Tìm V C i Ngu n Kinh D ch

L I GI I THI U
Say s a mi t mài trên con đ ng tìm hi u v n n v n hóa Á ông, t tác ph m “Th i Hùng V ng qua
truy n thuy t và huy n tho i” r i “Th i Hùng V ng và bí n l c th p hoa giáp” và bây gi là cu n “Tìm
v c i ngu n kinh D ch”, tác gi Nguy n V Tu n Anh d ng nh không bi t m t m i, đã c g ng tham
kh o tìm tòi, lu n c suy kim r i v t óc mình mà đ a ra nh ng phát ki n m i l trong D ch h c đ c ng
hi n cho m i ng i.
Thi n chí và công phu c a tác gi t

ng đáng nên trân tr ng.

Trong “Tìm v c i ngu n kinh D ch” tác gi l p lu n r ng:
D ch h c mà ta nghiên c u x a nay đ c ghi trên các c th ch Hán có c tr m pho ngàn quy n, nh ng
ph n nhi u các lu n thuy t l i khác bi t nhau. Th m chí nh ng lu n thuy t đó l i trái ng c, mâu thu n
nhau. Do v y mà: m c d u vi c ng d ng D ch lý trong m i l nh v c sinh ho t c a xã h i ông ph ng
t bao đ i nay v n luôn luôn có giá tr cao, nh ng h th ng lý lu n c a nó l i có ch ch a đ s c thuy t
ph c nhi u ng i. S m u nhi m có tính huy n bí c a nó ch a đ c khai phát, kh i minh, nên nhi u
ng i đã nh n xét m t cách d dãi và cho r ng khó tin… V y ta c n ph i tìm hi u cho ra m t khi m
khuy t này đ đ a D ch h c v ch đ ng đích th c c a nó.
Sách v b ng ch Hán vi t v D ch h c trong n n v n minh Hoa H ch a đ tin c y t c là có v n đ . Vì
v y ta ph i tìm nó n i m t n n v n minh thân c n khác, đó là n n v n minh L c Vi t. Tác gi đ a ra
nh ng nét v n hóa truy n th ng trong sinh ho t dân gian Vi t Nam đ tìm cho ra đâu là chân lý, đâu là
ngu n g c. Sách vi t v i nh ng phát ki n và l p lu n khác h n v i các sách vi t v D ch h c x a nay, thì
ch c ch n r ng s không tránh kh i s có ít nhi u búa rìu d lu n. B i vì vi c nh n đ nh đúng sai, hay d
là quy n c a đ c gi .
T ng c ng nên l u ý b n đ c: sách nghiên c u t t nhiên là ph i có phát ki n (dù ch a bi t đúng sai).
Trong nh ng phát ki n c a tác gi , có phát ki n mà c nhân c ng có k đ ng tình. Nh vi c tác gi s a
l i v trí và thu n t c a H u thiên Bát quái thì nhà D ch h c B o Ba vào th i nhà Nguyên bên Trung
Qu c, c ng đã t ng làm gi ng v y, đó là đã l p thêm “Trung thiên Bát quái đ ”, n m gi a Tiên thiên Bát
quái và H u thiên Bát quái (!).

V n đ m i m đ c đ a ra t t nhiên s có s nh n xét c a d lu n, và b n đ c chúng ta ch c không quên
câu nói c a ng i x a “B t đ c d nhân ph ngôn” (không b qua l i nói (d u là) b đi c a ng i khác).
Bi t đâu sau t nh ng phát ki n m i l trong “ Tìm v c i ngu n kinh D ch” s là s ti p theo c a nh ng
phát ki n tân k khác đ ta có th đi sâu vào con đ ng D ch h c ngút ngàn.
LÊ GIA

- Trang 1


L I NÓI

U

Trong nh ng sách c c a n n v n minh ông ph ng, ng i ta th ng nói đ n nh ng ph ng pháp ng
d ng đ c th c hi n v i m t th i gian tính b ng thiên niên k cho h u h t m i l nh v c trong xã h i
ông ph ng c : thiên v n, đ a lý, y lý, l ch s và c trong d đoán t ng lai cho s ph n c a m i con
ng i m t cách hi u qu . Nh ng ph ng pháp ng d ng này đ u có ph ng pháp lu n c a nó, nh ng l i
thi u h n m t h th ng lý thuy t c n b n. Do đó, ng i ta không th so sánh gi a ph ng pháp lu n đ c
th hi n trên th c t ng d ng v i m t h th ng lý thuy t c n có đ tìm ra tính h p lý, dù ch là m t tính
h p lý v i chính nó. Ng i ta ch có th c n c vào hi u qu c a nh ng ph ng pháp ng d ng trên th c
t và liên h v m t hi n t ng v i khoa h c hi n đ i đ khám phá. Nh ng trong th c t ng d ng c a
n n v n minh ph ng ông có nh ng hi n t ng mà khoa h c hi n đ i ch a th lý gi i đ c. B i v y, đó
là nguyên nhân đ đ n t n ngày hôm nay khi b n đang đ c cu n sách này, vi c tìm hi u nh ng bí n c a
n n v n hóa c
ông ph ng v n đi vào b t c. Giáo s Lê V n S u – m t h c gi có nhi u công trình
nghiên c u v n hóa c
ông ph ng – đã nh n xét trong tác ph m Nguyên lý th i sinh h c c ph ng
ông c a ông nh sau:
G n đây có r t nhi u nhà khoa h c đ m i ngành và nhi u n i trên th gi i, v i các ph ng ti n hi n
đ i có nhi u đ c tính u vi t nh : tinh vi, nhanh chóng, chính xác trong tay, h đã và đang nghiên c u

n n t ng c a di s n v n minh ph ng ông này. Th nh ng, s ti p c n th c ch t c a nó còn đang là m t
khó kh n to l n.
S huy n o c a n n v n minh ông ph ng không ph i ch đ i v i các h c gi Tây ph ng, mà ngay
v i nh ng nhà nghiên c u ông ph ng c ng ch a hi u đ c nó. B i v y cho đ n t n ngày hôm nay,
nh ng cu c tranh lu n, ph n bác, minh ch ng v n ch a k t thúc. Không ít nh ng h c gi đ n gi n hóa
v n đ b ng cách cho r ng s huy n bí c a v n minh ông ph ng mang tính mê tín d đoan.
ng
nhiên v i m t nh n xét nh trên thì ch có th k t lu n r ng nh ng thành t u c a n n v n minh ông
ph ng liên quan đ n m t h c thuy t còn bí n là Âm d ng – Ng hành nh thiên v n, y lý, l ch s , d
đoán
t ng lai… đ u ch là do kinh nghi m tích l y và không còn gì đ bàn. Nh ng v i nh n xét nh v y,
không lý gi i đ c s t n t i c a nh ng ph ng pháp lu n cho s ng d ng có hi u qu trên th c t c a
n n v n minh ông ph ng đã tr i hàng thiên niên k . B i v y, nh n xét cho r ng n n v n minh ông
ph ng mang tính mê tín d đoan là không thuy t ph c.
C ng không ít nh ng h c gi hoài nghi nh n xét trên và đi tìm c i ngu n c a n n v n minh ông ph ng
đ y bí n. Tính h p lý c a nh ng h c gi đi theo h ng này chính là s ng d ng trên th c t tr i hàng
ngàn n m c a h c thu t ông ph ng, đã ch ng t m t s t n t i khách quan mà tri th c khoa h c hi n
đ i ch a n m b t đ c. M t thí d cho nh ng hi n t ng bí n c a v n minh ph ng ông là s t n t i
c a nh ng đ ng kinh L c và nh ng huy t v trên c th con ng i. Ho c hi n t ng các thu t s Yoga
có th t chôn s ng, v t quá gi i h n cho phép mà nh ng tri th c khoa h c hi n đ i phát hi n đ c
trong s v n đ ng tâm sinh lý c a con ng i. i u đ c bi t đáng l u ý đây là: n ng l c c a nh ng thu t
s Yoga không ph i do b m sinh, mà là m t s luy n t p có ph ng pháp h n hoi. Nguyên lý lý thuy t
c n b n nào đã t o ra ph ng pháp đ đ t đ c hi u qu v t ngoài kh n ng c a tri th c hi n đ i?
N u kinh L c và Yoga ch là nh ng hi n t ng trong đ i s ng thì trong n n v n minh ông ph ng đã
t n t i nh ng giá tr v n hóa l n đ y bí n. M t trong nh ng s bí n l n c a n n v n hóa ông ph ng
chính là Bát quái c a D ch h c. S v n đ ng c a Bát quái đã thách đ tri th c c a nhân lo i k t khi nó
đ c phát hi n đ n nay tr i đã hàng ngàn n m. ã hàng ngàn cu n sách ch ng lên nhau (*), th m chí g n
đây Unesco đã t ch c b n cu c h i ngh v kinh D ch, t p trung h u h t nh ng nhà nghiên c u D ch h c
trên th gi i, c ng ch a lý gi i đ c nh ng bí n c a nó. Hi n nay, Unesco và ngay t i nh ng n c có
n n khoa h c tiên ti n nh : Anh, Pháp,

c, M đ u có nh ng h i nghiên c u kinh D ch.

- Trang 2


* Chú thích: Theo t li u t cu n “Kinh d ch & c u hình t t ng Trung Qu c” (tác gi Lê Ng c D ng & Lê Anh Minh, Nxb
Khoa h c xã h i, 1999) thì cho đ n n m 1993 có t t c 1171 b ,4397 cu n sách vi t b ng ch Hán v kinh D ch, trong đó có 9
b đ c coi là vi t tr c th i T n. Riêng sách vi t v L c th Hà đ - c ng tính đ n th i gian nói trên - có 153 b , 156 cu n.
Ch a tính đ n sách vi t v kinh D ch ngoài ch Hán.

M c dù v i m t qui mô l n nh v y, nh ng có th nói r ng s nghiên c u v kinh D ch chính th c phát
tri n t th i Hán cho đ n t n ngày hôm nay – tr i h n 2000 n m – h u nh v n b t c.
Nguyên nhân c a s b t c này vì ph m trù c a kinh D ch bao trùm t s v n đ ng c a v tr cho đ n
nh ng hi n t ng liên quan đ n con ng i, đáp ng đ c nh ng nhu c u c a con ng i trong xã h i
ông ph ng c . Nh ng kinh D ch l i thi u h n m t h th ng lý lu n c n b n. Hay nói đúng h n là đã
th t truy n, nh ng cái còn l i thì r t m h , không đ ch ng t t m c c a m t h c thuy t mà Bát quái
ch là đ hình ký hi u t ng h p c a m t h th ng lý thuy t c n có. Do đó, nh ng b n v n và h th ng ký
hi u c a kinh D ch l u truy n hi n nay ch có th coi là m t ph ng pháp ng d ng đã có s n. Ng i ta
không th so sánh tính h p lý gi a nh ng v n đ đ c đ t ra trong kinh D ch v i h th ng lý thuy t b n
nguyên là ti n đ c n có c a nó. ây là nguyên nhân s bí n c a kinh D ch. B i v y, m c dù r t nhi u
công phu tr i hàng ngàn n m, nh ng h u h t các sách nghiên c u t th i Hán tr l i đây g n nh ch c n
c vào nh ng v n đ đ c đ t ra trong kinh D ch đ c g ng gi i thích nh ng cái đã có s n. Có th đúng
và c ng có th sai, đôi khi trái ng c nhau không có cách nào ki m ch ng đ tìm hi u v b n ch t c a nó.
Kinh D ch đ c coi là m t k th đã t o nên s bí n hàng thiên niên k . M c cho s th ng tr m c a l ch
s , kinh D ch v n là m t s bí n k v , s ng s ng thách đ trí tu c a con ng i.
T s b t c trong vi c tìm hi u kinh D ch tr i h n 2000 n m qua, đã d n đ n m t gi thuy t v nh ng sai
l ch có th có trong kinh D ch v i th c t nguyên th y đã t n t i c a nó đ c trình bày trong sách này.
B i vì, n u có s sai l ch gi a th c t t n t i nguyên th y c a kinh D ch v i b n v n kinh D ch đ c l u
truy n qua c th ch Hán; trong khi thi u h n m t h th ng lý thuy t b n nguyên c n có đ so sánh, thì
ng i ta không th nào khám phá đ c nh ng bí n c a nó. Không ai có th đ t đ c m t s hoàn thi n

mà b t đ u b ng s ï sai l ch b t h p lý.
Khi khoa h c hi n đ i b t đ u nhìn l i quá kh , nh ng nhà khoa h c trên th gi i đã xem xét kinh D ch
v i tri th c c a con ng i hi n đ i và liên h v i nh ng thành t u hi n nay. Trong cu n Kinh D ch v i v
tr quan ông ph ng (Giáo s Nguy n H u L ng. Nxb TP. H Chí Minh – 1992) ph n thay l i gi i
thi u có t a là “Tìm hi u v kinh D ch” do ông Tr n Nguyên (vi t theo De R. Wilhem. Yi King – v i chú
thích: đ ng trong Ph san Khoa h c ph thông s 190, tháng 6 – 1992) đã vi t :
“Kinh D ch đã đ

c ng d ng d n d n vào khoa h c k thu t ph

ng Tây.

Ng i th c hi n s m nh t có l là Leibniz, tri t gia và toán h c gia ng i
c (1646 – 1716). Ông đã
quan sát Bát quái, ngh ra phép nh phân thay cho phép th p phân b ng cách ch dùng hai con s : 1 làm
d ng và 0 làm âm đ mã vào máy tính đi n t . Hai con s này thành m i nhóm 6 s và g m 64 nhóm,
khi có đi n vào đèn b t là 1 và đi n t t là 0, c nh th đ truy n các tín hi u.
Còn C. G. Jung là m t ng i g c Thu S đã cùng v i Freud t o ra khoa phân tâm h c (Psychanalyse).
Ông c ng là b n thân c a R.Wilhem, ng i đã d ch kinh D ch ra ti ng
c. Jung cho là có th s d ng
kinh D ch đ tìm hi u ti m th c con ng i, trong đó có vi c bói toán.
L u T Hoa, m t nhà bác h c Trung Qu c Anh c ng nói là đã v n d ng nguyên lý “Bát quái’’ t n m
1930, đã tìm ra qu đ o hành tinh th 10 trong h M t tr i.
Hai nhà v t lý h c ng i M g c Trung Hoa là Lý Chính o (Tsung Tao Lee) giáo s
i h c Princeton
và D ng Ch n Ninh (Tchen Ning Ang), giáo s
i h c Columbia đã tuyên b nh nghiên c u kinh
D ch mà bi t r ng trong th gi i đi n t , phía trái và phía ph i không nh nhau, d ng thì 9 mà âm thì 6,
có t s là 3/2. Hai ông ch ng minh khi h t nguyên t n thì b n ra nh ng ly t âm và ly t d ng, tia
d ng b n xa h n tia âm theo t l 3/2 t o ra đ nh lu t c ng u. Hai ông đã đ c gi i Nobel V t lý n m

1957.
- Trang 3


Các bác s Âu Tây ngày nay mu n h c qua ông y đ u ph i thu c lý thuy t sinh kh c c a Âm d ng
Ng hành, đ c bi t là khoa châm c u. H đ u ng c nhiên v kinh huy t có th châm tê đ gi i ph u m t
cách không đau cho ng i b nh.
Ngày nay ng i ta đã đem đ i chi u kinh D ch v i nhi u lý thuy t tri t h c, khoa h c Tây ph ng nh lý
thuy t v nguyên t , thuy t sinh v t ti n hóa c a Lamark Darwin, bi n ch ng pháp c a Hegel, Karl Marx,
thuy t t ng đ i c a Einstein v i ph ng trình E = mc2, lý thuy t quan tr ng, ng i ta hy v ng qua kinh
D ch s
c đoán đ tìm ra nh ng cái m i r i s dùng khoa h c đ ki m ch ng l i. Nh v y là đúng v i
l i c a nhà toán h c Pháp H. Poincaré đã nói: “Ph ng đoán tr c r i hãy ch ng minh! Tôi có c n nh c l i
ch ng r ng chính
nh v y mà đã có nh ng phát minh quan tr ng’’.
Hi n nay, ch a có m t công trình khoa h c nào ch ng minh đ c s t n t i m t h th ng lý thuy t c n
b n là ti n đ d n đ n s hình thành c a Bát quái và s v n đ ng c a nó. Th m chí c ng ch a h có m t
công trình nghiên c u nào ch ng minh đ c tính h p lý trong s t ng quan gi a nh ng v n đ đ c đ t
ra trong kinh D ch. V y trên c s lý thuy t nào đ có s liên h nh đã trích d n trên? Ph i ch ng đây
là m t s liên h khiên c ng do nh ng hi n t ng trùng l p? Hay là kinh D ch v i nh ng ký hi u c a nó
chính là m t siêu công th c ph n ánh m t chân lý bao trùm lên m i s v n đ ng trên m i l nh v c t v
tr đ n nh ng hi n t ng liên quan đ n con ng i. Do đó, nh ng s phát hi n c a khoa h c hi n đ i đ u
n m trong ph m trù c a nó. B i v y, có s liên h v m t hi n t ng, m c dù ng i ta ch a khám phá
đ c bí n c a kinh D ch? Nh ng n u nh Bát quái và 64 qu là m t siêu công th c thì đó là m t công
th c không có nguyên lý lý thuy t kh i nguyên và đó c ng là đi u bí n l n nh t c a Bát quái.
Các nhà khoa h c hi n đ i đang m

c:

“T o ra m t lý thuy t th ng nh t các đ nh lu t v tr ! M t siêu công th c bao trùm m i đ nh lu t c a

thiên nhiên, hoàn toàn có th gi i thích đ c m i s ki n bao quanh con ng i t nh ng h t v t ch t c c
nh đ n nh ng thiên hà kh ng l ” (*).
* Chú thích: Trích đo n trong bài “Ba thách th c l n c a khoa h c trong th k 21”
- Ki n th c ngày nay s 314 - 1/5/1999)

Trong l ch s v n minh c
ông ph ng t n t i m t cách huy n o thuy t Âm d ng và Ng hành. V
m t hi n t ng, ph i ch ng thuy t Âm d ng Ng hành chính là m t h c thuy t hoàn ch nh và nh t quán
v i chính nó, m t siêu lý thuy t bao trùm mà các nhà khoa h c đang m
c và kinh D ch ch là m t h
th ng ký hi u? Hay đúng h n là m t công th c t ng h p c a h c thuy t này? Ph i ch ng chính n n v n
minh c ông ph ng đã đ t đ n đi u mà khoa h c hi n đ i đang m
c theo cái nhìn c a th i đ i đó?
Cu n Tìm v c i ngu n kinh D ch đ c biên so n xu t phát t gi thuy t cho r ng: H c thuy t Âm d ng
– Ng hành là m t h c thuy t v tr quan nh t quán và hoàn ch nh c a m t n n v n minh c đã b h y
di t và kinh D ch chính là m t siêu công th c c a h c thuy t này. Gi thuy t này cho r ng: B n v n kinh
D ch đ c l u truy n qua c th ch Hán là m t b n v n không hoàn ch nh và trong đó đã sai l ch so v i
th c t nguyên th y c a nó. N n v n minh c đó chính là n n v n minh V n Lang d i tri u đ i c a các
vua Hùng, t tiên c a ng i Vi t.
Trên c s c a gi thuy t đã nêu, cu n Tìm v c i ngu n kinh D ch nh m tìm v th c t đã t n t i c a
kinh D ch trên c s s t ng quan m t cách h p lý v i nh ng hi n t ng thu c ph m trù c a nó. M t
trong nh ng sai l ch l n nh t có tính ch t tiên quy t c n hi u ch nh: đó chính là n n v n minh xu t x c a
kinh D ch. Tìm v c i ngu n đích th c c a kinh D ch s là m t đi u ki n c n thi t đ tái t o chi c chìa
khóa m kho tàng đ y bí n c a v n minh ông ph ng.

- Trang 4


V n hóa và nh ng giá tr nhân b n c a nó là tài s n chung c a nhân lo i. S ph c h i và gìn gi nh ng
giá tr v n hóa đã th t truy n trong quá kh là m t trong nh ng c g ng c a con ng i và c ng là nhu c u

cho s phát tri n xã h i. Tìm v c i ngu n đích th c c a nh ng giá tr v n hóa ông ph ng là m t
ph ng ti n quan y u nh m ch ng minh quan đi m cho r ng: Th i đ i Hùng V ng chính là c i ngu n
l ch s n n v n hi n g n 5000 n m c a dân t c Vi t Nam. ó chính là cái nôi c a n n v n minh ông
ph ng c đ i. Quan đi m này đã đ c trình bày trong cu n Th i Hùng V ng qua truy n thuy t và
huy n tho i (Nxb V n hóa thông tin 2002) và cu n Th i Hùng V ng và bí n L c th p Hoa giáp (Nxb
V n hóa thông tin 2002). S ch ng minh tính b t h p lý trong b n v n kinh D ch và nh ng v n đ liên
quan đ c l u truy n qua c th ch Hán, d n đ n s hi u ch nh l i kinh D ch thông qua ca dao t c ng ,
truy n thuy t và nh ng trò ch i tr em mà ông cha còn truy n l i trong n n v n hóa Vi t Nam, s ti p n i
c a n n v n minh L c Vi t s minh ch ng cho quan đi m trên.
Nh ng đây là m t công vi c r t khó kh n vì s bí n c a Bát quái đã thách đ trí tu nh ng ai quan tâm
đ n nó t hàng ngàn n m. B i v y, v i kh n ng có h n, công vi c thì quá l n lao, do đó v n đ ch a th
gi i quy t r t ráo trong cu n sách này. R t mong đ c b n đ c quan tâm đóng góp ý ki n. Hy v ng cu n
Tìm v c i ngu n kinh D ch s là nh ng đóng góp nh ti p n i v i nh ng công trình nghiên c u đ s
c a các h c gi c kim.
Xin chân thành c m t b n đ c quan tâm.

- Trang 5


PH N D N NH P
Cu n Tìm v c i ngu n kinh D ch không nh m gi i thi u n i dung c a kinh D ch theo cách hi u ph bi n
t tr c đ n nay qua c th ch Hán, mà là m t s c g ng làm sáng t m t trong nh ng hi n t ng bí n
c a n n v n hóa ông ph ng, đó là c n nguyên c a Bát quái. B i v y, cu n sách này s không trình bày
toàn b n i dung kinh D ch, mà ch gi i thi u l ch s và tóm l c n i dung c a nó thông qua các tài li u
c a các h c gi nghiên c u v kinh D ch đ ch ng minh cho gi thuy t nêu trên. Cu n sách này c ng
không nh m m c đích ch ng minh tính khoa h c ho c phi khoa h c c a thuy t Âm d ng - Ng hành,
mà ch ch ng minh s t n t i trên th c t c a h c thuy t này, m t th c t đã b khu t l p hàng thiên niên
k . Ng i vi t hy v ng vi c tìm l i c n nguyên c a Bát quái và nh ng bí n trong l ch s kinh D ch s là
ph ng ti n ch ng minh m t giai đo n huy n s c a Vi t Nam đó là th i Hùng V ng, qu c gia đ u tiên
c a ng i L c Vi t.

N i dung cu n sách đ

c chia làm b n ph n:

Ph n m t: Gi i thi u tóm l c l ch s , n i dung c a kinh D ch v i nh ng di n bi n và ý ki n c a các nhà
nghiên c u c kim. Trong ph n này là nh ng t li u đ c tóm l c, trích d n trên c s nh ng tài li u
s u t m đ c.
Ph n hai: Trình bày nh ng mâu thu n trong s di n bi n và hình thành kinh D ch và nh ng v n đ liên
quan, trên c s s t ng quan h p lý theo cách nhìn c a ng i vi t, t đó ch ng minh cho c s c a gi
thuy t nêu trên.
Ph n ba: Hi u ch nh l i nh ng sai l m c n b n c a kinh D ch t c th ch Hán trên c s s t ng quan
h p lý c a nh ng v n đ đã đ t ra ph n hai, t nh ng di s n v n hóa còn l u truy n trong dân gian Vi t
Nam và Trung Qu c.
Ph n b n: T nh ng nguyên lý c n b n c a thuy t Âm d ng - Ng hành và Bát quái đã đ c hi u ch nh,
lý gi i nh ng hi n t ng bí n khác liên quan và là s minh ch ng ti p t c cho gi thuy t đã nêu.
Kinh D ch b t đ u đ c s chú ý c a các nhà nghiên c u l u truy n t đ i Hán, có hai b ph n chính là
ký hi u c a 64 qu và ph n kinh v n . Theo truy n thuy t và c th ch Hán thì ph n kinh v n này do
Chu V n V ng, Chu Công và Kh ng t vi t (s đ c trình bày k h n ph n I, ch ng I – L ch s kinh
D ch theo c th ch Hán). Do ph n kinh v n quá dài, nh ng b n d ch có đôi ch khác nhau. Th m chí do
nhi u đo n kinh v n t i ngh a, nên các h c gi nghiên c u D ch h c đôi khi mâu thu n nhau trong cách
d ch và lý gi i. Vì v y, ch xin gi i thi u n i dung và trích d n nh ng đo n c n thi t nh m minh ch ng
cho gi thuy t đ t ra. B i v y, đ ti n tham kh o và so sánh v i nh ng v n đ đ c nêu ra trong cu n
sách này, b n đ c có th tham kh o cu n Kinh D ch v i v tr quan ông ph ng c a Nguy n H u
L ng (Nxb Tp. H Chí Minh, 1992) và m t trong ba cu n sau đây: Kinh D ch c a Ngô T t T (Nxb Tp.
H Chí Minh, 1992); Kinh D ch - o c a ng i quân t , Nguy n Hi n Lê (Nxb V n h c, 1994); Kinh
D ch và đ i s ng, H i Ân (Nxb V n hóa dân t c, Hà N i, 1996) - đ tham kh o và đ i chi u.
Nh ng b n v n kinh D ch đ c d ch ra ch qu c ng hi n l u hành th ng không th ng nh t v danh t ,
thí d nh trong kinh v n: ph n đ c coi là c a Chu V n V ng so n th o có sách vi t là Soán t , có
sách vi t là Thoán t , nh ng trong sách này th ng nh t chung là Soán t . L i kinh v n đ c coi là c a
Kh ng t , có sách g i là Thoán t (th ng, h ) truy n, có sách g i là Soán t (th ng, h ) truy n; trong

sách này g i là Thoán t (th ng, h ) truy n.
Bát quái đôi khi đ
này có m t s qui

c di n đ t là 8 qu ; nh ng nh ng qu kép c ng đ
c nh sau:

Tám ký hi u c n b n c a D ch h c (t c Bát quái) m i ký hi u đ u đ

c g i là qu … Trong cu n sách

c g i là “quái”.
- Trang 6


Hai “quái” ch ng lên nhau (t c “trùng quái”) đ

c g i là “qu ”.

Trong các sách, khi trình bày nh ng đ hình liên quan đ n kinh D ch thì ph ng B c th ng đ t phía
d i, ph ng Nam đ t phía trên. Trong sách này, t t c nh ng đ hình tr ng d n đ ch ng minh nh ng
v n đ thu c ph m trù kinh D ch liên quan đ n ph ng v đ u đ c s p x p phù h p v i nh ng qui c
v ph ng v b n đ hi n đ i đ b n đ c d dàng phân đ nh, nh : ph ng B c phía trên, ph ng ông
bên ph i, ph ng Nam phía d i và ph ng Tây bên trái; ngo i tr s trích d n thì ph ng v đ
nguyên theo t li u đã trích d n.
Trong sách này, ph n trích d n t li u đ c th hi n b ng ki u ch “Vni-Helve 10”. Trong ph n trích
d n, đ l u ý b n đ c, nh ng ch in đ m là do ng i vi t th c hi n. Ph n chính v n c a ng i vi t đ c
th hi n b ng ki u ch “Vni-Times 12”.
M c dù đã r t c g ng, nh ng do kh n ng có h n, ch c ch n không th tránh kh i nh ng thi u sót. Mong
đ c quí đ c gi l ng th .


- Trang 7


PH N I

L CH S

KINH D CH

THEO C

TH CH HÁN
VÀ
NH NG V N
LIÊN QUAN

- Trang 8


Ch

ng I

TÓM L
C L CH S KINH D CH
THEO C TH CH HÁN
T ng truy n vào th i t i c , vua Ph c Hy–v vua huy n tho i c a Trung Qu c, niên đ i kho ng 3500
n m tr c CN (có sách chép 4477 – 4363 tr c CN) – là ng i đ u tiên phát minh ra nh ng ký hi u
nguyên th y c a kinh D ch.

H t h ch

ng II – ti t 1 trong kinh D ch chép:

C gi Bào Hy th chi v ng thiên h dã, ng ng t c quan t ng thiên, ph t c quan pháp đ a; quan
đi u thú chi v n, d đ a chi nghi; c n th ch thân, vi n th ch v t; th th y tác Bát quái d thông th n
minh chi đ c, d lo i v n v t chi tình.
Vua Ph c Hy (*) ng a xem t ng tr i, cúi xem phép t c d i đ t, xem các v n v c a chim muông cùng
nh ng thích nghi c a tr i đ t. G n thì l y thân mình, xa thì l y v t, th r i m i làm ra Bát quái đ thông
su t cái đ c c a th n minh và phân lo i các tính c a v n v t.
* Chú thích: H Bào Hy nói đ n trong H t h đ

c hi u là vua Ph c Hy.

Sau đó vua Ph c Hy k t h p 8 quái thu c Tiên thiên Bát quái thành m t h th ng 64 qu kép g i là Hy
D ch. H th ng Hy D ch ch g m nh ng ký hi u không có v n t (tuy nhiên, đ hình Tiên thiên Bát quái
và h th ng 64 qu c a vua Ph c Hy ch đ c công b vào đ i T ng; kinh D ch truy n t đ i Hán đ n
tr c T ng không có đ hình Tiên thiên Bát quái và h th ng qu Hy D ch, xin trình bày rõ h n ph n
sau).
n đ i vua i V (2205 n m tr c CN), là v vua khai sáng nhà H c a Trung Qu c. T ng truy n
ngài đi tr th y đ n sông L c b t đ c con rùa th n trên mai có ghi m t đ hình k bí, ngài chép l i g i là
L c th . Trên c s C u cung c a L c th , ngài l p ra H ng ph m c u trù. Hi n t ng đ u tiên c a
thuy t Ng hành xu t hi n trù th nh t c a H ng ph m c u trù.

HÌNH L C TH
(Do vua V phát hi n)

H NG PH M C U TRÙ
(Phép l n chín khu)


- Trang 9


H t th

ng, ch

ng XI trong kinh D ch chép:

“Th c thiên sinh th n v t, thánh nhân t c chi, thiên đ a bi n hóa, thánh nhân hi u chi; thiên thùy t
hi n cát hung, thánh nhân t ng chi. Hà xu t đ , L c xu t th , thánh nhân t c chi”.

ng,

V i đo n v n trên h u h t các sách nghiên c u v kinh D ch t th i Hán đ n nay đ u hi u nh sau:
“Tr i sinh ra th n v t, thánh nhân áp d ng theo; tr i đ t bi n hoá thánh nhân b t ch c; tr i bày ra hình
t ng hi n ra s t t x u, thánh nhân ph ng theo ý t ng”; riêng câu “Hà xu t đ , L c xu t th , thánh
nhân t c chi” đ c hi u r ng Hà là sông Hoàng Hà; L c là sông L c Th y; b i v y nên đ c hi u là:
“B c đ hi n ra sông Hoàng Hà, hình ch hi n ra sông L c, thánh nhân áp d ng theo” (*).
* Chú thích: Còn m t cách hi u th hai cho câu này, liên quan đ n m t cu n kinh đi n khác c a Nho giáo. Xin đ
rõ h n ph n sau .

c trình bày

Theo Kh ng An Qu c – m t danh nho th i Tây Hán, cháu 12 đ i c a Kh ng t – ng i phát hi n ra
nh ng sách c đ c coi là kinh đi n c a Nho giáo trong vách nhà Kh ng t và là ng i đ u tiên chú gi i
kinh D ch, vi t v s liên h gi a Bát quái v i Hà đ nh sau:
“ i vua Ph c Hy có con Long Mã xu t hi n trên sông Hà. Nhà vua bèn b t ch
nó đ v ch Bát quái; g i là Hà đ ”.


HÌNH HÀ
(Do vua Ph c Hy phát hi n)
Ng i đ u tiên vi t v vua
Ông ta vi t:

i V tìm đ

c theo nh ng v n c a

C U CUNG HÀ

c L c th và nh ng v n đ liên quan, c ng là Kh ng An Qu c.

“ i vua V có con th n quy xu t hi n trên sông L c. Nhà vua bèn nhân đó mà x p đ t đ làm thành 9
lo i, g i là L c th ”.
Qua g n 3000 n m, k t th i vua Ph c Hy đ n cu i đ i nhà Ân Th ng, vua Chu V n V ng (có niên
đ i kho ng 1200 n m tr c CN) là m t ch h u c a Ân Th ng; khi b c m tù ng c D u Lý, đã nghiên
c u Tiên thiên Bát quái. Vua V n V ng đã d a trên đ hình L c th c a vua i V s p x p l i v trí 8
quái trong Tiên thiên Bát quái c a vua Ph c Hy thành H u thiên Bát quái. Sau dó, ông k t h p 8 quái c a
H u thiên thành m t h th ng 64 qu kép H u thiên và vi t rõ ngh a l i t ng qu g i là Soán t . Ti p
theo, đ i con c a ông là Chu Công án vi t rõ ngh a t ng hào trong qu kép g i là Hào t (m i quái có 3
v ch, m i v ch g i là m t hào, m i qu có 6 hào g m 2 quái). n đây, b Chu d ch (hi u theo ngh a là
D ch c a nhà Chu) đ c c n b n hoàn thành. T ng truy n khái ni m Âm d ng xu t hi n vào th i nhà
Chu. Nh ng trong Soán t và Hào t đ c coi là c a Chu V n V ng và Chu Công làm ra, không nói
đ n Âm d ng.
Sau đó g n 700 n m, vào cu i th i Xuân Thu đ u đ i Chi n qu c – c ng theo Kh ng An Qu c – Kh ng
t (551 – 479 tr c CN) ti p t c di n gi i Chu D ch g m Thoán truy n (th ng, h ), T ng truy n
- Trang 10



(th ng, h ), H t truy n (Th
D c.

ng, h ), V n ngôn, Thuy t quái, T quái, T p quái; g i chung là th p

Khái ni m Âm d

ng và Thái c c xu t hi n trong th p D c này.

H t th

ng V có đo n vi t:

ng, ch

“Nh t Âm, nh t D
Ch

ng v chi đ o”;

ng XI vi t:

“Th c d ch h u Thái c c, th sinh L

ng nghi, L

ng nghi sinh T t

ng, T t


ng sinh Bát quái”

B kinh D ch đ c hoàn ch nh và l u truy n đ n nay là b Chu d ch đ c coi là c a Chu V n V ng
g m: h th ng 64 qu thu c H u thiên Bát quái và l i kinh v n c a Chu V n V ng, Chu Công và Kh ng
t vi t. Tuy nhiên, ng i ta v n ghi nh n công lao c a vua Ph c Hy là ng i đ u tiên v ch quái. Nh ng
tác gi làm ra kinh D ch theo c th ch Hán nói trên đ c g i là t Thánh. Các th y bói ngày x a khi
gieo qu và lu n đoán th ng nói: “Theo qu này thì thánh nói r ng…”, t c là mu n nói đ n các v đ c
coi là tác gi D ch h c nói trên.
Vi c l u truy n b n Chu D ch t sau Kh ng t đ n th i Hán còn đ

c c th ghi rõ nh sau:

C th chép r ng: “Kh ng t truy n D ch cho Th ng Cù, T M c. T M c truy n cho Ki u Tý, T
Dung n c L . T Dung truy n cho Hàn Tý, T Cung mi n Giang ông. T Cung truy n cho Châu Xú,
T Gia n c Yên. T Gia truy n cho Tôn Ngu, T Th a đ t ông Võ. T Th a truy n cho i n Hà, T
Trang n c T . i n Hà đ u đ i Hán l i truy n cho V ng
ng, T Trung đ t ông Võ và Châu
V ng Tôn đ t L c D ng, inh Khoan, Trai Ph c Sinh ng i n c L ng. V ng
ng truy n cho
V ng Hà t Thúc Nguyên đ t Tri Xuyên. Thúc Nguyên truy n cho Kinh Phòng. Kinh Phòng truy n cho
L u Khâu H . Khâu H truy n cho T Lâm. T Lâm truy n cho Ng s đ i phu V ng Tu n. inh
Khoan l i truy n riêng cho i n V ng Tôn. V ng Tôn truy n cho Thi X u, M nh H . Thi X u truy n
cho Tr ng V . Tr ng V truy n cho Bành Tuyên. M nh H truy n cho Tiêu Diên Th . Kinh Phòng l i
h c D ch Tiêu Diên Th . (*)
* Chú thích: Nguy n H u L

ng, Kinh D ch v i V tr quan ông ph

ng, Nxb Thành ph H Chí Minh, 1992 .


Trong sách đã d n, không chép c th có t bao gi , nh ng c n c vào tên tu i c a nh ng ng i h c
D ch nh : Kinh Phòng, M nh H , Tiêu Diên Th là nh ng nhân v t th i Tây Hán, nh v y c th này
ph i có t sau th i Tây Hán.
Vào cu i th i nhà Chu, các n c ch h u đánh nhau liên miên. N m 221 tr c CN, đ t n c Trung Hoa
th ng nh t b i nhà T n. N m n m sau, T n Th y Hoàng ra l nh tri t h Nho giáo, h u h t sách v đ u b
đ t và c m l u truy n, 463 (có sách chép 464) nho sinh b chôn s ng vì trái l nh. B i v y, h u h t nh ng
tr c tác liên quan đ n Nho giáo b th t l c. Riêng kinh D ch vì đ c coi là sách bói và nh ng sách thu c
còn đ c l u truy n.
o n trích d n trong S ký c a T Mã Thiên, ph n T n Th y Hoàng b n k , miêu t cu c đ i tho i gi a
T n Th y Hoàng v i th a t ng Lý T d i đây, ch ng t đi u này:
“…Nh ng nay Hoàng đ đã thâu tóm c thiên h , phân bi t tr ng đen mà đ nh ra đi u duy nh t đ c tôn
tr ng. Nh ng k h c Nho theo cái h c riêng c a mình l i cùng nhau chê c i pháp lu t r i đem d y cho
ng i ta. Khi nghe l nh ban xu ng thì h đ u l y cái h c riêng c a mình đ bàn tán. Khi vào tri u, trong
b ng chê bai. Ra đ ng, thì bàn b c chê vua c a mình đ l y danh, làm cho khác ng i đ t là cao, bày
cho k
d i ph báng. N u nh th mà không c m thì trên uy th c a nhà vua s b gi m sút; d i
các bè đ ng s n i lên. Nên c m là h n. Th n xin đ t t t c các sách s , tr nh ng sách s nhà T n
- Trang 11


(2).Tr nh ng ng i làm ch c bác s , ai c t gi u kinh Th , kinh Thi, sách v c a tr m nhà thì đ u đem
đ n các quan thú, quan uý mà đ t đi, hai ng i dám bàn nhau v vi c kinh Th , kinh Thi chém gi a ch ,
l y đ i x a mà chê đ i nay thì gi t c h . Quan l i bi t mà không t cáo, thì c ng b t i. L nh ban ra
trong ba m i ngày không đ t sách thì kh c vào m t cho đi thú đ xây và canh gi Tr ng thành. Nh ng
sách không b là sách thu c, sách bói, sách tr ng cây. Ai mu n h c pháp lu t thì th quan l i làm th y.
Ch c a vua nói: “

c”

n n m 207 tr c CN, nhà Hán thay th nhà T n. Vào cu i đ i Tây Hán – Hán V

L u Tri t (156 –
87 tr.CN) ph c h i l i Nho giáo. T đó kinh D ch đ c xi n d ng vì đ c coi là m t trong 5 b kinh
quan tr ng c a Nho giáo. B n kinh D ch l u truy n t đ i Hán ch có h ù th ng 64 que ûthu c H u thiên
Bát quái và l i kinh v n – t c b n Chu D ch – đ c coi là c a Chu V n V ng, Chu Công, Kh ng t đã
trình bày trên.
n đây vi c nghiên c u kinh D ch b t đ u. Các h c gi th i Hán chia ra nhi u phái
khác nhau khi tìm hi u v l ch s
và c s lý lu n c a D ch. Vi c nghiên c u D ch h c phát tri n đ n đ i T ng chia làm hai phái là Lý h c
c a Trình Di, Chu Hy và phái t ng s h c c a Tr n oàn (còn g i là
th ). Phái t ng s h c có hai
đ i bi u n i ti ng là Tr n oàn Lão T và Thi u Ung – t c là Thi u Khang Ti t.
Th i T ng là m t th i k r t đáng chú ý trong l ch s kinh D ch. th i đ i này các nhà Lý h c n i ti ng
nh Tr n oàn Lão T , Thi u Khang Ti t công b đ hình Hà đ – L c th và đ hình Tiên thiên Bát
quái cùng h th ng 64 qu Hy D ch; đ ng th i c ng liên h gi a đ hình Hà đ v i đ hình Tiên thiên Bát
quái, đ hình L c th v i H u thiên Bát quái. Nh ng nhà Lý h c đ i T ng c ng cho r ng nh ng phát
minh này thu c v c nhân, nh các nhà Lý h c th i Hán đã nói t i. B n đ c tham kh o các đo n sau đây
đ c trích trong cu n Chu D ch và D đoán h c (Thi u V Hoa, Nxb V n hóa Thông tin 1995):
Trang 14: Thuy t Tiên thiên Bát quái là t tri u T ng t o ra. Tr c tri u T ng ch có Bát quái và 64 qu .
Các h c gi đ i T ng c n c vào “thiên đ a đ nh v , s n tr ch thông khí, lôi phong t ng b c, th y h a
b t t ng x ” (Tr i đ t phân rõ, núi sông thông su t, s m gió y u đi, n c l a ít va ch m) trong “Thuy t
quái” mà t o ra “hình Tiên thiên Bát quái”.
Trang 16:Thuy t Tiên thiên Bát quái và H u thiên Bát quái t sau đ i T ng tranh lu n mãi không thôi,
t c là tr c T ng c n b n không t n t i thuy t Tiên thiên. Tr c T ng, đ i Hán và
ng, không th ch
ra đ c ai là ng i đ ra “ph ng v Tiên thiên”, đ n đ i T ng các đ o gia m i đ a ra “Hình Tiên thiên”.
“Hình ph ng v Bát quái c a Ph c Hy” là d a theo hình Tiên thiên c a Thi u Ung, g i là “Ph ng v
Tiên thiên Bát quái”. Hình ph ng v Bát quái c a V n V ng còn g i là “Ph ng v H u thiên Bát quái”
nh s th y “Thuy t quái” ph n sau. Cái g i H u thiên Bát quái th c t là d a theo ph ng v c a các
qu trong câu “ xu t h Ch n (1), t h T n (2), t ng ki n h Ly (3), chí d ch h Khôn (4), thuy t
ngôn h oài (5), chi n h Càn (6), lao h Kh m (7), thành ngôn h C n (8)”.

Trang 17: Hình Tiên thiên Bát quái mà ngay nay ta nhìn th y là t hình Tiên thiên c a Thi u Ung đ i
T ng mà ra. Còn hình H u thiên Bát quái là t “Thuy t quái”, ng i đ i T ng cho là do V n V ng t o
ra. Ngày nay, r t nhi u h c gi đ a ra nhi u cách ph ng đoán, vì sao V n V ng đã s a Tiên thiên Bát
quái thành H u thiên Bát quái. H cho r ng: th i nhà H b ng tuy t tan, n c bi n dâng lên, ng p chìm
nh ng kho ng đ t l n, kh p n i b ng p n c. n đ i nhà Chu, hoàn c nh t nhiên thay đ i, v n khí tr i
đ t không còn th ng nh t v i Tiên thiên Bát quái n a, cho nên Chu V n V ng đã s a Tiên thiên Bát
quái thành H u thiên Bát quái.
Trang 20: 2. Khi d đoán, Thi u Khang Ti t dùng hình H u thiên Bát quái, còn s là c a Tiên thiên Bát
quái, r t k di u. Nh ng vì sao Thi u Khang Ti t l i dùng hình c a H u thiên Bát quái và s c a Tiên
thiên ngày nay v n ch a rõ nguyên do. Ngày nay khi gieo qu theo th i gian và d đoán theo “sáu hào”
thì đ u ph i h p hình này v i s c a Tiên thiên.

- Trang 12


V vi c Tiên thiên Bát quái do ông Thi u Khang Ti t công b vào đ i T ng, c ng đ c ghi nh n trong
sách Kinh D ch v i V tr quan ông ph ng c a giáo s Nguy n Huy L ng c ng vi t nh sau:
“V D ch h c c a đ i T ng, ta th y có Thi u Ung. H Thi u l y Châu D ch làm H u thiên D ch, l y Bao
Hy D ch làm Tiên thiên D ch. H Thi u c ng làm Tiên thiên quái v đ đ phát huy thuy t trên”.
Trên đây là tóm l c nh ng nét c n b n c a l ch s kinh D ch theo c th ch Hán đ c l u truy n đ n
nay và đ c coi nh giá tr l ch s chính th ng c a kinh D ch. M c dù còn có nhi u ý ki n khác nhau v
tác gi và th i đi m xu t hi n c a kinh D ch, nh ng h u h t các h c gi khi gi i thi u v kinh D ch đ u
nói đ n l ch s c a kinh D ch nh trên. Nh ng ý ki n ph n bác c a các nhà nghiên c u kinh D ch và
nh ng v n đ liên quan xin đ c ti p t c trình bày ph n ti p theo.

- Trang 13


Ch ng II
TÓM T T N I DUNG

&
NH NG KÝ HI U C N B N
C A KINH D CH TRONG C TH CH

HÁN

Kinh D ch đ c truy n l i t đ i Hán là b n Chu d ch, g m có hai ph n là ph n kinh v n và h th ng ký
hi u 64 qu H u thiên. Ph n kinh v n đ c coi là do Chu V n V ng, Chu Công án, Kh ng t tr c tác
nh đã trình bày ph n trên. Nh ng theo l ch s chính th ng mà c th ch Hán nói t i thì ký hi u c a
qu D ch đ c b t đ u t vua Ph c Hy. Vì v y trong ch ng này xin đ c trình bày theo trình t th i
gian c a l ch s kinh D ch theo c th ch Hán đã nói t i.
H TH NG KÝ HI U C A KINH D CH
H th ng ký hi u c a kinh D ch đ

c truy n cho t i nay g m hai h th ng chính là:

1) H th ng Hy D ch t c kinh D ch c a Ph c Hy có ngu n g c t đ hình Tiên thiên Bát quái.
2) H th ng Chu D ch, có ngu n g c t đ hình H u thiên Bát quái.
hình ký hi u c a hai h th ng ký hi u này nh sau: Tiên thiên Bát quái và ký hi u 64 qu Hy D ch
hình Tiên thiên Bát quái và h th ng Hy D ch đ c coi c a do vua Ph c Hy (nh ng ch phát hi n và
l u truy n t đ i T âng), b t đ u b ng hai ký hi u c n b n sau đây:
v ch đ t
thu c Âm

v ch li n
thu c D ng

T hai ký hi u này, c ng theo c th ch Hán thì vua Ph c Hy đã v ch ra 8 quái g i là Tiên thiên Bát
quái, m i quái g m 3 v ch (li n ho c đ t ) có m t trình t phát tri n t d i lên, đ c trình bày theo đ
hình sau đây trong Chu D ch và d đoán h c (sách đã d n, trang 15).

TH

T

BÁT QUÁI PH C HY

T

L

hình k t c u trình t Bát quái trên đây đ

T

NG

NG NGHI

c ph bi n trong các sách kinh D ch nói chung.

- Trang 14


HÌNH TIÊN THIÊN BÁT QUÁI
c a vua Ph c Hy

Tám quái này l n l t có tên g i là: 1-Càn, 2- oài, 3-Ly, 4- Ch n, 5-T n, 6-Kh m, 7-C n, 8-Khôn, đ
s p x p theo đ hình có th t nh trên.

c


C th ch Hán cho r ng: vua Ph c Hy đã d a theo Hà đ phát hi n trên sông Hoàng Hà đ s p x p Tiên
thiên Bát quái, nh đã trình bày trên. S liên quan gi a Bát quái Tiên thiên và Hà đ đ c các c th
ch Hán t đ i T ng minh h a nh sau:
HÌNH T NG QUAN HÀ
& TIÊN THIÊN BÁT QUÁI
(V theo Kinh D ch v i V tr quan ông ph ng)

- Trang 15


Trên c s v trí c a Bát quái Tiên thiên hình thành m t h th ng 64 qu g i là Hy D ch. Nh ng qu này
do 8 quái l n l t k t h p v i nhau theo m t nguyên t c nh t đ nh và hình thành 64 qu kép theo th t
có ký hi u và tên g i nh sau:

- Trang 16


- Trang 17


H th ng 64 qu Hy D ch trình bày trên đ c trích d n trong sách Kinh D ch Ph c Hy (Nxb Khoa h c
Xã h i 1997 – Giáo s Bùi V n Nguyên). Th t trong sách đã d n, theo s ký hi u c a nhà Toán h c
ng i
c Leibniz, đánh s t 0 đ n 63. Ng i vi t s a l i t 1 đ n 64.
Nguyên t c k t h p 64 qu c a Hy D ch
Nguyên t c k t h p 64 qu c a Hy D ch là l n l t t ng quái k t h p v i 8 quái khác theo s th t đ
hình thành 64 qu . S k t h p này đ c trình bày nh sau:
S th t c a
TIÊN THIÊN BÁT QUÁI


@ Qu th nh t: quái th 1 Càn làm H quái l n l
t 1 đ n 8.

t k t h p v i 8 quái kia làm th

@ Ti p t c đ n qu th hai: quái th 2 oài làm H quái, c ng l n l
quái theo s th t t 1 đ n 8... trình t đ n h t 64 qu .

ng quái theo th t

t k t h p v i 8 quái kia làm th

ng

Ý ngh a c a h th ng 64 qu kép c a Hy D ch đ c ông Thi u Khang Ti t s d ng vào vi c d đoán
t ng lai th hi n qua ph ng pháp d đoán c a ông (s trình bày rõ h n ph n sau).
H u thiên Bát quái và h th ng 64 qu Chu D ch
Theo truy n thuy t Trung Hoa: vua i V đi tr th y sông L c b t đ c m t con rùa th n trên mai có
ghi đ hình L c th , nh đã trình bày ph n trên. Sau vua Ph c Hy kho ng g n 3000 n m, đ n đ i Chu
V n V ng – theo c th ch Hán thì vua Chu V n V ng b giam ng c D u Lý 7 n m (có sách chép 3
n m). Trong th i gian b giam, ông đã s a l i v trí các qu trong Bát quái c a Ph c Hy thành m t đ hình
Bát quái m i g i là H u thiên Bát quái, c n c theo đ hình L c th . V trí ph ng v c a H u thiên Bát
quái ph i h p v i đ hình L c th theo c th ch Hán đ c công b vào đ i T ng nh sau:

- Trang 18


HÌNH T NG QUAN L C TH & H U THIÊN BÁT QUÁI
(V theo Kinh D ch v i V tr quan ông ph ng)

b n đ c ti n theo dõi, xin đ c trình bày s k t h p Tiên thiên Bát quái v i Hà đ và H u thiên Bát
v i L c th theo c th ch Hán qua đ hình c u cung nh sau:
C U CUNG HÀ
& TIÊN THIÊN BÁT QUÁI
( ã xoay 180o cho phù h p v i ph ng v b n đ hi n đ i)

C U CUNG L C TH & H U THIÊN BÁT QUÁI
( ã xoay 180o cho phù h p v i ph ng v b n đ hi n đ i)

Trên c s đ hình H u thiên Bát quái, vua Chu V n V ng đã s p x p m t h th ng m i 64 qu g i là
Chu D ch. B ng kinh D ch n i ti ng hi n còn l u hành, chính là b n Chu D ch đ c coi là c a Chu V n
V ng. D i đây là đ hình th t 64 qu c a Chu V n V ng.

- Trang 19


- Trang 20


- Trang 21


TÓM L

C N I DUNG PH N KINH V N CHU D CH

Trên th c t b n Chu d ch truy n l i t th i Hán ch có h th ng 64 qu đ c coi là c a Chu V n V ng
và h th ng kinh v n g m: Soán t ; Hào t và Th p d c.
hình Tiên thiên, H u thiên Bát quái c ng
nh đ hình Hà đ – L c th là do các nhà lý h c đ i T ng công b (t c là h n 1000 n m sau k t khi

các h c gi th i Hán nói t i nh ng đ hình này) nh đã trình bày trên.
V ph n kinh v n thu c h th ng Chu d ch l n l
I– Soán t đ c coi là c a Chu V n V
qu H u thiên.

t có n i dung nh sau:

ng so n nh m gi i thích ý ngh a c a t ng qu trong h th ng 64

II– Hào t đ c coi là c a Chu Công án so n nh m gi i thích ý ngh a t ng “hào” trong qu g i là “Hào
t ”. Do c u trúc qu g m 6 v ch (li n ho c đ t) m i v ch g i là “hào”. Th t 6 hào đ c tính t d i
lên. Hào đ u tiên g i là hào s , hào th hai g i là hào nh … Hào trên cùng thay vì hào l c thì g i là hào
th ng. N u hào là v ch li n thì bên c nh t ch s đ m g i là “c u”; thí d : “S c u” có ngh a là hào
đ u tiên là D ng (*). N u hào là v ch đ t thì bên c nh t ch s đ m g i là “l c”, thí d : S l c, có
ngh a là hào đ u tiên là Âm(*). Ti p theo đó là c u nh (ho c l c nh ) có ngh a là hào 2 là D ng (c u)
ho c Âm (l c). Tùy theo v trí c a hào trong toàn ý ngh a c a qu , có l i di n gi i ý ngh a c a t ng hào
g i là “Hào t ”.
HÌNH THUY T MINH TÊN G I CÁC HÀO TRONG QU

* Chú thích: ph n này v n t m dùng khái ni m “hào âm” và “hào d ng” vì các sách quen dùng, đúng
ra ph i g i là: “hào thu c d ng” ho c “hào thu c âm”. Trong kinh v n ch dùng t “c u” và “l c”, khái
ni m “hào âm” và “hào d ng” là do các nhà nghiên c u đ i sau đ t ra.
III– Th p d c đ

c coi là c a Kh ng t so n g m các ph n sau đây:

1) Thoán truy n có n i dung gi i thích rõ ý ngh a t ng qu , b sung ý ngh a c a Soán t . Thoán truy n
chia làm hai ph n th ng và h .
2) T ng truy n đ c chia làm hai ph n là
Ti u t ng truy n có n i dung gi i thích t

th ng 64 qu H u thiên.

i t ng truy n – gi i thích hình nh (t ng) c a m i qu ;
ng c a m i hào (c u, l c) và v trí c a m i qu trong h

3) H t truy n còn g i là H t đ i truy n, c ng chia làm hai thiên th
v n đ và nh ng hi n t ng liên quan đ n kinh D ch.
4) V n ngôn c ng chia làm hai ph n th ng và h . Thiên th
qu thu n Khôn và các hào c a hai qu này.

ng và h nh m gi i thích nh ng

ng bàn v qu thu n Càn, ph n h bàn v

5) Thuy t quái n i dung gi ng v 8 quái đ n và ý ngh a c ng nh hình t

ng c a m i quái.

- Trang 22


6) T quái truy n n i dung gi i thích v th t c a 64 qu trong h th ng Chu d ch c ng chia làm hai
ph n th ng và h .
7) T p quái truy n n i dung là gi i thích thêm v m t s qu .
Trên đây, ch xin đ c tóm t t n i dung c a nh ng l i kinh v n trong kinh D ch. Do ph n kinh v n quá
nhi u, nên trong cu n sách này ch tr ng d n nh ng l i kinh v n có liên quan – nh m ch ng minh cho gi
thuy t đã nêu; mong đ c b n đ c thông c m, l ng th . B n đ c n u mu n tìm hi u sâu v kinh D ch
ho c ki m ch ng nh ng v n đ nêu ra trong sách này, có th tham kh o và đ i ch ng qua nh ng sách
d ch v kinh D ch đã gi i thi u v i b n đ c trên, ho c qua các sách tham kh o đ c trình bày cu i
cu n sách này.


- Trang 23


Ch ng III
M T S QUAN I M KHÁC NHAU V
TH I I M XU T X
VÀ TÁC GI C A KINH D CH
Nh ph n trên đã trình bày, m c dù h u h t các h c gi khi
gi i thi u v kinh D ch đ u nh c đ n l ch s và th i đi m
xu t x nh đã trình bày trên. Tuy nhiên c ng có m t s nhà nghiên
c u có nh ng quan đi m khác nh sau:
V TH I I M XU T X
Theo sách Chu D ch và d đoán h c (Nxb V n hóa Hà N i 1995 – Thi u V Hoa – trang 27) vi t:
Th i gian hình thành Bát quái và 64 qu kho ng đ i nhà H . i u đó có “Ng c H i” d n ch ng t “S n
h i kinh” nh sau: “Ph c Hi đ c Hà đ , do đó ng i H nói “Liên s n”; Hoàng đ đ c Hà đ , do đó
ng i Th ng nói “Quy Tàng”. Li t S n th đ c Hà đ , do đó mà ng i Chu nói “Chu d ch”. “D ch
tán”, “D ch lu n” c a Tr nh Huy n nói : “H vi t “Liên S n”, Ân vi t “Quy Tàng”, Chu vi t “Chu d ch”.
Trong “Chu l ” có ghi: Cung Xuân đ i b c “n m c phép c a ba b d ch là “Liên s n”, “Quy tàng”, “Chu
d ch”. Quái c a các kinh đó đ u là 8, qu đ u là 64”. Còn nói: cu i th i k đ đ ng An D ng đã xu t
hi n nh ng d u hi u Bát quái (trang 77 sách “L ch s ch vi t trên x ng c a Trung Qu c”). Do đó có
th th y th i k hình thành Bát quái và 64 qu nên vào đ i nhà H . Còn nh ng ng i đ i sau nói V n
V ng đã làm l i 64 qu , đi u đó ch c không đúng, tuy nhiên V n V ng đã s p x p l i cho nó ch nh
h n thì r t có th .
Hai quy n sách “Liên s n”, “Quy tàng” đã m t t lâu, quy n sách ng i đ i sau nhìn th y ch là “Kinh
D ch”. Nh ng th i k ra đ i c a kinh D ch t x a t i nay v n còn bàn cãi mãi. C n c k t qu kh o c u
c a h n ba m i n m nay thì có ba lo i ý ki n.
1. Kinh D ch ra đ i th i Xuân Thu. Quách M c Nh c nói: Quan ni m tr i đ t đ i l p xu t hi n r t mu n
trong l ch s t t ng Trung Qu c. Nh ng v n t đ i nhà Chu không có v t tích c a Bát quái, th m chí
không có ch “đ a”; nh ng ch nh “Càn, Khôn” trong sách c mãi v sau m i xu t hi n… đ th y

“Kinh D ch” không th ra đ i tr c th i Xuân Thu.
2. Kinh D ch ra đ i đ u th i Tây Chu. Tr ng i Niên, c n c câu chuy n trong hào t qu nh “táng
ng u d ch”, “táng d ng d ch”, “Cao tôn phi t qu ph ng”, “
t quy mu i”, “k t chi minh di”
v.v… đ u là các câu chuy n c a nhà Th ng và Tây Chu. Nh ng sách v sau c a Chu Thành V ng,
không vi n d n đ n, nên suy ra kinh D ch thành sách không th sau đ i Thành V ng.
3. Kinh D ch thành sách vào th i k giao th i nhà Ân và nhà Chu. Kim C nh Ph ng v.v… cho r ng:
Kinh D ch là tác ph m giao th i gi a nhà Ân và nhà Chu. H kh ng đ nh “quái xu t thi”. Thi s đ i
x a d n d n đ c t ng k t l i qua nhi u bài ghi chép ho t đ ng c a chiêm thi, qua sàng l c, ch nh l i mà
thành “Kinh D ch”. Có h c gi còn t ti n trình lôgíc phát tri n t t ng c a Trung Qu c và t trong mâu
thu n xã h i các đ i nhà Ân, nhà Chu mà nghiên c u các niên đ i thành sách c a kinh D ch, h cho r ng
đó là th i k giao ti p gi a nhà Ân và nhà Chu.
TÁC GI C A KINH D CH
Ngoài nh ng ý ki n khác nhau v th i đi m ra đ i c a kinh D ch, ngay c v n đ tác gi c a kinh D ch,
nh ng nhà nghiên c u c ng có nh ng ý ki n không th ng nh t:
- Trang 24


Tác gi Tiên thiên Bát quái
V đ hình Tiên thiên Bát quái – m c dù xu t hi n vào đ i T ng – nh ng đ c coi là do vua Ph c Hy
làm ra h u nh không có ai ph n bác. B i vì, ng i công b đ hình này là ông Thi u Khang Ti t c ng
th a nh n tác gi c a nó là ngài Ph c Hy và đ c b o ch ng đo n sau đây trong H t h ch ng II c a
Chu D ch:
Ngày x a h Bào Hy cai tr thiên h , ng ng lên thì xem t ng trên tr i, cúi xu ng thì nhìn hình d i
đ t, xem cái v s c c a chim muông, cùng nh ng ti n nghi c a m t đ t, g n thì l y thân mình, xa thì l y
m i v t; do đó m i làm ra Bát quái đ c m thông cái đ c c a th n linh và đ phân lo i cái tính tình c a
muôn v t.
Tuy nhiên s vi c c ng không đ n gi n nh v y, c ng có h c gi đ t v n đ ý ngh a c a hai đ hình này
qua tên g i c a nó. o n trích d n sau đây trong sách Kinh D ch – o c a ng i quân t (Nguy n Hi n
Lê – sách đã d n, trang 28) ch ng t đi u này:

Hình I g i là Tiên thiên Bát quái, hình II là H u thiên Bát quái. Hai tên đó không có trong Kinh D ch,
hi n nhiên là do ng i đ i sau, ho c m t đ i Hán, ho c Thi u Khang Ti t đ t ra.
Tiên thiên Bát quái có ngh a là Bát quái t ng tr ng v tr (thiên) h i đ u, H u thiên Bát quái t ng
tr ng v tr h i sau. H i đ u là h i nào? H i sau là h i nào? Không ai bi t ch c. Có ng i gi ng h i đ u
là h i v tr còn vô hình, h i sau là h i v tr đã hình thành. Vô lý: khi v tr còn vô hình thì sao đã có
núi, có ch m?
Có ng i l i gi ng Tiên thiên Bát quái là nh ng hi n t ng x y ra trên các thiên th (ngh a là khi v tr
đã thành hình), còn H u thiên là nh ng hi n t ng trên m t đ t (B u C m – Tìm hi u kinh D ch –
Saigon 1957). V y là trên các thiên th c ng có tr i, có đ t, có núi, ch m... nh trên trái đ t?
Có ng i đem thiên v n h c c a ph ng Tây mà gi ng Tiên thiên Bát quái, ch ng h n b o Càn g m ba
hào d ng, toàn là d ng khí, sáng r c r chính là m t bi n l a, m t đ nh tinh, Khôn có ba hào Âm, toàn
khí Âm, đen l nh, “có th ví các sao đen t i c a nhà thiên v n h c Emile Belot”... (Bùi Th Bích Trâm,
Thiên V n, Hu 1942. Nguy n Duy C n d n trong D ch h c Tinh hoa – Saigon 1973).
T m t s h c gi đ i Hán dùng kinh D ch đ gi ng v thiên v n, v ngu n g c v tr , nh t là t khi có
hai hình Tiên thiên và H u thiên Bát quái, ch c đã có nhi u ng i c n c vào hai hình y, r i vào hai hình
Hà đ , L c th mà l p ra nh ng thuy t m i sau này khoa thiên v n c a ph ng Tây có m t phát ki n nào
m i thì t t s có nh ng ng i gi ng l i, Tiên thiên và H u thiên Bát quái cho h p v i nh ng phát ki n
m i. Ch có tám hình hai m i b n v ch li n và đ t, cho nên r t d g i s t ng t ng c a con ng i.
Tác gi H u thiên Bát quái
hình H u thiên Bát quái, c n nguyên c a 64 qu thu c h th ng H u thiên c ng đ c Thi u Khang
Ti t công b vào đ i T ng, nh ng ông c ng th a nh n tác gi c a nó là Chu V n V ng làm ra. ây
c ng là m t nh n th c ph bi n c a h u h t các nhà nghiên c u d ch h c t tr c đ n nay. Nh ng đ n đ i
nhà Mãn Thanh các nhà nghiên c u c n c theo ph ng pháp kh o ch ng h c cho r ng: D ch kinh không
ph i c a Chu V n V ng, Chu Công.
n th i Dân Qu c, Thôi ông Bích và nhi u ng i khác c ng
đ ng nh n xét nh trên. G n đây, Quách M c Nh c trong tác ph m Chu D ch ch tác chi th i đ i c ng
cho r ng: kinh D ch không th xu t hi n s m h n th i Xuân thu và D ch truy n còn xu t hi n sau đó (*).
* Chú thích: Theo tài li u chép tay c a l ng y Lê H ng S n t i th vi n Vi n nghiên c u ông y Hà N i, “Nh ng nét c b n
v kinh D ch”, do giáo s Cao Xuân Huy trình bày.


- Trang 25