới, có thể lan truyền qua cây giống, gió, nhờ nước,
côn trùng và cả qua công cụ chăm sóc, tỉa cành.
Vi khuẩn dễ dàng xâm nhập qua vết thương cơ giới hoặc vết
chích của côn trùng ở rễ, thân. Sau khi chúng xâm nhập vào cây trồng
3



5.

III.

chúng tấn công vào mạch dẫn và di chuyển theo mạch dẫn làm hư bó
mạch, cây không thể vận chuyển nước và dinh dưỡng dẫn đến hiện
tượng héo và chết. Tốc độ xâm nhiễm và gây bệnh trong cây trồng rất
nhanh, tốc độ này phụ thuộc vào giai đoạn sinh trưởng cây trồng, ẩm
độ đất và nhiệt độ môi trường. Chúng phát triển nhanh ở ẩm độ đất
cao, nhiệt độ từ 24 – 38ºC.
Biện pháp phòng trừ
Đây là loại bệnh rất khó phòng trị, sử dụng thuốc hoá học không có
hiệu quả cao, do vậy áp dụng các biện pháp phòng trị tổng hợp có hiệu
quả
cao
hơn.
* Biện pháp canh tác:
- Dùng giống kháng
- Luân canh cây trồng; đây là biện pháp có hiệu quả cao, có thể luân
canh với cây khác hoặc luân canh với lúa nước.
- Xử lý hạt giống.
- Sử dụng cây giống ở vườn ươm không bị bệnh.
- Vệ sinh đồng ruộng dọn sạch cỏ dại.
- Sử dụng phân hữu cơ hoai mục để bón.
* Biện pháp cơ giới vật lý:
- Nhổ bỏ cây bị bệnh gom lại đem đi đốt.
- Tránh việc tiếp xúc giữa cây bệnh và cây khỏe, lưu ý khi tưới nước, tỉa
cành, thu hái.
* Biện pháp hóa học:
Bệnh do vi khuẩn gây ra dùng thuốc hóa học hiệu quả không cao.

Cần phát hiện sớm dùng các loại thuốc như Kasuran 50 WP, Kanamin
47 WP… có thể hạn chế được bệnh.
* Biện pháp sinh học: một số dòng vi khuẩn có khả năng hạn chế
vi khuẩn Pseudomonas solanacearum phát triển:
+ Bacillus mesenteriensis
+ Bacillus sutilis
+ Bacillus mycoides
+ Erwinia oryzae
+ Actinomyces californican
Kết luận

Bệnh héo xanh vi khuẩn hại lạc và phá hại nhiều loại cây trồng khác
nhau rất phổ biến ở Đông Nam Á, thiệt hại do bệnh gây ra trong phạm vi 5
– 80% trung bình hàng năm. Vì vậy, cần phải nghiên cứu kĩ để hiểu và tìm
ra những biện pháp tối ưu giúp bà con nông dân có thể phòng trừ bệnh
héo xanh vi khuẩn hại lạc, giúp năng suất cây trồng tăng, dẫn đến tăng thu
nhập cho người dân.

4


Tài liệu tham khảo
1.
2.

GS.TS. Vũ Triệu Mân, Giáo trình Bệnh cây chuyên khoa, NXB Nông
nghiệp, Hà Nôi, 2007.
Nguyễn Tất Thắng, Luận án tiến sĩ “Nghiên cứu bệnh héo xanh vi
khuẩn Ralstonia solanacearum Smith hại cây lạc, cây khoai tây tại
Hà Nội, phụ cận và biện pháp phòng trừ”, 2012.


5