Khoá luận tốt nghiệp

Phan Thị Xuyên - K30D - Văn
Mở đầu

1. Lí do chọn đề tài.
1.1. Lí do khoa học.
Alecxandrơ Xecgâyevich Puskin (1799 - 1837) là nhà cải cách vĩ đại của văn học
Nga. Ông đợc coi là: "Một hiện tợng đặc biệt, và có thể nói là hiện tợng duy nhất của tinh
thần Nga" (Gôgôl); là ngời khơi dòng nguồn mạch cho văn chơng Nga chảy mãi. Sáng tác
của Puskin nh: " một đại dơng mênh mông tiếp nớc của trăm sông ngàn suối tới đẫm cho
cánh đồng văn học Nga phì nhiêu trong suốt hơn hai thế kỉ qua" (Nguyễn Hải Hà). Với vai
trò là "khởi đầu của mọi khởi đầu" (Gorki), Puskin đã từng bớc đa nền văn học Nga sánh
ngang với các cờng quốc năm châu và đa nền văn học Nga "thực sự thành một trong những
nền văn học kì diệu của nhân loại" (Đỗ Hồng Chung).
Puskin để lại một sự nghiệp sáng tác đồ sộ. Đó là gần 900 bài thơ trữ tình đằm
thắm, nồng nàn; những thiên trờng ca hùng tráng, trí tuệ; những vở kịch lịch sử xuất sắc;
những áng văn xuôi với nhiều đề tài mới mẻ; thiên tiểu thuyết Epghênhi Ônhêghin đợc
xem là:"Bộ bách khoa toàn th về cuộc sống Nga đầu thế kỉ XIX" (Biêlinxki). Và đặc biệt,
một trong những thể loại thu hút đợc số đông độc giả đó là những truyện ngắn súc tích, gọn
gàng. Thể loại này có vai trò quan trọng. Nó đánh dấu vai trò của Puskin trong việc sáng
tạo ra ngôn ngữ Nga mới; "giải thoát ngôn ngữ Nga khỏi ảnh hởng của tiếng Pháp, tiếng
Đức; đặt nền móng cho văn xuôi Nga hiện đại" (Gorki).
Một trong những yếu tố chủ yếu và đặc biệt quan trọng tạo nên sự hấp dẫn trong những
truyện ngắn của Puskin đó là cốt truyện. Nghệ thuật xây dựng cốt truyện của Puskin đạt tới độ
chuẩn mực. Theo chúng tôi, nghiên cứu vấn đề này sẽ giúp bạn đọc chỉ ra một trong những phơng
diện đặc sắc của nghệ thuật truyện ngắn Puskin.
1.2. Lí do s phạm.
Tác phẩm của Puskin từ nhiều năm đã đợc đa vào chơng trình giảng dạy và học tập
ở bậc trung học, trong đó có các tác phẩm nh: Tôi yêu em, Con đầm Pích. Đề tài của
chúng tôi ít nhiều đề cập đến những truyện ngắn của Puskin trong chơng trình giảng dạy.

Nghiên cứu vấn đề này, chúng tôi hi vọng rằng sẽ tạo ra cái nhìn sâu sắc, toàn diện hơn về
các tác phẩm của Puskin, từ đó giúp các giáo viên tơng lai có phơng pháp giảng dạy tốt hơn
cho học sinh.
Chính vì những lí do nói trên, chúng tôi quyết định chọn đề tài:

Nghệ thuật xây dựng cốt truyện trong truyện ngắn của A.X.Puskin

1


Khoá luận tốt nghiệp

Phan Thị Xuyên - K30D - Văn

"Nghệ thuật xây dựng cốt truyện trong truyện ngắn của A.X. Puskin"
2. Lịch sử vấn đề.
Nhắc đến Puskin ngời ta không khỏi trầm trồ, ngỡng mộ. Vì "Puskin thuộc về
những hiện tợng vĩnh viễn sống" (Biêlinxki). Sự nghiệp sáng tác cũng nh tác phẩm của ông
để lại là minh chứng rõ ràng nhất cho điều đó. Nó có sức vang động mạnh mẽ trong lòng
bạn đọc.
Từ khi Puskin xuất hiện trên văn đàn văn học Nga thì không chỉ các nhà văn Nga
mà các nhà văn trên thế giới đều biết đến ông. Họ đi sâu tìm tòi, nghiên cứu về Puskin. Qua
tìm hiểu một số sách dịch của các tác giả, chúng tôi nhận thấy:
ở Việt Nam, truyện ngắn của Puskin có sức lôi cuốn mạnh mẽ đối với các nhà
nghiên cứu, phê bình, trong đó phải kể đến một số tên tuổi nh: Nguyễn Hải Hà, Đỗ Hồng
Chung, Nguyễn Kim Đính, Lu Văn Bổng, Đào Tuấn ảnh....
Nguyễn Hải Hà trong giáo trình "Lịch sử văn học Nga thế kỉ XIX" đã giành nhiều trang
viết về truyện ngắn của Puskin. Tác giả của cuốn sách đã đề cập đến một vài nét đặc sắc về phơng diện nội dung và nghệ thuật trong Tập truyện ngắn của ông Ben-kin. Tác giả viết: "Đây
là tác phẩm văn xuôi hiện thực Nga đầu tiên đợc xuất bản ở Nga vào năm 1831. Thấm nhuần
tính chất nhân đạo, truyện "Ngời coi trạm" đã phá vở ảnh hởng của loại truyện ngắn tình cảm

kiểu "Cô Li-da đáng thơng". Puskin đem những con ngời thực, những bức tranh sinh hoạt, vui sớng, đau buồn, cụ thể của đời để thay thế hình ảnh những con ngời lí tởng của các truyện ngắn
theo chủ nghĩa tình cảm. Tính nhân đạo sâu sắc của Puskin đối lập với những cảm xúc dễ dãi
trong các truyện tình cảm. Trong "Tập truyện ngắn của ông Ben - kin", Puskin cũng lên tiếng
chống khuôn sáo lãng mạng chủ nghĩa trong văn xuôi Nga. Kết thúc truyện "Phát súng", "Bão
tuyết" đã phá bỏ lối kết thúc võ đoán mang chất bi kịch rẻ tiền nh thờng thấy trong các tác phẩm
lãng mạn" [11, 87]. Tác giả cũng khẳng định vai trò của Puskin: "Đứng về mặt nghệ thuật mà
xét, Puskin đã đa vào văn học Nga phơng pháp sáng tác mới, phơng pháp sáng tác hiện thực"
[11, 95].
Trong cuốn sách "Lịch sử văn học Nga", Tác giả Đỗ Hồng Chung đã giành nhiều
trang viết khẳng định vai trò to lớn của Puskin và tác phẩm của nhà văn. Đồng thời, Đỗ
Hồng Chung cũng có nhận định khái quát về các truyện ngắn của Puskin. Ông viết: "Mỗi
truyện ngắn của Puskin đúng là ngắn, ngắn về hình thức, ngôn từ nhng không ngắn về nội
dung " [6, 99].

Nghệ thuật xây dựng cốt truyện trong truyện ngắn của A.X.Puskin

2


Khoá luận tốt nghiệp

Phan Thị Xuyên - K30D - Văn

Trong cuốn "Puskin - Nhà thơ Nga vĩ đại", Đỗ Hồng Chung giành hẳn một chơng
cho lĩnh vực văn xuôi của Puskin, trong đó có đề cập tới một số truyện ngắn tiêu biểu của
nhà văn. Nhận xét về Tập truyện ngắn của ông Ben-kin, Đỗ Hồng Chung cho rằng:
"Tập truyện là kết quả một quá trình tìm tòi nhằm tái hiện cuộc sống Nga đúng nh nó có, tập
truyện xác nhận khuynh hớng dân chủ hoá đề tài, dân chủ hoá nhân vật của nhà văn" [7, 149].
Bên cạnh đó, Đỗ Hồng Chung cũng nhận xét về phơng diện cốt truyện trong các truyện ngắn
của Puskin. Tác giả khái quát: "Những truyện ngắn của Puskin là "những truyện có cốt truyện"

với "cách kể gọn ghẽ, không có chi tiết thừa, giản dị trong sáng" [7, 145].
Nguyễn Kim Đính trong bài viết "Puskin - Khởi điểm của văn xuôi hiện thực Nga
thế kỉ XIX" đã tập trung làm rõ vai trò khởi điểm của Puskin trong lĩnh vực văn xuôi. Văn
xuôi của Puskin có tác dụng mở đầu cho hàng loạt tác phẩm của các nhà văn Nga sau
Puskin. Nguyễn Kim Đính viết: "Văn xuôi Puskin đã dự báo cho đại ngàn truyện, tiểu
thuyết Nga sau này" [15, 38]. Đồng thời, tác giả bài viết còn nhấn mạnh phơng châm sáng
tác hàng đầu trong lĩnh vực văn xuôi cũng nh truyện ngắn của Puskin là :"chính xác và
ngắn gọn" [15, 42].
Lu Văn Bổng trong bài "Truyện con đầm Pích của A.Puskin đã cho rằng một
trong những kiểu cốt truyện chính trong truyện ngắn của Puskin là cốt truyện hoang đờng,
kì ảo. Kiểu cốt truyện này có trong tác phẩm "Con đầm pích" và một số truyện ngắn khác.
Lu Văn Bổng viết: "Một trong những di chúc đạo đức mà ngời đặt nền móng cho chủ nghĩa
hiện thực Nga để lại cho hậu thế là thể loại truyện ngắn hiện thực mang sắc thái huyền
hoặc - thể loại của "ông chủ hiệu đám ma", "Con đầm pích"..." [15, 105].
Nhân dịp kỉ niệm 200 năm ngày sinh thiên tài A.X Puskin, Đào Tuấn nh viết bài
"Puskin và Gogol ha i kiểu sáng tác trong văn học Nga" , trong đó tác giả phân tích hai
kiểu sáng tác khác nhau của Puskin và Gôgôl. Ngoài ra trong bài viết, tác giả còn nói về
quan điểm nghệ thuật của Puskin đợc phản ánh qua mỗi tác phẩm của nhà văn. Ông viết:
"Sáng tác của Puskin là cơ sở để ông đa ra quan điểm nổi tiếng, cha ai vợt qua, về cảm
hứng sáng tạo nghệ thuật (pathos)" [15, 139].
ở Nga, Puskin có một sức cuốn hút lạ kì đối với giới nghiên cứu phê bình, trong đó
phải kể đến những tên tuổi nh: N.Gôgôl, M.Gorki, A.Platonov...
N.V.Gôgôl trong bài "Đôi lời về Puskin" có đánh giá rất cao về Puskin và sáng tác
của ông. Gôgôl cho rằng: "Tên tuổi của Puskin dờng nh tích điện. Chỉ cần một kẻ vô danh

Nghệ thuật xây dựng cốt truyện trong truyện ngắn của A.X.Puskin

3



Khoá luận tốt nghiệp

Phan Thị Xuyên - K30D - Văn

nào đó mợn tên tuổi ông, lập tức nó đợc truyền đi khắp nơi" [15,284]. Gôgôl đã đánh giá
cao ảnh hởng của Puskin đối với lịch sử phát triển của văn học nhân loại. Về sự nghịêp của
Puskin, Gôgôl nhận xét: "Sáng tác của Puskin, nơi tràn ngập hơi thở của thiên nhiên Nga,
cũng bình lặng, yên ổn nh thiên nhiên Nga vậy" [15,287]. Đặc biệt trong bài viết, Gôgôl
còn phát hiện ra tài năng bậc thầy của Puskin trong việc sử dụng từ ngữ. Ông viết: "Những
hình dung từ của Puskin chính xác, rõ ràng và mạnh bạo, nhiều khi thay thế cả đoạn miêu
tả; ngòi bút của ông bay lợn" [15,285].
M.Gorki không chỉ là một cây bút lãng mạn có sức rung cảm mạnh mẽ mà ông còn
là một cây bút hiện thực lỗi lạc. Trong bài viết: "Về Puskin", Gorki đã khẳng định vai trò
ảnh hởng to lớn của Puskin đối với các nhà văn Nga. Ông viết: "Không có Puskin thì trong
một thời gian dài sẽ không có đợc Gôgôl, Turghenev, Doxtoievxki - tất cả những con ngời
Nga này đều công nhận Puskin là vị thuỷ tổ tinh thần của mình" [15,339]. Về phơng diện
truyện ngắn, Gorki đánh giá rất cao Puskin. Ông cho rằng: "Những truyện ngắn Con đầm
pích, Dubrovxki, Ngời coi trạm và một số truyện ngắn khác đã đặt nền móng cho văn xuôi
Nga hiện đại, mạnh dạn đa vào văn học những đề tài mới, và trong khi giải thoát ngôn ngữ
Nga ra khỏi ảnh hởng của tiếng Pháp, tiếng Đức, đồng thời cũng giải thoát nền văn học ra
khỏi chủ nghĩa duy cảm nhạt nhẽo mà những tác giả trớc Puskin đều mắc phải. Ngoài ra
Puskin cũng là ngời đặt nền tảng cho sự hoà hợp giữa chủ nghĩa lãng mạng và chủ nghĩa
hiện thực, sự hoà hợp mà cho đến nay vẫn là đặc trng tiêu biểu của nền văn học Nga, làm
cho nó có một âm hởng riêng, một diện mạo riêng" [15, 340].
A. Platonov trong bài "Puskin và Gorki" cũng đánh giá rất cao về Puskin và phơng
diện nội dung trong sáng tác của ông. A. Platonov khẳng định: "Những gì đã có trớc
Puskin chỉ là cái bên ngoài, là hiện tợng cá biệt, thì sau ông đã trở thành tâm hồn, tình
cảm, sự gắn bó của trái tim và trí óc" [15, 356]. Ông cũng nói rõ nội dung cốt truyện của
Puskin: "Thể hiện một cách thú vị điều bí mật của nhân dân, điều mà họ giữ gìn che dấu,
có thể là vô thức, khỏi những kẻ hành hạ độc ác. Điều bí ẩn ấy dờng nh chính là con ngời

khốn khổ, kẻ nô lệ, ngời tiểu thị dân, viên chức nhỏ, phụ nữ vô gia c - không sống nổi trên
thế giới này: đói rét, bệnh tật, không hi vọng, buồn chán, nhng con ngời ta vẫn sống, những
kẻ mà số phận đã đợc định đoạt đó đã không đầu hàng; hơn thế nữa, quần chúng nhân dân
những ngời bị bức màn dối trá, huyễn hoặc của lịch sử che mắt, các số phận câm lặng và
bí ẩn đã kiên nhẫn và nghiêm túc tồn tại - tất cả những con ngời ấy, thì ra, có một khả
năng phát triển vô tận" [15, 357].

Nghệ thuật xây dựng cốt truyện trong truyện ngắn của A.X.Puskin

4


Khoá luận tốt nghiệp

Phan Thị Xuyên - K30D - Văn

Nh vậy, qua việc khảo sát tình hình nghiên cứu về Puskin ở Nga và Việt Nam, chúng tôi
thấy có rất nhiều công trình, bài viết nghiên cứu khá công phu. Các công trình, bài viết này, đã ít
nhiều đề cập tới khía cạnh này hay khía cạnh khác của phơng diện cốt truyện trong truyện ngắn của
Puskin. Nghiên cứu đề tài này, chúng tôi hy vọng giúp ngời đọc có cái nhìn hệ thống, toàn diện hơn
về nghệ thuật xây dựng cốt truyện trong truyện ngắn của Puskin.
3. Đối tợng, phạm vi, nhiệm vụ nghiên cứu.
Đối tợng mà chúng tôi nghiên cứu gồm 7 truyện ngắn của Puskin. Đó là các truyện
sau:
STT

Tên truyện

Năm sáng tác


1

Phát súng

1830

2

Bão tuyết

1830

3

Ông chủ hiệu đám ma

1830

4

Ngời coi trạm

1830

5

Cô tiểu th nông dân

1830


6

Rôxlapliep

1831

7

Con đầm pích

1833

Phạm vi nghiên cứu của chúng tôi là khai thác những kiểu cốt truyện chính trong
truyện ngắn của Puskin, từ đó chỉ ra những nét đặc sắc trong nghệ thuật xây dựng cốt
truyện của truyện ngắn Puskin, đồng thời khẳng định vai trò "khởi điểm" của Puskin trong
lĩnh vực văn xuôi.
4. Phơng pháp nghiên cứu.
Để thực hiện nghiên cứu đề tài này, chúng tôi sử dụng một số phơng pháp sau:
Phơng pháp thống kê.
Phơng pháp phân tích, so sánh.
Phơng pháp tiếp cận xã hội, lịch sử.
Phơng pháp nghiên cứu thi pháp học.
5. Cấu trúc đề tài.
Ngoài phần mở đầu và phần kết luận, nội dung khoá luận tốt nghiệp của chúng tôi
đợc triển khai theo hai chơng:
Chơng 1: Những kiểu cốt truyện chính trong truyện ngắn của A.X.Puskin.

Nghệ thuật xây dựng cốt truyện trong truyện ngắn của A.X.Puskin

5



Khoá luận tốt nghiệp

Phan Thị Xuyên - K30D - Văn

Chơng 2: Nghệ thuật xây dựng cốt truyện trong truyện ngắn của A.X.Puskin.
Cuối cùng là danh mục các tài liệu tham khảo.

Nghệ thuật xây dựng cốt truyện trong truyện ngắn của A.X.Puskin

6


Khoá luận tốt nghiệp

Phan Thị Xuyên - K30D - Văn

Chơng 1
Những kiểu cốt truyện chính trong truyện ngắn của
A.X.Puskin

1.1. Khái niệm cốt truyện.
Nói đến tác phẩm tự sự, ngời ta không thể không nhắc đến một thành phần có vai
trò quan trọng thiết yếu đó là cốt truyện. Từ xa xa, tác phẩm tự sự truyền thống rất coi
trọng vai trò của cốt truyện. Đến đầu thế kỉ XX, vai trò của cốt truyện trong tác phẩm tự
sự có xu hớng giảm đi. Thế nhng cho đến nay nhiều nhà nghiên cứu, phê bình vẫn khẳng
định rằng cốt truyện lúc nào cũng giữ vai trò quan trọng.
Truyện ngắn là một thể loại tự sự cỡ nhỏ. Nếu nh trong tác phẩm tự sự, cốt truyện
có vai trò quan trọng thì trong một truyện ngắn nó càng có một vai trò quan trọng hơn. Vì

đặc trng của thể loại, truyện ngắn thờng tự giới hạn trong không gian - thời gian nhất
định. Cốt truyện có chức năng giúp chúng ta nhận ra những vấn đề của cuộc sống và con
ngời, từ đó giúp bạn đọc nhận thức, rút ra bài học cho bản thân.
Khái niệm cốt truyện đợc rất nhiều nhà nghiên cứu, phê bình quan tâm. Qua tìm
hiểu một số sách lí luận văn học, từ điển... chúng tôi xin đ a ra một số khái niệm về cốt
truyện nh sau:
Trong "Từ điển tiếng Việt" (Viện ngôn ngữ học): "Cốt truyện là hệ thống sự kiện
làm nòng cốt cho sự diễn biến các mối quan hệ và sự phát triển tính cách của nhân vật
trong tác phẩm văn học loại tự sự" [26, 213].
Theo "Từ điển thuật ngữ văn học" (Lê Bá Hán, Trần Đình Sử...) thì cốt truyện là:
"Hệ thống sự kiện cụ thể, đợc tổ chức theo yêu cầu t tởng và nghệ thuật nhất định, tạo
thành một bộ phận cơ bản, quan trọng nhất trong hình thức động của tác phẩm văn học
thuộc loại tự sự và kịch" [12, 88].
Trong cuốn "150 thuật ngữ văn học" (Lại Nguyên Ân), thuật ngữ cốt truyện đợc
hiểu là: Sự phát triển hành động; tiến trình các sự việc, các biến cố trong tác phẩm tự sự
và kịch, đôi khi cả trong tác phẩm trữ tình" [3, 113].

Nghệ thuật xây dựng cốt truyện trong truyện ngắn của A.X.Puskin

7


Khoá luận tốt nghiệp

Phan Thị Xuyên - K30D - Văn

Qua một số định nghĩa trên, ta thấy cốt truyện có thể đợc hiểu ở hai phơng diện
gắn bó hữu cơ: một mặt cốt truyện là phơng diện bộc lộ tính cách nhân vật, nhờ cốt
truyện nhà văn thể hiện sự tác động qua lại giữa các tính cách. Mặt khác, cốt truyện là
phơng tiện để nhà văn tái hiện các xung đột xã hội.

Sách "Lí luận văn học" (Hà Minh Đức) cũng định nghĩa về cốt truyện và khái
quát cách hiểu về cốt truyện ở hai phơng diện trên: "Cốt truyện là một hệ thống các sự
kiện phản ánh những diễn biến của cuộc sống và nhất là các xung đột xã hội một cách
nghệ thuật, qua đó có các tính cách hình thành và phát triển trong những mối quan hệ
qua lại của chúng nhằm làm sáng tỏ và t tởng tác phẩm" [9, 137].
Trong cuốn "Bàn về văn học", Gorki đã khẳng định: "Vai trò của cốt truyện là
những mối liên hê, những mâu thuẫn, những thiện cảm và ác cảm, nói chung là những
mối quan hệ qua lại của con ngời lịch sử phát triển và tổ chức của tính cách này hay tính
cách khác".
Nh vậy, qua định nghĩa của Gorki ta có thể thấy cốt truyện một mặt là ph ơng tiện
để bộc lộ tính cách, để thể hiện những thuộc tính của tính cách đó, nh ng mặt khác nó là
phạm vi của các biến cố lịch sử cụ thể, chỉ trong các biến cố lịch sử cụ thể nhất định đó
các mối thiện cảm và ác cảm, hay nói chung các mối quan hệ của con ng ời mới đợc bộc
lộ. Cũng qua định nghĩa của Gorki, cốt truyện là một hệ thống các biến cố trong tác
phẩm, đồng thời là phơng tiện để nhà văn tái hiện những mâu thuẫn và xung đột xã hội,
vạch ra những hậu quả của những xung đột đó qua số phận của các nhân vật. Hay nói
khác đi, chính là dựa vào những hậu quả đó mà chúng ta xét đoán về những mâu thuẫn và
xung đột ẩn sau chúng. Nhng những xung đột này trong tác phẩm lại hiện ra nh những
xung đột có tính nghệ thuật tức là những biến cố thuộc về những cá nhân riêng biệt trong
đời sống cá nhân của con ngời.
Pospêlôp trong "Dẫn luận nghiên cứu văn học" đã khẳng định rằng: "Các cốt
truyện đợc hình thành chủ yếu là nhờ các hành động của nhân vật" . Ông cũng chỉ ra rằng
trong văn học có nhiều kiểu cốt truyện. Trong một số trờng hợp cốt truyện đợc xây dựng
trên cơ sở miêu tả các hành động dứt khoát của nhân vật, trên các thời điểm "nút" b ớc
ngoặt trong cuộc đời nhân vật. Sự vận động của hành động đó chủ yếu xảy ra ở bên ngoài.
ở một số trờng hợp khác thì các sự kiện xuất hiện với t cách là nguyên nhân của các suy
nghĩ, cảm xúc của các nhân vật. Hay nói khác đi, sự vận động của các hành động đó chủ
yếu xảy ra ở bên trong. Trong tiến trình sự kiện, cái bị thay đổi không hẳn là tình trạng
của nhân vật mà chủ yếu là trạng thái tâm lí của chúng.


Nghệ thuật xây dựng cốt truyện trong truyện ngắn của A.X.Puskin

8


Khoá luận tốt nghiệp

Phan Thị Xuyên - K30D - Văn

1.2. Những kiểu cốt truyện chính trong truyện ngắn của A.X.Puskin.
Để lôi cuốn ngời đọc, các nhà viết truyện ngắn thờng lựa chọn cho mình một cách
viết và một kiểu cốt truyện riêng. Họ có thể lựa chọn những kiểu cốt truyện giật gân, gay
cấn hay hết sức đơn giản, bình thờng. Puskin cũng vậy nhà văn lựa chọn cho truyện ngắn
của mình những kiểu cốt truyện đặc sắc. Đọc truyện ngắn của Puskin xong, ngời đọc ngỡ
ngàng bởi: "Từng từ của ông, từng cảnh ông miêu tả, giống nh những đợt sóng đập vào
tâm hồn ta, làm cho nó trở lên trong sáng rồi lại vút đi, đ ờng nét mà nó đa vào trong ta
khép lại và lớn dần lên" [18, 136]. Với phơng châm sáng tác "cụ thể, chính xác, khách
quan", Puskin đã tái hiện đầy đủ, phong phú cuộc sống của các tầng lớp nhân dân Nga.
Qua ngòi bút của "nhà văn thực tại" và sử dụng một số kiểu cốt truyện một cách sinh
động, Puskin đã tạo nên những truyện ngắn hấp dẫn, độc đáo, mới mẻ và lâu bền trong
tâm trí của ngời đọc. Dù viết về bất cứ tầng lớp ngời nào: vơng công, quý tộc, hay nông
dân đi nữa, Puskin luôn thể hiện cái nhìn dân chủ, bình đẳng nh ng hết sức chân thực rõ
nét. Viết về các tầng lớp nhân dân Nga, Puskin thể hiện cái nhìn rất thấu đáo. Đúng nh
Secnsepxki nhận xét : "Puskin là ngời đầu tiên miêu tả những phong tục Nga và cuộc
sống của các tầng lớp nhân dân Nga khác nhau với một sự chính xác lạ th ờng và sâu
sắc" [6, 97].
Dựa vào những kiểu cốt truyện của Puskin, nhà văn Sêkhôp đã kế thừa và sáng tạo
ra một số kiểu cốt truyện trong truyện ngắn của mình .Nếu nh ở giai đoạn trớc, Sêkhôp
chọn những kiểu cốt truyện sắc nhọn nhng càng về sau truyện của ông càng đợc đơn giản
hoá. Nó đơn giản tới mức có ngời cho rằng truyện của ông không có cốt truyện. Đọc

truyện ngắn của Sêkhôp xong, độc giả "không thể nắm bắt đợc, hình dung ra đợc diện
mạo cụ thể, nhng nó luôn ở đó ám ảnh họ hoặc bất ngờ hiện lên rõ hơn rồi tan biến".
Khảo sát 7 truyện ngắn của A.X.Puskin, chúng tôi nhận thấy có 4 kiểu cốt truyện
chính. Đó là: cốt truyện lịch sử, cốt truyện đời thờng, cốt truyện tâm lí và cốt truyện
hoang đờng, kì ảo. Tuy nhiên sự phân chia thành những kiểu cốt truyện đó chỉ mang tính
chất tơng đối. Thực ra, trong bất kì truyện ngắn nào của Puskin đều có sự đan xen giữa
các kiểu cốt truyện đó và với tần số xuất hiện là khác nhau.
1.2.1. Cốt truyện lịch sử.

Nghệ thuật xây dựng cốt truyện trong truyện ngắn của A.X.Puskin

9


Khoá luận tốt nghiệp

Phan Thị Xuyên - K30D - Văn

Puskin sinh trởng vào một thời đại có nhiều biến cố lịch sử lớn lao làm rung
chuyển cả đất nớc. Những biến cố đó có ảnh hởng sâu sắc đến cuộc đời và sự nghiệp sáng
tác của Puskin, đặc biệt là trong lĩnh vực truyện ngắn. Những truyện ngắn của Puskin in
đậm những biến cố lịch sử. Chính vì vậy đã hình thành nên kiểu cốt truyện lịch sử trong
sáng tác của ông. Kiểu cốt truyện này đợc dựng nên không phải từ những yếu tố của cuộc
sống thờng nhật hàng ngày mà chủ yếu dựa trên những sự kiện lịch sử. Không phải ngẫu
nhiên những yếu tố của các sự kiện lịch sử đó đi vào trang văn của Puskin mà ông phải
trực tiếp là ngời chứng kiến sự thay đổi của đất nớc, rồi nghiền ngẫm phác hoạ nên những
truyện ngắn lịch sử sâu sắc. Qua kiểu cốt truyện lịch sử, Puskin nhằm tái hiện chân thực
lịch sử của nớc Nga, đồng thời nó là phơng tiện để nhà văn gửi gắm t tởng trớc hiện tại
của mình vào trong tác phẩm.
Đọc truyện ngắn của Puskin, ngời đọc sẽ có một hình dung chính xác, chân thực

nhất về hiện thực xã hội Nga lúc bấy giờ; biết đợc các sự kiện lớn của đất nớc Nga; hiểu
sự tác động của các biến cố đến cuộc sống và con ngời. Không phải sự tiếp nhận lịch sử
chỉ trong thời đại của Puskin mà trong bất cứ thời đại nào, đất n ớc nào, trong bất cứ độc
giả nào cũng có thể tiếp nhận lịch sử một cách nhanh nhất khi đọc các truyện ngắn của
Puskin. Tác phẩm của Puskin mãi mãi in đậm trong tâm trí của ngời Nga nói riêng, trong
lòng độc giả trên thế giới nói chung.
Trong truyện ngắn Roxlapliep, Puskin sử dụng sự kiện để xây dựng tác phẩm.
Đúng nh Đỗ Hồng Chung nhận xét: Puskin viết truyện ngắn Roxlapliep theo quan điểm
lịch sử đún đắn[7,137]. Ngay cả Puskin cũng phải thừa nhận: Đọc Roxlapliep tôi hết
sức kinh ngạc nhận thấy rằng cốt truyện dựa trên một sự việc có thật mà tôi đợc biết quá
rõ.
Qua kiểu cốt truyện lịch sử trong truyện ngắn "Rôxlapliép", Puskin đã thể hiện đợc tinh thần yêu nớc chống xâm lợc của thời đại, khai thác và diễn tả sinh động những
mâu thuẫn của đời sống Nga trớc sự thử thách quyết định của lịch sử. Đồng thời cũng thể
hiện đợc mâu thuẫn của dân tộc và quân xâm lợc, mâu thuẫn trong nội bộ nớc Nga, giữa
chủ nghĩa yêu nớc chân chính, tinh thần anh hùng của nhân dân và thái độ hời hợt, bàng
quan, tâm lý cầu an, nô lệ của giới quý tộc thợng lu, mâu thuẫn giữa tự do và chuyên chế,
những lực lợng đấu tranh cho tự do ở Nga và ở Pháp đối lập với Napôlêông độc tài.
Cụ thể sự kiện lịch sử trong truyện là cuộc chiến tranh 1812. Puskin đã nêu rất
chính xác diễn biến xã hội của nớc Nga trớc chiến tranh và trong chiến tranh.

Nghệ thuật xây dựng cốt truyện trong truyện ngắn của A.X.Puskin

10


Khoá luận tốt nghiệp

Phan Thị Xuyên - K30D - Văn

Trớc chiến tranh những ngời yêu nớc thờng bắt chớc phong cách Pháp ở thời Lu-i

XV. Lòng yêu nớc đợc xem nh một thói huyênh hoang dởm đời. Những kẻ tài trí thời ấy
thờng ca ngợi Napôlêông một cách say sa, bái phục Napôlêông nh thần thánh và luôn
luôn giễu cợt những thất bại của nớc Nga. Những ngời đứng ra bênh vực Tổ quốc thì lại
ngây ngô. Họ chế giễu một cách khá buồn cời và họ không hề có ảnh hởng gì cả. Lòng
yêu nớc của họ chỉ thể hiện lên án sử dụng tiếng Pháp là cùng. Thanh niên thì th ờng có
giọng khinh thờng hay thờ ơ với bất cứ cái gì của nớc Nga và vừa đùa vừa tiên đoán
những chuyện không đâu về chiến tranh.
Trong chiến tranh, Nớc Nga trở lên náo động. Quần chúng nhân dân thì hừng hực
sát khí. Những kẻ hay cợt nhả trong giới thợng lu đã bớt khua môi múa mép; các cô các
bà cứ hốt hoảng cả lên. Những ngời trớc kia mạt sát tiếng Pháp thì nay xuất hiện đông
đúc trong những nhà ái quốc: ngời thì đổ thuốc lá ra khỏi hộp, một mực chỉ hít thuốc lá
Nga mà thôi; ngời thì đốt hàng chục cuốn sách Pháp. Mọi ngời hối hận vì đã dùng tiếng
Pháp. Họ bắt đầu thuyết giáo về chiến tranh nhân dân trong khi sửa soạn về miền nông
thôn ở lâu dài.
Qua việc miêu tả chân thực hai sự kiện trên, Puskin cho chúng ta thấy xã hội của
nớc Nga trớc chiến tranh là một xã hội thối nát; trong chiến tranh lại xuất hiện những ngời yêu nớc dởm đời, đồng thời nêu cao tinh thần chiến đấu của nhân dân Nga.
Nhân vật đại diện cho lòng yêu nớc trong nhân dân là Pôlina - một cô gái trẻ.
Trong khi mọi ngời có những hành động yêu nớc dởm đời thì Pôlina có thái độ khinh bỉ
và khiêu khích: "Trên các phố bên bờ đầm Prexnia nàng cố ý nói tiếng Pháp; khi ngồi ở
bàn ăn, trớc mặt gia nhân nàng cố tình cãi lại những lời huyênh hoang về lòng ái quốc,
cố tình nói đến quân số hùng hậu của Napôlêông, đến tài thao lợc xuất chúng của y".
Pôlina đã bắt đầu có cái nhìn chính xác về cuộc chiến tranh và con ng ời. Nàng căm ghét
thực trạng của xã hội thối nát, khinh bỉ những con ngời yêu nớc dởm đời, chê bai những
chàng trai ba hoa khoác lác. Ngợc lại, Pôlina đứng về phía nhân dân. Nàng ca ngợi tinh
thần yêu nớc của họ. Nàng kính phục những ngời yêu nớc chân chính nh M-me de Stael.
Lòng yêu nớc của nàng toả sáng: Cô gái ấy càng đẹp đẽ vì dám nghĩ những điều họ
không dám nghĩ,dám làm những việc họ không dám làm ,vì cô là ngời yêu nớc chân
chính[7,137].
Qua truyện ngắn "Rôxlapliép", Puskin cho chúng ta thấy rất nhiều điều, gợi ra
rất nhiều liên tởng về nớc Nga, ngời Nga năm 1812 và sẽ còn đặt ra với mọi thời đại, nhất

là những thời đại bão táp.

Nghệ thuật xây dựng cốt truyện trong truyện ngắn của A.X.Puskin

11


Khoá luận tốt nghiệp

Phan Thị Xuyên - K30D - Văn

Trong truyện ngắn "Bão tuyết" của Puskin, nhà văn miêu tả đợc cả cảnh khải hoàn
chiến thắng để xác định không gian, thời gian cụ thể lịch sử cho câu chuyện. Tác giả
miêu tả cảnh chiến tranh kết thúc nh sau: "Các trung đoàn của chúng ta từ ngoại quốc
trở về. Nhân dân xô ra đờng đón. Âm nhạc cử những bài mới thu lợm đợc từ trong chiến
tranh: "Vive - Henri - quatre", những bài Valx vùng Tivol, những khúc điệu trích trong
nhạc kịch Giocond. Các sĩ quan khi nhập ngũ là những thanh niên mới lớn, giờ đây trở về
đã trởng thành trong chinh chiến, ngực đầy huân chơng. Quân lính trong khi chuyện trò
vui vẻ với nhau thỉnh thoảng lại chêm vào những từ tiếng Đức hay tiếng Pháp. Thật là
một thời đại đáng ghi nhớ! Một thời đại vinh quang và phấn khởi! Nói đến hai tiếng "Tổ
quốc" trái tim ngời Nga mạnh mẽ xúc động biết bao! Những giọt lệ tái hợp sao mà đằm
thắm! Trong chúng ta lòng tự hào dân tộc và tình yêu đối với Nga hoàng chan hoà mật
thiết đến nhờng nào. Đối với hoàng đế, giờ phút này cũng thật là tuyệt diệu" [16, 104].
Qua đoạn miêu tả ở trên, Puskin cho chúng ta hiểu thêm về không khí chiến thắng
ở nớc Nga trong cuộc chiến tranh 1812. Nhân dân Nga là những ngời đấu tranh kiên cờng
bất khuất. Khi chiến thắng, không một lời văn nào có thể diễn tả đợc niềm vui sớng và
lòng tự hào về đất nớc của họ. Chỉ bằng một đoạn miêu tả ngắn nhng Puskin đã gây sự
chú ý của bạn đọc về sự kiện của câu chuyện. Sự kiện chính này là hoàn cảnh của câu
chuyện. Trong không khí hoà bình, những ngời sống sót họ đợc gặp lại ngời thân, những
ngời yêu nhau tìm về bên nhau. Cuối cùng câu chuyện là cảnh xum họp của Maria

Gavrilovna và Burmin.
Nh vậy, qua kiểu cốt truyện lịch sử trong hai truyện ngắn Roxlapliep và Bão
tuyết , Puskin đã thể hiện quan điểm lịch sử của mình về chiến tranh nhân dân. Quan
điểm này đợc các nhà văn hậu sinh sau ông kế thừa và phát huy nh L.Tônxtôi,
M.Sôlôkhôp để xây dựng nên những kiệt tác bất hủ Chiến tranh và hoà bình , Sông
Đông êm đềm . Đúng nh Nguyễn Hải Hà nhận xét: Tác phẩm cha viết xong nhng
Puskin đã góp phần chuẩn bị cho cuôn tiểu thuyết chiến tranh va hoà bình của L.Tônxtôi
sau này.[11,102].

1.2.2. Cốt truyện đời thờng.
Puskin - "nhà văn thực tại" đã mạnh dạn đa vào văn học Nga những đề tài mới. Ông viết
về hiện thực cuộc sống "đúng nh nó có", nói hộ nhân dân những điều mà trớc kia họ

Nghệ thuật xây dựng cốt truyện trong truyện ngắn của A.X.Puskin

12


Khoá luận tốt nghiệp

Phan Thị Xuyên - K30D - Văn

không dám nói hoặc kiêng dè không nói vì sợ hãi. Puskin sáng tác không phải để thể hiện
tài năng mà ông viết với niềm đam mê nhiệt huyết và bức xúc nói lên những hiện thực xã
hội với đầy biến động. Chính vì lẽ đó Puskin không hề trau chuốt cuộc sống, không thi vị
hoá ngôn từ, không lí tởng hoá các nhân vật mà ông viết về cuộc sống với những thực
trạng của nó bằng những ngôn từ rõ ràng. Thế giới nhân vật trong tác phẩm của ông
không phải là những vị anh hùng xuất chúng có những phẩm chất lí t ởng mà là những ngời tiểu thơng, tiểu chủ, tiểu viên chức, nông dân, tất cả những con ngời nhỏ bé có chức tớc
nhỏ bé, địa vị nhỏ bé, tài sản nhỏ bé với nhiều vẻ ngẫu nhiên. Đó chính là những con ngời nhỏ bé trong xã hội.
Có thể nói, Puskin là ngời đầu tiên miêu tả những sinh hoạt, phong tục của những

con ngời "thấp cổ bé họng" trong xã hội. Đề tài này về sau cũng đợc các nhà văn Nga nh
Lecmôntôp, Gôgôl, Sêkhôp... quan tâm. Khai thác ở phơng diện này, Puskin chủ yếu đề
cập tới những khía cạnh của cuộc sống thờng nhật hàng ngày. Chính vì thế, trong truyện
ngắn của Puskin có thêm kiểu cốt truyện đời thờng .
Với kiểu cốt truyện này, Puskin đã đa những cái vụn vặt, những cái đời thờng của
cuộc sống hàng ngày vào trong tác phẩm của mình biến nó thành những thông điệp nghệ
thuật thể hiện quan điểm của nhà văn về cuộc sống và con ngời. Ông quan tâm phản ánh
xã hội qua những con ngời nhỏ bé với những công việc cụ thể và tâm lí vốn có.
Kiểu cốt truyện đời thờng trong truyện ngắn của Puskin chiếm một số lợng lớn,
trong đó tiêu biểu là một số tác phẩm nh :"Ông chủ hiệu đám ma", "Ngời coi trạm",
"Con đầm Pích".
Trong truyện "Ông chủ hiệu đám ma", yếu tố đời thờng mà Puskin miêu tả chính
là công việc làm ăn của bác chủ hiệu đám ma và tâm trạng phù hợp với cái nghề của ông.
Chỉ nhìn những đồ "vặt vãnh" khi chuyển sang nhà mới của bác cũng đủ biết cuộc sống
của bác bấp bênh, nghèo khó đến nhờng nào. Nếu có tiền bác đã sắm con ngựa khác để
chở đồ. Nhng vì dùng một món tiền khá lớn vào việc mua nhà nên bác bất lực. Bác đành
phải chở đồ trên chiếc "xe đòn" và "cặp ngựa gầy còm ì ạch kéo". Mặt hàng để bán của
bác là những cỗ quan tài, áo quan. Công việc của bác cứ lên xuống thất thờng. Trời nắng
thì không sao chứ trời ma thì áo quan, mũ tang bác cho đám thuê sẽ ớt hết. Vì cuộc sống
bấp bênh nên bác không có tiền sắm những mặt hàng chất lợng nh những bạn đồng
nghiệp mà phải tậu những bộ quần áo, mũ quan rẻ tiền. Những đồ đó mà gặp trời m a thì
sẽ "nhăn nhúm" và "quăn cả lên". Một thực trạng đối với bác lúc này là: "Bác thấy trớc
những phí tổn nhng không thể nào tránh khỏi".

Nghệ thuật xây dựng cốt truyện trong truyện ngắn của A.X.Puskin

13


Khoá luận tốt nghiệp


Phan Thị Xuyên - K30D - Văn

Cùng cảnh ngộ với bác là đám thợ thủ công ngời Đức. Công việc của họ cũng bất
thờng không lờng trớc. Đỗ Hồng Chung có phân tích rõ ràng về bữa tiệc mừng của ngời
thợ đánh giầy và cảnh ngộ chung của những ngời thợ. Ông viết: "Đám thợ thủ công Đức
cũng cùng cảnh ngộ. Bữa tiệc mừng "đám cới bạc" gồm toàn các bác thợ cả, thợ phó, thợ
giầy, thợ may thêm bác hàng bánh. Toàn bạn làm ăn. Có đợc một viên chức ngời Nga
duy nhất thì cũng là một viên chức xoàng, là bác gác trạm kiểm soát, chức t ớc nhỏ mọn,
đã 25 năm đi đi lại lại tay cầm lỡi tầm sét, mình mặc áo giáp, cạnh cái trạm gác màu
xám với những cây cột sơn trắng " [7, 149]. Hay chứng kiến cuộc trò chuyện giữa bác
chủ hiệu đám ma và ngời thợ đánh giầy chúng ta thấy rõ hơn công việc kiếm sống của
ngời thợ đánh giầy:
Bác chủ hiệu đám ma mời ngời thợ giầy ngồi xuống uống trà: Nhờ tính tình cởi
mở của Gotlib Sulx nên chẳng mấy chốc họ đã chuyện trò thân mật với nhau. Adrian hỏi:
- Dạo này bác buôn bán ra sao?
Sulx đáp:
- Ôi chà chà, cũng nhì nhằng vậy thôi".
Nh vậy, qua việc khai thác những yếu tố của cuộc sống đời thờng, Puskin cho
chúng ta thấy công việc kiếm sống của bác chủ hiệu nói riêng, của những ngời thợ nói
chung. Đó là những công việc "bấp bênh", "nhỏ bé" trong xã hội.
Tác phẩm "Ngời coi trạm" là truyện ngắn có kiểu cốt truyện đời thờng. Trong
truyện này, Puskin đã miêu tả chi tiết nghề coi trạm bị ngời ta khinh bỉ nh thế nào, đồng
thời cũng nói lên nỗi khổ tâm của con ngời nhỏ bé trớc cảnh đàn áp của kẻ trên nên phải:
"cắn răng chịu đựng . Puskin đề cập đến vị trí của ngời coi trạm nh sau: "Đó là kẻ bị
đày ải ở bậc thang thứ mời bốn, may lắm cũng chỉ nhờ vào thứ bậc ấy mà thoát khỏi
những cái đấm đá, những không phải lúc nào cũng thoát đ ợc đâu". Đây là cái nghề có thể
xem nh đợc xếp vào bậc thang cuối cùng của ngạch viên chức. Ngời coi trạm cả đêm lẫn
ngày chẳng lúc nào đợc yên: "Mọi nỗi bực tức chất chứa trong cuộc hành trình buồn
chán của mình, lữ hành đều chút cả lên đầu ngời coi trạm. Trời xấu, đờng xá ghập

ghềnh, ngời đánh xe cứng đầu cứng cổ, lũ ngựa không chịu kéo - tất cả đều là lỗi của ngời coi trạm". Chỉ qua một vài yếu tố chân thực, Puskin cho chúng ta hình dung rõ nét về
nỗi khổ của con ngời khi phải làm một công việc đáng nguyền rủa.

Nghệ thuật xây dựng cốt truyện trong truyện ngắn của A.X.Puskin

14


Khoá luận tốt nghiệp

Phan Thị Xuyên - K30D - Văn

Tiêu biểu cho ngời làm nghề này có bác Xamxon Vrin. Bác đã bị ngời ta hắt hủi,
coi rẻ, thậm chí còn bị kẻ trên doạ đánh đập và cớp đi cô con gái - ngời thân duy nhất của
bác. Xamxon Vrin hiểu đợc cảnh ngộ thấp mọn của mình nên không dám lên tiếng,
không dám chống cự lại. Đỗ Hồng Chung có nhận xét về nhân vật. Ông viết: "Bác có là
ngời cha đi nữa thì bác vẫn là "con ngời nhỏ bé" chẳng biết kêu ai" [6, 153]. Chúng ta
thấy Puskin là ngời miêu tả rất chân thực, cụ thể công việc, số phận của những "con ngời
nhỏ bé" trong xã hội. Họ không dám nói những điều đang nghĩ, không hành động chống
lại những điều mà họ cho là sai trái. Puskin là ngời đầu tiên thấu hiểu và thông cảm với
thân phận của họ. Đồng thời qua cảnh ngộ đó, Puskin muốn tố cáo xã hội thối nát đè bẹp
lên quyền lợi của con ngời.
Có thể nói Puskin là ngời đầu tiên khám phá và miêu tả số phận của những con
ngời nhỏ bé trong văn học Nga.Đề tài này về sau đã đ ợc Gôgôl, Đôxtôiepxki và hàng
loạt các nhà văn khác kế thừa và phát triển. Trong truyện ngắn xuất sắc "Chiếc áo
khoác" của Gôgôl có thể coi Akaki Akakiêvich là bản sao của Xamxon Vrin. Gôgôl đã
miêu tả nhân vật chính trong truyện là Akaki, một viên chức nghèo, địa vị thấp kém, sống
độc thân, đơn điệu, lặng lẽ, mòn mỏi trong một căn phòng rẻ tiền nhiều năm. Akaki ớc
muốn có một chiếc áo khoác. Để thực hiện đợc ớc muốn, Akaki phải ăn dè tiêu xẻn, dành
dụm và cuối cùng cũng mua đợc chiếc áo khoác. Nhng mới chỉ mặc đợc hai lần bác đã bị

ngời ta cớp mất. Tiếc chiếc áo quý báu của mình, bác chạy vạy kêu cầu cửa quan, nh ng
chỉ nhận đợc sự chế nhạo, xua đuổi. Đau khổ, bị cảm lạnh Akaki lâm bệnh rồi qua đời.
Với đề tài "con ngời nhỏ bé", tác giả Sêkhốp cũng đã

phát hiện cuộc

sống hiện tại hiện ra với tất cả tính dở dang không thể hoàn tất, với tất cả sự ngổn ngang
bề bộn của trăm ngàn số phận chồng chéo lên nhau. Họ luôn sống trong không khí tù
đọng, nhàm chán và tẻ ngắt.
Truyện ngắn của Sêkhốp xuất hiện sau truyện ngắn của Puskin. Bởi lẽ Puskin
chính là ngời đi trớc khơi dòng cho chủ nghĩa hiện thực Nga phát triển. Ông chính là
thiên tài mở đầu cho thể loại truyện ngắn nói riêng, thể loại văn xuôi nói chung. Gôgôl và
Sêkhốp là thế hệ kế tục sau Puskin. Chính vì vậy trong sáng tác của hai nhà văn này đều
chịu ảnh hởng từ Puskin.
Nh vậy, qua kiểu cốt truyện đời thờng, Puskin đã làm rõ những vấn đề bức bách
của tầng lớp nhân dân Nga, tiêu biểu là cảnh sống ngột ngạt, tù túng của những "con ngời
nhỏ bé". Những câu chuyện đời thờng này chính là bức tranh xã hội hiện thực Nga thu
nhỏ.

Nghệ thuật xây dựng cốt truyện trong truyện ngắn của A.X.Puskin

15


Khoá luận tốt nghiệp

Phan Thị Xuyên - K30D - Văn

1.2.3. Cốt truyện tâm lí.
Puskin không chỉ tái hiện chân thực cuộc sống của con ngời mà ông còn phác hoạ

thành công hiện thực tâm lí bên trong của con ngời. Vì vậy trong truyện của Puskin có
thêm một kiểu cốt truyện nữa đó là cốt truyện tâm lí. Kiểu cốt truyện này khai thác dòng
cảm xúc, suy nghĩ của con ngời là chủ yếu. Qua kiểu cốt truyện tâm lí, Puskin từng bớc
khám phá tính cách của con ngời, mối quan hệ của con ngời trong xã hội. ở kiểu cốt
truyện này, gần nh các sự kiện, hành động, biến cố là không xuất hiện. Hoặc nếu có đi
chăng nữa thì chúng chỉ đơn giản là những tiền đề, những nguyên cớ để nhân vật bộc lộ
cảm xúc, tâm lí của mình. Đỗ Hồng Chung có nhận xét về vai trò thể hiện tâm lí nhân vật
của Puskin, ông viết: "Puskin quả là một nhà tâm lí" [7, 142].
Tiêu biểu cho kiểu cốt truyện này là những tác phẩm "Con đầm pích ", "Ông
chủ hiệu đám ma".
Trong truyện ngắn "Con đầm pích" Puskin đã khai thác những suy nghĩ của
Ghecman trớc ba con bài bí mật" . Puskin thể hiện tâm trạng nhân vật dới dạng ý nghĩ.
Hay nói khác đi đó chính là độc thoại nội tâm.
Theo "Từ điển thuật ngữ văn học" (Lê Bá Hán, Trần Đình Sử...): "Độc thoại nội
tâm là phát ngôn của nhân vật nói với chính mình, thể hiện quá trình tâm lí nội tâm, mô
tả hoạt động cảm xúc, suy nghĩ của con ngời trong dòng chảy trực tiếp của nó".
Với hình thức này, Puskin đã miêu tả diễn biến tâm lí của Ghecman một cách rõ
ràng nhất.
Ghecman là con một ngời Đức đến lập nghiệp ở Nga. Cha anh để lại cho anh một
cái vốn nhỏ nhng anh cơng quyết giữ cho đời mình khôn dám tiêu hoang phí vì không
muốn lệ thuộc ai. Nhìn bề ngoài Ghecman có vẻ lành tính, nh ng bên trong lại chứa đựng
một dục vọng mạnh mẽ. Anh có tính "máu mê cờ bạc" nhng cha bao giờ đánh. Một hôm,
Ghecman nghe đợc bí mật "ba con bài" của bá tớc. Câu chuyện đó đập mạnh vào trí tởng
tợng của anh. Trong lúc dạo chơi anh đã triền miên suy nghĩ: "Giá bà bá tớc ấy truyền
cho ta cái bí quyết kia nhỉ! Giá bà ấy vui lòng chỉ bảo cho ta ba con bài ăn tiền ấy nhỉ!
Việc gì không thử cầu may một chuyến xem sao. Ta phải tìm cách để đợc giới thiệu với
bà ta, ta phải tranh thủ lòng tin của bà ta, nếu cần, phải trở thành tình nhân của bà ta...
Nhng làm những việc đó phải có đủ thời giờ mới đợc, bà ta đã tám mơi bảy tuổi rồi còn

Nghệ thuật xây dựng cốt truyện trong truyện ngắn của A.X.Puskin


16


Khoá luận tốt nghiệp

Phan Thị Xuyên - K30D - Văn

gì nữa! Có thể là trong tuần này, có thể là vài ngày nữa, bà ấy chết thì làm thế nào... Vả
lại ngay cả câu chuyện này... liệu có tin đợc không? Không tiết kiệm, điều độ, chăm làm,
- đó mới là ba con bài ăn tiền của ta! Chính ba con bài ấy sẽ giúp ta tăng gấp ba, gấp
bảy vốn liếng của ta. Chính ba con bài đó sẽ đảm bảo cho đời sống của ta nhàn hạ,
không phải phụ thuộc vào ai".
Diễn biến tâm lí trên cho thấy Ghecman đang bị chi phối bởi t tởng làm giàu bằng
"ba con bài bí mật". Để làm đợc điều đó, Ghecman nghĩ ra thủ đoạn cần thực hiện. Giữa
mục đích làm giàu đó với việc sẽ an phận cùng số tài sản nhỏ nhoi của mình khiến
Ghecman lại chìm đắm trong những suy nghĩ : "Ba - bảy - xì không ra khỏi đầu óc hắn
nữa, và luôn luôn mấp máy trên miệng hắn. Gặp một cô thiếu nữ trên đờng phố, hắn cũng
lẩm bẩm: "Một thân hình xinh đẹp làm sao! Trông cô thật giống một con "ba cơ". Ng ời
ta hỏi giờ hắn thì hắn trả lời: "Bảy chuồn kém một khắc". Tất cả những ng ời to béo mà
hắn trông thấy đều nhắc hắn nhớ đến con xì. Ba - bảy - xì theo hắn vào cả trong những
giấc mộng và hiện ra dới những hình thể thật kì lạ. Hắn trông thấy những con ba nở rộ
nh những bông hoa đại mộc lan đang xoè cánh, những con bảy uốn thành vòm nh những
cánh cửa kiểu gô-tíc, những con xì treo lơ lửng nh những con nhện quái đản". ở đoạn
này, Ghecman đã mê man về ba con bài bí mật một cách điên cuồng . Mọi suy nghĩ của
hắn gửi cả vào ba con bài. Ngoài ba con bài không còn gì để hắn đáng quan tâm nữa.
Trong hai đoạn miêu tả diễn biến tâm lí của Ghecman ở trên, Puskin sử dụng hình
thức thể hiện tâm lí dới những dạng khác nhau. Lúc đầu Ghecman thể hiện tâm trạng d ới
dạng suy nghĩ. Sau đó là những lời nói thầm và cuối cùng là lời nói to của nhân vật. Qua
sự diễn biến tâm lí trên, chúng ta thấy rõ tính cách của Ghecman - một con ng ời với

những dục vọng mãnh liệt và thói "máu me cờ bạc". Qua đây, Puskin cũng lên án phẩm
chất xấu xa trong con ngời của Ghecman. Đúng nh Lu Văn Bổng có nhận xét: "Ghecman
bừng bừng dục vọng và mu đoạt điều bí mật là để làm giàu bằng cờ bạc bịp. Đó là tội
lỗi" [15, 109].
Kiểu cốt truyện này đợc thừa kế và phát triển trong một số tác phẩm của
Đôxtôiepxki, trong đó phải kể đến tiểu thuyết Tội ác và hình phạt . Nhân vật
Raxkônnhikôp là một sinh viên nghèo. Anh ta phạm trọng tội giết ngời không chỉ vì mục
đích cớp của tầm thờng mà giết ngời với một thứ triết thuyết mà anh ta tự tạo dựng cho
mình. Sống trong xã hội thối nát Raxkônhikop chỉ là một con ngời nhỏ nhoi, rẻ mạt, bị
chà đạp, sỉ nhục. Trong ý nghĩ, anh ta luôn trăn trở, dằn vặt không biết mình thuộc loại

Nghệ thuật xây dựng cốt truyện trong truyện ngắn của A.X.Puskin

17


Khoá luận tốt nghiệp

Phan Thị Xuyên - K30D - Văn

ngời nào tầm thờng hay phi thờng. Raxkônhikop suy t: có dám làm một
Napoleông bất chấp mọi biện pháp, kể cả tàn sát sinh mạng con ngời, miễn là đạt đợc
mục đích, hay đành nhẫn nhục trong thân phận một sinh vật run rẩy sợ sệt . ý nghĩ đó đã
khiến Raxkônnhikôp hành động dã man. Anh đã giết một bà già chuyên nghề cầm đồ với
giá tiền bắt bí, rẻ mạt. Sau đó anh ta luôn bi day rứt, dày vò bằng hình phạt nặng nề, sâu
sắc ngay trong chiều sâu tâm lý của anh ta.
Trong truyện ngắn Con đầm pích, Puskin đã phát hiện nguyên nhân sâu sa gây
ra những tâm lý của Ghecman chính là thực trạng xã hội xấu xa. Chính xã hội ấy đã tạo ra
những điển hình t sản nh Ghecman.
Có thể nói, qua kiểu cốt truyện tâm lí, Puskin không chỉ phát hiện và chỉ ra phẩm

chất xấu xa của con ngời mà nó còn tái hiện những nỗi lo toan hàng ngày của những "con
ngời nhỏ bé" trong xã hội. Tìm hiểu tác phẩm "Ông chủ hiệu đám ma" chúng ta sẽ thấy
rõ điều này.
Bác chủ hiệu đám ma làm nghề bán quan tài, áo quan, mũ quan - cái nghề có thể
đợc coi là nhỏ mọn trong xã hội. Vì mu sinh, nhng công việc làm ăn của bác không thu
lợi đợc nhiều nên bác luôn "đăm chiêu và t lự. Bác chìm đắm trong những ý nghĩ buồn
bực của mình. Tâm lý của bác đợc Puskin miêu tả rất rõ. Puskin viết: "Bác đang nghĩ đến
trận ma rào trớc đây một tuần đã đón đờng đám ma của viên đại tá hồi hu ở cửa ô. Bao
nhiêu áo quan bị nhăn nhúm, bao nhiêu mũ quan bị quăn cả lên. Bác thấy tr ớc những phí
tổn không thể nào tránh khỏi. Vì mớ áo quan tang dự trữ lâu ngày ấy đã trở về với bác
trong một tình trạng thảm hại. Bác trông mong vào mụ nhà buôn già T'riukhina để lui lại
chỗ tổn thất ấy: Mụ này ngắc ngoải đã gần một năm nay rồi. Nhng mụ T'riukhina có chết
thì lại chết ở phố Razgulai và Pvokhorov lo rằng những kẻ thừa kế gia tài mặc dầu đã
hứa hẹn trớc vẫn sẽ không chịu đi xa nh thế này để tìm mình và họ sẽ thuê luôn nhà thầu
ở gần đó".
ý nghĩ trên giúp chúng ta nhận ra tâm t thầm kín của bác chủ hiệu. Nghề của bác
bấp bênh khiến bác phải vắt óc suy nghĩ và tính toán. Bác trông mong vào những ng ời sắp
chết, đặc biệt là họ thuộc những gia đình giàu có. Lúc đó bác mới kiếm đợc lợi để phần
nào trang trải cuộc sống khốn khó của gia đình.
Đến với truyện ngắn "Cái chết của một viên chức" của Sêkhốp, ngời đọc nhận
thấy tâm lí lo sợ, qụy lụy của một anh viên chức quèn. Cái hắt hơi vô tình vào một viên tớng trong rạp kịch đã gây ra thảm hoạ cho anh ta. Anh ta cảm thấy mình có lỗi và đi xin

Nghệ thuật xây dựng cốt truyện trong truyện ngắn của A.X.Puskin

18


Khoá luận tốt nghiệp

Phan Thị Xuyên - K30D - Văn


lỗi ông ta. Ông ta đã bỏ qua nhng anh viên chức cứ lải nhải mãi câu xin lỗi. Ông ta tức
giận mắng cho anh ta một trận. Anh viên chức vì sợ quá đã chết.
Nhân vật anh viên chức trong truyện ngắn của Sêkhốp là một con ngời nhỏ bé.
Sêkhốp đã kế thừa đề tài con ngời nhỏ bé từ Puskin. Puskin lý giải tâm lý của ông chủ
hiệu: vì lo lắng kiếm sống mu sinh mà ông phải tính toán. Ông vẫn biết chính hoàn cảnh
xã hội, cụ thể là cái nghề nhỏ mọn đã khiến bác có những lo toan trong cuộc sống th ờng
nhật hàng ngày. Còn nhân vật của SêKhốp đã tự mình biến mình thành kẻ nô lệ, tự mình
dẫn đến cái chết của chính mình. Puskin nhận ra hiên thực có tác động sâu sắc đến tâm lý
của con ngời. Còn với Sêkhốp ,nhà văn lý giải đợc lỗi sợ hãi kinh hoàng của con ngời là
do chính tâm lí nô lệ của họ gây nên.
Có thể nói, qua kiểu cốt truyện tâm lí, bạn đọc nhận ra những tâm t thầm kín ẩn
lấp bên trong con ngời. Đó là những suy nghĩ rất thực của từng lớp ngời trong xã hội Nga
lúc bấy giờ. Puskin đã đi sâu vào ngõ ngách tâm hồn, mổ xẻ những ý nghĩ bên trong con
ngời để giúp ngời đọc thấy rõ điều đó.

1.2.4. Cốt truyện hoang đờng, kì ảo.
Một trong những yếu tố tạo nên sự hấp dẫn trong các truyện ngắn của Puskin đó là
yếu tố hoang đờng, kì ảo. Chính vì thế đã xuất hiện thêm kiểu cốt truyện hoang đ ờng, kì
ảo trong sáng tác của ông. Các yếu tố này không làm giảm tính truyện trong các truyện
ngắn, không làm nó trở về với những truyện lí tởng xa xa mà nó làm tăng tính sinh động
những vẫn hiện thực của câu chuyện.
Một số truyện đợc xây dựng từ kiểu cốt truyện này nh: "Con đầm pích", "Ông
chủ hiệu đám ma".... Trong những truyện này, các yếu tố hoang đờng, kì ảo đợc sử dụng
với tần số khác nhau. Nhng nó có tác dụng thúc đẩy sự phát triển của cốt truyện.
Truyện "Con đầm Pích" đa ngời đọc chứng kiến những yếu tố hoang đờng có trong
cốt truyện. Yếu tố này cho đến nay vẫn cha có một nhà nghiên cứu nào giải thích đợc. Nó vẫn
là ranh giới giữa cõi thực và cõi mộng. Vì "hám của, ham tiền" Ghecman đã gây ra cái chết của
bà bá tớc tám mơi bảy tuổi. Ghecman biết thế nào linh hồn bà cũng sẽ theo Ghecman để báo
hại cho nên hắn quyết định đến dự tang lễ của phu nhân. Trong buổi tang lễ, Ghecman có trèo

lên mấy bậc bệ đặt linh cữu để nhìn mặt "ngời chết" lần cuối "Nhng hắn đột nhiên cảm thấy
nh ngời chết đang nháy một mắt giễu cợt hắn". Đây là chi tiết hoang đờng mang sắc thái huyễn

Nghệ thuật xây dựng cốt truyện trong truyện ngắn của A.X.Puskin

19


Khoá luận tốt nghiệp

Phan Thị Xuyên - K30D - Văn

hoặc. Nó có tác dụng thúc đẩy câu chuyện phát triển. Nó gây trí tởng tợng và ám ảnh trong
đầu óc của Ghecman.
Sự ám ảnh đó liền trở lại sau khi Ghecman dự tang lễ xong và uống rợu say trở về
nhà. Hắn thấy có ngời mở cửa gian buồng chờ. Đập vào mắt hắn lúc này là cảnh:"Cánh
cửa xịch mở và một ngời đàn bà mặc áo trắng toát tiến vào buồng hắn. Ghecman t ởng đó
là u già của hắn, và lấy làm lạ không biết đơng đêm có việc gì mà bà ta lại tới đây. Nhng
ngời đàn bà mặc đồ trắng đã lớt nhanh qua gian buồng và chỉ một loáng đã đến bên giờng hắn và Ghecman nhận ra đó là bà bá tớc phu nhân! Bà ta nói bằng một giọng đanh
thép:
- Ta bất đắc dĩ phải đến với mày. Ta đợc lệnh phải chấp nhận lời cầu khẩn của
mày. Con ba, con bảy và con xì sẽ lần lợt làm cho mày đợc bạc. Nhng mỗi ngày mày chỉ
đợc đánh một con bài và sau đó, suốt đời mày, mày sẽ không đ ợc đánh bạc nữa! Còn về
cái chết của tao, tao sẽ tha tội cho mày, nếu mày chịu lấy đứa con nuôi Lizaveta
Ivanovna của tao làm vợ mày...
Nói đến đây, bà ta lại đi về phía cửa và ra ngoài, chân kéo lê đôi giày vải trên
sàn".
Qua đoạn miêu tả ở trên, Puskin cho chúng ta nhận ra hình ảnh ngời chết hiện nguyên
hình và truyền bí quyết đánh bạc cho Ghecman. Điều này tởng nh khó hiểu nhng nó lại rất
thực. Bởi lẽ trớc khi chứng kiến cảnh này, Ghecman đang trong tình trạng "bứt rứt" vì gây ra

cái chết của bà ta. Anh lúc nào cũng nghĩ đến bí quyết của bà bá tớc. Hôm đó Ghecman lại
uống rợu say cho nên sức tởng tợng của anh ta càng trở lên phong phú. Chỉ có con ngời làm
điều ác, gây ra cái chết của ngời khác mới cảm nhận đợc nỗi khổ tâm của sự dằn vặt. Đây cũng
chính là thông điệp Puskin muốn gửi đến bạn đọc qua những yếu tố này.
Truyện ngắn của Puskin đề cập tới những yếu tố hoang đ ờng có cơ sở thực tế. Sở
dĩ nh vậy bởi Puskin là ngời thấu hiểu sâu sắc những yếu tố tởng tợng có thực bên trong
con ngời và diễn đạt chúng một cách thành công.
Kiểu cốt truyện hoang đờng, kì ảo còn xuất hiện trong truyện ngắn "Ông chủ
hiệu đám ma" của Puskin.
Dựng lại "Thế giới hồn ma" trong truyện, Puskin viết: "ánh trăng xuyên qua cửa sổ,
chiếu lên những gơng mặt vàng ệu, xanh nhợt của họ, những cái mồm sâu hoắm, những con
mắt đục nhờ nhờ hé mở, những lỗ mũi toang hoác... gian phòng chật ních những ngời chết".
Puskin còn miêu tả cụ thể trang phục, giới tính, cấp bậc xã hội của những hồn ma - những

Nghệ thuật xây dựng cốt truyện trong truyện ngắn của A.X.Puskin

20


Khoá luận tốt nghiệp

Phan Thị Xuyên - K30D - Văn

ngời dùng hàng của bác: Tất cả bọn họ, đàn bà và đàn ông xúm quanh bác chào hỏi và
chúc mừng, chỉ trừ một con ma nghèo kiết vừa mới đợc chôn bố thí, lúng túng và thẹn thùng
vì rách rới không đến gần, thủ phận đứng ở một góc. Mọi ngời khách đều ăn mặc chỉnh tề:
những ngời đàn bà đội mũ mềm có dải lụa, những ngời chết có chức tớc thắng những bộ
sắc phục nhng không cao, bọn lái buôn thì khoác áo caftan ngày lễ". Chân dung ngời chết
hiện rõ ràng hơn ở hành động: "Viên đại tá thay mặt đám khách lơng thiện nói - theo lời
mời của bác tất cả chúng tôi đều trỗi dậy"; hồn ma mục ruỗng: "Bác không nhận ra tôi ...

Ngời bác bán chiếc quan tài đầu tiên năm 1799, chiếc quan tài bằng gỗ thông mà bác bảo
là gỗ sồi ấy mà"; "tiếng thì thầm nổi lên giữa đám ngời chết... họ xông vào Adrian mà
nguyền rủa và đe doạ".
Từ những yếu tố hoang đờng Puskin miêu tả ở trên, chúng ta thấy thế giới hồn ma
rất sinh động. Nó giống nh xã hội ngoài đời với những tệ trạng khác nhau. Qua những
yếu tố hoang đờng đó, Puskin một mặt muốn phơi bày hiện thực thối nát của xã hội, mặt
khác đồng cảm với những số phận của những con ngời "nhỏ bé".
Giống nh truyện ngắn "Con đầm pích", trong truyện ngắn "Ông chủ hiệu đám
ma", Puskin cũng sử dụng các yếu tố hoang đờng dựa trên những cơ sở nhất định. Sở dĩ ông
chủ hiệu có hình dung về thế giới hồn ma là vì: nghề của ông luôn phải tiếp xúc với ngời
chết; trong bữa tiệc mừng nhà mới của bác thợ giày, đồng nghiệp đã chê bai chỉ trích bác, bác
tức quá và lên tiếng mời tất cả những ngời dùng hàng (ngời chết) của bác; hôm đó bác đi dự
tiệc về trong tình trạng say rợu mê man. Tất cả những yếu tố đó đã đập vào đầu óc, thôi thúc
trí tởng tợng của bác.
Kiểu cốt truyện hoang đờng, kì ảo đợc Đôxtôiepxki tiếp tục phát triển trong các sáng
tác của mình. Chàng ngốc trong tác phẩm của Đôxtôiepxki đợc xây dựng theo dáng dấp
của con ngời hoàn mĩ. Dựa trên những thành tựu của Puskin mà Đôxtôiepxki mới có
những khám phá vợt bậc trong việc xây dựng hình tợng Mskin theo dáng dấp Chúa Kitô
cứu thế nh vậy.Công lao của Puskin đối với các nhà văn sau ông là không thể phủ nhận.
Qua khảo sát một số truyện ngắn của Puskin, chúng ta nhận ra tài năng của Puskin
không chỉ thể hiện sinh động ở các yếu tố hoang đờng kì ảo mà ông còn khai thác chúng một
cách chân thực. Hiệu quả của những yếu tố này là tạo nên cho truyện ngắn của Puskin có sức
hấp dẫn kì diệu.
Nh vậy, trong mỗi truyện ngắn, Puskin đều sử dụng các kiểu cốt truyện một cách đan
xen. Chính sự hỗ trợ giữa các yếu tố trong mỗi kiểu cốt truyện là nguyên nhân tạo nên những

Nghệ thuật xây dựng cốt truyện trong truyện ngắn của A.X.Puskin

21



Khoá luận tốt nghiệp

Phan Thị Xuyên - K30D - Văn

truyện ngắn súc tích, gọn gàng nhng hết sức hấp dẫn, mới mẻ. Hiếm có một nhà văn nào mở
đầu nào lại có nhiều đóng góp trong việc cách tân thể loại nh Puskin. Ông mở đờng cho văn
xuôi hiện thực Nga phát triển, trong đó có thể loại truyện ngắn. Sau Puskin, hàng loạt các nhà
văn nh: Gôgôl, Đôxtôiepxki, Sêkhốp, Sôlôkhốp đã đa thể loại truyện ngắn Nga phát triển va
đạt đợc những thành tựu quan trọng.

Nghệ thuật xây dựng cốt truyện trong truyện ngắn của A.X.Puskin

22


Khoá luận tốt nghiệp

Phan Thị Xuyên - K30D - Văn

Chơng 2
Nghệ thuật xây dựng cốt truyện trong
truyện ngắn của A.X.Puskin

2.1. Sự lựa chọn các chi tiết nghệ thuật.
Chi tiết nghệ thuật là một trong những yếu tố quan trọng đóng vai trò vật liệu xây
dựng làm nên cốt truyện. Yếu tố này vừa có tác dụng làm phong phú hình tợng đợc nói đến
trong tác phẩm, đồng thời nó là phơng tiện để nhà văn gửi gắm quan điểm nghệ thuật của
mình vào trong tác phẩm. Chi tiết nghệ thuật đợc định nghĩa nh sau:
"Chi tiết nghệ thuật là các tiểu tiết của tác phẩm mang sức chứa lớn về cảm xúc và

t tởng" [12, 59].
Trong truyện ngắn "Cô tiểu th nông dân", Puskin sử dụng một loạt chi tiết để vẽ
lên nhiều bức tranh làng quê mộc mạc, thực thà, không tô điểm bởi trí tởng tợng lãng mạn,
phóng túng, mà giữ gìn sự nghiêm chỉnh hiện thực. Cụ thể trong truyện đó là cảnh buổi
sáng mùa xuân. Tác giả miêu tả: "Bình minh rạng sáng ở phơng Đông, những hàng mây
vàng rực rỡ chờ đón vầng thái dơng, khác nào những triều thần đang đón chờ hoàng đế:
bầu trời trong sáng, không khí mát mẻ của buổi sớm ban mai, những hạt sơng đọng, làn gió
nhẹ và đàn chim hót, tất cả khiến lòng Liza tràn ngập một niềm sung sớng nh trẻ con". Chi
tiết này có tác dụng làm nền cho không gian, thời gian của cuộc gặp gỡ giữa Liza và chàng
trai trẻ mà nàng đã từng nghe tiếng tăm. Hay không gian tĩnh lặng của cánh rừng cũng làm
nảy sinh cảm xúc của con ngời. Tác giả viết: "Liza đi vào trong khoảng tranh tối, tranh
sáng của lùm cây. Tiếng rì rào của cánh rừng chào mừng cô gái. Niềm vui của nàng dịu
lại. Tâm hồn nàng bắt đầu phiêu diêu trong cõi mọng".
Nh vậy, qua những đoạn miêu tả ở trên, Puskin cho chúng ta thấy phong cảnh có tác
dụng mạnh mẽ nh thế nào đến tâm hồn của nhân vật: "khiến lòng Liza tràn ngập một niềm
vui sớng nh trẻ con". Chi tiết này tạo ra một khung cảnh hẹn hò lãng mạn, thúc đẩy diễn
biến của câu chuyện. Chi tiết này còn có chức năng tham gia thúc đẩy sự phát triển của cốt
truyện.

Nghệ thuật xây dựng cốt truyện trong truyện ngắn của A.X.Puskin

23


Khoá luận tốt nghiệp

Phan Thị Xuyên - K30D - Văn

Puskin là ngời đi nhiều nơi, chứng kiến nhiều cảnh và có tài khắc hoạ những điều
"tai nghe mắt thấy". Trong tiểu thuyết "Epghênhi Ônhêghin", Puskin đã vẽ lên bức tranh

thiên nhiên làng quê Nga mộc mạc, chan hoà. Đây là yếu tố góp phần tạo lên tác phẩm kiệt
tác thơ. Trong truyện ngắn "Cô tiểu th nông dân" Puskin cũng cho ta thấy tài năng của ông
khi tái hiện khung cảnh buổi sáng mùa xuân trong cánh rừng ở nông thôn Nga. Phong cảnh
hiện lên rất chân thực, chân thực nh chính tâm hồn giản dị của những cô tiểu th nông dân.
Đến với "Ngời coi trạm", chúng ta bắt gặp chi tiết "chiếc roi da" của viên kị binh
ngời Đức. Nhân vật chính trong truyện là ngời coi trạm - "con ngời nhỏ bé". Khi phát hiện
ra con gái mình bị cớp trắng trợn, bác đã không lên tiếng vì bác sợ "chiếc roi da" kia. Chiếc
roi da chính là phơng tiện để chàng kị binh đe doạ bác khi hắn thấy không vừa lòng. Chàng
kị binh này đi qua trạm gác của bác đã bớc thẳng vào phòng và "đòi lấy ngựa. Bác trả lời
một câu thẳng thắn: "Bao nhiêu ngựa đều đã cho đi hết rồi", làm hắn không vừa lòng: "Đợc báo nh thế khách lập tức to tiếng và giơ cao chiếc roi lên". Chi tiết "chiếc roi da" thể
hiện quyền lực của kẻ có chức tớc. Qua đây, Puskin muốn lên án những kẻ bạo lực, đồng
thời thông cảm xót xa cho những thân phận nhỏ bé nh bác coi trạm.
"Ông chủ hiệu đám ma" là tác phẩm cũng thu hút đợc sự chú ý của độc giả qua
chi tiết chiếc biển cửa hiệu của ông chủ hiệu đám ma. Chiếc biển có nội dung: "ở đây bán
áo quan loại gỗ mộc và loại gỗ sơn, cũng có cho thuê và sửa chữa quan tài cũ". Nhìn vào
chiếc biển chúng ta hình dung ra ngay những mặt hàng đợc bán trong cửa hiệu chính là đồ
dùng của ngời chết. Qua chi tiết này, tác giả cũng nói lên thực trạng của việc kiếm sống rất
"bấp bênh" của ông chủ hiệu đám ma. Nghề của bác nhỏ mọn, thấp bé trong xã hội, qua đó
nói lên số phận "khốn khổ" của những con ngời không có tiếng nói trong xã hội.
Phát súng là chi tiết độc đáo trong truyện ngắn cùng tên của Puskin. Nó thể hiện
hình thức "ý tại ngôn ngoại". Chỉ bằng những từ ngắn ngủi Puskin đã tái hiện những thăng
trầm trong cuộc đời của Xinviô. Anh chính là một ngời hiếu thắng. Vì thấy có ngời hơn anh
ta thì anh lập tức ghen ghét, đố kị và khiêu khích đối thủ của mình. Cả hai lần đợc sử dụng
viên đạn của mình nhng anh không bắn. Rồi anh tham gia nhập ngũ chiến đấu bảo vệ tổ
quốc và chết trong chiến trờng. Qua chi tiết này, tác giả muốn nêu cao tinh thần yêu nớc
của các chiến sĩ: "Hãy nhằm thẳng quân thù mà bắn".
Nh vậy, những chi tiết đợc nhắc đến trong các tác phẩm cô tiểu th nông dân ,
ngời coi trạm , ông chủ hiệu đám ma đợc Puskin thể hiện một cách rõ nét, chân thực.
Đây chính là những yếu tố Puskin lấy từ hiện thực đời thờng. Chi tiết tái hiện phơng tiện


Nghệ thuật xây dựng cốt truyện trong truyện ngắn của A.X.Puskin

24


Khoá luận tốt nghiệp

Phan Thị Xuyên - K30D - Văn

của kẻ trên, chi tiết biển hiệu rất cụ thể, chính xác. Chi tiết phát súng phơi bầy hiện thực đơng thời của xã hội: Đấu súng trở thành cái mốt của giới quý tộc. Những chi tiết này đóng
vai trò xây dựng nên kiểu cốt truyện đời thờng trong truyện ngắn của Puskin. Những chi
tiết hiện thực đợc Sêkhốp tiếp tục phát triển và phản ánh trong các tác phẩm của mình. Dựa
và những chi tiết đó Sêkhốp cho chúng ta thấy: cả một xã hội bon chen, vật lộn tranh
dành chức tớc, tiền tài, lo kiếm miếng cơm manh áo [11,440].
Chi tiết con đầm pích trong tác phẩm cùng tên của Puskin có một ý nghĩa đặc biệt.
Nó đánh dấu sự thất bại hoàn toàn của Ghecman - một kẻ ham tiền đến mất cả nhân tính.
Vì con đầm pích mà Ghecman không những không giữ đợc chút vốn nhỏ nhoi cuối cùng
của cha để lại mà còn trắng tay. Ghecman cuối cùng trở thành một kẻ điên dại. Đồng thời,
qua đó Puskin lên án dục vọng mãnh liệt của những kẻ "máu mê cờ bạc". Chính xã hội rối
ren đã tạo lên những điển hình t sản nh vậy.
Qua chi tiết con đầm pích trong truyện ngắn của Puskin, chúng ta thấy một hiện
thực tâm lí rất rõ. Ghecman ham mê cờ bạc. Ba con bài đã khiến anh ta vật vã, day dứt với
những thủ đoạn tàn nhẫn. Con đầm pích khiến anh ta càng đau đớn hơn vì nó mà anh mất
tất cả. Hình ảnh bà bá tớc hiện nguyên hình khi Ghecman nhìn con đầm pích. Hắn hoảng
loạn và phát điên. Lúc nào hắn cũng lẩm bẩm về những con bài kia. Chi tiết con đầm pích
là một trong những yếu tố góp phần xây dựng kiểu cốt truyện tâm lý trong sáng tác của
Puskin.
Tác phẩm "Bão tuyết" cũng không kém phần hấp dẫn ngời đọc so với các tác phẩm
nói trên. Chi tiết cơn bão tuyết đã tạo ra nét đọc đáo cho câu chuyện. Chính cơn bão tuyết
đã đột ngột chia rẽ hai ngời và cũng ngẫu nhiên tác thành hạnh phúc cho hai ngời. Chi tiết

này không chỉ chân thực mà còn bất ngờ đến thú vị. Nó tạo tiền đề để Puskin xây dựng kiểu
cốt truyện li kì, hấp dẫn. Ngời đọc đọc tác phẩm nh bị cuốn hút vào một thế giới xa lạ nhng
lại rất cụ thể, hiện thực. Đây chính là tài năng của Puskin trong việc lựa chọn và sử dụng
những chi tiết nghệ thuật.
Chi tiết trong truyện Roxlapliep đợc Puskin xây dựng khá thành công. Ông khái
quát niềm vui của Pôlina qua lời nói: Hay Xenicur nói đúng và chính bàn tay của chúng
ta đã đốt cháy Moxcva? Nếu vậy thì ta có thể tự hào rằng mình là một ngời Nga! Thiên hạ
sẽ phải sửng sốt vì sự hy sinh lớn lao này! Bây giờ thì dù cho chúng ta có suy tàn, tôi cũng
không sợ nữa, danh dự của chúng ta đã đợc cứu vãn; không bao giờ ngời châu âu còn giám
đối chọi với một dân tộc đã tự mình chặt đứt cánh tay mình tự đốt cháy kinh đô của mình.
Qua chi tiết này Puskin một mặt muốn nói lên tâm trạng vui mừng của Pôlina một ngời

Nghệ thuật xây dựng cốt truyện trong truyện ngắn của A.X.Puskin

25