D ÁN KHU B O T N BI N HÒN MUN
KHOÁ T P HU N QU C GIA V QU N LÝ KHU B O T N BI N

QU N LÝ PHÁT TRI N DU L CH BI N

Ph m Trung L ng
Vi n Nghiên c u Phát tri n Du l ch

Nha Trang , tháng 8 n m 2003


QU N LÝ HO T

NG PHÁT TRI N DU L CH BI N

VI T NAM

1. T ng quan v tình hình phát tri n du l ch
1.1. Trên th gi i
Sau chi n tranh th gi i l n th II, du l ch trên ph m vi toàn c u đã phát tri n
nhanh v i t c đ t ng tr ng bình quân v khách 6,93%/n m, v thu nh p 11,8%/n m
và tr thành m t trong nh ng ngành kinh t hàng đ u trong n n kinh t th gi i. Theo
s li u c a t ch c du l ch th gi i (WTO), n m 2002 khách du l ch qu c t trên toàn
th gi i đ t 715 tri u l t khách, t ng 3,1% so v i n m 2001, thu nh p t du l ch đ t
500 t USD, t ng đ ng 6,7 - 6,8% t ng s n ph m qu c dân (GNP) th gi i. Du l ch
là ngành t o nhi u vi c làm và hi n thu hút kho ng 227 tri u lao đ ng tr c ti p, chi m
10,9% l c l ng lao đ ng th gi i - c 9 ng i lao đ ng có 1 ng i làm ngh du l ch.
WTO d báo, n m 2010 l ng khách du l ch qu c t trên toàn th gi i c lên
t i 1.006 tri u l t khách, thu nh p t du l ch đ t 900 t USD và ngành du l ch s t o
thêm kho ng 150 tri u ch làm vi c, ch y u t p trung khu v c Châu á-Thái Bình
D ng. Do l i ích nhi u m t mà du l ch mang l i, nên nhi u n c đã t n d ng ti m

n ng l i th c a mình đ phát tri n du l ch, t ng đáng k ngu n thu ngo i t , t o vi c
làm, thúc đ y s n xu t trong n c, đóng góp tích c c vào vi c phát tri n kinh t -xã
h i.
Trong quá trình phát tri n, du l ch th gi i đã hình thành các khu v c lãnh th
v i các th ph n khách du l ch qu c t khác nhau. N m 2002, Châu Âu v n là khu v c
đ ng đ u v i 57,5 % th ph n khách du l ch qu c t (đón 411,1 tri u l t khách). L n
đ u tiên, ông á - Thái Bình D ng đã v t Châu M v i 17,5 % th ph n , đón đ c
125,1 tri u l t khách; ti p đó là Châu M v i 18,6 %,... T cu i th k XX, ho t
đ ng du l ch có xu h ng chuy n d ch sang khu v c ông á-Thái Bình D ng. Theo
d báo c a WTO, đ n 2010 th ph n đón khách du l ch qu c t c a khu v c ông áThái Bình D ng đ t 22,08% th tr ng toàn th gi i, s v t Châu M , tr thành khu
v c đ ng th 2 sau Châu Âu, và đ n n m 2020 s là 27,34%.
Trong khu v c ông á - Thái Bình D ng, du l ch các n c ông Nam á
(ASEAN) có v trí quan tr ng, chi m kho ng 34% l ng khách và 38% thu nh p du
l ch c a toàn khu v c. B n n c ASEAN có ngành du l ch phát tri n nh t là Malaysia,
Thái Lan, Singapore và Indonesia. Nh ng n c này đ u đã v t qua con s đón 5 tri u
l t khách qu c t m t n m và thu nh p hàng t đô la t du l ch. N m 2002, Malaysia
đón g n 13 tri u l t khách qu c t , Thái Lan đón trên 10 tri u, Singapore đón g n 7
tri u; Indonesia do tình hình chính tr trong n c m t n đ nh nh ng v n đón đ c 5,1
tri u l t khách qu c t . Vi t Nam và Philippin là hai n c thu hút đ c l ng khách
du l ch qu c t cao nh t trong 6 n c ông Nam á còn l i, nh ng c ng ch đ t x p x
1/3 l ng khách qu c t so v i b n n c trên (n m 2002 Philippin đón 2,2 tri u l t
khách qu c t , thu nh p 2,53 t USD; Vi t Nam đón 2,62 tri u, thu nh p trên 1,3 t
USD). Theo d báo c a WTO, n m 2010 l ng khách qu c t đ n khu v c ông Nam
á là 72 tri u l t, v i m c t ng tr ng bình quân giai đo n 1995-2010 là 6%/n m, so
v i 1-2% c a th i k 1998-2000 do nh h ng c a cu c kh ng ho ng tài chính ti n t
trong khu v c.


D án Khu b o t n bi n Hòn Mun
Khóa t p hu n Qu c gia v Qu n lý Khu b o t n bi n


1.2. Vi t Nam
“Du l ch là m t ngành kinh t t ng h p quan tr ng mang n i dung dung v n
hoá sâu s c, có tính liên ngành, liên vùng và xã h i hoá cao” (Trích Pháp l nh Du
l ch, 2/1999). ng và Nhà n c đã xác đ nh "phát tri n du l ch là m t h ng chi n
l c quan tr ng trong đ ng l i phát tri n kinh t - xã h i nh m góp ph n th c hi n
công nghi p hoá, hi n đ i hoá đ t n c"(Trích Ch th 46/CT-TW Ban Bí Th Trung
ng ng khoá VII, 10/1994) và “phát tri n du l ch th c s tr thành m t ngành kinh
t m i nh n”(Trích V n ki n i h i ng IX).
M c dù ngành du l ch đ c hình thành và phát tri n đã h n 40 n m, song ho t
đ ng du l ch ch th c s di n ra sôi đ ng t th p k 90 g n li n v i chính sách m c a
h i nh p c a
ng và Nhà n c. T n m 1990 đ n n m 2002, l ng khách du l ch
qu c t t ng 10,5 l n, t 250 nghìn l t lên 2,62 tri u l t; khách du l ch n i đ a t ng
13,0 l n t 1,0 tri u lên 13,0 tri u l t. ây là m c t ng tr ng khá cao so v i các
n c trong khu v c và th gi i. Thu nh p xã h i t du l ch c ng t ng v i t c đ đáng
k , th ng đ t m c trên 30%/n m, n m 1991 là 2.240 t đ ng, đ n n m 2002 đ t
23.500 t đ ng.
đáp ng nhu c u du l ch ngày càng t ng, c s v t ch t k thu t du l ch, đ c
bi t là c s l u trú, c ng phát tri n nhanh. N m 1991 c n c m i có trên 11,4 nghìn
phòng khách s n thì đ n n m 2002 đã có trên 72 nghìn phòng. Nhi u khách s n cao
c p đ c xây d ng làm thay đ i c b n di n m o c a h th ng khách s n Vi t Nam,
đáp ng yêu c u l u trú và t ch c các h i ngh , h i th o qu c t l n. M t s khu du
l ch, c s vui ch i gi i trí, th thao, sân golf đã đ c đ a vào ho t đ ng, đáp ng m t
ph n nhu c u c a khách du l ch và nhân dân đ a ph ng. Song song v i vi c nâng c p,
phát tri n h th ng giao thông đ ng b , đ ng không, đ ng s t và đ ng bi n trên
ph m vi c n c, ph ng ti n v n chuy n khách du l ch chuyên ngành g m kho ng
6.000 xe, tàu, thuy n các lo i đã góp ph n nâng cao n ng l c v n chuy n khách.
Du l ch là ngành thu hút đ c nhi u v n đ u t tr c ti p c a n c ngoài. n
n m 2002, đã có 194 d án đ u t tr c ti p c a n c ngoài vào ngành du l ch đ c c p

phép v i t ng s v n đ ng ký là 5,78 t USD.
Du l ch phát tri n đã góp ph n thúc đ y các ngành kinh t , xã h i phát tri n,
t ng t tr ng d ch v trong t ng thu nh p qu c dân; khôi ph c nhi u ngh , l h i
truy n th ng... m t s n i, du l ch đã làm thay đ i c b n di n m o đô th , nông thôn
và đ i s ng c ng đ ng dân c . Nh ng hi u qu trên l i tác đ ng tích c c thúc đ y toàn
xã h i tham gia vào s nghi p phát tri n du l ch, t o nhi u vi c làm m i, góp ph n
t ng tr ng kinh t , h n ch tác đ ng c a xã h i đ n môi tr ng t nhiên.
2. Phát tri n du l ch và nh ng nh h

ng c a ho t đ ng du l ch

2.1. Các đi u ki n c b n đ phát tri n du l ch
V i t cách là m t ngành kinh t , đ phát tri n du l ch c n thi t ph i xu t hi n
và t n t i 2 y u t c b n là “Cung” và “C u”

Qu n lý phát tri n du l ch bi n

3

Ph m Trung L

ng


D án Khu b o t n bi n Hòn Mun
Khóa t p hu n Qu c gia v Qu n lý Khu b o t n bi n

Nh ng đi u ki n c b n đ hình thành “Cung” du l ch bao g m :
- Tài nguyên du l ch : Du l ch là ngành kinh t có đ nh h ng tài nguyên m t
cách rõ r t vì v y “Tài nguyên du l ch …. là y u t c b n đ hình thành các đi m du

l ch, khu du l ch nh m t o ra s h p d n du l ch” (Pháp l nh Du l ch).
- C s h t ng và c s v t ch t k thu t du l ch : ây là đi u ki n quan tr ng
đ có th ti p c n khai thác các ti m n ng tài nguyên du l ch và t ch c các d ch v du
l ch.
- i ng lao đ ng : Là y u t qu n lý, v n hành ho t đ ng du l ch. Ch t l ng
c a đ i ng lao đ ng trong ho t đ ng nghi p v còn quy t đ nh ch t l ng s n ph m
du l ch.
- C ch , chính sách : Là môi tr ng pháp lý đ t o s t ng tr ng c a “Cung”
trong ho t đ ng du l ch. Trong du l ch đây c ng đ c xem là y u t quan tr ng đ t o
đi u ki n cho khách đ n.
Nh ng đi u ki n c b n đ hình thành “C u” du l ch bao g m :
- Th tr ng khách du l ch : Du l ch không th t n t i và phát tri n n u không
có khách du l ch. Chính vì v y đây là đi u ki n tiên quy t đ hình thành “C u” du l ch
và c ng có ngh a là đ hình thành ho t đ ng du l ch.
- Tuyên truy n, qu ng bá, xúc ti n du l ch : đ
y u t c u n i gi a “Cung” và “C u” trong du l ch.

c xem là y u t đ t ng “C u”;

Bên c nh nh ng đi u ki n c b n đ có th hình thành th tr ng (mua - bán) và
phát tri n du l ch, ho t đ ng du l ch ch có th phát tri n t t trong đi u ki n :
- Có môi tr ng trong lành v t nhiên, xã h i, và không có d ch b nh: du l ch
là ngành kinh t r t nh y c m và g n li n v i các y u t môi tr ng. S suy gi m đ t
ng t c a du l ch b i b nh d ch viêm đ ng hô h p c p SARS g n đây m t s n c
trên th gi i, trong đó có Vi t Nam, là m t minh ch ng c th v v n đ này.
- m b o an ninh, không có kh ng b , xung đ t v trang : Tình hình b t n
đ nh Indonesia, Phillippine; kh ng b
M ; chi n tranh Trung ông; v.v. đ u
đ c xem là nguyên nhân chính làm gi m l ng khách du l ch đ n nh ng khu v c
này.

2.2. Các tác đ ng nh h

ng chính c a ho t đ ng du l ch

"Du l ch là ho t đ ng c a con ng i ngoài n i c trú th ng xuyên c a mình
nh m th a mãn nhu c u tham quan, gi i trí, ngh d ng trong m t kho ng th i gian
nh t đ nh". (Pháp l nh Du l ch, 2/1999).
Qu n lý phát tri n du l ch bi n

4

Ph m Trung L

ng


D án Khu b o t n bi n Hòn Mun
Khóa t p hu n Qu c gia v Qu n lý Khu b o t n bi n

Ho t đ ng phát tri n du l ch có tác đ ng nh h ng đ n nhi u m t c a kinh t ,
v n hoá - xã h i và tài nguyên, môi tr ng.
i v i kinh t - xã h i, tác đ ng c a ho t đ ng du l ch th hi n các m t ch
y u:
- Góp ph n t ng ngu n thu ngo i t ; đ y m nh s n xu t, xu t kh u t i ch
- Góp ph n chuy n d ch c c u kinh t theo h ng t ng t tr ng d ch v
- Góp ph n t o công n vi c làm cho xã h i, nâng cao m c s ng c a ng i dân
n i có du l ch phát tri n.
- Góp ph n thúc đ y phát tri n c s h t ng xã h i, đ i m i “b m t” đô th
- Góp ph n phát huy các giá tr v n hoá dân t c
- Góp ph n t ng c ng giao l u qu c t

Bên c nh nh ng tác đ ng tích c c, m t s nh h
trong quá trình ho t đ ng phát tri n du l ch bao g m :

ng tiêu c c có th n y sinh

- M t s giá tr v n hoá có th b bi n đ i do th ng m i hoá
- T o s cách bi t v kinh t , s thay đ i trong n p s ng truy n th ng c a c ng
đ ng
- T n n xã h i gia t ng
i v i tài nguyên thiên nhiên và môi tr ng, bên c nh nh ng tác đ ng tích c c
nh góp ph n làm t ng giá tr s d ng đ t; ph c h i, tôn t o c nh quan đ i v i nh ng
không gian đ c quy ho ch xây d ng các khu du l ch; b o v và phát tri n m t s loài
sinh v t quý hi m, b n đ a đ ph c v tham quan du l ch; .v.v. ho t đ ng du l ch có th
có nh ng nh h ng chính bao g m :
- Góp ph n làm m t đi n i c trú (habitat) c a nhi u loài sinh v t do vi c san
l p t o m t b ng xây d ng các công trình d ch v du l ch.
- Kích thích vi c s n b t, khai thác các loài sinh v t quý hi m, hoang dã
- Khai thác quá m c tài nguyên n c ng m, đ c bi t khu v c ven bi n
- T ng l ng ch t th i ra môi tr ng, góp ph n làm suy gi m và ô nhi m môi
tr ng.
- T ng kh n ng ô nhi m không khí c c b
- T ng kh n ng lây truy n d ch b nh
Các môi tr
- Môi tr
- Môi tr
- Môi tr
- Môi tr

ng c a ho t đ ng phát tri n du l ch :


ng ch y u ch u nh h

ng đ t
ng n c
ng sinh thái
ng không khí (c c b )

Qu n lý phát tri n du l ch bi n

5

Ph m Trung L

ng


D án Khu b o t n bi n Hòn Mun
Khóa t p hu n Qu c gia v Qu n lý Khu b o t n bi n

2.3. Các yêu c u qu n lý đ h n ch tác đ ng đ n tài nguyên, môi tr

ng

+ Qu n lý v “s c ch a”
Phân tích s c ch a là ph ng pháp đ c s d ng nh m xác đ nh gi i h n phát
tri n du l ch/gi i h n cao nh t có th khai thác s d ng tài nguyên du l ch m t đi m
du l ch nào đó. Mathieson và Wall (1982) đ nh ngh a : “s c ch a” là s l ng ng i
t i đa có th tham quan đi m du l ch mà không gây ra s thay đ i không th ch p
nh n đ c v môi tr ng t nhiên và s suy gi m không th ch p nh n đ c v nh ng
gì du khách c m nh n đ c m t đi m du l ch”.

Innskeep (1991) đã b sung “không gây tác đ ng x u t i xã h i, kinh t , v n hoá c a
đi m du l ch t i m c không th ch p nh n đ c”.
ng trên góc đ v t lý, s c ch a đây đ c hi u là s l ng t i đa du khách
mà khu v c có th ti p nh n. i u này liên quan đ n nh ng tiêu chu n t i thi u v
không gian đ i v i m i du khách c ng nh đ i v i nhu c u sinh ho t c a h .
Công th c chung đ tính s c ch a c a m t đi m du l ch nh sau:
AR
CPI

=
a

Trong đó:
CPI
AR
a

: S c ch a th ng xuyên (Instantaneous carrying capacity)
: Di n tích c a khu v c (Size of area)
: Tiêu chu n không gian (Di n tích c n cho m t ng i)
CPD =

TR
CPI x TR = --------a

trong đó:
CPD : S c ch a hàng ngày (Daily capacity)
TR : Công su t s d ng m i ngày (Turnover rate of users per day)
AR x TR


CPD
CPY =

=
PR

a

x PR

Trong đó:

Qu n lý phát tri n du l ch bi n

6

Ph m Trung L

ng


D án Khu b o t n bi n Hòn Mun
Khóa t p hu n Qu c gia v Qu n lý Khu b o t n bi n

CPY : S c ch a hàng n m (Yearly capacity)
PR
: Ngày s d ng(T l ngày s d ng liên t c trong n m).
(S d ng c đêm 1/ 365 x OR)
OR : Công su t s d ng gi ng (Occupancy rate)


* Công th c trên có th áp d ng cho các ho t đ ng có yêu c u s d ng di n
tích.
Trong tr ng h p có tr c nhu c u du l ch thì di n tích c n thi t đ đáp ng
nhu c u đó có th đ c tính nh sau:
TD x a x PR
AR =
TR
Trong đó:
TD

: Nhu c u du l ch (Tourism demand)

ng góc đ sinh h c, s c ch a đ c hi u là l ng khách t i đa mà n u l n
h n s v t quá kh n ng ti p nh n c a môi tr ng, làm xu t hi n các tác đ ng sinh
thái do ho t đ ng c a du khách và ti n nghi mà h s d ng gây ra. S c ch a này s đ t
t i khi s l ng du khách và các ti n nghi mà h s d ng b t đ u có nh ng nh h ng
t i t p t c sinh ho t c a các loài thú hoang dã và làm cho h sinh thái b xu ng c p (ví
d làm phá v t p quán k t b y, làm đ t b xói mòn ...).
ng góc đ tâm lý, s c ch a đ c hi u là gi i h n l ng khách mà n u v t
quá b n thân du khách s b t đ u c m th y khó ch u vì s “đông đúc” và ho t đ ng
c a h b nh h ng b i s có m t c a các du khách khác. Nói m t cách khác m c đ
tho mãn c a du khách b gi m xu ng d i m c bình th ng do tình tr ng quá đông
đúc. S c ch a này đ t t i ng ng khi có quá nhi u du khách đ n đi m tham quan làm
du khách ph i ch u nhi u tác đ ng do du khách khác gây ra (ví d khó quan sát đ c
các loài thú hoang dã, đi l i khó kh n h n, s khó ch u n y sinh do rác th i ...). Nh ng
tác đ ng này làm gi m đáng k s hài lòng c a khách.
ng góc đ xã h i, s c ch a là gi i h n v l ng du khách mà t i đó b t
đ u xu t hi n nh ng tác đ ng tiêu c c c a ho t đ ng du l ch đ n đ i s ng v n hoá - xã
h i, kinh t - xã h i c a khu v c. Cu c s ng bình th ng c a c ng đ ng đ a ph ng
có c m giác phá v , b xâm nh p.

ng góc đ qu n lý, s c ch a đ c hi u là l ng khách t i đa mà khu du
l ch có kh n ng ph c v . N u l ng khách v t quá gi i h n này n ng l c qu n lý

Qu n lý phát tri n du l ch bi n

7

Ph m Trung L

ng


D án Khu b o t n bi n Hòn Mun
Khóa t p hu n Qu c gia v Qu n lý Khu b o t n bi n

(l c l ng nhân viên, trình đ và ph ng ti n qu n lý…) c a khu du l ch s không đáp
ng đ c yêu c u c a khách, làm m t kh n ng qu n lý ki m soát ho t đ ng c a khách
và k t qu s nh h ng đ n môi tr ng và xã h i.
Do khái ni m s c ch a bao g m c tính đ nh tính và tính đ nh l ng vì v y khó
có th xác đ nh m t con s chính xác v s c ch a cho m t khu v c. M t khác m i khu
v c khác nhau s có ch s s c ch a khác nhau. Các ch s này ch có th xác đ nh m t
cách t ng đ i b ng ph ng pháp th c nghi m.
Tuy nhiên ph i th a nh n vi c xác đ nh “s c ch a” c a m t đi m du l ch là m t
công vi c ph c t p và th ng không th có đ c m t s đ nh l ng chính xác. Phân
tích “s c ch a” không th thay th công tác đánh giá chi ti t tác đ ng kinh t - xã h i
và môi tr ng c a ho t đ ng phát tri n du l ch.
+ óng góp t du l ch cho b o t n
Cho đ n nay có th nói, du l ch m i quan tâm đ n vi c khai thác các giá tr tài
nguyên, môi tr ng ph c v s t ng tr ng c a ngành và qua đó là s t ng tr ng v
kinh t - xã h i chung c a đ t n c. i u này s nh h ng đ n s phát tri n b n v ng

c a ngành du l ch đ ng t góc đ tài nguyên và môi tr ng.
Chính vì v y, v n đ đ t ra là ph i qu n lý ho t đ ng du l ch sao cho có s đóng
góp cho các n l c b o t n t nh ng l i ích v v t ch t mà du l ch thu đ c. i u này
càng tr nên quan tr ng đ i v i công tác b o t n và phát tri n các v n qu c gia, khu
b o t n thiên nhiên, n i du l ch khai thác, trong đi u ki n đ u t cho công tác b o t n
t ngân sách chính ph r t h n ch .
+ S tham gia c a c ng đ ng
M t đi u ph i th a nh n là hi n nay cu c s ng c a c ng đ ng ph n l n các
v n qu c gia, khu b o t n thiên nhiên còn nhi u khó kh n do thi u vi c làm. i u
này t o s c ép không nh đ n vi c b o t n nh ng khu v c này.
Du l ch đ c xem là m t trong nh ng ngành kinh t có kh n ng t o nhi u công
n vi c làm cho xã h i. Chính vì v y vi c qu n lý các ho t đ ng du l ch sao cho vi c
tham gia c a c ng đ ng vào ho t đ ng du l ch càng r ng rãi, s càng có l i cho công
tác b o t n.
3. Ti m n ng và hi n tr ng phát tri n du l ch bi n
3.1 Ti m n ng
Theo s li u đi u tra, trên chi u dài h n 3.260km đ ng b bi n có kho ng 125
bãi t m l n nh , trong đó có nh ng bãi t m l n mà chi u dài t i 15-18km và nhi u bãi
t m nh chi u dài 1-2km đ đi u ki n thu n l i đ khai thác ph c v du l ch.
Qu n lý phát tri n du l ch bi n

8

Ph m Trung L

ng


D án Khu b o t n bi n Hòn Mun
Khóa t p hu n Qu c gia v Qu n lý Khu b o t n bi n


Các bãi bi n c a n c ta phân b tr i đ u t B c vào Nam. T Móng Cái đ n
Hà Tiên có hàng lo t các bãi t m đ p nh Trà C , S m S n, C a Lò, Nh t L , C a
Tùng, C nh D ng, L ng Cô, Non N c, M Khê, Sa Hu nh, Quy Nh n, i Lãnh,
V n Phong, Nha Trang, Ninh Ch , Cà Ná, M i Né, Long H i, V ng Tàu, Hà Tiên...
ây là đi u ki n h t s c thu n l i đ xây d ng nên khu du l ch bi n có s c c nh tranh
cao trong khu v c và trên th gi i.
Cùng v i đ ng b bi n dài, n c ta có h th ng đ o và qu n đ o phong phú
tr i dài t vùng bi n Qu ng Ninh đ n Kiên Giang. Theo th ng kê, n c ta có 2.773
đ o ven b (cách xa b trong kho ng 100km). T ng di n tích đ o ven b n c ta vào
kho ng 1700km2. Trong s đó có 24 đ o có di n tích t ng đ i l n (trên 10km2); 03
đ o có di n tích trên 100km2 là Phú Qu c, Cái B u và Cát Bà.
H th ng đ o ven b n c ta có giá tr l n v kinh t , chính tr , an ninh qu c
phòng, trong đó có du l ch. Ngoài các c nh quan thiên nhiên hoang s , không khí trong
lành, các h sinh thái r ng nhi t đ i trên các đ o ven b còn gi đ c tính đa d ng
sinh h c cao. Các bãi t m trên các đ o không l n, th m chí r t nh nh ng th ng r t
đ p, bãi cát m n, n c trong xanh. Các đ c đi m trên c a các đ o ven b là đi u ki n
thích h p đ phát tri n du l ch, đ c bi t là lo i hình du l ch tham quan, ngh d ng.
V nh H Long v i h n 2000 đ o đá vôi l n nh là hình thái đ a hình đ c bi t đ a hình karst ng p n c đã và đang đ c du khách trên kh p th gi i bi t đ n nh
m t k quan tuy t v i c a t o hoá. Các giá tr v c nh quan và đ a ch t c a v nh H
Long đã đ c UNESCO hai l n công nh n là di s n thiên nhiên c a th gi i. ây là
minh ch ng cho s th a nh n c a th gi i v m t đi m du l ch bi n t m c qu c t
Vi t Nam.
Ngu n n c khoáng vùng ven bi n Vi t Nam khá phong phú có th khai thác
ph c v du l ch ngh d ng-ch a b nh. ây là s n ph m du l ch h p d n đ c nhi u
th tr ng du l ch quan tâm nh Nh t B n, Tây Âu...
Tài nguyên sinh v t vùng ven bi n n c ta ph c v m c đích du l ch đ c t p
trung khai thác các v n qu c gia, các khu b o t n t nhiên, r ng v n hoá - l ch s
và môi tr ng, các h sinh thái đ c bi t, các đi m tham quan sinh v t và tài nguyên
sinh v t bi n.

Trong s 25 v n qu c gia hi n nay Vi t Nam có 4 VQG trên đ o (VQG Cát
Bà, VQG Bái T Long, VQG Côn o và VQG Phú Qu c), 7 VQG thu c các t nh ven
bi n là B ch Mã (TT- Hu ), B n En (Thanh Hoá), Cúc Ph ng (Ninh Bình), Phong
Nha - K Bàng (Qu ng Bình), Pù Mát (Ngh An), V Quang (Hà T nh), U Minh
Th ng (Kiên Giang).

Qu n lý phát tri n du l ch bi n

9

Ph m Trung L

ng


D án Khu b o t n bi n Hòn Mun
Khóa t p hu n Qu c gia v Qu n lý Khu b o t n bi n

Ngoài ra vùng ven bi n hi n có 22 trên t ng s 55 khu b o t n thiên nhiên
Vi t Nam, trong đó nhi u khu b o t n có giá tr du l ch nh S n Trà, Bà Nà
à
N ng, Cù Lao Chàm Qu ng Nam, Hòn Mun Khánh Hoà, Núi Chúa Ninh Thu n,
Bình Châu – Ph c B u Bà R a – V ng Tàu ...
Trong s 34 khu r ng v n hoá l ch s và môi tr ng trên toàn qu c thì 17 khu
t p trung vùng ven bi n, đi n hình là các khu Bãi Cháy,
S n, Hoa L , Ng c
Tr o, Nam H i Vân, B c H i Vân, èo C - Hòn N a....
Các VQG, khu b o t n thiên nhiên và khu r ng v n hoá l ch s môi tr ng là
nh ng ti m n ng du l ch l n vùng ven bi n đ phát tri n nhi u s n ph m du l ch h p
d n, đ c bi t là du l ch sinh thái.

Trên ph m vi toàn qu c hi n có kho ng g n 40 ngàn di tích, trong đó, tính đ n
n m 2000 có 2.509 di tích đã đ c B V n hoá Thông tin x p h ng. Có 915 di tích
đ c x p h ng (chi m 36% t ng s ) t p trung các t nh ven bi n. áng chú ý là 3 di
s n v n hóa th gi i đ c UNESCO công nh n c a Vi t Nam đ u n m các t nh ven
bi n.
Trong s kho ng 100 l h i tiêu bi u c a Vi t Nam, vùng ven bi n có 35 l h i.
c tr ng cho các l h i c a vùng ven bi n là l h i Nghinh Ông hay l cúng cá Ông
(cá voi). ây là l h i n c l n nh t c a ng dân ven bi n Vi t Nam.
ánh giá chung:
- Tài nguyên du l ch vùng ven bi n r t phong phú và đa d ng, bao g m c tài
nguyên t nhiên và tài nguyên nhân v n có giá tr cao v i ho t đ ng du l ch, t o ti n
đ cho vi c phát tri n nhi u lo i hình du l ch nh t m bi n, ngh d ng, th thao-m o
hi m, tham quan, sinh thái, ...
- Tài nguyên du l ch vùng ven bi n có m c đ t p trung cao, t o đi u ki n
thu n l i cho phát tri n du l ch bi n. M i khu v c có th m nh, có kh n ng liên k t
các lo i hình du l ch t o ra nh ng s n ph m du l ch đ c đáo. i u này t o kh n ng và
c h i cho vi c hình thành các đi m, c m, tuy n, trung tâm du l ch bi n và t ch c xây
d ng m t s khu du lich bi n l n làm đòn b y cho phát tri n du l ch bi n Vi t Nam nói
riêng và du l ch c n c nói chung.
3.2. Hi n tr ng phát tri n
+ Theo ngành
Trong xu th phát tri n chung c a du l ch Vi t Nam, t ng b c kh ng đ nh vai
trò là ngành kinh t m i nh n c a đ t n c, trong nh ng n m qua, ho t đ ng du l ch

Qu n lý phát tri n du l ch bi n

10

Ph m Trung L


ng


D án Khu b o t n bi n Hòn Mun
Khóa t p hu n Qu c gia v Qu n lý Khu b o t n bi n

bi n chi m t tr ng l n, đóng góp quan tr ng cho s phát tri n chung c a toàn ngành
du l ch Vi t Nam nói riêng và kinh t xã h i vùng bi n nói chung. C th :
+ Bình quân trong c n c, s khách du l ch qu c t đ n vùng ven bi n đ t trên
73% l ng khách du l ch qu c t đ n Vi t Nam, s khách n i đ a chi m
kho ng 56%. N m 2002 các t nh ven bi n đã đón 9,7 tri u l t khách qu c t
và 11,8 tri u l t khách n i đ a.
+ N m 2000, t ng GDP du l ch các t nh ven bi n chi m 63% t ng GDP du l ch
c n c.
+ Tính đ n n m 2000, thu hút đ c 233 d án đ u t tr c ti p n c ngoài vào
du l ch chi m 64,36% c n c v i s v n đ u t 6,5 t USD (chi m 64,5% c
n c).
+ Du l ch bi n hi n t o ra vi c làm cho kho ng 50 ngàn lao đ ng tr c ti p và
110 ngàn lao đ ng gián ti p.
+ Các lo i hình du l ch
T ch c Du l ch Th gi i đã phân lo i các lo i hình du l ch chính theo các m c
đích c b n c a th tr ng khách: ngh d ng, tiêu khi n gi i trí, ngh mát; th m
ng i thân, b n bè; th ng m i, công v ; ch a b nh; tín ng ng và các m c đích
khác. T t c nh ng m c đích này đ u ho c là đi du l ch vì ý thích (ngh d ng, tiêu
khi n gi i trí, ngh mát) ho c là đi du l ch vì ngh a v (th ng m i, công v , ch a
b nh).
C ng nh v y, có th chia các lo i hình du l ch bi n thành 2 nhóm chính là đi
du l ch vì ý thích và đi du l ch vì ngh a v . Trong nhóm đi du l ch vì ý thích có hai lo i:
đi du l ch vì nh ng s thích chung và đi du l ch vì s thích đ c bi t. Th tr ng khách
đi du l ch có s thích chung th ng là nh ng th tr ng chính trong khi đi du l ch và

s thích đ c bi t là th tr ng nh , đ c bi t (niche market).
Hình 1: Phân lo i các lo i hình du l ch bi n

Qu n lý phát tri n du l ch bi n

11

Ph m Trung L

ng


D ỏn Khu b o t n bi n Hũn Mun
Khúa t p hu n Qu c gia v Qu n lý Khu b o t n bi n

Các loại hình du lịch biển

Du lịch theo sở thích ý muốn

Du lịch theo nghĩa vụ, trách nhiệm

Du lịch chữa bệnh
Thơng mại, công vụ
Nghỉ dỡng biển

Thể thao biển

Tham quan biển

Mạo hiểm biển


Du lịch tàu biển

Sinh thái biển

Hội nghị, hội thảo, hội chợ

Tìm hiểu lối sống cộng đồng
Lễ hội biển
Văn hóa, nghệ thuật

M c dự ti m n ng du l ch bi n Vi t Nam l khỏ phong phỳ v a d ng, tuy
nhiờn vỡ nhi u lý do, cỏc s n ph m du l ch núi chung, cỏc s n ph m du l ch bi n núi
riờng hi n cũn t ng i n i u v trựng l p. Ph bi n nh t hi n nay cỏc khu du
l ch bi n v n ch l ngh d ng v t m bi n. Cỏc s n ph m du l ch bi n cao c p cũn
h n ch . õy chớnh l m t trong nh ng nguyờn nhõn c b n h n ch kh n ng chi tiờu
v kộo di ngy l u trỳ c a khỏch du l ch, nh h ng n hi u qu kinh doanh v m c
t ng tr ng c a du l ch bi n núi riờng, du l ch núi chung Vi t Nam.
+ Nh ng nh h

ng chớnh c a du l ch bi n

Du l ch bi n l ho t ng du l ch c t ch c phỏt tri n vựng a lý c thự
l vựng ven bi n v h i o trờn c s khai thỏc cỏc c i m ti m n ng ti nguyờn,
mụi tr ng du l ch bi n. Chớnh vỡ v y, nh h ng c a du l ch bi n hon ton gi ng v i
nh ng nh h ng c a du l ch núi chung n kinh t , v n hoỏ - xó h i v ti nguyờn,
mụi tr ng. Tuy nhiờn do vựng bi n l vựng a lý v i cỏc h sinh thỏi t nhiờn r t
nh y c m, d bi n i b i cỏc tỏc ng phỏt tri n kinh t - xó h i v thiờn tai, chớnh vỡ
v y m t s nh h ng chớnh c a ho t ng du l ch khu v c ny c n l u ý bao g m :
- Khai thỏc quỏ m c n c ng m ph c v nhu c u n c sinh ho t, c bi t vo

mựa du l ch : k t qu s lm t ng kh n ng ụ nhi m m n cỏc b n c ng m, lm gi m
ch t l ng n c.
- N c th i t cỏc c s l u trỳ, d ch v du l ch khụng qua x lý : lm t ng m c
ụ nhi m h u c vựng n c bi n ven b , nh h ng n nuụi tr ng thu s n, b o
t n t nhiờn v chớnh b n thõn ho t ng du l ch

Qu n lý phỏt tri n du l ch bi n

12

Ph m Trung L

ng


D án Khu b o t n bi n Hòn Mun
Khóa t p hu n Qu c gia v Qu n lý Khu b o t n bi n

- ô nhi m d u n c bi n ven b do các ph ng ti n tàu, thuy n v n t i khách
du l ch, ph ng ti n vui ch i gi i trí, th thao n c gây ra
- ô nhi m h u c do m t đ ng
cu i tu n, mùa du l ch.

i t m t p trung, đ c bi t vào th i gian ngh

- Khai thác san hô ph c v nhu c u làm hàng l u ni m, góp ph n làm suy thoái
h sinh thái nhi t đ i đi n hình này
- ánh b t quá m c các loài sinh v t bi n quý hi m trong t nhiên ph c v nhu
c u m th c và làm hàng l u ni m nh h ng đ n đa d ng sinh h c bi n.
- Xây d ng các công trình l u trú, d ch v du l ch trên các đ o không theo quy

ho ch, chi m nhi u di n tích các khu r ng ng p m n ho c quá g n đ ng b làm t ng
nguy c xói l đ ng b , làm thay đ i h sinh thái bi n - đ o v n r t nh y c m.
3.3. Nh ng v n đ đ t ra cho phát tri n du l ch bi n
Qua phân tích th c tr ng phát tri n du l ch bi n, đ i chi u v i nh ng yêu c u c
b n c a phát tri n du l ch, có th th y m t s v n đ chính đ t ra cho phát tri n du l ch
bi n b n v ng Vi t Nam bao g m :
- Hi n nay du l ch bi n ch a xây d ng đ c nh ng s n ph m du l ch đ c s c, có
s c c nh tranh cao trong khu v c và qu c t đ thu hút khách t nh ng th tr ng
tr ng đi m nh Nh t B n,
c, M ...
- C s h t ng du l ch, đ c bi t là h th ng c ng du l ch có kh n ng ti p nh n
các t u du l ch bi n qu c t , các n c trong khu v c, ch a phát tri n đ đáp ng đ c
yêu c u phát tri n.
- Môi tr ng bi n, đ c bi t m t s khu v c tr ng đi m phát tri n du l ch bi n
nh H Long-Cát Bà, Hu - à N ng, Nha Trang, V ng Tàu...đã có s suy thoái do các
ho t đ ng phát tri n kinh t xã h i. Nguy c ô nhi m d u do s c có chi u h ng gia
t ng.
- Vi c khai thác tài nguyên du l ch còn thi u b n v ng do tình tr ng ch ng chéo
trong qu n lý.
- S tham gia c a c ng đ ng vào ho t đ ng phát tri n du l ch còn h n ch và
mang tính t phát, thi u s h ng d n, t o đi u ki n t phía ngành và chính quy n đ a
ph ng.
- Công tác b o t n, tôn t o tài nguyên và b o v môi tr
nh h ng đ n s phát tri n b n v ng.

ng còn nhi u b t c p,

4. Du l ch Hòn Mun và nh ng v n đ đ t ra

Qu n lý phát tri n du l ch bi n


13

Ph m Trung L

ng


D án Khu b o t n bi n Hòn Mun
Khóa t p hu n Qu c gia v Qu n lý Khu b o t n bi n

4.1. V trí c a du l ch Hòn Mun
Quy ho ch t ng th phát tri n du l ch Vi t Nam th i k 1995 - 2010 đã xác đ nh
khu v c Nha Trang - Ninh Ch là m t trong 5 khu v c tr ng đi m phát tri n c a du
l ch Vi t Nam vùng ven bi n bao g m : H Long - Cát Bà, Hu - à N ng và ph
c n, Nha Trang - Ninh Ch và ph c n, Long H i - V ng Tàu - Côn o và R ch Giá
- Hà Tiên - Phú Qu c. ây là s kh ng đ nh v ti m n ng và v trí c a du l ch Nha
Trang đ i v i s phát tri n c a du l ch c n c.
Chi n l c phát tri n kinh t - xã h i t nh Khánh Hoà đ n n m 2010 c ng xác
đ nh du l ch là m t trong nh ng ngành kinh t m i nh n, góp ph n quan tr ng vào t ng
tr ng kinh t và phát tri n xã h i c a đ a ph ng.
Khu b o t n Hòn Mun, v i t cách là m t trong nh ng nhóm đ o có ti m n ng
du l ch đ c s c trong v nh Nha Trang, đ c xem là đi m du l ch h p d n bên c nh
ch c n ng tr ng y u là b o v môi tr ng, sinh c nh và đa d ng sinh h c c a khu b o
t n bi n đ u tiên Vi t Nam.
4.2. M c tiêu c a du l ch Hòn Mun : Xây d ng và phát tri n du l ch sinh thái
đích th c.
Ch c n ng chính c a Khu b o t n bi n Hòn Mun đ c quy đ nh là b o t n các
giá tr môi tr ng và đa d ng sinh h c c a h sinh thái bi n khu v c này. Chính vì
v y m c tiêu chính c a m i ho t đ ng khu v c này đ u ph i đ t “B o t n” lên trên

h t.
“Du l ch sinh thái là lo i hình du l ch d a vào thiên nhiên và v n hoá b n đ a
g n v i giáo d c môi tr ng, có đóng góp cho n l c b o t n và phát tri n b n v ng
v i s tham gia tích c c c a c ng đ ng đ a ph ng”. Chính vì v y vi c phát tri n du
l ch sinh thái, ngoài ý ngh a là m t lo i hình du l ch h p d n, đ c xem là m t công c
h u hi u trong công tác b o t n t nhiên.

h

Vi c xây d ng và phát tri n du l ch sinh thái đích th c
ng t i :

khu v c này ph i

+ Giáo d c, nâng cao nh n th c du khách v các giá tr t nhiên và v n hoá b n
đ a khu v c này nh m qua đó du khách s có s tôn tr ng và nh ng đóng góp c th
v v t ch t cho nh ng n l c b o t n đây.
+ T o c h i v vi c làm và t ng thu nh p cho c ng đ ng nh m t ng b c thay
đ i thói quen, ngh đánh b t khai thác thu s n t nhiên, h n ch nh ng tác đ ng tiêu
c c c a c ng đ ng đ n các h sinh thái t nhiên khu v c này.

Qu n lý phát tri n du l ch bi n

14

Ph m Trung L

ng



D án Khu b o t n bi n Hòn Mun
Khóa t p hu n Qu c gia v Qu n lý Khu b o t n bi n

+ T o thêm ngu n thu cho công tác b o t n t ho t đ ng du l ch đ có th ch
đ ng h n trong vi c th c hi n các bi n pháp b o t n và phát tri n các giá tr môi
tr ng, sinh thái c a khu v c.
+ T o ra m t s n du l ch h p d n thu hút khách du l ch, góp ph n t ng tr
kinh t c a đ a ph ng.

ng

4.3. Nh ng v n đ đ t ra cho phát tri n du l ch Hòn Mun
Tr c khi Hòn Mun đ c công nh n là khu b o t n bi n đ u tiên Vi t Nam,
ho t đ ng du l ch khu v c này đã t ng phát tri n. Tuy nhiên m c tiêu c a du l ch khi
đó hoàn toàn thu n tuý là kinh t . Chính vì v y đ có th xây d ng và phát tri n du
l ch sinh thái đích th c khu v c này v i nh ng m c tiêu đ t ra trên đây, m t s v n
đ chính đ t ra c n th c hi n bao g m :
+ Quy ho ch phát tri n du l ch du l ch sinh thái : Vi c th c hi n quy ho ch
ph i tr l i đ c nh ng câu h i c b n sau :
- Có nh ng tài nguyên du l ch sinh thái gì ?
- Khai thác nh ng ti m n ng đó nh th nào mà không làm t n h i đ n môi
tr ng và các h sinh thái t nhiên?
-D báo kh n ng thu hút khách đ n đi m du l ch này (s l

ng, lo i khách) ?

- Quan h trong phát tri n du l ch sinh thái đây v i các đi m du l ch khác
Nha Trang/khu v c Duyên h i Nam Trung B nh th nào đ làm t ng s h p
d n du l ch chung ?
-T ch c không gian ho t đ ng du l ch khu v c này nh th nào đ khai thác

có hi u qu các ti m n ng du l ch, đ ng th i tuân th các quy đ nh c a khu b o
t n?
-

u t xây d ng nh ng công trình gì ? Ngu n v n

- ánh giá tác đ ng môi tr

ng c a ph

đâu ?, L trình đ u t ?

ng án phát tri n

- v.v.
+ Nghiên c u xây d ng m t s chính sách ch y u cho phát tri n du l ch sinh
thái: chính sách thu hút đ u t , chính sách t o môi tr ng thu n l i cho s tham gia
c ng đ ng vào các ho t đ ng du l ch, c ch đ m b o có s đóng góp t du l ch cho
công tác b o t n, v.v.

Qu n lý phát tri n du l ch bi n

15

Ph m Trung L

ng


D án Khu b o t n bi n Hòn Mun

Khóa t p hu n Qu c gia v Qu n lý Khu b o t n bi n

+ Xây d ng k ho ch qu n lý đi m du l ch: bao g m vi c xác đ nh “s c
ch a”c a đi m du l ch, xây d ng quy ch qu n lý các ho t đ ng du l ch phù h p v i
“s c ch a”
+ T o đi u ki n cho c ng đ ng đ c tham gia đ y đ vào ho t đ ng du l ch:
Trên c s nh ng chính sách c th đ xu t đ c các c p có th m quy n ch p thu n
c n ti n hành vi c đào t o k n ng và t o nh ng đi u ki n v t ch t ban đ u đ c ng
đ ng có th tham gia m t cách tích c c vào các ho t đ ng du l ch nh h ng d n
khách, cung c p các d ch v v n chuy n, n u ng, l u trú, .v.v.
+ Tuyên truy n qu ng bá (có trách nhi m): ây đ c xem nh m t ho t đ ng
có tính nguyên t c mà b t k m t đi m du l ch sinh thái đích th c nào c ng c n ph i
th c hi n nghiêm túc b i bên c nh vi c gi i thi u đ y đ nh ng giá tr đ c bi t v du
l ch, c n cung c p cho du khách đ y đ nh ng thông tin v nh ng đi u “có th ” và
“không nên” làm khi đ n đi m du l ch nh m h n ch nh ng tác đ ng tiêu c c c a du
khách đ n môi tr ng và các giá tr t nhiên đây. i u này yêu c u ph i có nh ng
nghiên c u toàn di n v các tác đ ng có th có t du khách và chu n b nh ng ph ng
th c, n i dung tuyên truy n qu ng cáo phù h p.
+ ào t o đ i ng có đ n ng l c, đáp ng đ c yêu c u c a lo i hình du l ch
đ c bi t này. Khác v i nh ng lo i hình du l ch khác, ngoài nh ng yêu c u v trình đ
nghi p v c b n, các cán b tham gia th c hi n các ho t đ ng qu n lý, nghi p v ph i
n m v ng các nguyên t c c a du l ch sinh thái, am hi u v t nhiên và v n hoá b n đ a
khu v c này. i u này đòi h i ph i t ch c các l p đào t o chuyên sâu v i s tham
gia gi ng d y c a các gi ng viên có trình đ và kinh nghi m v du l ch sinh thái./.

Tài li u tham kh o chính

1. Pham Trung Luong
“Vietnam Tourism planning Development with Concerns of Ecology and
Environment”


Proceedings of APO Meeting on “Ecology and Tourism planning and
Development: Concerns and Opportunities” Hawaii, USA, 29/9-3/10/1997.

Qu n lý phát tri n du l ch bi n

16

Ph m Trung L

ng


D án Khu b o t n bi n Hòn Mun
Khóa t p hu n Qu c gia v Qu n lý Khu b o t n bi n

2. Ph m Trung L ng, Nguy n Tài Cung
"T ch c ho t đ ng du l ch trong các khu b o t n thiên nhiên"
Tuy n t p báo cáo H i th o qu c gia"S tham gia c a c ng đ ng đ a ph ng
trong vi c b o t n các khu b o t n thiên nhiên Vi t Nam". TP. HCM, 1718/12/1997.
3. Ph m Trung L ng
“Phát tri n du l ch sinh thái v i b o t n di s n thiên nhiên V nh H Long”
Tuy n t p H i th o QG “Qu n lý, b o t n và phát huy giá tr di s n V nh H
Long”. H Long, 30/4/2000.
4. Ph m Trung L ng, nnk
Sách “Du l ch sinh thái : Nh ng v n đ v lý lu n và th c ti n phát tri n
Vi t Nam”
Nhà Xu t b n Giáo d c, Hà N i, 6/2002.
5. Ph m Trung L ng
“Phát tri n du l ch sinh thái bi n : Nh ng v n đ v lý lu n và th c ti n

phát tri n Vi t Nam”
Tuy n t p H i th o IUCN/UBND H i Phòng “Phát tri n du l ch sinh thái bi n
H i Phòng”. H i Phòng, 15/10/2002.
6. Pham Trung Luong
“Nature-based Tourism Development as Tool for Biodiversity Conservation in
Vietnam”
Proceedings of International Symposium on “Sustainable Nature-based Tourism in
Southeast Asia”, New Yok City, 20 - 21/3/2003.

Qu n lý phát tri n du l ch bi n

17

Ph m Trung L

ng