Chương V: Đường lối phát triển kinh tế biển Việt Nam

MỤC LỤC
BẢNG DANH SÁCH NHÓM VÀ PHÂN CÔNG CÔNG VIỆC...................................................................................3
Họ và tên................................................................................................................................................................................3
Công việc................................................................................................................................................................................3
Hoàng Văn Nam....................................................................................................................................................................3
Cố vấn phân tích đề tài, tổng hợp, bổ sung, chỉnh sửa hoàn chỉnh bài tiểu luận thuyết trình. Thiết kế trò chơi.3
Nguyễn Văn Tuấn.................................................................................................................................................................3
Cố vấn phân tích đề tài, tổng hợp tài liệu bài tiểu luận thuyết trình. .........................................................................3
Phạm Thị Minh.....................................................................................................................................................................3
Dẫn chương trình, hỗ trợ tìm hiểu thông tin về vấn đề thời sự thực tế của đề tài.....................................................3
Hà Thị Mỹ Quyên.................................................................................................................................................................3
Phản biện ..............................................................................................................................................................................3
Đoàn Thị Ngọc Trang..........................................................................................................................................................3
Phản biện ..............................................................................................................................................................................3
Đặng Ngọc Thành.................................................................................................................................................................3
Phản biện ..............................................................................................................................................................................3
Phan Thị Ngọc Trâm............................................................................................................................................................3
Thiết kế slide PowerPoin và thuyết trình.........................................................................................................................3
Huỳnh Ngọc Thanh Trang..................................................................................................................................................3
Thư ký....................................................................................................................................................................................3
Tổng quan về vị trí, vai trò của biển, đảo trong phát triển kinh tể – xã hội ở Việt Nam..........................................4
1.1 Vùng biển Việt Nam.................................................................................................................................................4
1.2 Cơ hội và thách thức...............................................................................................................................................8
Chủ trương phát triển kinh tế biển Việt Nam...............................................................................................................11
Khái niệm kinh tế biển...............................................................................................................................................11
Quá trình hình thành chiến lược phát triển kinh tế biển của Đảng...........................................................................12
Mục tiêu, quan điểm phát triển kinh tế biển..............................................................................................................13
Mục tiêu.................................................................................................................................................................13
Quan điểm chỉ đạo.................................................................................................................................................14

Định hướng và giải pháp phát triển kinh tế biển.......................................................................................................14
Định hướng phát triển kinh tế biển........................................................................................................................14
Giải pháp phát triển kinh tế biển............................................................................................................................15
Thành tựu, hạn chế, nguyên nhân..............................................................................................................................17
Thành tựu...............................................................................................................................................................17
Hạn chế..................................................................................................................................................................19
1


Chương V: Đường lối phát triển kinh tế biển Việt Nam
Nguyên nhân..........................................................................................................................................................19
Tình hình thực tế và kiến nghị.........................................................................................................................................20
Kinh tế hàng hải.........................................................................................................................................................20
Đánh bắt, nuôi trồng và chế biến hải sản..................................................................................................................22
Khai thác và chế biến dầu khí....................................................................................................................................26
Du lịch biển................................................................................................................................................................29
Nghề làm muối...........................................................................................................................................................31
Kinh tế đảo.................................................................................................................................................................32
Các lĩnh vực kinh tế biển khác...................................................................................................................................34
Kết luận ...............................................................................................................................................................................35
...............................................................................................................................................................................................36

..................................................................................................................
..................................................................................................................
..................................................................................................................
..................................................................................................................
..................................................................................................................
..................................................................................................................

2



Chương V: Đường lối phát triển kinh tế biển Việt Nam
BẢNG DANH SÁCH NHÓM VÀ PHÂN CÔNG CÔNG VIỆC

Họ và tên
Hoàng Văn Nam

Công việc
Cố vấn phân tích đề tài, tổng hợp, bổ sung, chỉnh sửa
hoàn chỉnh bài tiểu luận thuyết trình. Thiết kế trò chơi

Nguyễn Văn Tuấn
Cố vấn phân tích đề tài, tổng hợp tài liệu bài tiểu luận
thuyết trình.
Phạm Thị Minh

Dẫn chương trình, hỗ trợ tìm hiểu thông tin về vấn đề
thời sự thực tế của đề tài

Hà Thị Mỹ Quyên

Phản biện

Đoàn Thị Ngọc Trang

Phản biện

Đặng Ngọc Thành


Phản biện

Phan Thị Ngọc Trâm

Thiết kế slide PowerPoin và thuyết trình

Huỳnh Ngọc Thanh
Trang

Thư ký

3


Chương V: Đường lối phát triển kinh tế biển Việt Nam
Tổng quan về vị trí, vai trò của biển, đảo trong phát triển kinh tể – xã hội ở Việt
Nam

1.1 Vùng biển Việt Nam
Khi nói về pháp lý biển trên thế giới, cho đến ngay người ta luôn dựa vào Công ước Liên hợp
quốc về Luật biển năm 1982 (UNCLOS). Công ước Luật biển năm 1982 nêu mỗi quốc gia ven
biển có 5 vùng biển, bao gồm: nội thủy, lãnh hải, vùng tiếp giáp lãnh hải, vùng đặc quyền kinh
tế và vùng thềm lục địa.

Luật Biển Việt Nam quy định về đường cơ sở, nội thủy, lãnh hải, vùng tiếp giáp lãnh hải, vùng
đặc quyền kinh tế, thềm lục địa, các đảo, quần đảo Hoàng Sa, quần đảo Trường Sa và quần đảo
khác thuộc chủ quyền, quyền chủ quyền, quyền tài phán quốc gia của Việt Nam; hoạt động
trong vùng biển Việt Nam; phát triển kinh tế biển; quản lý và bảo vệ biển, đảo.
Nội thủy


4


Chương V: Đường lối phát triển kinh tế biển Việt Nam
Các vùng biển thuộc chủ quyền quốc gia là nội thủy (NT- từ điểm A đến điểm B) và lãnh hải
(LH- từ điểm B đến điểm C).
Nội thủy là: “…các vùng nước phía bên trong đường cơ sở của lãnh hải thuộc nội thủy của
quốc gia” (Công ước 1982). Như vậy, nội thủy của quốc gia ven biển chính là vùng biển có
chiều rộng được xác định bởi một bên là đường bờ biển, còn bên kia là đường cơ sở.
Lãnh hải

Đường màu đỏ nối 11 điểm từ hòn Nhạn đến Cồn Cỏ gọi là đường cơ sở, đường gạch đứt
quãng màu xanh gọi là biên giới quốc gia trên biển).
“Chủ quyền của quốc gia ven biển được mở rộng ra ngoài lãnh thổ và nội thủy của mình, trong
trường hợp quốc gia quần đảo, ra ngoài vùng nước quần đảo đến một vùng gọi là lãnh hải. Chủ
quyền này được mở rộng đến vùng trời, đáy biển và lòng đất dưới đáy biển. (Công ước 1982).
“Mọi quốc gia đều có ấn định chiều rộng lãnh hải của mình; chiều rộng này không vượt quá 12
hải lý kể từ đường cơ sở được vạch ra theo đúng Công ước”. (Điều 3, Công ước 1982).
Tuyên bố năm 1977 của Chính phủ Việt Nam đã nêu rõ: “Lãnh hải của nước Cộng hòa xã hội
chủ nghĩa Việt Nam rộng 12 hải lý, ở phía ngoài đường cơ sở nối liền các điểm nhô ra xa nhất
của bờ biển và các điểm ngoài cùng của các đảo ven bờ của Việt Nam, tính từ ngấn nước thủy
triều thấp nhất trở ra... Nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam thực hiện chủ quyền đầy đủ
và toàn vẹn đối với lãnh hải của mình cũng như đối với vùng trời, đáy biển và lòng đất dưới
đáy biển của lãnh hải”.
Các vùng biển thuộc quyền chủ quyền quốc gia
Vùng tiếp giáp lãnh hải
“Vùng tiếp giáp không thể mở rộng quá 24 hải lý kể từ đường cơ sở dùng để tính chiều rộng
của lãnh hải” (Điều 33, Công ước 1982).
Tuyên bố 1977 của Chính phủ Việt Nam:“Vùng tiếp giáp lãnh hải của nước Cộng hòa xã hội
chủ nghĩa Việt Nam là vùng biển tiếp liền phía ngoài lãnh hải Việt Nam có chiều rộng là 12 hải

5


Chương V: Đường lối phát triển kinh tế biển Việt Nam
lý hợp với lãnh hải Việt Nam thành vùng biển rộng 24 hải lý kể từ đường cơ sở dùng để tính
chiều rộng của lãnh hải Việt Nam”.
Vùng tiếp giáp lãnh hải không phải là lãnh thổ của quốc gia ven biển cũng không phải là một
bộ phận của biển quốc tế. Về bản chất, vùng tiếp giáp lãnh hải là vùng biển thuộc quyền chủ
quyền và quyền tài phán của quốc gia ven biển. Trên vùng biển này, quốc gia ven biển ngăn
ngừa và trừng trị những vi phạm về hải quan, thuế khóa, y tế hay nhập cư trên lãnh thổ hay
trong lãnh hải của mình.
Vùng đặc quyền kinh tế

Tàu hải giám của Trung Quốc cắt cáp tàu Bình Minh 02 xảy ra ở vùng biển cách mũi Đại
Lãnh thuộc tỉnh Phú Yên 116 hải lý, nghĩa là nằm ngay trong vùng đặc quyền kinh tế Việt
Nam)
“Vùng đặc quyền kinh tế của nước CHXHCNVN tiếp liền lãnh hải Việt Nam và hợp với lãnh
hải Việt Nam thành một vùng biển rộng 200 hải lý kể từ đường cơ sở dùng để tính chiều rộng
lãnh hải Việt Nam” (Tuyên bố của Chính Việt Nam năm 1977).
Theo Công ước 1982: “Vùng đặc quyền kinh tế là một vùng nằm ở phía ngoài lãnh hải và tiếp
liền với lãnh hải, đặt dưới chế độ pháp lý riêng quy định trong phần này, theo đó các quyền và
quyền tài phán của quốc gia ven biển và các quyền tự do của các quốc gia khác đều do các quy
định thích hợp của Công ước điều chỉnh”.
Thềm lục địa
Thềm lục địa của quốc gia ven biển bao gồm đáy biển và lòng đất dưới đáy biển bên ngoài
lãnh hải của quốc gia đó, trên toàn bộ phần đất kéo dài tự nhiên của lãnh thổ đất liền của quốc
gia đó cho đến bờ ngoài của rìa lục địa, hoặc đến cách đường cơ sở dùng để tính chiều rộng
lãnh hải 200 hải lý, khi bờ ngoài của rìa lục địa của quốc gia đó ở khoảng cách gần hơn”.
(Công ước 1982).
“Thềm lục địa của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam bao gồm đáy biển và lòng đất

dưới đáy biển thuộc phần kéo dài tự nhiên của lục địa Việt Nam mở rộng ra ngoài lãnh hải Việt
Nam cho đến bờ ngoài của rìa lục địa; nơi nào bờ ngoài của rìa lục địa cách đường cơ sở dùng
6


Chương V: Đường lối phát triển kinh tế biển Việt Nam
để tính chiều rộng của lãnh hải Việt Nam không đến 200 hải lý thì thềm lục địa nơi ấy mở rộng
ra 200 hải lý kể từ đường cơ sở đó” (Tuyên bố của Chính phủ VN 1977).
Các quyền chủ quyền mà quốc gia ven biển có được trên thềm lục địa của mình xuất phát từ
chủ quyền trên lãnh thổ đất liền. Mặt khác, các quyền chủ quyền này mang tính “đặc quyền”,
nghĩa là nếu quốc gia ven biển không thăm dò, khai thác tài nguyên sinh vật, vi sinh vật trên
thềm lục địa của mình thì không ai có quyền tiến hành các hoạt động đó.
Trong nhiều năm qua, đặt biệt là từ những năm cuối thập niên 80 của thế kỷ XX, chúng ta đã
tiến hành nhiều hoạt động nghiên cứu, thăm dò, khai thác các loại tài nguyên khoáng sản và
đặc biệt là dầu khí, cũng như thành lập các cụm khoa học, kinh tế và dịch vụ trên thềm lục địa
Việt Nam, đặt dây cáp, ống dẫn ngầm để chứng minh và khẳng định quyền chủ quyền đối với
thềm lục địa Việt Nam với cộng đồng quốc tế.
Có thể nói rằng, Việt Nam là một trong số ít quốc gia có nhiều lợi thế về biển. Vùng biển và
ven biển Việt Nam là cửa mở lớn, là “mặt tiền” quan trọng của đất nước, nằm án ngữ trên các
tuyến hàng hải và hàng không huyết mạch thông thương giữa Ấn Độ Dương và Thái Bình
Dương, giữa Châu Âu, Trung Cận Đông với Trung Quốc, Nhật Bản và các nước trong khu vực.
Biển Đông đóng vai trò là chiếc “cầu nối” cực kỳ quan trọng, là điều kiện rất thuận lợi để giao
lưu kinh tế, hội nhập và hợp tác giữa Việt Nam với các nước trên thế giới, đặc biệt là các nước
trong khu vực Châu Á – Thái Bình Dương, khu vực phát triển kinh tế năng động và có một số
trung tâm kinh tế lớn của thế giới. Hầu hết các nước trong khu vực Châu Á – Thái Bình Dương
đều có hoạt động thương mại hàng hải rất mạnh trên Biển Đông. Trong tổng số 10 tuyến đường
biển lớn nhất thế giới hiện nay, có năm tuyến đi qua Biển Đông hoặc có liên quan đến Biển
Đông.
Biển Đông là một biển nửa kín, được bao bọc bởi lục địa Châu Á và bán đảo Malacca về phía
Tây, đảo Đài Loan, quần đảo Phillipine và đảo Kalimanta về phía Đông. Biển Đông có diện

tích khoảng 3,5 triệu km2, trải rộng từ vĩ độ 30 lên vĩ độ 260 Bắc và từ kinh độ 1000 đến 1210
Đông và được bao bọc bởi chín nước là Việt Nam, Trung Quốc, Phillipine, Indonesia, Brunei,
Malaysia, Singapore, Thái Lan, Campuchia và một vùng lãnh thổ Đài Loan.
Việt Nam nằm ngay trên bờ Biển Đông, giáp với Biển Đông ở hướng Đông, Đông Nam và Tây
Nam. Bờ biển Việt Nam cong hình chữ S, kéo dài trên 3.260 km từ Móng Cái (Quảng Ninh)
đến Hà Tiên (Kiên Giang). Trong tổng số 63 tỉnh, thành phố của Việt Nam, có 28 tỉnh, thành
phố giáp biển. Trung bình cứ 100 km2 đất liền có 1km bờ biển (mức trung bình trên thế giới là
600 km2/km bờ biển). Nơi gần biển nhất là Quảng Bình, cách biển khoảng 50km, nơi xa biển
nhất là Điện Biên, cách biển khoảng 500km. Vùng biển Việt Nam rộng lớn với hàng nghìn đảo
lớn nhỏ, đặc biệt là hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa nằm ở trung tâm Biển Đông, có vị trí
chiến lược rất quan trọng.
Quần đảo Hoàng Sa gồm trên 30 đảo, đá, cồn san hô và bãi cạn, nằm ở khu vực biển giữa vĩ độ
15o45'00''Bắc - 17ođộ15'00''Bắc và kinh độ 111o00'00''Đông - 113o00'00''Đông trên vùng biển
có diện tích khoảng 30.000km2, cách đảo Lý Sơn (Quảng Ngãi - Việt Nam) khoảng 120 hải lý.
Đoạn biển từ Quảng Trị chạy tới Quảng Ngãi đối mặt với quần đảo Hoàng Sa luôn hứng gió
mùa Tây Nam hay Đông Bắc nên thường có nhiều thuyền bị hư hại khi ngang qua đây vào mùa
này. Các vua chúa Việt Nam thời xưa hay chu cấp cho các tàu thuyền bị nạn về nước, nên họ
thường bảo nhau tìm cách tạt vào bờ biển Việt Nam để nhờ cứu giúp khi gặp nạn. Chính vì thế,
Hoàng Sa từ rất sớm đã được người Việt biết tới và xác lập chủ quyền của mình. Quần đảo
7


Chương V: Đường lối phát triển kinh tế biển Việt Nam
Hoàng Sa chia làm hai nhóm An Vĩnh và Trăng Khuyết (hay còn gọi là Lưỡi Liềm). An Vĩnh
nguyên là tên một xã thuộc Quảng Ngãi, theo Đại Nam Thực lục Tiền biên quyển 10: "Ngoài
biển xã An Vĩnh, huyện Bình Sơn, tỉnh Quảng Ngãi có hơn 100 cồn cát... chiều dài kéo dài
không biết tới mấy ngàn dặm, tục gọi là Vạn lý Hoàng Sa châu. Hồi quốc sơ đầu triều Nguyễn
đặt đội Hoàng Sa gồm 70 người lấy dân xã An Vĩnh sung vào, hàng năm cứ đến tháng ba cưỡi
thuyền ra đảo, ba đêm thì tới nơi...”.
Từ hàng nghìn năm nay, biển – đảo Việt Nam đã gắn liền với sự nghiệp dựng nước và giữ nước

của dân tộc; biển gắn bó mật thiết và ảnh hưởng lớn đến sự phát triển kinh tế – xã hội, quốc
phòng, an ninh, bảo vệ mội trường của mọi miền.

1.2 Cơ hội và thách thức
Biển có ý nghĩa to lớn để Việt Nam phát triển kinh tế, mở cửa giao lưu với quốc tế và ngày
càng có vai trò to lớn trong tương lai. Tiềm năng tài nguyên biển của Việt Nam rất đáng kể và
có ý nghĩa cực kì quan trọng đối với sự phát triển của đất nước.
Theo thống kê của Bộ Kế hoạch và Đầu tư, giai đoạn 2000 – 2008, kinh tế biển đóng góp
khoảng 47% - 48% GDP, năm 2010 mặc dù các lĩnh vực kinh tế khác gặp khó khăn thì kinh tế
biển vẫn đảm bảo tăng trưởng khá. Các ngành kinh tế biển đóng góp lớn như: dầu khí 64%; hải
sản 14%; vận tải biển và dịch vụ cảng biển 11%; du lịch biển khoảng 9%.
Tiềm năng, lợi thế biển Việt Nam đa dạng và phong phú, gồm nhiều tài nguyên khác nhau,
như: nguồn lợi thủy sản, các hệ sinh thái biển, ven biển, các mỏ sa khoáng của các nguyên tố
hiếm và vật liệu xây dựng; các mỏ dầu khí ở vùng thềm lục địa, băng cháy ở vùng sườn lục
địa, kết hạch sắt… với bờ biển dài chạy dọc theo chiều dài đất nước đã tạo ra những lợi thế đặc
biệt để phát triển mạnh về lĩnh vực giao thông, vận tải, du lịch biển, đảo và xây dựng các công
trình đô thị ven biển. Phải nói, đây là những lợi thế hiếm có mà Việt Nam được thiên nhiên ban
tặng.

Dầu khí: Trên vùng biển rộng hơn 1 triệu km2 trong đó có 500.000 km2 nằm trong vùng triển
vọng có dầu khí. Trữ lượng dầu khí ngoài khơi miền Nam Việt Nam chiến khoảng 25% trữ
lượng dầu dưới đáy biển Đông, cho khả năng khai thác từ 30.000 - 40.000 thùng/ngày (mỗi
8


Chương V: Đường lối phát triển kinh tế biển Việt Nam
thùng 159 lít) khoảng 20 triệu tấn năm. Tổng trữ lượng dầu khí dự báo của toàn thềm lục địa
Việt Nam khoảng 10 tỷ tấn quy dầu; đã đưa Việt Nam trở thành quốc gia có nền công nhiệp
dầu khí. Bên cạnh dầu, Việt Nam có nhiều tiền năng khí đốt với trữ lượng cho khả năng khai
thác khoảng 3 nghìn tỷ m3/năm

Cảng và vận tải biển: Biển Việt Nam ở vị trí có nhiều tuyến đường biển quan trọng của khu
vực cũng như trên thế giới, giữ một vai trò quan trọng trong vận chuyển lưu thông hàng hóa
thương mại phục vụ đắc lực cho xây dựng nền kinh tế của Việt Nam cũng như các nước quanh
bờ biển Đông. Biển Việt Nam nối thông với nhiều hướng, từ các hải cảng ven biển của Việt
Nam thông qua eo biển Malacca để đi đến Ấn Độ Dương, Trung Đông, Châu Âu, Châu Phi;
qua eo biển Basi có thể đi vào Thái Bình Đương đến các cảnh của Nhật Bản, Nga, Nam Mỹ và
Bắc Mỹ; qua các eo biển giữa Philipines, Indonesia, Singapore đến Australia và New
Zealand.... Đây là điều kiện rất thuận lợi để ngành giao thông vận tải biển Việt Nam phát triển,
thúc đẩy giao lưu kinh tế, văn hóa giữa Việt Nam với các nước khác trong khu vực và trên thế
giới.
Hệ thống cảng biển của Việt Nam gồm các cảng biển và cảng sông với khoảng trên 90 cảng
lớn nhỏ; những cảng lớn chủ yếu nằm ở ranh giới châu thổ thủy triều và châu thổ bồi tụ, nên
tàu đi vào cảng phải theo luồng lạch và phụ thuộc vào mức nước thủy triều. Ven biển miền
Trung có nhiều vụng, vịnh nước rất sâu, có điều kiện thuận lợi để phát triển cảng biển, trong đó
có các cảng trung chuyển côngtenơ tầm cỡ quốc tế; đồng thời cũng rất thuận lợi để xây dựng
các cơ sở đóng tàu quy mô lớn, cũng như xây dựng đội thương thuyền đủ mạnh để buôn bán
trên thế giới. Sự hình thành mạng lưới cảng biển cùng với các tuyến đường bộ, đường sắt ven
biển vươn tới những vùng sâu trong nội địa, đến các tuyến đường xuyên Á cho phép vùng biển
và ven biển Việt Nam có khả năng chuyển tải hàng hóa xuất khẩu và nhập khẩu qua mọi miền
của tổ quốc và ra nước ngoài, đến Trung Quốc, Lào, Thái Lan, Campuchia, góp phần thúc đẩy
cực tăng trưởng mới về kinh tế trong khuôn khổ khu vực mậu dịch tự do giữa các nước
ASEAN với Trung Quốc
Thủy sản: Về tài nguyên sinh vật, đến nay Việt Nam đã phát hiện hơn 11.000 loại sinh vật cư
trú trong hơn 20 kiểu hệ sinh thái điển hình, thuộc về sáu vùng đa dạng sinh học biển và nhiều
loại động vật quý hiếm khác. Rạn san hô, là hệ sinh thái biển nhiệt đới điển hình ở biển phía
Bắc Việt Nam. Đây còn là một trong những vùng biển có lượng san hô đa dạng cao trên thế
giới, với khoảng 350 loài thuộc 72 giống san hô... Các thảm cỏ biển có ý nghĩa cực kì quan
trọng đối với nhiều loài sinh vật biển. Theo thống kê gần đây tại 23 điểm của 12 tỉnh đã phát
hiện được 15 loài cỏ biển sống trong các thảm cỏ có tổng diện tích 5.583 ha. Có trên 600 loài
rong biển là nguồn thức ăn có dinh dưỡng cao và là nguồn dược liệu phong phú.

Về nguồn lợi hải sản, có khoảng 2.040 loài cá, trong đó có giá trị kinh tế cao khoảng 110 loài.
Trữ lượng cá toàn vùng biển Việt Nam ước tính khoảng 42 triệu tấn, với ngưỡng khai thác bền
vững 1,4 - 1,7 triệu tấn/năm. Biển Việt Nam có khoảng trên 1500 loài nhuyễn thể, riêng tôm có
100 loài. Nuôi thủy sản nước lợ cũng là một thế mạnh, đem lại nguồn lợi cũng như tạo việc
làm (tạo việc làm cho hơn 1 triệu lao động đánh bắt thủy hải sản trực tiếp và 50 vạn lao động
dịch vụ liên quan) cho dân cư sống ở biển.
Về chim biển, các loại chim biên ở Việt Nam cũng phong phú, gồm hải âu, bồ nông, chim rẽ
và hải yến. Theo tính toán của các nhà khoa học thì phân chim tích tụ từ lâu đời trên các đảo
cho trữ lượng phân bón tới chục triệu tấn.
9


Chương V: Đường lối phát triển kinh tế biển Việt Nam
Du lịch biển: cũng là một ưu thế đặc biệt của Việt Nam, mở ra triển vọng lớn đẻ khai thác và
phát triển tổng hợp. Dọc bờ biển có hàng trăm bãi tắm, trong đó có hàng trăm bãi tắm lớn có
chiều dài từ 15 - 18km, còn lại có chiều dài trung bình từ 1 - 2km, rất có điều kiện để khai thác
phát triển du lịch biển. Một số địa danh du lịch biển của Việt Nam đã được biết đến trên phạm
vi toàn cầu như Vịnh Hạ Long, 2 lần được UNESCO công nhận là di sản thiên nhiên thế giới.
Vịnh Nha Trang được coi là một trong những vịnh đẹp nhất hành tinh. Bãi biển Đà Nẵng được
tạp chí Forbes bầu chọn là một trong sáu bãi biển quyến rũ nhất hành tinh. Dọc các tỉnh thành
phố có biển đều có thể phát triển ngành du lịch với quy mô khác nhau. Tiềm năng du lịch biển
của nước ta không thua kém bất cứ quốc gua nào trong khu vực. Trong tương lai, tiềm năng
này còn lớn hơn nhiều bởi tại vùng biển và ven biển tập trung 3/4 khu du lịch tổng hợp và
10/17 khu du lịch chuyên đề.
Khoáng sản khác: Các khoáng sản quan trọng và có tiềm năng lớn ở vùng ven biển là than,
sắt, cát thủy tinh và các loại vật liệu xây dựng khác. Ngoài ra còn phải kể đến; thiếc, titan,
dirricon, thạch anh, nhôm, mangan, đồng, kẽm và các loại đất hiếm. Muối ăn chứa trong nước
biển bình quân 3.500g/m2.
Nguồn năng lượng: Việt Nam có thể thu được năng lượng từ sóng biển, dòng hải lưu, thủy
triều đẻ làm nguồn năng lượng phục vụ đời sống con người. Tuy nhiên muốn khai thác được

nguồn năng lượng này cần có vốn và kỹ thuật cao. Nguồn phát triển năng lượng sức gió, thủy
triều và sóng rất có tiềm năng, nhưng do việc đầu tư của Việt Nam còn hạn chế nên đến nay
mới đang ở giai đoạn thử nghiệm và làm thí điểm.
Nguồn lực con người: Biển Việt Nam là địa bàn quan trọng trong phát triển kinh tế đất nước.
Hiện nay, có trên 31% dân số cả nước sinh sống ở 28 tỉnh, thành phố ven biển. Đa số các thành
phố, thị xã ở Trung Bộ nằm sát ven biển, có đường quốc lộ 1A chạy qua. Khu vực ven biển
cũng là nơi tập trung các trung tâm công nghiệp lớn. Các tỉnh thành phố ven biển có các cảng,
cơ sở sửa chữa, đóng tàu, đánh bắt hoặc chế biến hải sản, làm muối,... Thu hút hơn 13 triệu lao
động, giả quyế công ăn việc làm, góp phần to lớn vào việc ổn định tình hình kinh tế, chính trị,
xã hội, an ninh - quốc phòng.
Với vị trí đắc địa và có ý nghĩa chính trị đặc biệt quan trọng, điề kiện tự nhiên thuận lợi, tài
nguyên đa dạng phong phú của biển của nước ta sẽ là những tiềm năng và cơ hội quan trọng
trước mắt cũng như lâu dài cho phát triển kinh tế biển để làm giàu. Tuy nhiên, để biến tiềm
năng, lợi thế thành hiện thực và phát triển kinh tế biển Việt Nam bền vững đang là những cơ
hội song cũng đầy thách thức.
Một là, quy mô kinh tế biển Việt Nam chưa thực sự xứng với tiềm năng, giá trị tổng sản phẩm
háng năm còn nhỏ bé. Tính trung bình trên 1km2 biển, Việt Nam mới chỉ đạt bằng 1/20 của
Trung Quốc; 1/94 của Nhật Bản; 1/7 của Hàn Quốc và 1/20 kinh tế biển của thế giới.
Hai là, tình hình sử dụng biển và hải đảo còn thiếu bền vững do khai thác tự phát, đa dạng sinh
học biển và nguồn lợi thủy sản, hải sản đang giả sút khá nghiêm trọng. Chỉ hơn 15 năm trở lại
đây, diện tích các rạn san hô giảm gần 20%. Các thảm cỏ biển đang vị suy thoái nghiêm trọng.
Nguồn lợi hải sản giảm nhanh, nhiều vung biển ven bờ bị suy kiệt. Chất lượng nước biển nước
ta cũng đang có xu hướng suy goảm, nhiều vung bị ô nhiễm nặng. Cùng với tràn dầu, ô nhiễm
từ các hoạt động vận tải trên biển, các nguồn thải từ đất liền cũng đang đe dọa nhiều vùng biển
Việt Nam. Trong thời gian tới, khi đẩy mạnh khai thác dầu khí, phát triển kinh tế hàng hải,
nuôi trồng thủy sản, phát triển du lịch biển, xây dựng hệ thống các cảng ven biển, phát triển
10


Chương V: Đường lối phát triển kinh tế biển Việt Nam

nhiều khu kinh tế, khu công nghiệp, khu chế xuất, khu đô thị ven biển, tác động của biến đổi
khí hậu, mực nước biển dâng cao sẽ gia tăng mạnh và áp lực lên nguồn tài nguyên ưu đãi này,
và làm suy kiệt các hệ sinh thái, ô nhiễm môi trường biển là những vấn đề lớn cần quan tâm
giả quyết trong quá trình tiến ra biển và lớn mạnh từ biển. Những điều đó cũng đồng nghĩa với
sự hạn chế cạnh tranh, mất đi thu hút đầu tư của Việt Nam.
Ba là, các ngành kinh tế liên quan trực tiếp đến biển như chế biến sản phẩm dầu, khí; chế biến
thủy, hải sản; đóng và sửa chữa tàu biển, sản xuất muối biển công nghiệp, các dịch vụ kinh tế
biển và ven biển (như thông tin tìm kiếm cứu nạn hàng hải, dịch vụ viễn thông công cộng biển
trong nước và quốc tế, nghiên cứu khoa học công nghệ biển, xuất khẩu thuyền viên,...), chủ
yếu mới đang bắt đầu xây dựng, hình thành quy mô còn nhỏ.
Bốn là, vấn đề bảo đảm cuộc sồn cho cư dân ven biển: Đời sống của bộ phận cộng đồng dân
cư ven bờ biển, hải đảo gặp nhiều khó khăn do rủi ro thiên tai, mức độ an sinh thấp. Sự tham
gia của cộng đồng địa phương vào quản lý còn thụ động, chưa làm rõ vấn đề sở hữu, sử dụng
đất ven biển và mặt nước biển ven bờ cho người dân. Sự cạnh tranh phát triển giữa các địa
phương trong vùng và cạnh tranh quốc tế, cạnh tranh trong thu hút đầu tư bằng mọi giá cũng là
một thách thức cho sự phát triển bền vững.
Năm là, du lịch biển là một tiềm năng kinh doanh lớn ở Việt Nam nhưng ngành du lịch biển
vẫn chưa có những sản phẩm dịch vụ đặc sắc, có tính cạnh tranh cao so với khu vực và quốc tế.
Việt Nam cũng chưa có khu du lịch biển tổng hợp đạt quy mô và trình độ quốc tế.
Sáu là, về cơ sở hạ tầng, cho đến nay, Việt Nam vẫn chưa có đường bộ cao tốc chạy dọc theo
bờ biển, nối liền các thành phố, khu kinh tế, khu công nghiệp ven biển thành một hệ thống kinh
tế biển liên hoàn. Các sân bay ven biển và trên một sồ đảo còn nhỏ bé. Các thành phố, thị trấn,
khu kinh tế, khu công nghiệp ven biển còn đang trong thời kì bắt đầu xây dựng. Hệ thống các
cơ sở nghiên cứu khoa học - công nghệ biển, đào tạo nhân lực cho kinh tế biển ,các cơ sở quan
trắc, dự báo, cảnh báo thời tiết, thiên tai, các trung tâm tìm kiếm cứu hộ, cứu nạn ...được trang
bị thô sơ.
Bảy là, thiếu hụt nguồn nhân lực có chất lượng cao cho phát triển kinh tế biển. Chất lượng
nguồn nhân lực nhìn chung còn thấp về trình độ chuyên môn, trình độ ngoại ngữ và kinh
nghiệm quản lý khi nền kinh tế hội nhập sâu hơn vào nền kinh tế thế giới.


Chủ trương phát triển kinh tế biển Việt Nam
Khái niệm kinh tế biển
Kinh tế biển hiểu theo nghĩa rộng bao gồm toàn bộ các hoạt động kinh tế diễn ra trên biển và
các hoạt động kinh tế diễn ra trên đất liền nhưng trực tiếp liên quan đến khai thác biển. Cụ thể
là:
Các hoạt động kinh tế diễn ra trên biển, chủ yếu bao gồm: (1) Kinh tế hàng hải (vận tải biển và
dịch vụ cảng biển); (2) Hải sản (đánh bắt và nuôi trồng hải sản); (3) Khai thác dầu khí ngoài
khơi; (4) Du lịch biển; (5) Làm muối; (6) Dịch vụ tìm kiếm, cứu hộ, cứu nạn; và (7) Kinh tế
đảo.
11


Chương V: Đường lối phát triển kinh tế biển Việt Nam
Các hoạt động kinh tế trực tiếp liên quan đến khai thác biển, tuy không phải diễn ra trên biển
nhưng những hoạt động kinh tế này là nhờ vào yếu tố biển hoặc trực tiếp phục vụ các hoạt
động kinh tế biển ở dải đất liền ven biển, bao gồm: (1) Đóng và sửa chữa tàu biển (hoạt động
này cũng được xếp chung vào lĩnh vực kinh tế hàng hải); (2) Công nghiệp chế biến dầu, khí;
(3) Công nghiệp chế biến thuỷ, hải sản; (4) Cung cấp dịch vụ biển; (5) Thông tin liên lạc biển;
(6) Nghiên cứu khoa học - công nghệ biển; (7) Đào tạo nhân lực phục vụ phát triển kinh tế
biển; và (8) Điều tra cơ bản về tài nguyên - môi trường biển.
Quá trình hình thành chiến lược phát triển kinh tế biển của Đảng
Nhận thức rõ đặc điểm, vị trí chiến lược và tiềm năng to lớn của biển, Đảng, Nhà nước Việt
Nam đã sớm quan tâm tới việc quản lý, bảo vệ chủ quyền lãnh thổ và giải quyết tranh chấp trên
biển đồng thời với việc đẩy mạnh phát triển kinh tế biển.
Trong Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội tại Đại hội VII (1991) của Đảng đã xác định:
“Từng bước khai thác toàn diện các tiềm năng to lớn của kinh tế biển, phát triển kinh tế ở hải
đảo, làm chủ lãnh hải và thềm lục địa, thực hiện chủ quyền đối với vùng đặc quyền kinh tế”.
Chủ trương đó đã tạo ra tiền đề quan trọng trong việc đẩy mạnh phát triển kinh tế biển và bảo
vệ chủ quyền, tăng cường quốc phòng và an ninh trên các vùng biển, đảo nước ta. Bộ Chính trị
ra Nghị quyết 03/NQ-TW ngày 05/06/1993 về nhiệm vụ phát triển kinh tế biển trong những

năm trước mắt, trong đó chỉ rõ vị trí và đặc điểm địa lý của nước ta cùng với bối cảnh phức tạp
trong vùng vừa tạo điều kiện, vừa đòi hỏi chúng ta phải đẩy mạnh phát triển kinh tế biển đi đôi
với tăng cường khả năng bảo vệ chủ quyền và lợi ích quốc gia, bảo vệ tài nguyên và môi
trường sinh thái biển, phấn đấu trở thành một nước mạnh về kinh tế biển.
Văn kiện Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ VIII (1996) của Đảng đã xác định: “Vùng biển và
ven biển là địa bàn chiến lược về kinh tế và an ninh quốc phòng, có nhiều lợi thế phát triển và
là cửa mở lớn của cả nước để đẩy mạnh giao lưu quốc tế, thu hút đầu tư nước ngoài”.
Ngày 22/09/1997, Bộ Chính trị ban hành Chỉ thị số 20-CT/TW về đẩy mạnh phát triển kinh tế
biển theo hướng công nghiệp hoá, hiện đại hoá. Đồng thời với việc tiếp tục nhấn mạnh chủ
trương lớn xây dựng Việt Nam trở thành một nước mạnh về biển, phát triển kinh tế - xã hội
vùng biển, hải đảo, ven biển phải gắn kết với yêu cầu bảo vệ đất nước, Đảng và Nhá nước xác
định cần đặt kinh tế trong tổng thể kinh tế cả nước, trong quan hệ tương tác với các vùng và
trong xu thế hội nhập với kinh tế khu vực và thế giới.
Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội năm 2001 – 2010 được thông qua tại Đại hội Đại biểu
toàn quốc lần thứ IX (2001) của Đảng tiếp tục khẳng định về vị trí vai trò của biển, đảo và sự
cần thiết phải đẩy mạnh phát triển kinh tế biển: “Xây dựng chiến lược phát triển kinh tế biển và
hải đảo, phát huy thế mạnh đặc thù hơn 1 triệu km2 thềm lục địa. Tăng cường điều tra cơ bản
làm cơ sở cho các quy hoạch, kế hoạch phát triển kinh tế biển. Đẩy mạnh nuôi, trồng, khai
thác, chế biến hải sản, thăm dò khai thác và chế biến dầu khí, phát triển đóng tàu, thuyền và
vận tải biển; mở mang du lịch; bảo vệ môi trường; tiến mạnh ra biển và làm chủ vùng biển.
Phát triển tổng hợp kinh tế biển và ven biển, khai thác lợi thế của các khu vực biển, hải cảng để
tạo thành vùng phát triển cao, thúc đẩy các vùng khác. Xây dựng căn cứ hậu cần ở một số đảo
để tiến ra biển khơi…”.

12


Chương V: Đường lối phát triển kinh tế biển Việt Nam
Văn kiện Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ X (2006) của Đảng đã xác định: “Xây dựng và
thực hiện chiến lược phát triển kinh tế biển toàn diện, có trọng tâm, trọng điểm trong những

ngành có lợi thế so sánh để sớm đưa nước ta thành quốc gia mạnh về kinh tế biển trong khu
vực, gắn với bảo đảm quốc phòng, an ninh và hợp tác quốc tế. Phát triển hệ thống cảng biển,
vận tải biển, khai thác và chế biến dầu khí, hải sản, du lịch biển đẩy nhanh ngành công nghiệp
đóng tàu và công nghiệp khai thác, chế biến hải sản”. Để đạt được mục tiêu trở thành quốc gia
có nền kinh tế biển mạnh trong khu vực, Việt Nam phải đẩy mạnh phát triển kinh tế biển một
cách toàn diện nhưng không dàn trải, cào bằng giữa các lĩnh vực thuộc kinh tế biển; quá trình
xây dựng và tổ chức thực hiện chiến lược phát triển kinh tế biển phải được xác định và tập
trung đầu tư cho những ngành, những lĩnh vực trọng tâm, trọng điểm, đồng thời phải gắn kết
chặt chẽ giữa đẩy mạnh phát triển kinh tế biển với củng cố quốc phòng an ninh.
Hội nghị Trung ương 4 (khoá X) của Đảng đã thông qua Nghị quyết số 09-NQ/TW ngày
9/2/2007 về “Chiến lược biển Việt Nam đến năm 2020”, nhấn mạnh: “Thế kỷ XXI được thế
giới xem là “thế kỷ của đại dương”. Các quốc gia có biển đều rất quan tâm đến biển và coi
trọng việc xây dựng chiến lược biển. Khu vực biển Đông, trong đó có vùng biển Việt Nam, có
vị trí địa kinh tế và địa chính trị rất quan trọng… với nguồn tài nguyên phong phú và đa dạng,
ngày nay biển càng có vai trò to lớn hơn đối với sự nghiệp phát triển đất nước”. Định hướng
Chiến lược biển Việt Nam đến năm 2020, xác định mục tiêu “phấn đấu đến năm 2020, kinh tế
trên biển và ven biển đóng góp khoảng 53-55% GDP cả nước. Giải quyết tốt các vấn đề xã hội,
cải thiện một bước đáng kể đời sống của nhân dân vùng biển và ven biển”.
Tại Đại hội XI (2011) của Đảng, chiến lược biển đã được thông qua, tiếp tục nhấn mạnh: Phát
triển kinh tế ven biển, biển và hải đảo theo định hướng Chiến lược biển đến năm 2020. Xây
dựng hợp lý hệ thống cảng biển, các khu công nghiệp, khu kinh tế, đô thị ven biển gắn với phát
triển công nghiệp đóng và sửa chữa tàu, khai thác, chế biến dầu khí, vận tải biển, du lịch biển.
Phát triển mạnh kinh tế đảo, khai thác hải sản xa bờ gắn với tìm kiếm cứu hộ, cứu nạn và giữ
vững chủ quyền vùng biển quốc gia. Đẩy mạnh việc điều tra cơ bản đối với một số loại tài
nguyên biển quan trọng.
Gần đây nhất, tại kỳ họp thứ ba Quốc hội Khoá XII, Quốc hội Việt Nam đã thông qua Luật
Biển Việt Nam (2012) xác định phát triển kinh tế biển với: nguyên tắc phát triển kinh tế biển;
phát triển các ngành kinh tế biển; quy hoạch phát triển kinh tế biển xây dựng và phát triển kinh
tế biển và khuyến khích, ưu đãi đầu tư phát triển kinh tế trên các đảo và hoạt động trên biển.
Mục tiêu, quan điểm phát triển kinh tế biển

Trên cơ sở nghiên cứu, phân tích về địa chính trị, các mục tiêu định hướng phát triển kinh tế xã hội song song với nhiệm vụ bảo vệ quốc phòng - an ninh. Để phát triển kinh tế biển Việt
Nam trong thế kỷ mới, nghị quyết hội nghị lần tư Ban Chấp hành trung ương Đảng khóa 10 số
09-NQTW, ngày 09 tháng 2 năm 2007 xác định:
Mục tiêu
Mục tiêu tổng quát:

13


Chương V: Đường lối phát triển kinh tế biển Việt Nam
Đến năm 2020, phấn đấu đưa nước ta thành một nước mạnh về biển, làm giàu từ biển, bảo
đảm vững chắc chủ quyền, quyền chủ quyền quốc gia trên biển, đảo, góp phần quan trọng
trong sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa làm cho đất nước ngày càng giàu mạnh.
Mục tiêu cụ thể:
Xây dựng và phát triển toàn diện các lĩnh vực kinh tế - xã hội, khoa học - công nghệ, tăng
cường củng cố quốc phòng, an ninh làm cho đất nước giàu mạnh từ biển, bảo vệ môi trường
biển. Phấn đấu đến năm 2020, kinh tế biển và ven biển đóng góp khoảng 53-55% tổng GDP
của cả nước. Giải quyết tốt các vấn đề xã hội, cải thiện một bước đáng kể đời sống nhân dân
vùng biển, ven biển. Phấn đấu thu nhập bình quân đầu người cao gấp hai lần so với thu nhập
bình quân chung của cả nước. Xây dựng một số thương cảng quốc tế có tầm cỡ khu vực, hình
thành một số tập đoàn kinh tế mạnh. Phát triển mạnh cả khai thác và chế biến sản phẩm từ biển
và phát triển các ngành du lịch biển. Xây dựng một số khu kinh tế mạnh ở ven biển; xây dựng
cơ quan quản lý nhà nước tổng hợp thống nhất về biển có hiệu lực, hiệu quả; mở rộng hợp tác
quốc tế trong các lĩnh vực về biển
Quan điểm chỉ đạo
Nước ta phải trở thành quốc gia mạnh về biển, làm giàu từ biển, trên cơ sở phát huy mọi tiềm
năng từ biển, phát triển toàn diện các nghành nghề biển, với cơ cấu phong phú, hiện đại, tạo ra
tốc độ phát triển nhanh, bền vững hiệu quả cao với tầm nhìn dài hạn.
Kết hợp chặt chẽ với phát triển kinh tế, an ninh xã hội với đảm bảo quốc phòng, an ninh, hợp
tác quốc tế và bảo vệ môi trường; kết hợp chặt chẽ giữa phát triển vùng biển, ven biển, hải đảo

với phát triển vùng nội địa theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa.
Thu hút mọi nguồn lực để phát triển kinh tế, xã hội, bảo vệ môi trường biển trên tinh thần chủ
động tích cực mở cửa. Phát huy đầy đủ có hiệu quả các nguồn lực bên trong, tranh thủ hợp tác
quốc tế, thu hút mạnh các nguồn lực bên ngoài theo nguyên tắc bình đẳng, cùng có lợi bảo về
vững chắc độc lập, chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ của đất nước.
Định hướng và giải pháp phát triển kinh tế biển
Định hướng phát triển kinh tế biển
Đẩy mạnh công tác điều tra cơ bản về tài nguyên biển và bảo vệ môi trường biển, phát triển
khoa học – công nghệ biển, xây dựng kết cấu hạ tầng biển gắn với phát triển mạnh các ngành
dịch vụ, xây dựng tuyến đường ven biển, trong đó có một số đoạn cao tốc và các tuyến vận tải
cao tốc trên biển. Hình thành một số lĩnh vực kinh tế mạnh gắn với xây dựng các trung tâm
kinh tế để ra biển, làm động lực thúc đẩy sự phát triển của đất nước. Tăng cường khả năng
quốc phòng, an ninh trên biển, khả năng tìm kiếm cứu hộ, cứu nạn và phòng, chống thiên tai.
Nâng cao đời sống dân cư vùng ven biển, trên các đảo và những người hoạt động trên biển.
Đẩy mạnh công tác quản lý nhà nước và quan hệ quốc tế về biển đảo.
Đến năm 2020, phát triển thành công, có bước đột phá về kinh tế biển, ven biển như sau:
-

Khai thác, chế biến dầu, khí

-

Kinh tế hàng hải
14


Chương V: Đường lối phát triển kinh tế biển Việt Nam
-

Khai thác và chế biến hải sản


-

Du lịch biển và kinh tế hải đảo

-

Xây dựng các khu kinh tế, các khu công nghiệp tập trung và khu chế xuất ven biển gắn
với phát triển các khu đô thị ven biển

Sau năm 2020, thứ tự phát triển kinh tế biển có sự thay đổi:
-

Kinh tế hàng hải

-

Khai thác, chế biến dầu, khí và các loại khoáng sản

-

Khai thác và chế biến hải sản

-

Du lịch biển và kinh tế hải đảo

-

Các khu kinh tế, các khu công nghiệp tập trung và khu chế xuất ven biển gắn với phát

triển các khu đô thị ven biển

Trước mắt, tập trung đầu tư phát triển du lịch biển, xây dựng cảng biển, phát triển công nghiệp
đóng tàu, xây dựng đội tàu mạnh, phát triển những ngành dịch vụ mũi nhọn như vận tải biển,
các khu kinh tế ven biển, tạo các điều kiện cần thiết bảo đảm an ninh, an toàn cho những người
dân hoạt động trên biển, đảo, người dân sinh sống ở những vùng thường bị thiên tai, đồng thời
xây dựng các cơ sở bảo vệ môi trường biển.
Tại Đại hội XI của Đảng (2011) , trong chiến lược phát triển kinh tế -xã hội 2011 – 2012, Đảng
xác định: “ Phát triển mạnh kinh tế biển tương xứng với vị thế và tiềm năng biển của nước ta,
gắn phát triển kinh tế biển với bảo đảm quốc phòng an ninh, bảo vệ chủ quyền vùng biển. Phát
triển nhanh một số khu kinh tế, khu công nghiệp ven biển, ưu tiên phát triển các ngành công
nghiệp năng lượng, đóng tàu, xi măng, chế biến thủy sản chất lượng cao...Đẩy nhanh tốc độ đô
thị hóa, tạo thành các trung tâm kinh tế biển mạnh, tạo thế tiến ra biển, gắn với phát triển đa
dạng các ngành dịch vụ xuất, nhập khẩu, du lịch, dịch vụ nghề cá, dịch vụ dầu khí, vận
tải...Phát triển cảng biển, dịch vụ cảng và vận tải biển, sông – biển ; phát triển các đội tàu, công
nghiệp đóng mới và sửa chữa tàu biển...Phát triển kinh tế đảo phù hợp với vị trí, tiềm năng và
lợi thế của từng đảo”.
Giải pháp phát triển kinh tế biển
Để phát triển kinh tế biển cần thực hiện tốt quy hoạch, các chính sách khuyến khích phát triển
kinh tế vùng ven biển. Cụ thể là:
Thực hiện công tác quy hoạch tổng thể phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm quốc phòngan ninh các vùng biển và ven biển
-

Tiến hành quy hoạch các trung tâm phát triển ra biển và các khu vực biển, đảo có khả
năng đột phá trong phát triển kinh tế như Móng Cái, Vân Đồn, Nghi Sơn, Vũng Áng,
Đà Nẵng, Dung Quất – Chu Lai, Vân Phong, Phú Quốc, Côn Đảo, Phú Quý…

-

Công tác quy hoạch phải trên cơ sở của kinh tế thị trường, có tầm nhìn dài hạn, hiện

đại, theo những tiêu chuẩn phù hợp với quốc tế và khu vực. Đồng thời, phải tiến hành
một cách có hiệu lực và hiệu quả công tác quản lý quy hoạch nhằm đảm bảo sự phát
triển hài hoà, bền vững và đúng định hướng.
15


Chương V: Đường lối phát triển kinh tế biển Việt Nam
-

Trong quy hoạch, cần quán triệt quan điểm coi vùng duyên hải gắn với kinh tế biển là
vùng động lực để mở cửa, thúc đẩy phát triển toàn bộ nền kinh tế quốc dân, đẩy mạnh
phát triển những cơ sở công nghiệp chế biến các sản phẩm từ biển.

Chính sách khuyến khích đầu tư phát triển kinh tế ven biển
-

Tập trung đầu tư mạnh cho phát triển kinh tế các tỉnh ven biển, đặc biệt là kết cấu hạ
tầng, các khu công nghiệp, cảng biển, các cơ sở sản xuất. Tập trung đầu tư đủ mức,
đồng bộ và dứt điểm để sớm đưa vào hoạt động, phát huy cao nhất năng lực khai thác
và đạt hiệu quả cao.

-

Đẩy mạnh công tác xã hội hoá đầu tư cho phát triển kinh tế vùng ven biển. Khuyến
khích mạnh các hình thức đầu tư phát triển kinh tế biển, kể cả các công trình thuộc kết
cấu hạ tầng lớn như cảng biển, đường giao thông, các khu đô thị, khu công nghiệp…
của mọi loại hình sở hữu, bao gồm cả hình thức BOT, BT,…

Hình thành các trung tâm kinh tế biển mạnh ở mỗi vùng, miền
-


Ở vùng biển phía Bắc, cùng với việc hợp tác với Trung Quốc xây dựng vành đai kinh tế
Vịnh Bắc Bộ, cần đẩy nhanh tốc độ xây dựng khu kinh tế cửa khẩu Móng Cái, các khu
kinh tế Hải Hà, Vân Đồn, nối với Hạ Long, Hải Phòng và xây dựng tuyến đường cao
tốc ven biển vùng đồng bằng Bắc Bộ, tạo ra một sức bật mới, mạnh mẽ của cả vùng để
kết nối với hai tuyến hành lang cùng đẩy nhanh tốc độ phát triển.

-

Vùng biển miền Trung với điểm nhấn là cảng trung chuyển quốc tế Vân Phong, cùng
với Đà Nẵng, Dung Quất, Chu Lai, Nha Trang… hình thành hệ thống trung tâm phát
triển kinh tế biển mạnh của miền Trung.

-

Vùng biển phía Nam lấy việc phát triển Phú Quốc thành trung tâm giao thương quốc tế,
trở thành trung tâm du lịch sinh thái đảo- biển lớn của cả nước và khu vực để cùng với
Vũng Tàu, Rạch Giá, Trường Sa thành những trung tâm hạt nhân phát triển các lĩnh
vực của vùng liên quan đến biển.

Chính sách khuyến khích người dân ra biển làm kinh tế
-

Thực hiện các chủ trương, biện pháp như đã nêu trong mục 6.2 của phần B. Đồng thời,
cần có các chính sách tạo điều kiện thuận lợi, thu hút mạnh mẽ nhân dân ra làm ăn, sinh
sống lâu dài trên các đảo và lao động dài ngày trên biển, góp phần bảo vệ chủ quyền
biển, đảo của quốc gia.

Chính sách đảm bảo an toàn, an ninh cho các hoạt động kinh tế biển
-


Đầu tư cho hệ thống dự báo thời tiết khí hậu, nhất là bão, sóng thần, hình thành các
trung tâm tránh bão, các trung tâm quan sát và cung cấp thông tin cho người dân hoạt
động trên biển cũng như người dân các tỉnh ven biển.

-

Hình thành lực lượng đủ mạnh để hỗ trợ một cách tích cực, có hiệu quả cao cho ngư
dân khi gặp nạn. Bảo đảm cho mọi lực lượng hoạt động trên biển được an toàn, an ninh.
Đồng thời, cần chú trọng phát triển các hoạt động bảo hiểm cho lĩnh vực kinh tế biển.

-

Đầu tư cho các hoạt động tìm kiếm, cứu nạn trên biển. Phối hợp, kết hợp mọi nguồn lực
để nâng cao hiệu quả, ưu tiên các hoạt động để cứu người bị nạn và bảo vệ môi trường.
Chủ động xây dựng các phương án chuẩn bị sẵn sàng lực lượng hoạt động ứng phó theo
16


Chương V: Đường lối phát triển kinh tế biển Việt Nam
từng khu vực, từng tính chất vụ, việc. Tổ chức thu nhận, xử lý thông tin báo nạn kịp
thời, ưu tiên bảo đảm thông tin cho hoạt động ứng phó, báo cáo kịp thời đến cấp có
thẩm quyền khi xét thấy tình huống vượt quá khả năng của lực lượng ứng cứu. Chỉ huy
thống nhất, phối hợp, hiệp đồng chặt chẽ các lực lượng, phương tiện hoạt động trên
biển tham gia cứu nạn khi có tình huống.
Thành tựu, hạn chế, nguyên nhân
Thành tựu
Đảng và Nhà nước Việt Nam đã đề ra những chủ trương biện pháp quan trọng nhằm quản lý,
bảo vệ, khai thác biển và đạt được một số thành tựu quan trọng. Quy mô kinh tế biển và vùng
ven biển trong những năm gần đây đã tăng lên đáng kể, cơ cấu ngành, nghề chuyển dịch theo

hướng phục vụ cho xuất khẩu. Công tác diều tra cơ bản và quản lý tài nguyên, môi trường biển
được quan tâm hơn và đạt được những kết quả ban đầu. Trong quá trình phát triển kinh tế hình
thành một số trung tâm phát triển để ra biển. Năm 2005, kinh tế biển và vùng ven biển đóng
góp khoảng 48% GDP cả nước, trong đó, riêng kinh tế trên biển chiếm khoảng 22%; các ngành
kinh tế biển quan trọng như dầu khí, hàng hải, thủy sản, du lịch biển đều tăng trưởng với nhịp
độ cao.
Công tác đối ngoại đạt được một số kết quả quan trọng, quốc phòng, an ninh trên biển được
đảm bảo; các lực lượng bảo vệ biển đã thực hiện tốt nhiệm vụ quản lý và bảo vệ chủ quyền
biển, đảo, tạo điều kiện hỗ trợ cho các hoạt động kinh tế trên biển, đảo; ý thức của nhân dân
bảo vệ chủ quyền quốc gia trên biển được nâng lên. Nước ta đã đàm phán giải quyết phân định
ranh giới vùng biển với một số nước có biển trong khu vực.
Trong thời gian qua, dựa trên lợi thế về tài nguyên biển, Đảng và Nhà nước ta đã đề ra những
chủ trương, biện pháp quan trọng để thúc đẩy sự phát triển các lĩnh vực kinh tế biển chủ yếu
của Việt Nam và đã đạt được những thành tựu cơ bản, tạo đà cho các giai đoạn phát triển tiếp
sau. Quy mô kinh tế biển và vùng ven biển tăng lên rõ rệt, có bước phát triển mạnh, đạt tốc độ
tăng trưởng trên 10%. Ngoài các ngành kinh tế biển truyền thống như thủy sản, hàng hải, du
lịch, điều tra cơ bản và nghiên cứu khoa học - công nghệ biển, diêm nghiệp,... vừa qua cơ cấu
ngành, nghề cũng thay đổi cùng với sự xuất hiện ngành/lĩnh vực kinh tế mới. Đáng kể là các
lĩnh vực, như: khai thác dầu khí, kinh tế đảo, kinh tế ven biển, kinh tế bảo tồn, tìm kiếm cứu hộ
và cứu nạn, quản lý nhà nước về biển, lĩnh vực đối ngoại và biên giới lãnh thổ trên biển; chế
biến dầu khí, chế biến thủy sản,...
Ngoài đội tàu, ngành hàng hải đã có hệ thống khoảng 90 cảng biển lớn nhỏ với tổng năng lực
hàng hóa thông qua gần 100 triệu tấn/năm. Các ngành vận tải biển, đóng và sửa chữa tàu biển,
xuất khẩu thuyền viên,... bước đầu cũng đã đóng góp cho sự phát triển chung của đất nước.
Ngành du lịch biển cũng phát triển khá mạnh, hàng năm thu hút khoảng gần 15 triệu lượt
khách, trong đó có hơn 3 triệu khách nước ngoài, bằng 73% số khách du lịch nước ngoài của
cả nước, đạt tốc độ tăng bình quân 13%/năm; giải quyết việc làm cho hơn 15 vạn lao động.
Hoạt động khai thác dầu khí được duy trì tại các mỏ ở thềm lục địa phía nam. Sản lượng dầu
thô khai thác ở nước ta tăng hàng năm 30%. Tuy nhiên, sản lượng khai thác dầu khí trong nước
thời gian tới sẽ chững lại và sẽ giảm đến mức 13 triệu tấn (năm 2025).


17


Chương V: Đường lối phát triển kinh tế biển Việt Nam
Vùng biển và ven biển có đóng góp lớn vào xuất khẩu, thu ngoại tệ, chủ yếu từ lĩnh vực dầu
khí và thủy sản. Các ngành kinh tế có liên quan trực tiếp tới khai thác biển như đóng và sửa
chữa tàu biển, chế biến dầu khí, chế biến thủy, hải sản, thông tin liên lạc,... bước đầu phát triển,
nhưng hiện tại quy mô còn rất nhỏ bé (chỉ chiếm khoảng 2% của kinh tế biển), dự kiến tăng
trong tương lai. Đặc biệt, trong quá trình phát triển kinh tế theo hướng mở, bước đầu đã hình
thành 15 khu kinh tế (KKT) ven biển - là các trung tâm phát triển kinh tế hướng biển (Bảng 1).
Đây là những khu vực phát triển tổng hợp các ngành, nghề biển như hậu cần nghề cá, công
nghiệp gắn với cảng biển và vận tải biển, du lịch biển, đô thị hóa và nghiên cứu khoa học về
biển,... Để tăng cường và tập trung đầu xây dựng các KKT ven biển trọng điểm, tháng 8/2012
Chính phủ đã ra quyết định chọn 5 nhóm KKT ven biển để ưu tiên đầu tư: Nhóm Đình Vũ Cát Hải (Hải Phòng), Nghi Sơn (Thanh Hóa), Vũng Áng (Hà Tĩnh), Chu Lai - Dung Quất
(Quảng Nam - Quảng Ngãi) và Phú Quốc (Kiên Giang).
Ở một số hải đảo, đã có bước phát triển mới, vai trò kinh tế của các đảo tăng lên rõ rệt và tạo ra
một lĩnh vực kinh tế đảo đầy triển vọng. Hiện nay, trong 12 huyện đảo thì 66 đảo có dân sinh
sống với tổng số trên 240.000 người, mật độ dân số trung bình trên các đảo là 95 người/km 2 ,
kết cấu hạ tầng được tăng lên rõ rệt, hình thành hệ thống giao thông trên đảo, nhiều đảo gần bờ
có điện lưới, đảo xa bờ có máy phát điện, điện mặt trời và cơ sở cung cấp nước ngọt. Có nhiều
đảo sẽ phát triển thành những trung tâm kinh tế hướng biển như Vân Đồn, Cát Hải, Côn Đảo,
Phú Quốc,...
Công tác điều tra cơ bản và quản lý tài nguyên, môi trường biển được triển khai định kỳ 5 năm
đã cung cấp những hiểu biết khái quát các đặc trưng về điều kiện tự nhiên và tài nguyên biển.
Đặc biệt, Việt Nam đã chú ý thực hiện các cam kết quốc tế, đẩy mạnh công tác bảo tồn biển,
hướng tới phát triển kinh tế sinh thái biển. Đến nay, khoảng 13/28 vườn quốc gia, 22/55 khu
bảo tồn thiên nhiên, 17/34 khu rừng văn hóa lịch sử và môi trường nằm ở vùng ven biển và
trên các hải đảo ven bờ. Các khu dự trữ sinh quyển thế giới được công nhận đến nay đại đa số
nằm ở vùng bờ biển, như: rừng ngập mặn Cần Giờ, vùng quần đảo Cát Bà, vùng cửa sông

Hồng và sông Cửu Long,… Quy hoạch hệ thống 16 khu bảo tồn biển (KBTB) được Chính phủ
phê duyệt năm 2010. Năm 1994 vịnh Hạ Long được công nhận là Di sản Thiên nhiên Thế giới,
năm 2003 vịnh Nha Trang và năm 2009 vịnh Lăng Cô được công nhận là một trong những
vịnh đẹp của thế giới. Ngoài ra, các khu di sản văn hóa và thiên nhiên thế giới như khu phố cổ
Hội An, khu thành cổ Huế, Thánh địa Mỹ Sơn và động Phong Nha đều nằm ở vùng ven biển.
Du lịch lặn bắt đầu phát triển ở Nha Trang dựa trên cơ sở khai thác các giá trị dịch vụ của HST
biển.
Lĩnh vực quản lý nhà nước về biển và hải đảo mới được thiết lập từ năm 2008. Đây là lĩnh vực
mới tập trung vào quản lý nhà nước tổng hợp và thống nhất đối với biển và hải đảo. Kéo theo
đó, hệ thống quản lý nhà nước về biển và hải đảo ở nước ta đã được hình thành từ Trung ương
xuống địa phương. Nghị định số 25/2009/NĐ-CP được Chính phủ ban hành ngày 06 tháng 3
năm 2009 về quản lý tổng hợp tài nguyên và bảo vệ môi trường biển, hải đảo được xem là văn
bản chính sách đầu tiên đề cập (tuy chưa đầy đủ) đến cách tiếp cận quản lý tổng hợp và thống
nhất về biển và hải đảo. Ngày 02/7/2012, Chủ tịch nước đã ký lệnh Công bố Luật Biển Việt
Nam.
Công tác đối ngoại và biên giới lãnh thổ liên quan đến biển cũng có thể xem là một lĩnh vực
quản lý nhà nước mang tính đặc thù ngành, tạo điều kiện thuận lợi cho phát triển kinh tế biển.
18


Chương V: Đường lối phát triển kinh tế biển Việt Nam
Thời gian vừa qua chúng ta đã ký kết được một số thỏa thuận phân định và hợp tác trên biển
với các nước láng giềng nhằm duy trì hòa bình, ổn định và hợp tác phát triển trong khu vực
Biển Đông. Ngoài ra, Việt Nam cũng tham gia ký kết các văn kiện mang tính chất quốc tế và
khu vực về Biển Đông như Tuyên bố về cách ứng xử trên Biển Đông (DOC), Công ước của
Liên hợp quốc về Luật Biển 1982; Công ước về Tổ chức Hàng hải quốc tế IMO, các công ước
Nghề cá, bảo tồn sinh vật biển; triển khai một số dự án hợp tác song phương và đa phương về
biển với các nước liên quan.
Hạn chế
Nhận thức về vị trí, vai trò của biển trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc của các cấp,

các ngành và nhân dân chưa đầy đủ; cho đến nay, nước ta vẫn chưa có chương trình phát triển
cụ thể, mạnh mẽ để phát huy toàn diện tiềm năng tài nguyên biển. Quy mô kinh tế biển còn
nhỏ bé, chưa tương xứng với tiềm năng; cơ cấu ngành, nghề chưa hợp lý; mới phát triển một
phần ở vùng biển quốc gia, chưa chuẩn bị điều kiện để vươn ra vùng biển quốc tế; phương thức
khai thác kinh tế biển chủ yếu vẫn là sản xuất nhỏ. Công trình hạ tầng kỹ thuật biển còn yếu
kém và chưa đồng bộ, chưa có những cảng biển lớn, năng lực vận tải biển còn nhỏ bé, các
tuyến đường ven biển chưa được xây dựng hoàn chỉnh; chưa có những cơ sở nghiên cứu khoa
học công nghệ biển mạnh và các cơ sở dự báo thiên tai từ biển; một số lĩnh vực xã hội đang
bộc lộ nhiều yếu kém, trình độ dân trí ở nhiều nơi còn thấp; cuộc sống của số đông nhân dân,
nhất là vùng bãi ngang còn nhiều khó khăn và chịu nhiều rủi ro; công tác đối ngoại, quốc
phòng và an ninh liên quan đến biển còn nhiều hạn chế, bất cập.
Như đã phân tích ở các phần trên, biển Việt Nam có tiềm năng to lớn cho phát triển kinh tế, tuy
nhiên chúng ta chưa khai thác biển một cách có hiệu quả. Biển là mênh mộng và rộng lớn,
nhưng hoạt động kinh tế biển nước ta vẫn xoay quanh và bó hẹp ở ven bờ, chưa tham gia hoặc
mở rộng hoạt động ra khỏi hải phận quốc gia và tiến ra “biển lớn”. Giá trị dịch vụ ngoài biên
giới quốc gia (vùng biển quốc tế, hoạt động viễn dương và khai thác đại dương...) của nền kinh
tế biển thế giới chiếm phần rất quan trọng. Theo đánh giá của các nhà hoạch định chính sách,
đối với các nước phát triển, chỉ 1 km biển họ có thể khai thác thu về 100.000 USD, trong khi
Việt Nam chỉ kiếm được 20.000 USD. Sở dĩ có sự chênh lệch lớn như thế là vì các nước phát
triển tập trung khai thác “chức năng biển”, trong khi đó Việt Nam mới tập trung khai thác “giá
trị vật chất biển”. Biển có giá trị vật chất và giá trị chức năng nhưng từ trước đến nay chúng ta
chủ yếu khai thác giá trị vật chất. Thực tế ấy khiến cho chúng ta không những không khai thác
được hết giá trị của biển mà còn dẫn đến hệ quả là sự phát triển của kinh tế biển trong những
năm qua diễn ra một cách tự phát, manh mún, tác động xấu đến tính bền vững của vùng biển
và ven biển nước ta.
Nguyên nhân
Những yếu kém nêu trên, trước hết, là do công tác tuyên truyền, giáo dục để nâng cao nhận
thức của các cấp, các ngành và nhân dân về vị trí, vai trò của biển chưa đầy đủ, nên chưa tích
cực tổ chức triển khai thực hiện tốt các nhiệm vụ liên quan đến biển. Các cơ quan quản lý nhà
nước về biển chưa làm tốt vai trò của mình, nhất là xây dựng chiến lược, hoạch định chính

sách. Vốn đầu tư xây dựng kết cấu hạ tầng biển và phát triển ngành, nghề biển còn ít, chưa đáp

19


Chương V: Đường lối phát triển kinh tế biển Việt Nam
ứng yêu cầu. Hợp tác quốc tế về biển còn nhiều hạn chế, trong khi tranh chấp giữa các nước ở
Biển Đông còn phức tạp.
Theo đánh giá của các chuyên gia của Bộ Tài nguyên và Môi trường, nguyên nhân chính dẫn
đến tình trạng trên là do trình độ kỹ thuật của các ngành kinh tế biển ở nước ta còn rất thấp.
Hầu hết, các ngành, nghề mới được trang bị kỹ thuật, công nghệ thông thường và lạc hậu xa so
với những nước đã có kinh tế biển phát triển. Bên cạnh đó, nền khoa học công nghệ biển nước
ta còn yếu; tiềm lực khoa học công nghệ về biển chưa được xây dựng đủ mức, đủ tầm; công tác
nghiên cứu khoa học biển chưa có quy hoạch, kế hoạch và thiếu sự quản lý chặt chẽ của Nhà
nước; chất lượng nghiên cứu khoa học còn ở mức độ thấp, chưa đủ cơ sở để làm căn cứ xác
định chiến lược phát triển dài hạn và điều chỉnh, bổ sung các chính sách phát triển kinh tế biển.
Thời gian gần đây, môi trường biển và vùng biển ven bờ ở nhiều nơi bị ô nhiễm, đặc biệt ở các
vùng biển tập trung phát triển công nghiệp, vận tải biển và công nghiệp ven bờ. Hiện tượng
đánh bắt hải sản bằng chất nổ, bằng điện vẫn xảy ra, đe dọa sự phát triển bền vững của môi
trường biển.
Tình hình thực tế và kiến nghị
Những chủ trương, biện pháp nêu trên cần được cụ thể hóa trong từng lĩnh vực kinh tế biển.
Trong những năm qua, các lĩnh vực kinh tế biển nước ta đã có bước chuyển biến đáng kể. Cơ
cấu ngành, nghề đang có sự thay đổi lớn. Ngoài các ngành nghề truyền thống, đã xuất hiện
nhiều ngành kinh tế biển gắn với công nghệ - kỹ thuật hiện đại. Tuy vậy, các lĩnh vực kinh tế
biển nhìn chung đang gặp phải không ít vấn đề, và đặc biệt là đang chứa đựng nhiều tiềm năng
phát triển chưa được khai thác. Phần này phân tích khái quát thực trạng của một số lĩnh vực
kinh tế biển quan trọng, từ đó nêu lên các chủ trương, biện pháp nhằm đẩy mạnh sự phát triển
của các lĩnh vực này trong thời gian tới.
Kinh tế hàng hải

Thực trạng
-

Về vận tải biển:

Trong 10 năm qua, đội tàu biển quốc gia Việt Nam đã có những bước phát triển đáng khích lệ,
bình quân tăng gần 10%/năm về số lượng tàu và trên 10%/năm về trọng tải. Theo thống kê sơ
bộ, hiện nay cả nước có trên 1.000 tàu với tổng trọng tải hơn 3,5 triệu DWT. Năng lực vận tải
tăng lên, đồng thời có sự thay đổi cơ bản về cơ cấu, chất lượng đội tàu, tạo thêm thị trường và
trực tiếp tham gia thị trường khu vực, khách hàng nước ngoài đã sử dụng trên 50% năng lực
đội tàu của Việt Nam.
Tuy nhiên, đội tàu của Việt Nam còn tương đối nhỏ bé, đặc biệt là so với các nước trong khu
vực. Thí dụ, Singapore chỉ có khoảng 900 tàu các loại, song tổng trọng tải lên tới 36,39 triệu
DWT; Inđônêsia có 718 tàu với trọng tải 4,3 triệu DWT; thậm chí trọng tải của đội tàu của
Campuchia còn lớn hơn trọng tải đội tàu của nước ta tới gần 1 triệu DWT. Với chiến lược đầu
tư không rõ ràng, manh mún, không bền vững, đội tàu Việt Nam cũng kém đa dạng. Trong khi
thế giới đang ngày càng chú trọng đến việc phát triển các thế hệ tàu biển có sức chở lớn cũng
như các tàu chuyên dụng thì các doanh nghiệp Việt Nam chỉ có phần lớn các tàu vận tải hàng
khô với trọng tải nhỏ, chủ yếu không quá 20.000 tấn. Xu hướng vận tải của thế giới hiện nay là
20


Chương V: Đường lối phát triển kinh tế biển Việt Nam
hàng container, trong khi đội tàu container của Việt Nam chỉ chiếm khoảng 2% số lượng tàu
với 7% số tấn trọng tải. Trong tổng số trên 1.000 tàu của đội tàu quốc gia chỉ có hơn 300 tàu
hoạt động tuyến quốc tế và chủ yếu chỉ làm nhiệm vụ trung chuyển hàng hóa đến các cảng lớn
trong khu vực như Singapore, Malaysia, Hồng Kông, Hàn Quốc để đưa lên tàu lớn đi các các
châu lục khác. Ngay cả nguồn dầu thô xuất khẩu với khối lượng lớn, song đội tàu Việt Nam rất
khó tham gia, phần vì không có tàu chuyên dụng, phần do việc đàm phán để giữ nguồn hàng
khó khăn do không được sự hỗ trợ của chính các doanh nghiệp Việt Nam có nguồn hàng. Tóm

lại, năng lực cạnh tranh của đội tàu biển Việt Nam thấp, không đủ khả năng cạnh tranh trên thị
trường khu vực, thậm chí thua ngay trên sân nhà.
Có nhiều nguyên nhân được nêu ra giải thích thực trạng nêu trên, trong đó phải kể đến những
nguyên nhân chủ yếu sau đây. Thứ nhất, các doanh nghiệp thiếu nguồn hàng chuyên chở cho
nên rất ít doanh nghiệp dám đầu tư mua hoặc đóng tàu lớn. Trong xuất nhập khẩu, các chủ
hàng nội đã quen với tập quán bán FOB tại Việt Nam dẫn tới người mua hàng ở nước ngoài
được "mua tận gốc" và có quyền chỉ định tầu chuyên chở. Mặt khác, các chủ hàng ngoại lại chỉ
thích bán CIF tức là "bán tận ngọn" và giành luôn quyền lựa chọn tàu chuyên chở. Thứ hai,
theo nhận định của Hiệp hội chủ tàu Việt Nam, việc Nhà nước ta cho phép các công ty liên
doanh sản xuất được đầu tư khép kín từ sản xuất, kinh doanh cảng, vận tải biển, đại lý hàng hải
đã làm cho cạnh tranh trong dịch vụ vận tải biển trở nên phức tạp hơn. Thứ ba, việc bảo hộ
ngành đóng tàu trong nước thông qua việc áp dụng thuế nhập khẩu, thuế VAT đối với nhập
khẩu tàu biển từ nước ngoài cũng làm cho các doanh nghiệp vận tải biển khó khăn hơn trong
việc đầu tư tàu, đặc biệt là những tàu lớn, có chất lượng tốt, tuổi tàu thấp. Thứ tư, ngoài đội tàu
thì đội ngũ thuyền viên, quản lý tàu cũng đang là vấn đề làm đau đầu các hãng tàu. Hiện Việt
Nam đang thiếu trầm trọng đội ngũ thuyền viên, đặc biệt là thuyền trưởng, máy trưởng. Để đào
tạo được một người sau khi tốt nghiệp Đại học Hàng hải lên thuyền trưởng, máy trưởng mất
thêm ít nhất 10 năm, tuy mức lương khá cao nhưng do tính chất công việc thường xuyên xa
nhà nên không nhiều người theo đuổi. Chính vì vậy rất nhiều tàu của Việt Nam đang thuê
thuyền trưởng hoặc quản lý là người nước ngoài, và không ít nơi còn cho nước ngoài thuê tàu,
điều này cũng khiến vận tải biển Việt Nam còn “đánh vật” ngay trên sân nhà.
-

Về cảng biển và dịch vụ cảng biển:

Khối lượng hàng hoá thông qua cảng biển Việt Nam tăng nhanh chóng. Tốc độ tăng trưởng
bình quân là 17%/năm. Các cảng lớn như Hải Phòng, Sài Gòn đạt một mức tăng trưởng hành
hoá kỷ lục. Nhưng, nhìn chung các cảng biển vẫn đang ở trong tình trạng kém hiệu quả, thiếu
sức cạnh tranh bởi các lý do: quy mô cảng nhỏ bé, thiết bị xếp dỡ lạc hậu, thiếu cảng nước sâu,
cảng tàu container, những cảng tổng hợp quan trọng đều nằm sâu trong đất liền như Hải Phòng

(30 km), Sài Gòn (90km) luồng lạch hẹp lại bị sa bồi lớn không cho phép các tàu lớn ra vào
cảng, mặt bằng chật hẹp, thiếu hệ thống đường bộ, đường sắt nối vào mạng lưới giao thông
quốc gia.
Xu thế vận tải hiện nay là sử dụng tàu có trọng tải lớn, áp dụng các công nghệ vận tải tiên tiến,
đặc biệt là vận tải đa phương thức. Do vậy, việc xây dựng các cảng nước sâu với trang thiết bị
hiện đại, công nghệ quản lý điều hành tiên tiến là yêu cầu bức xúc. Nhận thức rõ vai trò quan
trọng của hệ thống cảng biển đối với phát triển kinh tế nên trong 10 năm qua Nhà nước đã tập
trung vốn đầu tư cho một số cảng trọng điểm.

21


Chương V: Đường lối phát triển kinh tế biển Việt Nam
Bên cạnh cảng biển, các dịch vụ logistics trong vận tải biển Việt Nam (chuỗi dịch vụ giao nhận
kho vận từ làm các thủ tục giấy tờ, tổ chức vận tải, lưu kho bãi…) cũng kém phát triển. Theo
ước tính, chi phí cho logistics của Việt Nam hàng năm khoảng 8- 12 tỷ USD, ước chiếm
khoảng 15% - 20% GDP của Việt Nam năm 2006, trong đó chi phí cho ngành vận tải khoảng
60%, phần lớn là vận tải biển. Tuy nhiên, phần lớn số lợi nhuận trên đang rơi vào tay các công
ty, tập đoàn nước ngoài. Cả nước hiện có khoảng 600- 800 doanh nghiệp hoạt động trên lĩnh
vực này, nhưng phần đông là nhỏ và rất nhỏ nên hạn chế về vốn, nguồn nhân lực, công nghệ.
Hiện các doanh nghiệp Việt Nam không kết nối được với mạng lưới toàn cầu và chỉ dừng lại ở
nhà cung cấp dịch vụ vệ tinh cho các đối tác nước ngoài có mạng điều hành toàn cầu, tức là chỉ
làm một phần công việc trong chuỗi dịch vụ này như kê khai thủ tục hải quan, thuê kho bãi…
Trong nhiều trường hợp, thay vì liên kết, hợp tác thì các doanh nghiệp Việt Nam lại cạnh tranh
không lành mạnh, làm ăn chụp giựt, phá giá… trong khi chất lượng chưa cao, tự làm yếu nhau
và làm yếu chính mình. Do các doanh nghiệp vốn ít nên tổ chức doanh nghiệp đơn giản, không
chuyên sâu, không có văn phòng đại diện ở các nước khác, không có thông tin, công việc phải
giải quyết thông qua các đại lý của các công ty nước ngoài… Những yếu kém nêu trên góp
phần kìm hãm năng lực cạnh tranh cũng như sự phát triển của kinh tế hàng hải Việt Nam.
Chủ trương, biện pháp phát triển

Để đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế nói chung và vận chuyển hàng hoá nói riêng, trong giai
đoạn đến năm 2020, ngành vận tải biển phải được đầu tư phát triển nhanh và toàn diện cả về hệ
thống cảng biển, đội tàu, công nghiệp đóng mới và sửa chữa tàu biển, dịch vụ cảng biển và
dịch vụ hàng hải… theo hướng công nghiệp hoá, hiện đại hoá với sự tham gia của nhiều thành
phần kinh tế và mở rộng hợp tác với nước ngoài. Cụ thể là:
- Nhanh chóng xây dựng quy hoạch phát triển đội tàu quốc gia hoàn chỉnh, có đủ số lượng và
chất lượng để cạnh tranh với đội tàu nước ngoài. Có những chính sách ưu đãi cho công tác vận
tải nhằm khuyến khích và tạo điều kiện phát triển đội tàu quốc gia. Xây dựng hệ thống dịch vụ
hỗ trợ cho hoạt động hàng hải như tài chính, công nghệ thông tin… Tạo môi trường cạnh tranh
bình đẳng, hoàn thiện hệ thống pháp luật về hàng hải để các doanh nghiệp hình thành và phát
triển, tạo điều kiện hỗ trợ cho các dịch vụ hàng hải đặc biệt như đại lý, giao nhận, ngân hàng…
- Về xây dựng hệ thống cảng biển, trên cơ sở quy hoạch tổng thể phát triển hệ thống cảng biển
Việt Nam đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt, cần thực hiện tốt công tác quản lý quy
hoạch hệ thống cảng biển, tiến hành lập và quy hoạch chi tiết các nhóm cảng quan trọng. Trong
đầu tư cảng, cần tạo liên kết cảng với các hệ thống giao thông mặt đất nhằm tạo thuận lợi nhất
cho khách hàng qua phương thức vận tải đa phương tiện. Vai trò vận tải ven biển cũng ngày
càng tăng đối với hàng rời thông thường và hàng bách hoá. Đầu tư ngắn hạn cho cảng tại các
cảng tổng hợp với mục tiêu nâng cao năng suất cảng, hiện đại hoá những thiết bị dẫn luồng.
Nâng cao chất lượng dịch vụ vận tải trong xếp dỡ, khuyến khích các tàu lớn, hiện đại vào cảng
Việt Nam. Đối với các cảng địa phương và cảng do các Bộ quản lý cần lựa chọn những cảng
có đủ lượng hàng hoá hoạt động có hiệu quả để nâng cấp nhằm phát huy hiệu quả đầu tư.
Đánh bắt, nuôi trồng và chế biến hải sản
Thực trạng
-

Về đánh bắt (khai thác) hải sản:
22


Chương V: Đường lối phát triển kinh tế biển Việt Nam

Đánh bắt hải sản là nghề biển truyền thống có thế mạnh của nước ta, là lực lượng nòng cốt
trong việc thực hiện ba mục tiêu chiến lược phát triển ngành thủy sản Việt Nam, đó là: khai
thác tiềm năng nguồn lợi hải sản tạo sản phẩm cung cấp cho tiêu dùng trong nước và xuất
khẩu; tạo công ăn việc làm, thu nhập, cải thiện đời sống ngư dân các tỉnh ven biển; đảm bảo sự
hiện diện, bảo vệ chủ quyền quốc gia trên các vùng biển. Từ năm 1993, sau khi thuỷ sản được
coi là ngành kinh tế mũi nhọn, nghề đánh bắt thuỷ sản đã có những bước phát triển đáng kể.
Trong giai đoạn 1995-2005, sản lượng thuỷ sản tăng bình quân 7,7%/năm, sản lượng khai thác
tăng bình quân 5%/năm. Đánh bắt hải sản đã tạo việc làm cho hơn 5 vạn lao động đánh cá trực
tiếp và 10 vạn lao động dịch vụ nghề cá. Số lượng tàu thuyền cũng tăng đều đặn qua các năm,
theo thống kê trong khoảng 15 năm (1990 - 2005), tàu cá Việt Nam tăng 4,7 lần về số lượng
(95.000 chiếc năm 2005 so với 41.000 chiếc năm 1990) và 5,7 lần về công suất, bình quân
công suất đã vượt quá 60 CV/tàu (so với công suất bình quân 18 CV/tàu năm 1991 và 44
CV/tàu năm 2000). Tuy nhiên, nghề khai thác hải sản của Việt Nam đang đứng trước không ít
khó khăn và bất cập.
Sự dễ dãi tiếp cận khai thác nguồn lợi hải sản, những bất cập trong quản lý, kiểm soát khai thác
và những hạn chế về tài chính, đội tàu cá Việt Nam được đầu tư phát triển theo phong trào,
thiếu quy hoạch, tập trung tăng về công suất máy đẩy và tăng về số lượng dẫn đến, sau gần vài
thập kỷ tập trung khai thác, nguồn lợi hải sản đã có những biến động đáng kể về mật độ sản
lượng, chủng loài, kích thước… đặc biệt vùng biển ven bờ, tập trung trên 80% tổng số phương
tiện nghề cá, sản lượng khai thác hằng năm chiếm từ 70 -80% tổng sản lượng hải sản của cả
nước. Ba ngư trường trọng điểm là Hải Phòng-Quảng Ninh, Ninh Thuận-Bình Thuận và Cà
Mau-Kiên Giang, những khu vực tập trung trên 50% tổng số phương tiện nghề cá tham gia
đánh bắt hàng năm, qua kết quả khảo sát, mật độ sản lượng đều giảm. Cùng với những thay đổi
về sản lượng, chủng loài hải sản cũng biến động đáng kể về mật độ, kích cỡ và ngày càng có
nhiều loài trở thành quý hiếm, có nguy cơ tuyệt chủng. Sự thay đổi trên là nguyên nhân giảm
năng suất, sản lượng khai thác của nhiều nhóm nghề (khai thác cá nổi nhỏ ven bờ, cá đáy, câu
cá rạn…), đồng thời tăng thời gian khai thác thực tế trên biển, thời gian tìm kiếm ngư trường,
chi phí, giá thành sản phẩm… Thống kê gần đây cho thấy dấu hiệu dư thừa cục bộ phương tiện
đánh bắt hải sản đã xuất hiện, công suất huy động tàu tham gia đánh bắt giảm dần, có tàu chỉ
huy động khoảng 50% thời gian hoạt dộng (khai thác cá nổi, tôm biển…)

-

Về nuôi trồng hải sản:

Bên cạnh đánh bắt hải sản, nuôi trồng hải sản cũng có nhiều tiềm năng và lợi thế. Tính trên
phạm vi cả nước, diện tích có khả năng nuôi trồng hải sản trên biển gồm hơn 400.000 ha vùng
vịnh và đầm phá; nhiều vùng biển có điều kiện phát triển như Quảng Ninh - Hải Phòng hơn
200.000 ha, khu vực ven biển miền trung từ Thừa Thiên - Huế đến Bà Rịa - Vũng Tàu hơn
41.000 ha, khu vực Ðông và Tây Nam Bộ có hơn 62.000 ha, vịnh Văn Phong tỉnh Khánh Hòa
20.000 ha... Giống loài thủy sản nuôi phong phú, đối tượng nuôi chủ yếu là tôm hùm, cá song,
cá giò, cá cam, cá hồng, cá đù đỏ, cua, ghẹ, hải sâm, bào ngư, nuôi trai lấy ngọc, nuôi ngao,
nghêu, hầu, trồng rong sụn, nuôi sứa đỏ và san hô...
Trước tình trạng nguồn lợi hải sản đang suy kiệt, ngư dân đã chuyển từ khai thác sang nuôi
trồng thủy sản ở biển với nhiều hình thức đa dạng. Nhà nước đã ban hành các chính sách
khuyến khích và tạo điều kiện thuận lợi cho các tổ chức, hộ gia đình, cá nhân thuộc các thành
phần kinh tế trong nước và nước ngoài đầu tư vào lĩnh vực nuôi trồng hải sản trên biển và hải
23


Chương V: Đường lối phát triển kinh tế biển Việt Nam
đảo. Nhà nước phân cấp cho UBND các tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương giao, cho thuê
đất và mặt nước biển cho tổ chức, cá nhân, hộ gia đình có nhu cầu sử dụng mặt nước biển, đất
trên đảo để nuôi trồng hải sản, tạo điều kiện để nhà đầu tư tự quản lý đất mặt nước, yên tâm
đầu tư phát triển sản xuất. Nhà nước đã đầu tư và hỗ trợ đầu tư cho quy hoạch nuôi hải sản trên
biển, hải đảo; cho nhập khẩu giống gốc một số loài đặc sản sạch bệnh có giá trị kinh tế cao,
quý hiếm và kỹ thuật sản xuất giống nhân tạo đòi hỏi công nghệ sản xuất cao và nuôi thương
phẩm hải sản trên biển và hải đảo; đào tạo đội ngũ cán bộ khoa học kỹ thuật; ưu tiên bố trí kinh
phí cho công tác khuyến ngư nuôi hải sản; hỗ trợ các dự án xây dựng cơ sở hạ tầng thiết yếu
của các vùng nuôi hải sản biển. Ngân hàng chính sách, các tổ chức tín dụng đã đáp ứng kịp
thời nhu cầu vay vốn của các tổ chức, cá nhân, hộ gia đình có đủ điều kiện vay vốn nuôi trồng

hải sản trên biển và hải đảo. Các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương có nhiều biện pháp hỗ
trợ lãi suất vốn vay, ưu tiên bố trí nguồn vốn cho vay của Quỹ quốc gia về việc làm cho các dự
án nuôi trồng hải sản khả thi.
Kết quả là, trong những năm qua, nuôi trồng hải sản đã phát triển khá mạnh ở nhiều địa
phương trên cả nước. Thí dụ, chỉ tính riêng hình thức nuôi lồng bè, trong giai đoạn 2001-2004,
tổng số lồng bè nuôi hải sản trên biển đã tăng lên hơn 1,6 lần. Năm 2001, tổng số lồng bè nuôi
trên biển là 23.989 chiếc, trong đó số lồng nuôi tôm hùm là 19.912 chiếc, nuôi cá biển là 4.077
chiếc. Năm 2004 tổng số lồng bè nuôi tôm, cá trên biển đã tăng đến 38.965 lồng, trong đó số
lồng nuôi tôm hùm là 30.115 lồng, nuôi cá là 8.850 lồng. Sản lượng nuôi lồng bè nước mặn
năm 2001 chỉ đạt 2.635 tấn, năm 2004 đạt hơn 10.000 tấn. Thủy sản nuôi trên biển có chất
lượng và giá trị hàng hóa cao, có thị trường tiêu thụ rộng mở, được khách hàng thế giới ưa
thích. Vì vậy, hải sản nuôi trên biển có đóng góp quan trọng cho xuất khẩu của nước ta. Bên
cạnh nuôi trồng hải sản tiêu thụ trong nước và xuất khẩu, nước ta cũng đã sản xuất được giống
một số loài như cá giò, cá song chấm nâu, cá sú chấm (cá Hồng Mỹ), cá vược, bào ngư, ốc
hương, cua... và chuyển giao công nghệ sản xuất giống và nuôi thương phẩm cho nhiều địa
phương phát triển sản xuất.
Việc phát triển nuôi trồng hải sản trên biển và hải đảo giúp các tổ chức, giúp người dân có cơ
hội đầu tư phát triển, góp phần điều chỉnh nghề khai thác ven bờ bằng phương tiện thủ công
sang nuôi trồng thủy sản biển (nhất là người dân ở các xã nghèo vùng bãi ngang ven biển, hải
đảo), bảo vệ và phát triển được nguồn lợi thủy sản. Nuôi trồng thủy sản biển còn giúp người
dân có điều kiện tăng thu nhập, xóa đói, giảm nghèo, thay đổi cơ cấu kinh tế; góp phần bảo vệ
an ninh vùng biển và hải đảo. Ngành thủy sản dự kiến đến năm 2010 nuôi cá biển ở nước ta
ước đạt khoảng 200.000 tấn, nuôi nhuyễn thể đạt 380.000 tấn, rong biển đạt 50.000 tấn khô,
đuổi kịp và vượt các nước tiên tiến trong khu vực và vùng lãnh thổ về trình độ nuôi hải sản trên
biển.
Tuy nhiên, nuôi trồng hải sản nước ta hiện nay mới tập trung vào một số doanh nghiệp, xí
nghiệp liên doanh và các hộ có vốn lớn, sản xuất mang tính tự phát ở một số vùng ven biển;
còn đại bộ phận người dân ven biển chưa có sự hiểu biết và điều kiện tham gia nuôi trồng hải
sản trên biển. Việc sử dụng diện tích mặt nước biển để nuôi hải sản chưa đáng kể, việc giao,
cho thuê mặt nước biển còn nhiều bất cập, sản lượng nuôi chưa nhiều, giống loài thủy sản tham

gia sản xuất còn ít, giá trị kim ngạch xuất khẩu so với tiềm năng hiện có còn thấp. Chính sách
khuyến khích đầu tư, phát triển công nghệ và xây dựng cơ sở hạ tầng hầu như chưa có gì đáng
kể để phục vụ yêu cầu sản xuất, đã làm hạn chế phát triển nuôi trồng thủy sản trên biển và hải
đảo.
24


Chương V: Đường lối phát triển kinh tế biển Việt Nam
-

Về chế biến hải sản:

Chiến lược biển đến năm 2020 đã đặt ra mục tiêu Việt Nam trở thành quốc gia mạnh về biển,
làm giàu từ biển trên cơ sở phát huy mọi tiềm năng từ biển, phát triển toàn diện các ngành nghề
biển với cơ cấu phong phú, hiện đại, tạo ra tốc độ phát triển nhanh, bền vững, hiệu quả cao với
tầm nhìn dài hạn. Ngành chế biến thủy sản cũng sẽ phát huy đầy đủ vị trí, vai trò của mình, tạo
động lực thúc đẩy các ngành khác cùng phát triển.
Chủ trương, biện pháp phát triển
-

Tiến hành nghiên cứu, đánh giá đầy đủ về sự phát triển của lĩnh vực khai thác hải sản,
nâng cấp thông tin về nguồn lợi hải sản, nhất là nguồn xa bờ, từ đó đổi mới phương
thức tổ chức sản xuất, tiếp cận công nghệ khai thác tiên tiến, đưa các đội tàu cá vươn ra
khai thác xa bờ. Tiến hành cơ cấu lại đội tàu khai thác hải sản xa bờ theo phương pháp
đánh bắt phù hợp nhất với cơ cấu đội tàu và hiện trạng của nguồn lợi hải sản xa bờ, đạt
được mục tiêu sản lượng khai thác bền vững.

-

Tiến hành quy hoạch xây dựng và phát triển cơ sở hạ tầng phục vụ cho khai thác, nuôi

trồng và chế biến hải sản. Cụ thể là:

-

Hoàn chỉnh các cụm bến cảng hải sản trên các cửa sông, cửa lạch có điều kiện tự nhiên
thuận lợi, có năng lực khai thác lớn; từng bước nâng cấp và củng cố các bến cá nhân
dân, tạo điều kiện cho nghề cá nhân dân với số lượng tàu thuyền ít, qui mô nghề nghiệp
nhỏ nhằm cải thiện điều kiện sản xuất, an toàn tàu thuyền ở vùng trú đậu, bố trí hậu cần
tương ứng.

-

Xây dựng một hệ thống chợ hải sản ở các vùng trọng điểm nghề hải sản có qui mô công
nghiệp kết hợp với việc phát triển hệ thống chế biến sản phẩm hoặc hình thành các
trung tâm tiêu thụ sản phẩm lớn của các vùng nuôi tập trung và các trung tâm đô thị
lớn.

-

Xây dựng các khu vực tránh trú bão cho ngư dân, đặc biệt những vùng có gió bão lớn
từ Nam Trung Bộ trở ra Bắc và những tỉnh có mật độ tàu thuyền đánh cá cao.

-

Xây dựng các công trình cung cấp, dẫn nước, bảo vệ vùng nuôi cho các vùng nuôi tôm
công nghiệp. Xây dựng hệ thống thuỷ lợi để cải tạo các vùng nuôi nhằm nâng cấp các
công trình thoát nước và xử lý nước thải cho các vùng nuôi thuỷ sản đặc biệt, những
vùng nuôi tôm sú tập trung, các vùng nuôi cá lồng bè.

-


Xây dựng các công trình cung cấp điện hạ thế, hệ thống đường giao thông tiếp cận với
các vùng nuôi tập trung (trên 50 ha).

-

Tiến hành quy hoạch phát triển hệ thống dịch vụ đóng và sửa tàu thuyền: tập trung nâng
cấp và hoàn thiện mạng lưới dịch vụ cơ khí phục vụ thuỷ sản nhằm nâng cao năng lực
chế tạo phụ tùng, phụ kiện và năng lực cung ứng các dịch vụ kỹ thuật bảo dưỡng, bảo
hành và cung ứng thiết bị cơ khí thuỷ sản. Hệ thống cơ sở vật chất gồm các cơ sở tại
hai thành phố lớn là Hải Phòng và thành phố Hồ Chí Minh; các cơ sở đóng sửa tàu
thuyền hiện có tại các địa phương được khuyến khích hoạt động theo Luật Doanh
nghiệp để phục vụ đội tàu thuyền vỏ gỗ cỡ vừa và nhỏ.

-

Thực hiện các chính sách khuyến khích nuôi trồng hải sản, hoàn thiện việc xây dựng
quy hoạch chi tiết phát triển các vùng nuôi hải sản tập trung và thiết kế các vùng nuôi
25