trờng đại học s phạm hà nội 2
khoa: giáo dục tiểu học
***************

lý thị ngọc

nghệ thuật những ng ời bạn
nhỏ của phạm hổ

khóa luận tốt nghiệp đại học
chuyên ngành: văn học thiếu nhi

ngời hớng dẫn khoa học:
ths. nguyễn ngọc thi

hà nội 2008


Trờng ĐHSP Hà Nội 2

Khóa luận tốt nghiệp

Lời cảm ơn
Em xin chân thành cảm ơn sự chỉ bảo và giúp đỡ tận
tình của thầy giáo ThS. Nguyễn Ngọc Thi trong suốt quá
trình thực hiện khóa luận này, đồng thời em xin chân
thành cảm ơn các thầy cô giáo và các bạn sinh viên khoa
Giáo dục Tiểu học đã tạo điều kiện tốt nhất để em hoàn
thành khóa luận tốt nghiệp của mình.
Tuy nhiên đây là những bớc đầu làm quen với công tác
nghiên cứu khoa học nên đề tài của em không tránh khỏi

thiếu xót. Vì vậy em rất mong đ ợc sự góp ý của thầy cô
giáo và các bạn sinh viên để khóa luận tốt nghiệp của em
hoàn thiện hơn.
Hà Nội, tháng 5 năm 2008
Sinh viên
Lý Thị Ngọc

Lý Thị Ngọc_K30BGDTH

2


Trờng ĐHSP Hà Nội 2

Khóa luận tốt nghiệp

lời cam đoan

Khóa luận tốt nghiệp: Nghệ thuật Những ngời bạn nhỏ của Phạm
Hổ là kết quả nghiên cứu của riêng tôi dới sự hớng dẫn của thầy giáo ThS.
Nguyễn Ngọc Thi. Khóa luận này không trùng với kết quả của tác giả khác.
Tôi xin cam đoan những điều trên đây là đúng sự thật, nếu sai tôi hoàn
toàn chịu trách nhiệm.
Hà Nội, tháng 5 năm 2008
Sinh viên
Lý Thị Ngọc

Lý Thị Ngọc_K30BGDTH

3



Trờng ĐHSP Hà Nội 2

Khóa luận tốt nghiệp

mục lục
Trang
mở đầu

5

1. Lý do chọn đề tài

5

1.1. Lý do khách quan

5

1.2. Lý do s phạm

5

2. Lịch sử vấn đề

6

3. Mục đích nghiên cứu


7

4. Đối tợng, phạm vi nghiên cứu

8

4.1. Đối tợng

8

4.2. Phạm vi

8

5. Nhiện vụ nghiên cứu

8

6. Phơng pháp nghiên cứu

8

nội dung chính
Chơng1: Nghệ thuật Những ngời bạn nhỏ của Phạm Hổ
1.1. Đề tài

9
9
9


1.2. Thể thơ

12

1.3. Nhạc điệu và nghệ thuật mô phỏng âm thanh

17

1.4. Nghệ thuật xây dựng tình huống đối thoại

19

1.5. Một số biện pháp tu từ

23

1.5.1. Bảng thống kê các biện pháp tu từ trong Những ngời
bạn nhỏ

23

1.5.2. Giá trị của các biện pháp tu từ

24

1.5.2.1. Biện pháp tu từ nhân hóa

24

Lý Thị Ngọc_K30BGDTH


4


Trờng ĐHSP Hà Nội 2

Khóa luận tốt nghiệp

1.5.2.2. Biện pháp tu từ so sánh
Chơng 2: Việc giảng dạy thơ Phạm Hổ trong trờng Tiểu học

29
33

2.1. Thiết kế giáo án môn tập đọc

33

2.2. Sử dụng thơ Phạm Hổ trong phân môn Tập làm văn

41

2.3. Thiết kế chơng trình sinh hoạt ngoại khóa cho học sinh
Tiểu học
2.3.1. Vờn thơ

42
42

2.3.2. Đóng vai


43

kết luận

45

Tài liệu tham khảo

47

Lý Thị Ngọc_K30BGDTH

5


Trờng ĐHSP Hà Nội 2

Khóa luận tốt nghiệp

mở đầu
1. Lý do chọn đề tài
1.1. Lý do khách quan
Thế giới trẻ thơ là thế giới vô vàn chất thơ. Tôi muốn làm thơ để nói cho
đợc cái thế giới ấy. Đó là lời phát biểu của nhà văn Phạm Hổ_ ngời mà suốt
50 năm nay đã không ngừng, không nghỉ, trăn trở tìm tòi và sáng tác cho các
em.
Phạm Hổ (1926_2007) bút danh Hồ Huy, quê ở xã Nhơn An, huyện An
Nhơn, tỉnh Bình Định. Nói tới Phạm Hổ ngời ta nghĩ ngay tới nhà văn viết cho
thiếu nhi Phạm Hổ. Những sáng tác của ông vừa là niềm say mê, vừa là tâm

huyết, trong đó có những tác phẩm tiêu biểu: Chú bò tìm bạn gồm 120 bài thơ,
Chuyện hoa chuyện quả gồm 47 sự tích các loài hoa quả Việt Nam, Nàng tiên
nhỏ thành ốc gồm 3 vở kịch ....và một tập thơ đáng yêu của các em phải kể
đến Những ngời bạn nhỏ. Những ngời bạn nhỏ gồm 19 bài thơ, mỗi bài là
một câu chuyện nhỏ xinh, một tiếng cời hóm hỉnh, sảng khoái tuy vậy không
vì thế mà quên đi cái chiều sâu triết lí thờng nằm ở kết cấu của bài hoặc đằng
sau từng câu chữ. Những ngời bạn trong thơ ông là những con vật, loài cây, sự
vật nhỏ_bạn hàng ngày của các em. Những ngời bạn nhỏ là tập thơ có tính t tởng, có chất ngụ ngôn nhẹ nhàng và có tính nghệ thật không phải thấp, lại
nhiều chất lãng mạn thiếu nhi với: Bắp cải xanh, Rong và cá, Củ cà rốt.....Vì
vậy tôi có ý tởng mong muốn tìm hiểu tập thơ Những ngời bạn nhỏ của nhà
thơ Phạm Hổ, đặc biệt về phơng diện nghệ thuật.
1.2. Lý do s phạm.

Lý Thị Ngọc_K30BGDTH

6


Trờng ĐHSP Hà Nội 2

Khóa luận tốt nghiệp

Học sinh Tiểu học đợc tiếp xúc nhiều với thơ qua bộ môn Tiếng Việt.
Thơ có sức lôi cuốn kì diệu và tác động mạnh tới tâm hồn, tình cảm, nhân
cách trẻ thơ. Bởi lẽ ở lứa tuổi nhỏ các em rất giàu tình cảm, dễ yêu, dễ ghét, dễ
khóc, dễ cời.
Bằng các tác phẩm của mình, các nhà văn, nhà thơ có thể mở cho các em
nào là tri thức, nào là những xứ sở, thời đại, những hiểu biết về cuộc sống con
ngời. Hơn thế, qua những trang văn giàu tâm huyết âý, trẻ đợc giáo dục t tởng,
tình cảm, đạo đức tốt đẹp, giàu tính thẩm mỹ và hết sức nhân ái, bao la đồng

thời trẻ học đợc cách ứng xử trong giao tiếp, đợc rèn kĩ năng ngôn ngữ, t duy
và cảm xúc.
Là một giáo viên Tiểu học tơng lai, tôi đặc biệt mong muốn tác động đến
niềm yêu thích thơ ca của trẻ, từ đó bồi dỡng tâm hồn trong sáng và năng lực
cảm thụ thơ ca của các em thông qua các sáng tác thơ của Phạm Hổ. Bởi lẽ thơ
của Phạm Hổ viết cho thiếu nhi thờng vui tơi, ngộ nghĩnh, dễ hiểu, dễ nhớ,
giàu tởng tợng, có nhạc điệu....hợp với tâm lí trẻ thơ. Có thể nói, bằng những
tác phẩm, bao giờ về kích thớc cũng nhỏ bé ấy, Phạm Hổ đã tìm đợc chìa khóa
mở tâm hồn trẻ thơ, giáo dục trẻ thơ bằng con đờng tình cảm nhẹ nhàng mà
hiệu lực.
2. Lịch sử vấn đề
Phạm Hổ đợc đánh giá là cây đại thụ trong nền văn học thiếu nhi. Kể từ
khi viết cho các em đến lúc qua đời, ông để lại 20 tập thơ, 25 tập truyện, 5
kịch bản phim hoạt hình, 5 vở kịch ... tất cả đều dành tặng trẻ thơ.
Phạm Hổ nhận nhiều giải thởng trong các cuộc thi sáng tác cho thiếu nhi
nh: Tặng thởng loại A trong những năm 1960 cho tác phẩm Chú vịt bông, giải
A do Hội đồng văn học thiếu nhi _ Hội nhà văn Việt Nam trao tặng cho tác
phẩm Những ngời bạn im lặng, giải thởng Nhà nớc về Văn học thiếu nhi đợt 1
năm 2001.

Lý Thị Ngọc_K30BGDTH

7


Trờng ĐHSP Hà Nội 2

Khóa luận tốt nghiệp

Với những thành công lớn lao ấy, hơn năm mơi năm qua Phạm Hổ đã có

một tiếng nói riêng vào vờn thơ thiếu nhi. Nhận xét, đánh giá về thơ của Phạm
Hổ đã có rất nhiều các công trình nghiên cứu, các bài viết của nhiều tác giả
khác nhau.Tuy nhiên phần nhiều các công trình nghiên cứu đó lại đi sâu tìm
hiểu các tập thơ lớn của Phạm Hổ nh: Những ngời bạn im lặng, Chú bò tìm
bạn ... Với tập thơ Những ngời bạn nhỏ thì các bài đánh giá nhận xét còn tản
mạn.
Trong bài viết Mời lăm năm thơ cho thiếu nhi báo văn nghệ, số 468,
29/9/1972 của Định Hải có nêu: Thơ Phạm Hổ nặng về khai thác khía cạnh
tình cảm của nhi đồng. Thơ anh uyển chuyển, giàu nhạc điệu, gần gũi với
đồng dao.
Vân Thanh với bài Thơ viết cho thiếu nhi buổi đầu những năm 60, tạp
chí văn học, tháng 6 năm 1963 có nhận xét: Những ngời bạn nhỏ của Phạm
Hổ viết cho lứa tuổi bé hơn, nhiều bài thơ trong tập có ý nghĩa mở rộng tri
thức cho các em nh: Củ cà rốt, Xe chữa cháy, Bắp cải xanh....
Theo Vũ Duy Thông thì Một cách tự nhiên thơ Phạm Hổ thiên về lứa
bạn đọc nhỏ tuổi, từ 5 đến 8 tuổi. Đọc thơ Phạm Hổ viết cho các em, ấn t ợng
đầu tiên anh để lại là: Đâylà con ngời yêu trẻ tới mức đắm đuối, không bao
giờ no chán, một con ngời luôn khao khát tìm đến trẻ, để hiểu và yêu chúng
hơn nữa....
Nh vậy là mặc dù có nhiều lời nhận định, đánh giá về tập thơ Những ngời bạn nhỏ của Phạm Hổ nhng cha có công trình nghiên cứu nào đi sâu khai
thác nghệ thuật tập thơ này. Và chính những ý kiến nhận xét ấy là sự gợi ý để
tôi có ý tởng tìm hiểu sâu hơn về nghệ thuật, cách thể hiện (tuy không phải là
toàn bộ) tập thơ Những ngời bạn nhỏ qua đề tài khóa luận tốt nghiệp của
mình.
3. Mục đích nghiên cứu

Lý Thị Ngọc_K30BGDTH

8



Trờng ĐHSP Hà Nội 2

Khóa luận tốt nghiệp

3.1. Tìm hiểu nghệ thuật Những ngời bạn nhỏ của Phạm Hổ
3.2. Thiết kế giáo án giảng dạy một bài thơ của Phạm Hổ trong phân môn Tập
đọc ở nhà trờng Tiểu học
3.3. Thiết kế giờ sinh hoạt ngoại khóa Tiếng Việt lớp 2
4. Đối tợng, phạm vi nghiên cứu
4.1. Đối tợng
4.1.1. Nghệ thuật các bài thơ trong tập Những ngời bạn nhỏ
4.1.2. Những bài thơ của Phạm Hổ giảng dạy trong nhà trờng Tiểu học
4.2. Phạm vi
Do trình độ cũng nh thời gian có hạn nên phạm vi nghiên cứu của đề tài
chỉ dừng lại ở nghệ thuật Những ngời bạn nhỏ, in trong tuyển tập Phạm Hổ,
nhà xuất bản Văn học 1999
5. Nhiệm vụ nghiên cứu
5.1. Biện pháp nghệ thuật và sự thể hiện hình thức nghệ thuật của Phạm Hổ
trong Những ngời bạn nhỏ.
5.2. Một số hình thức tổ chức và phơng pháp giảng dạy thơ Phạm Hổ trong nhà
trờng Tiểu học.
6. Phơng pháp nghiên cứu
Phơng pháp phân tích tổng hợp
Phơng pháp thống kê, so sánh
Phơng pháp đọc sách và tài liệu

Lý Thị Ngọc_K30BGDTH

9



Trờng ĐHSP Hà Nội 2

Khóa luận tốt nghiệp

nội dung chính
chơng 1: nghệ thuật những ngời bạn nhỏ của
phạm hổ
1.1. Đề tài
Đề tài là phạm vi cuộc sống đợc phản ánh vào tác phẩm, là phơng diện
khách quan của nội dung tác phẩm. Đề tài của thơ viết cho thiếu nhi những
năm vừa qua có tính chất tơng đối rộng rãi và nhiều màu sắc. Các tác giả văn
học thiếu nhi khai thác khá nhiều đề tài khác nhau để mang lại những bài thơ
có nội dung phong phú.
Phạm Hổ là nhà thơ của tình bạn. Ông tâm sự: Tôi đặc biệt chú ý đến
tình bạn trong cuộc sống của con ngời. Trong hơn mời tập thơ viết cho các
em, thì đã có sáu tập tôi viết về tình bạn. Những ngời bạn nhỏ là một trong
sáu tập thơ đó.
Trong các tác phẩm thơ của mình, Phạm Hổ luôn lấy tình bạn làm mục
đích, ông vừa giới thiệu cho các em nét đáng yêu, đáng quí của các sự vật,
hiện tợng trong cuộc sống hàng ngày, vừa mong muốn các em có những hành
vi ứng xử phù hợp với chúng. Theo ông thế giới này đợc tạo dựng bởi yêu thơng.
Những ngời bạn nhỏ kể tên và những thuộc tính cơ bản của các con vật,
cây cối... xung quanh bé nh củ cà rốt, cây bắp cải, lúa, hoa hồng, thỏ, chó,
mèo, cua, gấu... Đó chính là những ngời bạn nhỏ mà nhà thơ muốn giới thiệu
cho các em. Họ đều vui tính, ngây thơ, hiếu động, đáng yêu, xứng đáng để cho
các em kết bạn.

Lý Thị Ngọc_K30BGDTH


10


Trờng ĐHSP Hà Nội 2

Khóa luận tốt nghiệp

Xe chữa cháy vừa chăm chỉ, giàu tinh thần trách nhiệm vừa vui tính, dễ
thơng. Chú ta có cách tự giới thiệu về mình đầy ấn tợng từ ngoại hình đến
tiếng nói, đến công việc thờng làm:
Mình đỏ nh lửa
Bụng chứa nớc đầy
Tôi chạy nh bay
Hét vang đờng phố
Nhà nào bốc lửa
Tôi dập liền tay
Ai gọi chữa cháy
Có...ngay!Có...ngay!
(Xe chữa cháy)
Qua những mẩu đối thoại của những ngời bạn nhỏ, các em có thể vui
những niềm vui của họ và tìm thấy những điều bổ ích cho chính mình:
-Chị ơi vì sao
Hoa hồng lại khóc?
-Không phải đâu em
Đấy là hạt ngọc
Ngời gọi là sơng
Sao đêm gửi xuống
Tặng cô hoa hồng
(Bớm em hỏi chị)

hay:
-Đào đỏ, mai vàng
Bìm xanh, cúc tím
Mẹ ơi! ai nhuộm
Đủ các màu hoa?
-Đem hết sức mình

Lý Thị Ngọc_K30BGDTH

11


Trờng ĐHSP Hà Nội 2

Khóa luận tốt nghiệp

Nhuộm các loài hoa
ấy là bác Đất
Lặng im thật thà.
( Đất và hoa )
Giới thiệu vẻ hồn nhiên, ngây thơ của một đàn gà con, qua đó tác giả cho
thấy nét ngộ nghĩnh của chúng rất giống với các em nhỏ:
Gà mẹ hỏi gà con:
-Đã ngủ cha đấy hả?
Cả đàn gà nhao nhao:
-Ngủ cả rồi đấy ạ!
(Ngủ rồi)
Tơng tự nh vậy, có một chú thỏ dùng máy nói rất đa nghi, cứ nhất định
muốn ngời nói ở đầu dây bên kia phải xuất đầu lộ diện thì mới tin tởng đó là
bạn mình:

Thỏ đây! Ai nói đấy?
Mèo à? Mèo thế nào?
Tớ không trông thấy cậu
Nhỡ đứa khác thì sao?
(Thỏ dùng máy nói)
Trong bài thơ Chơi ú tim tác giả giới thiệu với các bạn nhỏ một chú chó
hơi ngốc một tí nhng thật dễ thơng khi chơi trò trốn tìm:
Rủ nhau chơi ú tim
Giờ đến phiên chó trốn
Mèo đảo mắt nhìn quanh
Chó nấp đâu giỏi gớm
Bỗng kìa chỗ khe tủ
Chó để lộ cái đuôi

Lý Thị Ngọc_K30BGDTH

12


Trờng ĐHSP Hà Nội 2

Khóa luận tốt nghiệp

Rón rén mèo tới nơi
Oà! Chộp ngay lng bạn
Chó vẫn thú vị lắm
Cứ nhe răng ra cời
Không!Mình nấp giỏi thật
Lỗi chỉ tại cái đuôi.
Các bạn nhỏ có thấy chú chó con ấy thật buồn cời không?Chú ta chỉ rúc

đầu vào khe tủ mà rất yên trí là mình nấp kín rồi ( bởi không nhìn thấy đối phơng đâu cả ) nên nếu có bị phát hiện, chẳng qua chỉ tại cái đuôi không biết
điều mà thôi. Đó chính là lôgic của ngây thơ, nó hòa nhập thế giới thơ của
Phạm Hổ với thế giới trẻ thơ làm một.
Đến với bài thơ Bê hỏi mẹ các em sẽ đợc tiếp xúc với một chú bê cực kì
ngộ nghĩnh, nũng nịu và thắc mắc của chú mới ngây ngô làm sao:
_Mẹ uống sữa lúc nào
Mà sữa đầy vú mẹ?
Còn con bú nhiều thế
Sữa lại chạy đi đâu
Ơ kìa, mẹ không nói
Lại cứ cời là sao?
Nhầm lẫn và thắc mắc mới thật là những ngời bạn nhỏ. Bởi các bạn cũng
giống nh các em, ngây thơ và non nớt nhng luôn tò mò, ham hiểu biết mà thế
giới xung quanh thì vô cùng rộng lớn và cũng lạ vô cùng. Qua tập thơ Những
ngời bạn nhỏ, Phạm Hổ giới thiệu thêm với các em những ngời bạn mới lạ,
giải đáp cho các em biết bao nhiêu thắc mắc về mọi chuyện quanh mình.
Lòng yêu trẻ và sự gần gũi với các em đã giúp Phạm Hổ nhận ra rằng:
tình bạn, sự giao tiếp rất cần đối với sự phát triển tâm sinh lí trẻ thơ. Đó cũng
chính là lí do thơ ông khai thác nhiều và khai thác thành công đề tài tình bạn.

Lý Thị Ngọc_K30BGDTH

13


Trờng ĐHSP Hà Nội 2

Khóa luận tốt nghiệp

1.2. Thể thơ

Một trong những thành công trong nghệ thuật của Những ngời bạn nhỏ
là việc sử dụng phong phú, đa dạng nhiều thể thơ từ thơ hai chữ, ba chữ, bốn
chữ cho đến thể thơ năm chữ. Chính sự biến hóa trong thể thơ, thể loại đã góp
phần làm cho bài thơ trở nên đông hơn, vui hơn. Mà vui chính là một nét chiến
lợc trong thơ cho các em, nhất là ở lứa tuổi bé.
Những ngời bạn nhỏ có 19 bài thơ thì 1/19 bài thể hai chữ, 1/19 bài thể
ba chữ, 2/19 bài thể bốn chữ, 5/19 bài thể năm chữ. Các bài thơ đều ngắn gọn,
dễ nhớ, dễ thuộc, phù hợp với tâm sinh lí trẻ thơ.
Ngời đọc nh hình dung đợc hình dáng của cậu bé đang nhảy chân sáo
trong bài thơ hai chữ:
Lá xanh
Củ đỏ
Lớn nhỏ
Bên nhau
Đất đội
Ngập đầu
Nhảy lên
Đẹp thật
Tên em
Cà rốt
Củ đỏ
Lá xanh.
(Củ cà rốt)
Cây bắp cải với ba chữ một dòng lại nh cuốn bó với nhau:
Bắp cải xanh
Xanh mát mắt
Lá cải sắp

Lý Thị Ngọc_K30BGDTH


14


Trờng ĐHSP Hà Nội 2

Khóa luận tốt nghiệp

Sắp vòng tròn
Búp cải non
Nằm ngủ giữa.
(Bắp cải xanh)
Với cây tre, bốn chữ một hàng, lời thơ nh mềm ra với lá tre:
Tre cho bóng giỡn
Trên lng bò vàng
Bây giờ tre mệt
Bóng nằm ngủ ngoan.
(Tre)
Ngời đọc cảm nhận đợc sự mềm mại, nhẹ nhàng uốn lợn của một cô rong
xanh cũng qua bài thơ bốn chữ:
Có cô rong xanh
Đẹp nh tơ nhuộm
Giữa hồ nớc trong
Nhẹ nhàng uốn lợn
(Rong và cá)
Nhng cũng có khi với thể thơ bốn chữ ngời đọc lại thấy rõ cái ồn ào,
nhanh nhẹn, khẩn trơng của chiếc xe chữa cháy đi làm nhiệm vụ:
Mình đỏ nh lửa
Bụng chứa nớc đầy
Tôi chạy nh bay
Hét vang đờng phố

Nhà nào bốc lửa
Tôi dập liền tay
Ai gọi chữa cháy
Có...ngay! Có...ngay!.

Lý Thị Ngọc_K30BGDTH

15


Trờng ĐHSP Hà Nội 2

Khóa luận tốt nghiệp

(Xe chữa cháy)
Các em bé vốn hiếu động, các em luôn thích sự vui nhộn, cũng dễ thích
mà lại dễ quên. Vì vậy các bài thơ hay, các em dễ đọc, dễ thuộc thờng ngắn
gọn. Hiểu đợc đặc điểm này của trẻ, các nhà thơ thờng sử dụng thể bốn chữ
dùng trong vè, dới hình thức nói lối và kể chuyện nhằm tạo cho bài thơ gần với
lối nói của trẻ:
Ngỗng không chịu học
Khoe biết chữ rồi
Vịt đa sách ngợc
Ngỗng cứ tởng xuôi
Cứ giả đọc nhẩm
Làm vịt phì cời
Vịt khuyên một hồi
Ngỗng ơi!Học!Học!
(Ngỗng và vịt)
Sự biến đổi trong thơ cho các em không dừng lại ở nhạc điệu, ở sự việc,

sự vật miêu tả mà có khi còn ở cả thể loại nữa. Nhiều sáng tác của Phạm Hổ
là thơ nhng viết theo dạng truyện, nên nó trở thành những câu chuyện nhỏ
xinh, hóm hỉnh:
Thỏ con múa đẹp
Nên đợc quay phim
Hôm nay thấy mình
Múa trên màn ảnh
Thỏ con ngơ ngẩn
Quay hỏi bạn bè
-Mình với thỏ kia
Thỏ nào thật nhỉ?
(Thỏ đợc quay phim)

Lý Thị Ngọc_K30BGDTH

16


Trờng ĐHSP Hà Nội 2

Khóa luận tốt nghiệp

Cũng có nhiều bài thơ lại có cấu trúc của một cuộc nói chuyện trực tiếp
của hai nhân vật:
-Chị ơi, vì sao
Hoa hồng lại khóc?
-Không phải đâu em
Đấy là hạt ngọc
Ngời gọi là sơng
Sao đêm gửi xuống

Tặng cô hoa hồng.
(Bớm em hỏi chị)
Không phải ngẫu nhiên mà trong 19 bài thơ thì với nội dung này Phạm
Hổ viết theo thể thơ này và với nội dung khác Phạm Hổ mợn thể thơ khác. Tất
cả đó là sự công phu với nghệ thuật, là sự tìm tòi sáng tạo để mang đến cho
các em những cái nhìn kì thú, yêu thơng. Bài thơ Chơi ú tim với thể thơ năm
chữ dựng lại hoạt cảnh một trò chơi thú vị:
Rủ nhau chơi ú tim
Giờ đến phiên chó chốn
Mèo đảo mắt nhìn quanh
Chó nấp đâu giỏi gớm!...
Bỗng kìa chỗ khe tủ
Chó để lộ cái đuôi
Rón rén mèo đến nơi
òa ! Chộp ngay lng bạn...
Hay chỉ với bài thơ năm chữ mà dấy lên bao âm thanh của tiếng kêu loài
vật:
Gâu! Gâu! Gâu! Chó hỏi
ịt! ụt! ịt! Lợn đòi

Lý Thị Ngọc_K30BGDTH

17


Trờng ĐHSP Hà Nội 2

Khóa luận tốt nghiệp

Meo! Meo! Meo! Mèo trách

Be! Be! Be! Dê cời
(Kêu)
Có thể thấy rằng các nhà thơ nói chung và Phạm Hổ nói riêng đã không
ngừng sáng tạo, tìm tòi những tứ thơ mới hay những cách diễn đạt mới lạ để
làm nên sức hấp dẫn riêng cho các tác phẩm của mình. Điều đó phù hợp với
cái linh hoạt, cái sôi nổi và biến động_một nhu cầu trong cuộc sống tâm hồn
của trẻ thơ.
1.3. Nhạc điệu và nghệ thuật mô phỏng âm thanh
Nếu nh coi tình bạn là nội dung cơ bản làm nên phong cách thơ Phạm Hổ
thì ở phơng diện nghệ thuật, nhịp điệu thơ ông cũng rất độc đáo. Ông thờng
quan tâm tới nhịp điệu thơ vì đó là thứ tác động trực tiếp nhất tới giác quan của
trẻ nhỏ. Qua nhịp điệu các em có thể nghe thấy nhiều tiếng động, tiếng kêu,
hình dung đợc nhiều động tác miêu tả trong bài. Để tạo đợc ấn tợng đó ông thờng mô phỏng tiếng kêu của các loài vật đợc miêu tả, tạo một không khí vui tơi, rộn rã.
Một cách tự nhiên, thơ Phạm Hổ thiên về lứa bạn đọc từ 5 đến 8 tuổi. Đọc
thơ ông trẻ dễ hiểu, tất nhiên là theo cách hiểu của chúng và dễ nhớ. Bởi lẽ câu
thơ ngắn, nhiều nhịp nghỉ, nhiều vần lại nhiều điệp từ tạo nên cấu trúc trùng
điệp cho t duy của trẻ không mệt mỏi.
Đọc Bắp cải xanh với thể thơ ba chữ, câu thơ kết cấu móc xích, tiếp nối
nhau khiến ta liên tởng tới nhịp điệu của bài hát chơi chuyền, đánh chắt và
tiếng các que thẻ kêu lên ranh rách:
Bắp cải xanh
Xanh mát mắt
Lá cải sắp
Sắp vòng tròn

Lý Thị Ngọc_K30BGDTH

18



Trờng ĐHSP Hà Nội 2

Khóa luận tốt nghiệp

Búp cải non
Nằm ngủ giữa.
Thơ Phạm Hổ dễ nhớ dễ thuộc bởi có nhiều vần liên tiếp nhau, nhịp điệu
đều đặn làm cho âm hởng bài thơ đọc lên nhịp nhàng nghe rất hay:
Lá xanh
Củ đỏ
Lớn nhỏ
Bên nhau
Đất đội
Ngập đầu
Nhảy lên
Đẹp thật
Tên em
Cà rốt
Củ đỏ
Lá xanh
(Củ cà rốt)
Với cách gieo vần độc đáo tác giả cho bạn đọc thấy đợc hình ảnh một
chiếc xe chữa cháy khẩn trơng, xông xáo làm nhiệm vụ nh thế nào:
Mình đỏ nh lửa
Bụng chứa nớc đầy
Tôi chạy nh bay
Hét vang đờng phố
Nhà nào bốc lửa
Tôi dập liền tay
Ai gọi chữa cháy

Có...ngay! Có....ngay!.

Lý Thị Ngọc_K30BGDTH

19


Trờng ĐHSP Hà Nội 2

Khóa luận tốt nghiệp

(Xe chữa cháy)
Câu thơ cuối Phạm Hổ đã mô phỏng âm thanh tiếng còi xe chữa cháy thật
tài tình, bắt chớc tiếng Tí...te! Tí ...te! thành Có...ngay! Có....ngay!. Bằng
cách đó, chiếc xe chữa cháy đến với trẻ thơ không chỉ với hình dáng, màu sắc
mà cả âm thanh của nó.
Trẻ em có đặc điểm là a cái mới lạ, hấp dẫn, ham thích cái ngộ nghĩnh
chứ không a cái đơn điệu nhàm chán. Với nghệ thuật mô phỏng âm thanh độc
đáo trong các bài thơ của mình, Phạm Hổ đã biết cách đi sâu vào thế giới cảm
xúc của trẻ em mà không gõ thẳng vào cửa ngõ của t duy và lí trí. Nhà thơ bắt
chớc tiếng kêu quạc! quạc! của loài vịt rất tài tình ở cuối bài thơ Ngỗng và
vịt:
Vịt khuyên một hồi
Ngỗng ơi!Học!Học!
Ngoài cách bắt chớc âm thanh theo tiếng ồn phát ra của thực tế khách
quan, Phạm Hổ cũng có những bài thơ sử dụng các từ tợng thanh để mô phỏng
âm thanh trong thực tế của các loài vật đợc miêu tả:
Gâu! Gâu! Gâu! Chó hỏi
ịt! ụt! ịt! Lợn đòi
Meo! Meo! Meo! Mèo trách

Be! Be! Be! Dê cời
(Kêu)
Mô phỏng âm thanh đã trở thành một đặc điểm tiêu biểu về phơng diện
nghệ thuật của thơ Phạm Hổ. Điều này làm nên sự khác biệt của tập thơ
Những ngời bạn nhỏ nói riêng và thơ Phạm Hổ nói chung với tác phẩm của
các nhà thơ khác.
1.4. Nghệ thuật xây dựng tình huống đối thoại

Lý Thị Ngọc_K30BGDTH

20


Trờng ĐHSP Hà Nội 2

Khóa luận tốt nghiệp

Phạm Hổ rất quan tâm tới việc tái hiện những mẩu đối thoại trong thơ,
vừa thể hiện rõ nét ngây thơ con trẻ vừa đề cập đến những thắc mắc thờng có ở
các em, để mở ra trớc mắt các em những điều kì lạ. Những ngời bạn nhỏ có
19 bài thơ thì 6 bài đợc xây dựng trên cơ sở đối thoại của các sự vật: Lúa và
gió, Đất và hoa, Bớm em hỏi chị, Thỏ dùng máy nói, Ngủ rồi, Bê hỏi mẹ.
Tuổi thơ là tất cả bắt đầu và tất cả trở thành mới lạ. Mọi vật xung quanh
trẻ cũng trở thành tò mò muốn hiểu biết. Sáng mai thức dậy nhình cánh hoa
hồng trớc cửa đọng giọt sơng cũng là một điều tò mò của trẻ thơ. Phạm Hổ đã
diễn tả cái thắc mắc đáng yêu ấy:
-Chị ơi, vì sao
Hoa hồng lại khóc?
(Bớm em hỏi chị)
Hay nhìn thấy cây lúa đang rì rào bỗng lặng im, bé níu tay mẹ và hỏi:

Dới ánh trăng đêm
Cô lúa đang hát
Sao bỗng lặng im?
(Lúa và gió)
Trẻ thơ nhìn cuộc đời thật ngây thơ, ngộ nghĩnh và cũng đáng yêu biết
nhờng nào. Vì ngây thơ, vì ngỡ ngàng trớc cuộc sống nên các em hay hỏi. Khi
các em hỏi rồi thì thích đợc trả lời. Nhà thơ Phạm Hổ hiểu rõ tâm lí trẻ thơ và
trả lời cho các em theo cách riêng của mình, vô cùng lí thú nhng hợp với cách
nhìn, cách nghĩ của trẻ:
-Không phải đâu em
Đấy là hạt ngọc
Ngời gọi là sơng
Sao đêm gửi xuống
Tặng cô hoa hồng.
Hay:

Lý Thị Ngọc_K30BGDTH

21


Trờng ĐHSP Hà Nội 2

Khóa luận tốt nghiệp

Chú gió đi xa
Lúa buồn không hát.
Với những cách lí giải ấy, trẻ có cái nhìn sinh động và tơi đẹp hơn về
cuộc sống xung quanh mình.
Đoạn đối thoại giữa gà mẹ và đàn gà con trong bài Ngủ rồi thể hiện rõ vẻ

hồn nhiên, ngây thơ con trẻ. ý thơ đa ra thật ngộ nghĩnh, qua đó cho thấy nét
đáng yêu của đàn gà con rất giống với các em nhỏ:
Gà mẹ hỏi gà con:
-Đã ngủ cha đấy hả?
Cả đàn gà nhao nhao:
- Ngủ cả rồi đấy ạ!
Trong thực tế thì đã ngủ thì có nghĩa là không nghe, không nói nhng
trong tình huống riêng này của các chú gà con thì vấn đề lại khác, cái mà các
chú gà_ các cô cậu bé con _ quan tâm là sự lễ phép với ngời trên, hỏi gì phải
đáp nấy.
Không phải ngẫu nhiên mà Phạm Hổ sáng tác thơ dựa trên các tình huống
đối thoại mà ở hình thức đối thoại nào tác giả cũng mang đến cho trẻ hiểu biết,
giáo dục tình cảm cho trẻ hết sức tinh tế. Một câu hỏi tởng trừng rất khó giải
thích nhng lại đợc Phạm Hổ trả lời rất độc đáo:
- Đào đỏ, mai vàng,
Bìm xanh, cúc tím
Mẹ ơi! Ai nhuộm
Đủ các màu hoa?
-Đem hết sức mình
Nhuộm các loài hoa
ấy là bác Đất
Lặng im , thật thà
(Đất và hoa)

Lý Thị Ngọc_K30BGDTH

22


Trờng ĐHSP Hà Nội 2


Khóa luận tốt nghiệp

Còn đây mới là sự ngây ngô đáng yêu làm sao của chú bê con còn bú tí
mẹ:
- Mẹ uống sữa lúc nào
Mà sữa đầy vú mẹ?
Còn con bú nhiều thế
Sữa lại chạy đi đâu?
( Bê con hỏi mẹ)
Có lẽ xây dựng tình huống đối thoại là một cách thể hiện phù hợp với tâm
hồn trẻ thơ. Những thắc mắc, những câu hỏi đặt ra thể hiện nét hồn nhiên
trong suy nghĩ của trẻ nhỏ. Điều đó đợc diễn tả thành công qua mẩu đối thoại
của Thỏ dùng máy nói:
-Thỏ đây!Ai nói đấy?
Mèo à? Mèo thế nào?
Tớ không trông thấy cậu
Nhỡ đứa khác thì sao?
Đọc bài thơ ấy hẳn các bạn nhỏ thấy mình nhiều lúc cũng đa nghi giống
nh chú thỏ dùng máy nói, cứ nhất định muốn ngời ở đầu dây kia xuất đầu lộ
diện thì chú ta mới tin tởng đó chính là bạn mình. Trẻ thơ ngốc nghếch mà
lại thật đáng yêu là vậy.
Nghệ thuật thơ Phạm Hổ độc đáo ở những tình huống đối thoại nhằm vơn
tới những hình thức diễn đạt mới lạ. Nhờ đó bài thơ có không khí vui vẻ giải
đáp đợc thắc mắc của trẻ thơ. Đi tìm những cách thể hiện phù hợp với tâm hồn
trẻ thơ, nhà thơ Phạm Hổ không những giúp các em hiểu thêm những cái hay,
cái đẹp xung quanh mình mà còn giới thiệu cho các em những điều lạ lùng
chảy trong nhịp sống, nh những quả trứng tròn một ngày kia thành đàn gà con
xinh xắn, nh các em hôm nay lòng đầy thắc mắc về mọi chuyện quanh mình
mai vụt lớn lên.


Lý Thị Ngọc_K30BGDTH

23


Trờng ĐHSP Hà Nội 2

Khóa luận tốt nghiệp

Nh vậy qua tập thơ Những ngời bạn nhỏ có thể thấy Phạm Hổ làm đợc
điều rất hay, rất quí đó là học đợc cách ngạc nhiên cha bao giờ hao mòn và
đánh mất của các em. Nói cách khác ông giữ đợc cho mình tâm hồn và ngòi
bút cái nhìn ngạc nhiên, ngơ ngác, trẻ dại của trẻ thơ, để đa vào thơ mình
những nhân vật nhỏ bé thờng có mặt trong những câu chuyện đồng thoại_hành
trang không thể thiếu của trẻ nhỏ với đặc tính nổi bật là ngộ nghĩnh, đáng
yêu.
1.5. Một số biện pháp tu từ
Trong văn chơng các nhà thơ thờng sử dụng các biện pháp tu từ nh: So
sánh nhân hóa, lặp, liên tởng, ẩn dụ...nhằm thể hiện ý đồ nghệ thuật của mình
đồng thời làm cho câu văn, câu thơ mợt mà, gần gũi, sinh động và dễ hiểu hơn
với ngời đọc.
Các nhà thơ viết cho thiếu nhi sử dụng nhiều các biện pháp nhân hóa, so
sánh, dấu chấm lửng...tạo nên không gian của riêng mình nhng lại gần với thế
giới trẻ thơ. Bởi lẽ các em a cái mới lạ, hấp dẫn và không thích lặp đi lặp lại,
dập khuôn, cũng nh các em thờng ham thích cái ngộ nghĩnh, kì thú chứ không
a cái đơn điệu nhàm chán. Do đó cái linh hoạt, cái sôi nổi và biến động dờng
nh trở thành một nhu cầu trong cuộc sống tâm hồn của trẻ em. Thơ ca là tiếng
nói của tâm hồn. Tiếng nói ấy sẽ mợt mà, gần gũi, giàu hình ảnh, giàu cảm
xúc hơn khi sử dụng các biện pháp tu từ.

Phạm Hổ hiểu rõ đặc điểm tâm lí và khả năng nhận thức của các em nên
trong những bài thơ của mình ông sử dụng khá nhiều biện pháp tu từ. Trong
khuôn khổ cho phép, khóa luận này chỉ tập trung nghiên cứu hai biện pháp
chính của tập thơ Những ngời bạn nhỏ: nhân hóa và so sánh.
1.5.1 Bảng thống kê một số biện pháp tu từ trong Những ngời bạn nhỏ

Lý Thị Ngọc_K30BGDTH

24


Trờng ĐHSP Hà Nội 2

Biện pháp tu từ
STT

Khóa luận tốt nghiệp

Nhân hóa

So sánh

Tên bài thơ

1.
2.
3.
4.
5.
6.

7.
8.
9.
10.
11.

Bắp cải xanh
Củ cà rốt
Hoa và bớm
Tre
Rong và cá
Sáo ăn na
Lúa và gió
Đất và hoa
Bớm em hỏi chị
Ngủ rồi
Chơi ú tim

+
+
+
+
+

+

+
+
+
+

+

+

12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.

Bê hỏi mẹ
Thỏ dùng máy nói
Gấu đen
Kêu
Thỏ đợc quay phim
Xe chữa cháy
Ngỗng và vịt
Năm mảnh gỗ

+
+
+
+
+
+
+
+


+

+

Nhìn vào bảng thống kê có thể thấy 18/19 bài thơ sử dụng biện pháp tu từ
nhân hóa, 4/19 bài thơ sử dụng biện pháp tu từ so sánh.
1.5.2. Giá trị của các biện pháp tu từ
1.5.2.1. Biện pháp tu từ nhân hóa
Nhân hóa ( còn gọi: nhân cách hóa) là một biến thể của ẩn dụ, trong đó
ngời ta lấy những từ ngừ biểu thị thuộc tính, dấu hiệu của con ngời để biểu thị
thuộc tính, dấu hiệu của đối tợng không phải con ngời, nhằm làm cho đối tợng
đợc miêu tả trở nên gần gũi dễ hiểu hơn, đồng thời làm cho ngời nói có khả
năng bày tỏ kín đáo tâm t, thái độ của mình.

Lý Thị Ngọc_K30BGDTH

25