BÀI 6
HỌC THUYẾT KINH TẾ VỀ CHỦ
NGHĨA TƯ BẢN ĐỘC QUYỀN VÀ CHỦ
NGHĨA TƯ BẢN ĐỘC QUYỀN
NHÀ NƯỚC
GS.TS Phạm Quang Phan

1
v2.0013105209


MỤC TIÊU

• Nắm được năm đặc điểm và những biểu hiện mới của chủ
nghĩa tư bản (CNTB) độc quyền.
• Nắm được nguyên nhân, bản chất và biểu hiện của CNTB
ộ q
quyền.
y
độc
• Nắm được biểu hiện mới của CNTB độc quyền và độc
quyền nhà nước,
nước những mâu thuẫn và xu thế vận động
của CNTB hiện nay.

2
v2.0013105209


NỘI DUNG

• Chủ nghĩa tư bản độc quyền;
• Chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà nước;
• Vai trò,
trò hạn chế và xu hướng vận động của chủ nghĩa tư
bản ngày nay.

3
v2.0013105209


1. CHỦ NGHĨA TƯ BẢN ĐỘC QUYỀN
Nguyên nhân ra đời của các tổ chức độc quyền:
• Sự phát triển của lực lượng sản xuất;
• Sự phát triển của khoa hoc – kỹ thuật cuối thế kỷ XIX;
• Tác động của quy luật kinh tế trong nền kinh tế tư bản;
• Môi trường cạnh tranh tự do của nền kinh tế tư bản;
• Khủng hoảng kinh tế diễn ra trong xã hội tư bản;
• Tín dụng tư bản phát triển.
Nguyên nhân chuyển biến của chủ nghĩa tư bản từ cạnh tranh tự do sang
độ quyền:
độc
ề
Lênin cho rằng “… tự do cạnh tranh đẻ ra tập trung sản xuất và sự tập trung
sản xuất này, khi phát triển tới một mức độ nhất định lại dẫn tới độc quyền.”

4
v2.0013105209


NHỮNG ĐẶC ĐIỂM KINH TẾ CƠ BẢN CỦA CNTB ĐỘC QUYỀN

Theo V.I.Lênin,
V I Lênin có 5 đặc điểm của CNTB độc quyền:
• Quá trình tập trung sản xuất tất yếu sẽ dẫn đến các tổ chức độc quyền.
• Tư bản tài chính: Là sự kết hợp hay là kết quả của sự hợp nhất giữa tư bản
ngân
g hàng
g của một số ít ngân
g hàng
g độc q
quyền
y lớn nhất với tư bản liên minh
độc quyền của các nhà tư bản công nghiệp.
• Xuất khẩu tư bản: Chủ yếu tồn tại dưới dạng xuất khẩu tư bản hàng hóa và
sang đến chủ nghĩa tư bản độc quyền thì phổ biến là xuất khẩu tư bản tiền
tệ từ một nước sang đầu tư ở một nước khác.
• Sự phân chia thế giới về kinh tế giữa các tổ chức độc quyền.
• Sự phân chia thế giới về lãnh thổ giữa các cường quốc đế quốc.
5
v2.0013105209


SỰ HÌNH THÀNH CỦA QUY LUẬT GIÁ TRỊ VÀ QUY LUẬT GIÁ TRỊ
THẶNG DƯ TRONG GIAI ĐOẠN HÌNH THÀNH CNTB ĐỘC QUYỀN
• Mối quan hệ giữa cạnh tranh và độc quyền: Độc quyền ra
đời từ tự do cạnh tranh nhưng độc quyền không thủ tiêu
được hoàn toàn tự do cạnh tranh mà nó tồn tại song
hành ở bên cạnh tự do cạnh tranh và ở bên trên tự do
cạnh tranh.
• Trong quá trình cạnh tranh ở giai đoạn độc quyền thì quy
luật giá trị và quy luật giá trị thặng dư lại có những biểu

hiện mới:
 Quy luật giá trị biểu hiện trở thành quy luật giá cả
độc quyền
 Quy luật giá trị thặng dư được biểu hiện thành quy
luật lợi nhuận độc quyền cao.
6
v2.0013105209


2. CHỦ NGHĨA TƯ BẢN ĐỘC QUYỀN NHÀ NƯỚC
Nguyên nhân hình thành chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà nước:
• Sự phát triển của lực lượng sản xuất dẫn đến làm cho quan hệ sản xuất
tư bản chủ nghĩa phải biến đổi cho phù hợp, dẫn đến nhà nước phải
tham gia vào quá trình điều tiết kinh tế để dẫn đến CNTB độc quyền
nhà nước;
• Do phân công lao động xã hội phát triển;
• Mâu
â thuẫn
ẫ giữa giai cấp
ấ tư sản
ả và
à giai cấp
ấ vô
ô sản
ả tăng lên
ê do quá
á trình
ì
phát triển của nền kinh tế tư bản;
• Xu hướng quốc tế hóa và toàn cầu hóa nền kinh tế hiện nay tạo ra mâu

thuẫn
ẫ giữa các tập đoàn tư bản vì vậy để giải tỏa mâu thuẫn
ẫ này và
tạo điều kiện cho các tổ chức độc quyền có thể bành trướng sức mạnh
kinh tế sang các quốc gia khác thì nhà nước tư sản phải can thiệp vào
để
ể thực hiện chức năng mở đường.
Bản chất của tư bản độc quyền nhà nước.

7
v2.0013105209


2. CHỦ NGHĨA TƯ BẢN ĐỘC QUYỀN NHÀ NƯỚC (tiếp theo)
Những biểu hiện mới của chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà nước:
• Sự kết hợp về mặt nhân sự hay con người giữa các tổ chức độc quyền
tư nhân với nhà nước tư sản.
• Sự hình thành sở hữu nhà nước tư sản thông qua các con đường: Xây
dựng các doanh nghiệp nhà nước bằng vốn từ ngân sách, thông qua
việc quốc hữu hóa hay mua lại các doanh nghiệp của các nhà tư bản
độc quyền tư nhân với giá ưu đãi để chuyển thành quyền sở hữu nhà
nước. Nhà nước tư sản mua cổ phần của các doanh nghiệp tư nhân
hay tham gia trở thành cổ đông. Mở rộng các doanh nghiệp nhà nước
bằng vốn tích lũy của doanh nghiệp nhà nước.
• Sự điều tiết kinh tế của nhà nước tư sản trong chủ nghĩa tư bản độc
quyền nhà nước thể hiện thông qua bộ máy của nhà nước,
nước thông qua
các công cụ quản lý của nhà nước.

8

v2.0013105209


3. NHỮNG NÉT MỚI TRONG SỰ PHÁT TRIỂN CỦA CNTB
Nhữ biểu
Những
biể hiện
hiệ mới
ới trong
t
sự
ự phát
hát triển
t iể của
ủ CNTB:
CNTB
• Sự phát triển nhảy vọt về lực lượng sản xuất, đặc biệt là cuộc cách
mạng công nghệ;
• Giáo dục được tăng cường, tố chất của người lao động được tăng lên
ngày càng rõ rệt;
g trưởng
g nhanh,, năng
g suất lao động
ộ g được
ợ nâng
g lên rất cao;;
• Kinh tế tăng
• Nền kinh tế thế giới đang chuyển từ một nền kinh tế công nghiệp sang
một nền kinh tế trí thức;
• Sự điều chỉnh về quan hệ sản xuất và quan hệ giai cấp;

• Thể chế quản lý kinh doanh trong nội bộ doanh nghiệp có những biến
đổi lớn.
• Điều
Điề tiết vĩĩ mô
ô của
ủ nhà
hà nước
ướ ngày
à càng
à được
đượ tăng
tă cường;
ườ
• Các công ty xuyên quốc gia có vai trò ngày càng đặc biệt quan trọng
trong hệ thống kinh tế tư bản chủ nghĩa, là lực lượng chủ yếu thúc đẩy
à cầu
ầ hóa
ó kinh tế;
ế
toàn
• Điều tiết và phối hợp quốc tế được tăng cường.
v2.0013105209

9


4. VAI TRÒ, HẠN CHẾ VÀ XU HƯỚNG VẬN ĐỘNG CỦA CHỦ
NGHĨA TƯ BẢN NGÀY NAY
Vai trò của chủ nghĩa tư bản đối với sự phát triển của nền sản xuất xã hội:
• Sự ra đời của chủ nghĩa tư bản đã góp phần vào việc giải phóng loài

người khỏi đêm trường trung cổ;
• Sự phát triển của lực lượng sản xuất: Quá trình phát triển của chủ
g
tư bản đã thúc đẩyy sự
ựp
phát triển rất mạnh
ạ mẽ của lực
ự lượng
ợ g sản
nghĩa
xuất với một trình độ kỹ thuật và công nghệ ngày càng cao;
• Góp phần vào thực hiện việc xã hội hóa sản xuất;
• Chủ nghĩa tư bản đã tổ chức lao động theo kiểu công xưởng do đó đã
xây dựng được một tác phong công nghiệp cho người lao động;
• Chủ nghĩa tư bản đã thiết lập nên một nền dân chủ tư sản xây dựng
trên cơ sở thừa nhận quyền tự do thân thể của cá nhân con người.
người

10
v2.0013105209


4. VAI TRÒ, HẠN CHẾ VÀ XU HƯỚNG VẬN ĐỘNG CỦA CHỦ
NGHĨA TƯ BẢN NGÀY NAY (tiếp theo)
Hạn chế của chủ nghĩa tư bản:
• Chủ nghĩa tư bản ra đời gắn liền với quá trình tích lũy nguyên thủy
của chủ nghĩa tư bản mà thực chất là quá trình tích lũy tiền tệ nhờ
vào những biện pháp ăn cướp, tước đoạt đối với những người sản
xuất hàng hóa nhỏ.
• C.Mác cho rằng lịch sử ra đời của chủ nghĩa tư bản đầy máu và bùn

nhơ. Cơ sở cho sự tồn tại và phát triển của chủ nghĩa tư bản là sự
bóc lột của giai cấp tư sản đối với giai cấp công nhân làm thuê.
• Các cuộc chiến tranh thế giới với mục đích tranh giành thị trường,
thuộc địa,... để lại cho loài người những hậu quả vô cùng nặng nề.
• Quá trình phát triển của chủ nghĩa tư bản đã tạo ra hố ngăn cách
giữa các nước giàu và nghèo.

11
v2.0013105209


4. VAI TRÒ, HẠN CHẾ VÀ XU HƯỚNG VẬN ĐỘNG CỦA CHỦ
NGHĨA TƯ BẢN NGÀY NAY (tiếp theo)
Xu hướng vận động của chủ nghĩa tư bản:
• Sự phát triển nhanh chóng và sự trì trệ thối nát là hai xu hướng song song
cùng tồn tại trong nền kinh tế của chủ nghĩa tư bản độc quyền;
• Theo sự phân tích của C.Mác và Lênin thì đến một chừng mực nào đó, quan
hệ sở hữu tư nhân tư bản chủ nghĩa sẽ bị phá vỡ và thay vào đó là quan hệ
sở hữu xã hội chủ nghĩa hay còn gọi là sở hữu công hữu;
• Phương thức sản xuất của chủ nghĩa tư bản sẽ bị thủ tiêu và phương thức
sản xuất cộng sản chủ nghĩa sẽ ra đời.

12
v2.0013105209


TÓM LƯỢC CUỐI BÀI

Những nội dung cần nắm vững:
• Năm đặc điểm kinh tế của CNTB độc quyền;

• Nguyên nhân ra đời và bản chất của CNTB độc quyền nhà nước;
• Mâu thuẫn và xu thế phát triển của CNTB hiện nay.

13
v2.0013105209