1

Phần mở đầu
I. Lý do chọn đề tài
I. 1. Việc giảng dạy và nghiên cứu văn học nớc ngoài nói chung và văn học
Pháp nói riêng đối với nớc ta ngày càng trở thành yêu cầu cấp thiết. Trên cơ sở
nắm vững nền văn học thế giới, nhất là những nền văn học lớn với các tác gia
tiêu biểu, chúng ta sẽ có dịp hiểu thêm về văn học dân tộc. Trong số đó, G.
Môpátxăng là một cây bút truyện ngắn tài hoa và là một trong số những tác
giả đợc giới thiệu vào Việt nam khá sớm, đợc đa vào chơng trình phổ thông và
đại học. Vì thế, nghiên cứu truyện ngắn G. Môpátxăng là một việc làm rất cần
thiết.
I.2. Tiếp nối Banzăc - "Bậc thầy chủ nghĩa hiện thực" (Ăngghen),
G.Môpátxăng là một nhà văn hiện thực đặc sắc nửa sau thế kỷ XIX. Ông là
một tài năng toàn diện ở các thể loại (tiểu thuyết, kịch, thơ), nhng nổi tiếng
nhất là ở hơn ba trăm truyện ngắn. Nh vậy, trong văn học Pháp nếu V.Huygô,
Banzăc, Stăngđan . . . có nhiều đóng góp lớn cho tiểu thuyết thì truyện ngắn là
thể loại mang lại vinh quang rực rỡ cho G. Môpátxăng. Trong văn học thế giới
, ông đã trở thành bậc thầy về truyện ngắn .
I. 3. Trong nghệ thuật tự sự nói chung và thể loại truyện ngắn nói riêng, thì
vấn đề kết cấu cốt truyện là rất quan trọng. Đó cũng là lý do để chúng tôi
mạnh dạn đi vào nghiên cứu đề tài này.
I. 4. Mặt khác, đối với chúng tôi, nghiên cứu kết cấu cốt truyện trong
truyện ngắn G. Môpátxăng là một niềm say mê lớn.
Nói tóm lại, đề tài này vừa có ý nghĩa lý luận, vừa có ý nghĩa thực tiễn. Nó
sẽ góp phần thiết thực trong công tác giảng dạy văn học của chúng tôi sau này
ở trờng phổ thông.
Trên đây là những lý do giải thích vì sao chúng tôi chọn đề tài này cho luận
văn tốt nghiệp của mình.

2
II. Đối tợng và phạm vi nghiên cứu
II. 1. G. Môpátxăng sáng tác nhiều và toàn diện ở các thể loại. Nhng trong
phạm vi đề tài này, chúng tôi chỉ nghiên cứu về truyện ngắn. Trong truyện
ngắn của ông, chúng tôi không đi vào tìm hiểu nghệ thuật nói chung mà đi sâu
vào vấn đề kết cấu cốt truyện.
II. 2. G. Môpátxăng đã viết hơn 300 truyện ngắn. Nhng do hạn chế về
ngoại ngữ, về t liệu và trong phạm vi của một luận văn , cho nên chúng tôi chỉ
tập trung nghiên cứu 3 tập truyện ngắn của ông đã đợc dịch và giới thiệu ở
Việt Nam , đó là: Tuyển tập truyện ngắn Pháp thế kỷ XIX, tập II (NXB Đại
học-Trung học chuyên nghiệp, 1987. ) ; Truyện ngắn chọn lọc G. Môpátxăng
( NXB văn hóa - viện văn học, 1960 ); Tập truyện ngắn hay G. Môpátxăng
(NXB văn hóa - Thông Tin, 2000. ). Cụ thể hơn , chúng tôi tiến hành khảo sát
kỹ 35 truyện ngắn tiêu biểu của 3 tập truyện trên .
III. Phơng pháp nghiên cứu
Để thực hiện đề tài này, chúng tôi sử dụng các phơng pháp nghiên cứu
truyền thống. Mặt khác, chúng tôi mạnh dạn đi vào áp dụng các phơng pháp
nghiên cứu theo hớng tiếp cận của thi pháp học nh : Phơng pháp thống kê , phơng pháp khảo sát cụ thể, phơng pháp so sánh, đối chiếu các số liệu trên tác
phẩm. Trên cơ sở đó chúng tôi sẽ rút ra những đặc trng nghệ thuật kết cấu cốt
truyện G. Môpátxăng.
IV. Lịch sử vấn đề
IV. 1. G. Môpátxăng là một bậc thầy truyện ngắn thế giới. Cho nên chắc
rằng trên thế giới cũng nh ở Pháp đã có rất nhiều công trình nghiên cứu về
ông. Nhng rất tiếc, do hạn chế về ngoại ngữ nên chúng tôi không thể tiếp cận
đợc những công trình nghiên cứu này.
IV. 2. Trong điều kiện cho phép của mình, chúng tôi chỉ có thể tiếp xúc với
những công trình, những bài nghiên cứu về G. Môpátxăng bằng tiếng Việt
trong thời gian vài chục năm gần đây.



3
Trong các cuốn giáo trình đại học, G. Môpátxăng đợc giới thiệu nh một đại
biểu xuất sắc của văn học Pháp thế kỷ XIX. Tuy nhiên, do tính chất của giáo
trình , cho nên ngời viết chỉ giới thiệu những nét chung nhất, khái quát nhất về
cuộc đời và sự nghiệp của nhà văn này, chứ cha có điều kiện đi sâu tìm hiểu
nghệ thuật truyện ngắn của ông. Trong những cuốn giáo trình đó, đáng lu ý
nhất là hai cuốn: Lịch sử văn học Pháp thế kỷ XIX, tập 4 ( Lê Hồng Sâm
chủ biên-NXB Ngoại văn, Hà Nội, 1990) và Văn học lãng mạn và hiện thực
phơng tây thế kỷ XIX ( Lê Hồng Sâm và Đặng Thị Hạnh -NXB Đại họcTrung học chuyên nghiệp, 1981). Đây là hai cuốn giáo trình gần gũi và quen
thuộc với chúng ta. ở đó, các tác giả đã bớc đầu đề cập đến nghệ thuật truyện
ngắn G. Môpátxăng và đã có những nhận xét khá tinh tế, sắc sảo: Truyện
ngắn của ông súc tích, giản dị nh một kịch bản phim (Lịch sử văn học Pháp
tập 4 tr. 229) hoặc Kết cấu tác phẩm cực kỳ khéo léo, kín đáo với vẻ ngoài
hết sức tự nhiên (Văn học lãng mạn và hiện thực ph ơng tây thế kỷ XIX tr.
463). Nh vậy, trong hai cuốn giáo trình này, các tác giả đã bàn đến một số vấn
đề nghệ thuật truyện ngắn G. Môpátxăng. Nhng nhìn chung đó mới chỉ là
những vấn đề khái quát còn kết cấu cốt truyện truyện ngắn của ông cha đợc
các tác giả nói đến.
Ngoài những cuốn giáo trình đại học, còn có các bài nghiên cứu riêng về
G.Môpatxăng. Tuy nhiên, số lợng những bài nghiên cứu này còn rất hiếm hoi.
Qua theo dõi trên các tạp chí chuyên ngành, chúng tôi thấy có bài viết của
Đào Duy Hiệp đăng trên tạp chí Văn học nớc ngoài số 4/2000 nhân kỷ niệm
150 năm ngày sinh của G. Môpátxăng là đáng lu ý nhất. Nhng ở bài viết này,
bên cạnh việc giới thiệu với bạn đọc một số truyện ngắn tiêu biểu của G.
Môpátxăng, tác giả chỉ chủ yếu đi sâu tìm hiểu những nét đặc sắc trong thế
giới nhân vật truyện ngắn G. Môpátxăng chứ cũng cha đi vào nghệ thuật kết
cấu . Vấn đề về nghệ thuật kết cấu cốt truyện vẫn còn để ngỏ.
Cùng với các cuốn giáo trình và những bài nghiên cứu về nhà văn G.
Môpátxăng, ở phần đầu các bản dịch tuyển tập truyện ngắn hoặc các cuốn tiểu



4
thuyết, thờng có bài giới thiệu về ông. Song vì không có điều kiện để đi sâu,
nên các dịch giả cũng chỉ nói những nét chung nhất, ngắn gọn và khái quát
nhất về G. Môpátxăng mà cha đi vào nghệ thuật kết cấu cốt truyện truyện
ngắn của ông.
Tóm lại, các công trình nghiên cứu về G. Môpátxăng bằng tiếng Việt mà
chúng tôi đợc biết, cho đến nay vẫn cha có công trình nào tập trung nghiên
cứu truyện ngắn của ông cũng nh nghệ thuật kết cấu cốt truyện. Đây là một
khó khăn rất lớn đối với chúng tôi khi tiến hành nghiên cứu đề tài này. Tuy
nhiên, những ý kiến trên, dù cha trực tiếp bàn đến nghệ thuật kết cấu nhng
cũng rất quý báu đối với chúng tôi. Nó là cơ sở để chúng tôi mạnh dạn đi sâu
khám phá kết cấu cốt truyện truyện ngắn G. Môpátxăng. Đặc biệt, ý kiến của
các tác giả Lê Hồng Sâm, Đào Duy Hiệp, Phùng Văn Tửu đã có tính chất
gợi mở, định hớng để chúng tôi đi vào đề tài này.
Những năm gần đây, cũng có một số luận văn đại học nghiên cứu về truyện
ngắn G. Môpátxăng. Nhng chúng tôi cha thấy luận văn nào tìm hiểu về nghệ
thuật kết cấu cốt truyện. Tuy nhiên, những luận văn này đã đóng góp một
phần nhất định cho việc hoàn thành đề tài luận văn của chúng tôi. Hy vọng
rằng trong thời gian tới, vấn đề kết cấu cốt truyện truyện ngắn G. Môpátxăng
sẽ tiếp tục đợc quan tâm, nghiên cứu ở mức độ cao hơn với quy mô lớn hơn.
V. Cấu trúc luận văn.
Ngoài phần mở đầu, phần kết luận và phần danh mục tài liệu tham khảo,
luận văn của chúng tôi cấu trúc làm 3 chơng.
Chơng I: Giới thuyết một số khái niệm: kết cấu, cốt truyện, kết cấu cốt
truyện.
Chơng II: Kết cấu cốt truyện truyện ngắn G. Môpátxăng .
Chơng III: Hiệu quả nghệ thuật của các cách kết cấu cốt truyện truyện
ngắn G. Môpátxăng .



5

Phần nội dung

Chơng I
giới thuyết một số khái niệm:
kết cấu, cốt truyện, kết cấu cốt truyện
I.1. Kết cấu.
Kết cấu là một phạm trù phổ quát cả trong đời sống lẫn trong văn học.
ở đâu có sự chế tác tác phẩm từ những vật liệu, chất liệu khác nhau, ở đó ngời
ta thấy vai trò của kết cấu. Trong xây dựng kiến trúc, vai trò của kết cấu càng
nổi bật và dễ nhận ra. Và thuật ngữ kết cấu đã đợc xuất hiện đầu tiên trong
lĩnh vực hoạt động nàycủa con ngời. Sáng tác văn học theo một phơng tiện nào
đó cũng chính là kết cấu. Bởi trong tác phẩm văn học bao giờ cũng có sự dung
hợp giữa tinh thần và vật chất, chủ quan và khách quan, vô hạn và hữu hạn
ở đó chúng ta thấy mối liên hệ giữa các không gian khác nhau và điểm gặp gỡ

của những thời gian khác nhau. Chính kết cấu bảo đảm cho những mối quan
hệ và liên hệ đó trở thành hiện thực. Những mối liên liên hệ và quan hệ đó có
thể giúp nhà văn phát biểu đợc cách cảm thụ, cách nhìn cuộc sống con ngời
một cách rõ ràng, sáng rõ nhất theo kiểu của nghệ thuật. Do tầm quan trọng
của nó mà vấn đề kết cấu của tác phẩm văn học đã từ lâu dành đợc sự chú ý
quan tâm đặc biệt của giới nghiên cứu.
Sách Từ điển thuật ngữ văn học do Lê Bá Hán, Trần Đình Sử, Nguyễn
Khắc Phi chủ biên đa ra định nghĩa khái niệm kết cấu nh là: Toàn bộ tổ chức
phức tạp và sinh động của tác phẩm. Tổ chức tác phẩm không chỉ giới hạn ở
sự tiếp nối bề mặt, ở những tơng quan bên ngoài giữa các bộ phận chơng đoạn
mà còn bao hàm sự liên kết bên trong, nghệ thuật kiến trúc nội dung cụ thể
của tác phẩm. Định nghĩa này đã đa ra đợc kết cấu chính là tổ chức, sắp xếp

tác phẩm cả nội dung bên ngoài và bên trong tác phẩm, tức là kiến trúc nội
dung cụ thể của tác phẩm .


6
Trong 150 từ điển thuật ngữ văn học của NXB Đại học quốc gia Hà
nội do Lại Nguyên Ân biên soạn cũng đã bàn đến khái niệm kết cấu và đa ra
kết luận: Kết cấu là sự sắp xếp, phân bố thành phần hình thức nghệ thuật tức
là sự cấu tạo tác phẩm tuỳ theo nội dung và thể tài. Kết cấu gắn các yếu tố của
hình thức và phối thuộc chúng với t tởng. Định nghĩa này cũng giống nh định
nghĩa khái niệm kêt cấu của Từ điển thuật ngữ văn học ở chỗ cùng đa ra ý
kiến cho rằng: kết cấu chính là sự sắp xếp, phân bố các thành phần hình thức
nghệ thuật tác phẩm văn học. Định nghĩa còn nêu đợc mối liên hệ giữa hình
thức và nội dung. Tức là hình thức tác phẩm đợc kết cấu để thể hiện nội dung,
t tởng bên trong của nó.
Từ điển bách khoa Văn học của Viện hàn lâm khoa học Liên Xô, xuất
bản năm 1887 viết: Kết cấu là sự sắp đặt và phân bố các yếu tố các hình thức
tác phẩm nghệ thuật, nói đúng hơn là sự tổ chức tác phẩm văn học trong một
nội dung và thể loại xác địnhKết cấu cố kết các yếu tố hình thức và chi phối
ý nghĩa của chúng. Các quy tắc kết cấu- đó là tổng số những tri thức mĩ học
phản ánh những mối liên hệ bên trong của thực tại. Kết cấu có một nội dung
và ý nghĩa tự thân. Các phơng thức và phơng tiện kết cấu làm cải biến và đào
sâu ý nghĩa của sự mô tả(). Kết cấu đ a lại cho tác phẩm sự hoàn chỉnh nhất
quán và sự hoàn mỹ của trật tự( tr189, 164). Cách đa ra khái niệm kết cấu
này cũng trùng với định nghĩa khái niệm trên của các sách từ điển. Trong
đoạn giới thuyết trên còn có thể thấy rõ các vấn đề nh thành tố tham gia kết
cấu, các quy tắc kết cấu đã đợc đồng thời đề cập.
Tóm lại, dù hình thức xác định khái niệm có khác nhau, nhng đều gặp
nhau ở những điểm bản chất nhất về khái niệm kết cấu trong tác phấm văn
học nó chính là: sự tạo thành và liên kết các bộ phận trong bố cục tác phẩm, là

sự tổ chức sắp xếp các yếu tố, các chất liệu tạo thành nội dung của tác phẩm
trên cơ sở đời sống khách quan và theo một chiều hớng t tởng nhất định.
Hiện tợng kết cấu tác phẩm văn học là một hiện tợng của đời sống văn
học, do đó nó cũng chịu sự chi phối, quy định của hai mặt khách quan và chủ


7
quan. Về khách quan thì hiện thực đời sống với những quy luật tất yếu của nó
là cơ sở cho mọi hình thức kết cấu trong văn học. Hay nói cách khác, trong
các tác phẩm, đối tợng miêu tả quy định hình thức kết cấu. Đối tợng miêu tả
nh thế nào thì có cách kết cấu phù hợp. Về chủ quan, hình thức kết cấu không
chỉ phụ thuộc vào đối tợng miêu tả của tác phẩm mà còn phụ thuộc sự sáng
tạo và nhất là ý đồ t tởng của tác giả. Nhà văn thờng chọn hình thức thích hợp
để thể hiện chủ đề, t tởng tác phẩm.
Kết cấu là một yếu tố của hình thức, vì thế vai trò của nó chủ yếu đợc
khẳng định trong việc thực hiện nhiệm vụ đối với các yếu tố nội dung của của
tác phẩm nh: chủ đề, t tởng, tính cách, cốt truyện. . .
Trong mối quan hệ giữa kết cấu và chủ đề, t tởng thì chủ đề, t tởng bao
giờ cũng đóng vai trò chỉ đạo và chi phối đối với kết cấu; thông qua ý thức
năng động của chủ quan nhà văn, nó sẽ quy định hình thức kết cấu tác phẩm.
Ngợc lại, kết cấu cũng có tính độc lập tơng đối của nó, nếu kết cấu thay đổi
thì chủ đề, t tởng cũng chịu ảnh hởng nhất định. Nhng nhiệm vụ quan trọng
nhất là phải tổ chức tác phẩm sao cho chủ đề tập trung, t tởng thống nhất, sao
cho chủ đề, t tởng thấm sâu vào từng bộ phận, tác phẩm kể cả những chi tiêt
nhỏ nhất.
Kết cấu đóng vai trò rất quan trọng trong việc thực hiên sự thống nhất
chặt chẽ giữa chủ đề, t tởng với hệ thống tính cách nhân vật. Nói cách khác,
nó phải tổ chức sự phát triển của tính cách một cách nhất quán dới ánh sáng
của chủ đề, t tởng. Trong quá trình đó, nhà văn phải đặt tính cách vào những
tình huống nhất định- đó là sự kiện có ý nghĩa thử thách đối với các số phận,

đối với đặc điểm bản chất tính cách,ở đó tính cách buộc phải hành động, phải
phơi bày diễn biến tâm lý của nó, phải bộc lộ thái độ t tởng tình cảm của nó
với những tính cách khác trong tác phẩm, hoặc tác phẩm này với tác phẩm
khác. Cho nên, về một mặt nào đó có thể nói, nghệ thuật kết cấu là nghệ thuật
tạo tình huống.


8
Đối với cốt truyện, thì nhiệm vụ chủ yếu của kết cấu là tổ chức bố cục
thành các chơng, đoạn, phần, lớp. . . một cách hợp lí; đồng thời nó bố trí sắp
xếp các chi tiết, các sự kiện thành những bộ phận hữu cơ của quá trình phát
triển biện chứng, và cái đích cuối cùng đó vẫn là bộc lộ đặc điểm tính cách và
khẳng định chủ đề t tởng. Ngoài ra kết cấu còn bố trí sắp xếp sự xuất hiện một
cách hợp lí các yếu tố ngoài cốt truyện nh: Lời nói đầu và lời nói cuối của tác
giả, những đoạn bình luận trữ tình ngoại đề. . .
Về phơng hớng kết cấu, có thể có hai hình thức kết cấu: kết cấu tác
phẩm có cốt truyện và kết cấu tác phẩm không có cốt truyện. Kết cấu tác
phẩm có cốt truyện là sự tổ chức mối liên hệ giữa các tính cách, là sự tổ chức
một cốt truyện tơng ứng với chủ đề t tởng tác phẩm, là sự phân bố các chơng, các đoạn, các lớp, các cảnh trong một chỉnh thể thống nhất để dựng lên
một bức tranh đời sống, qua đó đặt ra và giải quyết một vấn đề nào đó của xã
hội. Đây chính là phạm vi của đề tài kết cấu cốt truyện trong truyện ngắn
G.Môpátxăng mà chúng tôi đang nghiên cứu. Thuộc phơng hớng kết cấu tác
phẩm có cốt truyện thì có kết cấu chơng hồi, kết cấu đa tuyến, kết cấu tâm lý,
kết cấu đơn tuyến. . . Còn kết cấu những tác phẩm không có cốt truyện không
thuộc phạm vi nghiên cứu của đề tài mà chúng tôi đang tiến hành. Trong thực
tế sáng tạo văn học có nhiều kiểu kết cấu, nó khá đa dạng và phong phú. Tác
phẩm theo cách kết cấu nào, điều đó phụ thuộc vào đối tợng phản ánh và còn
tuỳ vào tài năng, phong cách của ngời viết.
Trên đây là những giới thuyết chung về khái niệm kết cấu cũng nh đặc
điểm, vai trò, phơng hớng của kết cấu tác phẩm văn học nói chung. Việc giới

thuyết này làm cơ sở để xác định khái niệm khác là kết cấu cốt truyện truyện
ngắn. Và là để phục vụ trực tiếp cho đề tài chúng tôi đang nghiên cứu.
I.2. Cốt truyện
Trong mối quan hệ giữa chủ đề và t tởng tác phẩm với cốt truyện, có thể
ghi nhận chính sức lôi cuốn, hấp dẫn của cốt truyện sẽ góp phần tạo nên sức
mạnh thuyết phục của chủ đề và t tởng tác phẩm; ngợc lại nếu cốt truyện quá


9
sơ lợc, nhạt nhẽo, nhàm chán, ít hấp dẫn thì chủ đề t tởng tác phẩm sẽ trở
thành một thứ lí thuyết suông, hoàn toàn áp đặt với ngời đọc. Và nếu không có
cốt truyện hay, hấp dẫn thì sự hoạt động của tính cách cũng trở nên buồn tẻ,
những đặc điểm bản chất của từng tính cách cũng trở nên buồn tẻ, những đặc
điểm bản chất của từng tính cách cũng không đợc khẳng định rõ nét và mất đi
tính sinh động cần phải có của nó. Nh vậy, cốt truyện có vai trò vô cùng quan
trọng, là yếu tố hạt nhân để bộc lộ nội dung, chủ đề, t tởng tác phẩm. Vậy thì
cốt truyện là gì mà nó có vai trò, tầm quan trọng lớn nh vậy. Đó chính là câu
hỏi hớng vào vấn đề trung tâm của giới nghiên cứu văn học trong nớcvà tên
thế giới.
Vấn đề cốt truyện cũng đã có một số quan niệm khác nhau. Theo quan
niệm truyền thống thì Cốt truyện là từ chỉ phần cốt lõi của truyện, cái phần
có thể tóm tắt, thuật lại hay vay mợn để sáng tạo ra tác phẩm khác. Từ đó
trong các từ điển, giáo trình lý luận văn học đã có những định nghĩa về cốt
truyện nh sau:
Trong Từ điển thuật ngữ văn học của NXB Đại Học Quốc Gia Hà Nội,
2000 do Lê Bá Hán, Trần Đình Sử, Nguyễn Khắc Phi chủ biên viết: cốt
truyện là hệ thống các sự kiện cụ thể đợc tổ chức theo yêu cầu t tởng và nghệ
thuật nhất định, tạo thành bộ phận quan trọng nhất trong hình thức động của
tác phẩm văn học thuộc các loại hình tự sự và kịch. (tr.


88).

Định nghĩa này

cốt truyện đợc hiểu là những sự kiện cụ thể trong tác phẩm văn học thuộc loại
hình kịch và tự sự. Nó nêu bật vai trò của cốt truyện trong tác phẩm.
Sách 150 từ điển thuật ngữ văn học (NXB Đại Học Quốc Gia Hà Nội
1998, Lại Nguyên Ân biên soạn) cũng xác định khái niệm: cốt truyện là một
phơng diện của lĩnh vực hình thức nghệ thuật nó trỏ lớp biến cố của hình thức
tác phẩm. Chính hệ thống biên cố (tức cốt truyện) đã tạo ra sự vận động của
nội dung cuộc sống đợc miêu tả trong tác phẩm (tr.

112).

Cốt truyện ở đây,

cũng đợc hiểu là một phơng diện của hình thức, nó có vai trò khá quan trọng,
thậm chí quyết định trong một tác phẩm văn học. Cốt truyện không phải là gì


10
khác mà chính là lớp biến cố của hình thức tác phẩm, những sự kiện xảy ra
trong tác phẩm đó.
Cốt truyện không chỉ đợc bàn đến trong các sách từ điển mà nó còn là
khái niệm trung tâm trong các sách lý luận văn học. Lý luận văn học tập 2.
NXB giáo dục của Trần Đình Sử, Phơng Lựu, Nguyễn Xuân Nam đã rút ra kết
luận về cốt truyện: Cốt truyện là hình thức sơ đẳng nhất của truyện, cốt
truyện thực chất là cái lõi diễn biến của truyện từ xảy ra cho đến kết thúc.
Ngoài các thành phần chính ra nh: thắt nút, phát triển, cao trào mở nút. . . cốt
truyện còn có thêm phần trình bày và phần vĩ thanh.

Trên đây là những cách hiểu, cách xác định khái niêm cốt truyện truyền
thống. Những cách hiểu trên có từ lâu đời. Nó bắt nguồn từ Arixtốt và đợc các
nhà lý luận chủ nghĩa cổ điển minh địch rõ. Ngoài cách hiểu này, các nhà lý
luận của chủ nghĩa hình thức Nga còn có một quan niệm khá hiện đại về nó,
coi cốt truyện là sự sắp xếp các sự kiện, sự việc và các tình tiết của chúng
trong văn bản của tác phẩm. (V.B. Sklôpxki tr.232). Cách hiểu này thiên về
việc xem cốt truyện là cách tổ chức sắp xếp, nó giống với cách hiểu về kết cấu
cốt truỵên hơn là xác định khái niệm bản chất của cốt truyện. Chính vì vậy nó
không đợc công nhận và phổ biến rộng rãi.
Tóm lại, dù hiểu theo truyền thống hay hiện đại thì chúng ta đều phải
công nhận những điểm chung nhất về cốt truyện là: một hệ thống các sự
kiện phản ánh những diễn biến của cuộc sống và nhất là các xung đột xã hội
một cách nghệ thuật, qua đó các tính cách hình thành và phát triển trong
những mối quan hệ qua lại của chúng nhằm làm sáng tỏ chủ đề và t tởng tác
phẩm.
Khái niệm cốt truyện cần đợc khẳng định rõ ràng hơn trong sự phân
biệt với các khái niệm câu chuyện, sờn truyện, tình tiết. Nó có điểm tơng đồng nhng không trùng khít với các khái niệm trên. Nó là một chỉnh thể
do các thành tố cấu tạo nên, có tính chất và đặc điểm riêng biệt của mình.


11
Một cốt truyện hoàn chỉnh bao giờ cũng có đầy đủ các thành phần: Mở
đầu, thắt nút, phát triển, đỉnh điểm, mở nút và kết thúc. Phần trình bày có
nhiệm vụ giới thiệu một cách khái quát hoàn cảnh nảy sinh xung đột chính
của tác phẩm, đồng thời giới thiệu sơ lợc về lai lịch nhân vật. Các nhân vật cha
có sự vận động tính cách, hoàn cảnh mới là hoàn cảnh tĩnh, xung đột cha vận
động. Phần này có sự kiện mở đầu có tác dụng nh là nguyên nhân trực tiếp
làm bùng nổ xung đột cơ bản của tác phẩm. Tiếp đó, phần thắt nútlà giai
đoạn mở đầu cho sự vận động của xung đột, nó thờng bắt đầu với một sự kiện
đặc biệt nào đó đợc gọi là sự kiện thắt nút. Sự kiện này có tác dụng làm thay

đổi tình thế ban đầu, lôi cuốn các nhân vật cùng tham gia vào xung đột và qua
đó các nhân vật cũng sẽ bớc đầu bộc lộ những nét bản chất. Trong toàn bộ cốt
truyện, phần dài nhất và quan trọng nhất là phần phát triển. Khác với phần
thắt nút, phần này bao gồm một chuỗi các sự kiện hoặc biến cố nối tiếp
nhau nhằm làm cho xung đột phát triển cả về chiều sâu lẫn chiều rộng, đẩy
cuộc đấu tranh trong tác phẩm tiến lên, đồng thời qua đó khẳng định bản chất
các tính cách trong những tình huống khác nhau. Nối tiếp phần phát triển,
giai đoạn căng thẳng nhất của cốt truyện là phần đỉnh điểm, ngay sau đó là
phần mở nút. Nhà văn cho bạn đọc thấy cách giải quyết của mình đối với
xung đột đợc miêu tả, hoặc cho thấy khả năng trong việc giải quyết xung đột
đó ở phần mở nút. Phần kết thúc phần cuối cùng của cốt truyện cho
thấy kết quả xung đột đã đợc miêu tả. Đó là những thành phần làm nên tính
đầy đủ cho một cốt truyện. Tuy vậy không phải cốt truyện nào cũng đầy đủ
các thành phần mà có cốt truyện bị lợc bỏ đi một hay nhiều hơn một thành
phần. Dù đầy đủ hay không đầy đủ các thành phần thì cốt truyện bao giờ cũng
mang tính lịch sử cụ thể, tính kịch và tính hoàn chỉnh của nó.
Cốt truyện có vai trò vô cùng quan trọng trong tác phẩm tự sự và kịch.
Đặc biệt, trong truyện ngắn, nó càng thể hiện sâu sắc vai trò, tầm quan trọng
của mình.


12
I.3. Kết cấu cốt truyện
Từ việc xác định cụ thể, rõ ràng các khái niệm kết cấu", cốt truyện
tác phẩm văn học, sẽ làm cơ sở cho việc rút ra khái niệm chính xác, cụ thể về
thuật ngữ kết cấu cốt truyện.
Khái niệm kết cấu cốt truyện tuy không đợc xác định đầy đủ với t
cách là một khái niệm đứng độc lập trong từ điển, nhng nó đã đựơc bàn đến
với vai trò là một bộ phận của kết cấu tác phẩm văn học. Trong 150 từ điển
thuật ngữ văn học đã nói đến kết cấu cốt truyện nh một bộ phận cấu thành

làm nên toàn bộ hệ thống kết cấu tác phẩm. Ngoài ra kết cấu cốt truyện còn
đợc xác định trong nhiều sách nghiên cứu khác. Cụ thể là trong Dẫn luận
nghiên cứu văn họcdo G.N.Pôxpêlốp chủ biên đã đa ra khái niệm kết cấu
cốt truyện(mục 9, Chơng

IX).

Khái niệm này đợc giải thích nh sau: Ngoài

các mối liên hệ bên ngoài có tính chất thời gian và nhân quả giữa các sự kiện
miêu tả lại có các mối liên hệ bên trong, mang ý nghĩa và cảm xúc. Về cơ bản
các mối liên hệ này tạo thành phạm vi kết cấu cốt truyện Kết cấu cốt truyện
cũng bao hàm nh một trật tự thông báo nhất định đối với ngời đọc về sự kiện
xảy ra(tr.253-254).
Từ những cách xác định của các sách nghiên cứu, từ điển về khái niệm
kết cấu cốt truyện, cùng với việc xác định cụ thể từng khái niệm kết cấu,
cốt truyện ở các mục trớc, ta có thể đi đến một kết luận sơ lợc về khái niệm
này nh sau: Kết cấu cốt truyện là sự tổ chức, sắp xếp các sự kiện, hành động
nhân vật, các thành phần cốt truyện theo một trật tự, một quy tắc nhất định
nhằm bộc lộ chủ đề, t tởng, nội dung của mỗi tác phẩm.
Kết cấu cốt truyện đợc hiểu nh trên đã đa đến một hệ quả là kết cấu
cốt truyện không có một quy tắc định hình khuôn mẫu cho mọi tác phẩm mà
tuỳ thuộc vào ngời sáng tác muốn chuyển tải những nội dung gì về t tởng, tình
cảm, chủ đề thì sẽ chọn cho mình một kiểu kết cấu cốt truyện hợp lý. Trong
văn học, cụ thể hơn là trong kết cấu cốt truyện của tác phẩm văn học thì hết


13
sức đa dạng, phong phú nh: kết cấu cốt truyện theo trật tự tuyến tính, đảo ngợc, hoặc theo cách lồng ghép
Mỗi cách kết cấu cốt truyện đều mang một u điểm rõ nét và nó phụ

thuộc vào ý đồ chủ quan của chủ thể sáng tạo. Nhà văn trong quá trình sáng
tác, thờng chọn cho mình một cách kết cấu cốt truyện thích hợp nhất. Làm sao
để vừa hấp dẫn mang lại hiểu quả nghệ thuật cao, vừa có nét chung vừa thể
hiện dấu ấn cá tính riêng biệt của mình. Bởi cốt truyện chính là phơng tiện
quan trọng trong tác phẩm văn học, có thể thể hiện có hiệu quả nhất nội dung
t tởng của nhà văn và nhằm khắc hoạ sinh động tính cách nhân vật, nhất là
những nhân vật điển hình trong hoàn cảnh điển hình. Nhà văn viết truyện ngắn
nổi tiếng số một thế giới G. Môpátxăng là một tấm gơng tiêu biểu, một bằng
chứng sinh động trong việc tìm tòi, sáng tạo, lựa chọn cho tác phẩm của mình
những cách kết cấu cốt truyện đem lại kết quả tốt nhất.
Chức năng của kết cấu cốt truyện là sự tổng hợp chức năng của cốt
truyện và kết cấu. kết cấu cốt truyện có chức năng vô cùng quan trọng
trong việc khắc hoạ, thể hiện tính cách nhân vật và bộc lộ mâu thuẫn đời sống.
Bởi vì, cốt truyện mang tính lịch sử - cụ thể, tính chặt chẽ, hoàn chỉnh, thống
nhất và tính kịch. Kết cấu thì có vai trò triển khai cốt truyện một cách hấp dẫn,
lôi cuốn nhất. Đem lại những giá trị nghệ thuật tiêu biểu, điển hình. Từ đó
chúng ta thấy vai trò, chức năng quan trọng của kết cấu cốt truyện trong việc
thể hiện nội dung, t tởng, chủ đề tác phẩm kịch và tự sự. Nhất là trong loại
truyện ngắn- Thể loại cần phải có kỹ thuật tinh xảo kỹ thuật viết truyện
ngắn. Nó cũng giống nh kỹ thuật của ngời làm pháo dồn nén t tởng vào trong
một cốt truyện ngắn gọn, thật tự nhiên. Trình độ viết truyện ngắn điêu luyện
chính là ở việc tạo dựng một cốt truyện tiêu biểu, đợc triển khai trong một kết
cấu hoàn chỉnh. Nhà văn Nguyễn Minh Châu đã rất quan tâm đến vai trò cuả
cốt truyện và cách kết cấu cốt truyện của nó: Ngời viết truyện ngắn có kinh
nghiệm bao giờ cũng biết dùng bố cục của cốt truyện để tạo nên chiều sâu và
kịch tính trong tâm lý nhân vật. Cũng chừng ấy chi tiết, chừng ấy sự việc nh-


14
ng khéo léo sắp đặt, đảo lên lộn xuống thì lại tạo nên một chiều sâu liên tởng,

tạo nên những đờng nét có kịch tính của nội tâm và chiều sâu tâm lý nhân vật.
Qua đó ta thấy vai trò nổi bật của kết cấu. Việc tìm hiểu, xác định đúng đắn
khái niệm kết cấu cốt truyện cũng nh những tính chất, đặc điểm, vai trò của
nó trong tác phẩm văn học sẽ là những tiền đề lý luận để chúng tôi nghiên cứu
đặc điểm kết cấu cốt truyện truyện ngắn G.Môpátxăng . Và hiệu quả nghệ
thuật tạo của mỗi cách kết cấu cốt truyện trong truyện ngắn của ông. Để tìm
hiểu, lý giải vì sao G. Môpátxăng lại đợc xem là nhà văn viết truyện ngắn bậc
thầy trên thế giới.


15

Chơng II
kết cấu cốt truyện truyện ngắn G. MôPátXăng
Văn chơng đồng nghĩa với sự sáng tạo. Sự thành công hay không trong
sự nghiệp của mỗi nhà văn tỷ lệ thuận với sự sáng tạo ấy. Vì vậy mỗi nhà văn
muốn thành công, muốn khẳng định vị trí xứng đáng của mình trong con đờng
sự nghiệp thì tất yếu phải không ngừng phát hiện, tìm tòi cho mình một con đờng riêng, một lối viết riêng độc đáo. Nhà văn viết truyện ngắn bậc thầy thế
giới G.Môpátxăng là một bằng chứng mẫu mực cho sự sáng tạo trong văn ch ơng. Ông đến với cuộc đời để mà không thoả thuận với những gì đã thành
khuôn mẫu, sáo mòn. Ông tự chọn cho mình một cách sáng tạo riêng không
lẫn lộn với ai và Không ai bắt chớc đợc (M. Goorki). Biểu hiện rõ nét của sự
riêng biệt, độc đáo của G.Môpátxăng trong sáng tác truyện ngắn là ông đã sử
dụng những hình thức kết cấu tác phẩm đặc sắc với lối kết cấu cốt truyện khá
đa dang, phong phú bao gồm: Kết cấu cốt truyện theo trật tự tuyến tính, theo
lối đảo ngợc, theo kết cấu lồng ghép. Có khi lại là sự phức hợp nhiều kiểu kết
cấu trong một tác phẩm. Chúng ta sẽ đi vào khảo sát cụ thể từng truyện ngắn
của ông để tìm hiểu từng loại kết cấu và cũng chính là đang đi tìm lý do làm
nên tầm cao, sự vĩ đại cho nhà văn viết truyện ngắn số một thế giới này.
II.1. Kết cấu cốt truyện theo lối tuyến tính


II.1.1. Khái niệm.
Kết cấu cốt truyện theo trật tự tuyến tính là cách tổ chức, sắp xếp các
thành phần cốt truyện theo trật tự trớc sau và theo sự vận động đi lên của thời
gian. Các sự kiện, các thành phần cốt truyện tiếp nối nhau, móc xích vào nhau
và quan hệ mật thiết với nhau, theo kiểu cái trớc xuất hiện là tiền đề cho cái
sau, cái sau ra đời là bởi cái trớc, từ cái trớc, nó là hệ quả của cái trớc. Đây là
cách kết cấu cốt truyện truyền thống, phổ biến nhất trong xây dựng tác phẩm
văn học.


16
Kết cấu cốt truyện theo lối tuyến tính là một hình thức kết cấu tơng đối
sáng rõ, mạch lạc. Tuy đơn giản nhng lại có khả năng truyền tải đợc những
nội dung sâu sắc, những mạch ngầm văn bản. Một hình thức không cần đến sự
công phu, cầu kỳ lại mang đến hiệu quả cao, đó là điểm u việt nhất của loại
kết cấu cốt truyện này.
Sử dụng kết cấu cốt truyện theo lối tuyến tính thờng mang đến tính kịch
cho tác phẩm văn học. Tính kịch, đợc hiểu là những căng thẳng, gay cấn do
tình huống truyện tạo ra cho nhân vật, qua đó tính cách nhân vật có điều kiện
bộc lộ, thậm chí bắt buộc bộc lộ. Đối với thể loại tự sự, nhất là truyện ngắn
khi sử dụng lối kết cấu cốt truyện này thì tình huống truyện có thể ví nh một
loại nớc rả ảnh làm nổi rõ hình, rõ nét tính cách nhân vật.
Cùng với tính chất trên lối kết cấu cốt truyện này còn tạo ra tính khách
quan tính chất quan trọng của nghệ thuật. Nhờ tính chất này mà ý đồ t tởng
của tác giả đợc ngời đọc tự lĩnh hội qua việc tìm hiểu, theo dõi toàn bộ quá
trình phát triển và biến động của cốt truyện, chứ không phải bởi sự áp đặt chủ
quan của ngời viết. Cũng từ tính chất này, sẽ tạo ra cái mà ngời ta gọi là sự
đồng sáng tạo trong tiếp nhận văn học. Cần nói thêm rằng, ngoài u điểm đó,
lối kết cấu cốt truyện tuyến tính khi đợc sử dụng một cách thật hiệu quả còn
mang lại những kết quả khá bất ngờ, thú vị, tạo sự hấp dẫn, cuốn hút cho ngời

đọc. Tác giả trong khi sử dụng lối kết cấu cốt truyện này thờng trình bày các
sự kiện, các thành phần cốt truyện một cách tuần tự nh những gì xảy ra trong
thực tế. Chính điều đó, sẽ luôn tạo cho ngời đọc sự thắc mắc bởi không đoán
trớc đợc những gì sẽ xảy ra tiếp theo và kết quả ra sao, đến một lúc nào đó ngời đọc nhận đợc một sự bất ngờ lớn, một tình huống mà mình không ngờ tới.
Hiệu quả nghệ thuật đợc tạo ra từ chính những điều bất ngờ đó. Và D.
Phuốcmanốp đã cho rằng nh vậy tác phẩm sẽ tạo đợc những Cú đấm nghệ
thuật. Từ đây, t tởng, nội dung, chủ đề của tác phẩm đợc thể hiện rõ nhất, sâu
sắc và hấp dẫn nhất.


17
Nhờ biết sử dụng tài tình và khéo léo cách kết cấu cốt truyện này mà
G.Môpátxăng đã rất thành công trong sáng tác truyện ngắn. Có thể nói kết cấu
cốt truyện tuyến tính đã trở thành một phơng tiện nghệ thuật đặc sắc cho nhà
văn trong sáng tác của mình.
II.1.2 Kết cấu cốt truyện tuyến tính trong truyện ngắn G.Môpátxăng
Kết cấu cốt truyện tuyến tính là hình thức kết cấu đợc áp dụng chủ yếu
trong xây dựng tiểu thuyết cũng nh trong sáng tác truyện dài và truyện vừa.
Nó ít đợc sử dụng trong viết truyện ngắn, bởi truyện ngắn là thể loại có dung
lợng ngắn thờng chỉ miêu tả một tình huống, một sự kiện, một con ngời
nó chỉ dừng lại ở một khoảnh khắc nào đó tiêu biểu cho một đời ngời (Sổ tay
truyện ngắn Vơng Trí Nhàn ). Đó là một thử thách không nhỏ đối với ngòi
bút của G.Môpátxăng khi áp dụng lối kết cấu đó cho một thể loại có đặc trng
nh vậy. Vợt qua điều khó khăn trên, ông đã thành công lớn trong sáng tác cùa
mình. Khá nhiều truyện ngắn đợc viết theo cùng một mô típ kết cấu cốt truyện
tuyến tính. Trong số 35 truyện ngắn mà chúng tôi khảo sát thì có tới 18 truyện
đợc viết theo lối kết cấu này. Những truyện ngắn có thể kể đó là : Món gia
tài, Món trang sức, Những tên tù binh (Rút trong tập Những truyện ngắn
chọn lọc G.Môpátxăng NXB văn hoá- Viện văn học. Trọng Đức dịch); Món
t trang, Viên mỡ bò, Cô fi fi, Đêm giao thừa, Kẻ lang thang, Thằng ăn

mày, Sợi dây, Cái ô, Han gỉ, Đánh thức (Tập trung trong Những truyện
ngắn hay G.MôpátxăngNXB văn hoá- thông tin. Nhiều tác giả dịch);Ngoài ra
còn có: Cái thùng con, Đi ngựa, Một cuộc quyết đấu, Đợc huân chơng,
Con quỷ (Trong Tuyển tập truyện ngắn Pháp thế kỷ XIX, tập II. NXB Ngoại
văn. Lê Hồng Sâm dịch). 18 truyện chiếm 51% truyện ngắn mà chúng tôi
khảo sát trong đề tài này là một con số đáng lu ý, cho thấy vai trò quan trọng
của lối kết cấu cốt truyện tuyến tính trong toàn bộ sáng tác của G.Môpátxăng.
Vì tính mức độ của đề tài cho nên chúng tôi không thể khảo sát đầy đủ,
cụ thể tất cả những truyện ngắn trên mà chỉ đi vào những truyện ngắn tiêu


18
biểu để minh chứng cho lối kết cấu cốt truyện tuyến tính trong truyện ngắn
G.Môpátxăng.
Trong các truyện ngắn kể trên, có thế nói Món gia tài là truyện ngắn
tiêu biểu, điển hình nhất. Cốt truyện của nó đợc sắp xếp, tổ chức tuân thủ một
cách triệt để lối kết cấu cốt truyện tuyến tính. Với dung lợng khá lớn (Gần 70
trang, tr.7-76), cách kể chuyển sinh động, cốt truyện Món gia tài đề cập đến
quãng đời ba nhân vật: Ca-Sơ-Lanh, Lơxáp, Côra trong một thời gian dài với
đầy những biến động: Từ những kẻ bình thờng trở thành những quý tộc giàu
có, từ những ngời biết tự trọng biến thành những kẻ vô liêm sỉCốt truyện
vận động theo không gian và thời gian, đặc biệt là sự vận động của thời gian
của cốt truyện dài nh trong một truyện vừa hay trong một tiểu thuyết mi ni
vậy. Các thành phần của cốt truyện cũng nh tính cách của nhân vật đợc phát
triển, diễn biến theo trật tự đi lên của thời gian. Có thể nói thời gian trở thành
một chi tiết nghệ thuật đặc sắc trong truyện ngắn đó. Sự vận động đi lên của
nó trùng khít với sự vận động đi lên của cốt truyện. Theo thống kê của chúng
tôi trong truyện ngắn này nhà văn đã trên dới 60 lần nhắc đến sự biến đổi của
thời gian. Trong đó có sự biến đổi hoặc là ngắn nh : một buổi sáng, hôm
sau thậm chí là rất ngắn nh: nửa tiếng sau, mời lăm phút sauCũng

có cả sự biến đổi, dịch chuyển rất dài của thời gian nh : một tháng sau,
năm cũ trôi qua. Năm mới laị tới, sắp hết hạn ba năm Có bao nhiêu câu,
từ, cụm từ nói đến sự vận động của thời gian là có bấy nhiêu sự kiện xảy ra với
cuộc sống, cuộc đời nhân vật. ở đây khó có thể liệt kê hết những lần nhà văn
viết để đánh dấu sự biến đổi của sự kiện và cốt truyện, chỉ xin đơn cử ra đây
một số mốc thời gian chính, có tính chất bớc ngoặt trong cuộc đời mỗi nhân
vật. Mốc đầu tiên mà chúng ta không thể không nói đến là sau sự kiện thắt nút
cho cốt truyện, tức là sự kiện Ca-Sơ-Lanh sập bẫy Lơxáp nhằm thực hiện mu
đồ biến gã công chức cha vợ đầy triển vọng thành ông con rể danh giá của
mình: Từ năm năm nay cha đợc thăng chức cho nên Ca-Sơ -Lanh chắc mẩm
mình sẽ đợc lên. Vậy ông sẽ giả tảng nh có Lơxáp mà ông có đợc và ông sẽ


19
mời ông ta đến ăn tiệc và trả ơn (tr.14), Lơxáp cắn câu để sau đó chỉ một
tháng sau, khắp cơ quan bộ chỗ nào cũng chỉ nghe đến đám cới của G. Lơxáp
lấy cô Xê-lét-cô-ra-li Casơlanh (tr.25). Cũng bắt đầu từ đây, sau sự kiện này
Côra, Lơxáp, Ca-sơ-lanh gắn kết cuộc đời với nhau và chuẩn bị đón nhận
hạnh phúc lớn lao, là sẽ đợc hởng món gia tài một triệu quan của bà cô, nếu
nh Côra sinh đợc một đứa con. Nhng thời gian trôi qua họ lấy nhau mời lăm
tháng rồi mà điều đó vẫn cha xảy ra(tr. 29). Từ nấc thời gian này cốt truyện
thực sự đi vào vận động, phát triển với những biến động dữ dội trong cuộc đời
nhân vật. Một buổi sáng bà cô lăn đùng ra ốm, rồi chết, rồi chúc th đợc để
lại, Côra vẫn cha thể có con, dù đã tìm mọi cách: Họ về nông thôn, họ
qua tuần trăng mật lần hai, ngày tháng trôi quaThời gian cốt truyện cứ
vận động không ngừng theo đúng chiều tuyến tính đem theo tình cảnh cuộc
sống nhân vật ngày càng xấu đi. Cái hạnh phúcđợc hởng món gia tài vẫn cứ
mãi xa vời, cho đến khi ngày tháng trôi qua, hy vọng về cuộc sống giàu
sang của nhân vật bị tan biến. Đam mê quyền lực và tiền tài đốt cháy nhân
cách mỗi nhân vật, những gì xấu xa, hèn hạ nhất trong bản chất con ngời có

dịp bộc lộ. Cuộc sống gia đình họ trở thành một bãi chiến trờng, mà mỗi thành
viên đều muốn biến ngời kia thành vật hy sinh, bia đỡ đạn. Họ sống theo suy
nghĩ ngời kia chính là nguyên nhân làm khổ mình. Cho đến mốc thời gian tiếp
theo: Ngày tháng trôi qua. Chỉ còn một năm nữa là hết cái hạn đã
định(tr.58), thì cũng là lúc cốt truyện phát triển lên đến đỉnh điểm. Ba nhân
vật sống trong tâm trạng nguy cơ bị mất món gia tài đã đến gần: Chờ đợi hy
vọng thất vọng chán nản và cuối cùng thì cắn xé nhau, Lơxáp vừa căm
vừa sợ vợ (tr.58), Ca -sơ- lanh muốn băm vằm dày xéo Lơxáp: Căm giận
hắn hơn cả ngời ta căm giận kẻ thù (tr58), chỉ vì anh ta không thể có con.
Mâu thuẫn giữa nhân vật, cũng là mâu thuẫn, xung đột của cốt truyện tởng
không thể dung hoà đợc, thì G.Môpátxăng đã mở nút cho cốt truyện đúng
vào thời điểm mà hy vọng của nhân vật đã tắt ngấm: Bấy giờ đã sang tháng
ba sắp tới là đã đầy ba năm hạn định, sự kiện mở nút đó là: Côra có con


20
nhờ Madơ-bạn của Lơxáp,do âm mu bẩn thỉu của Ca-sơ-lanh. Lơxáp trở thành
một ông chồng bị cắm sừng nhng vẫn phải ngậm bò hòn làm ngọt, vì với gã,
giầu sang và địa vị cao hơn danh dự ngời chồng. Kết thúc cốt truyện thời gian
nghệ thuật vẫn tiếp tục vận động để chứng kiến hạnh phúc của ba kẻ mà đam
mê quyền lực và tiền tài trở thành một căn bệnh nan y khó chữa vào những
ngày cuối tháng chín Côra đẻ ra một đứa con(tr.71). Thời gian cuối cùng của
cốt truyện là vào ngày chủ nhật rực rỡ tháng sáu và kết thúc luôn cốt truyện.
Một cách kết thúc có hậu cho những kẻ xấu xa, lại càng có giá trị hiện thực và
châm biếm sâu sắc. Nhất là truyện ngắn khép lại ở lời giao giảng đạo đức nực
cời của Côra những kẻ cha từng biết đến đạo đức, liêm sĩ thì lại càng trở
nên ấn tợng. Nh vậy cốt truyện từ khi thắt nút cho đến mở nút và kết thúc là cả
một sự chuyển biến dài của dòng thời gian, với nhiều thăng trầm, biến
động,nhiều gay cấn, bất ngờ trong cuộc đời nhân vật. Đặc biệt, cách mở nút
cho cốt truyện vừa lạ lùng, vừa không thể ngờ, để lại cho ngời đọc một vết hằn

trong tâm trí. Cốt truyện vận động, phát triển kết thúc đúng theo quy luật
tuyến tính, cùng với lối kết thúc bất ngờ quy luật ra đời của truyện ngắn, đã
đem đến nét độc đáo, riêng biệt cho truyện ngắn này.
Đợc rút ra trong cùng một tập truyện với món gia tài, truyện ngắn món
trang sức cũng là một truỵên tiêu biểu của lối kết cấu cốt truyện tuyến tính.
Tuy dung lợng không lớn nh món gia tài, cha đầy mời trang (tr136-145), cốt
truyện không có nhiều xung đột gay cấn nhng lại có sức hấp dẫn riêng. Cốt
truyện khá đơn giản. Nó chỉ đơn thuần kể lại những rủi ro hàng ngày của cuộc
sống hai vợ chồng viên chức nghèo :MaTin và Loaden, nhng nhờ sử dụng có
hiệu quả cách kết cấu cốt truyện tuyến tính mà truyện mang lại cho ngời đọc
nhiều thú vị. Chỉ cha đầy mời trang, nhng cốt truyện đợc vận động trong
khoảng thời gian mời năm, gần bằng thời gian trong những tiểu thuyết nhỏ nh
:Ơgiêni grăngđê của BanZắc, Một cuộc đời của chính G.Môpátxăng. Cốt
truyện vận động biến đổi cùng với sự biến đổi của cuộc đời nhân vật chính
nhân vật Ma-tin. Ma-tin từ một cô gái duyên dáng, xinh đẹp, thích trng diện,


21
mời năm sau đã trở thành ngời đàn bà già nua, tàn tạ đến nỗi ngời bạn thân
nhất của cô cũng không thể nhận ra : Đầu chải qua loa, váy mặc xộc xệch,
bàn tay đỏ hỏn (tr145). Còn anh chồng chị ta từ một viên công chức sống
bình lăng,yên ổn, sau mời năm rơi vào tình cảnh cuộc sống đang phải mòn
đi, rỉ ra và mốc lên chẳng khác nào cuộc sống của những ngời trí thức
tiểu t sản trong truyện ngắn của Nam Cao trớc cách mạng nh :Hộ, Thứ,
ĐiềnNguyên nhân, nguồn gốc, của sự đổi thay đến thảm hại của cuộc đời
hai con ngời kia, chính là sự kiện thắt nút cho cốt truyện, nó diễn ra ngay sau
phần mở đầu, sau phần giới thiệu về các nhân chính của truyện: Ma-tin vì
muốn trang điểm cho mình nổi bật trong buổi dạ hội nên đã mợn đồ trang sức
của bạn. Nhng bỗng nhiên món trang sức kia không cánh mà bay, nhân vật
phải tìm đủ mọi cách để hoàn trả nó, thậm chí phải tự làm hỏng cuộc đời còn

lại của mình đi nữa. Sự kiện này, chính là nguyên nhân để mời năm sau cuộc
sống của nhân vật rơi vào tình cảnh khốn đốn. Họ tàn tạ, họ tiều tụy đi vì gánh
nặng nợ nần mà nguyên do chỉ bởi một phút muốn huyênh hoang, sĩ diện. Đặc
biệt là khi cốt truyện kết thúc tác giả mới cho nhân vật và bạn đọc biết rằng
món trang sức mợn chỉ là giả mà thôi. Truyện kết thúc dở cời, dở khóc đúng
với nhận xét Truyện ngắn G.Môpátxăng để cho ta khóc, ta cời và ta suy
ngẫm.
Cốt truyện truyện ngắn này tuy không có những biến động dữ dội,
những xung đột vũ bão, những mâu thuẫn gay gắt cần giải quyết (tức là cốt
truyện không có đỉnh điểm- cao trào) nhng vẫn có sức hấp dẫn kỳ lạ bởi khả
năng biểu lộ những nghệ thuật lớn với tất cả chiều sâu và dung lợng của nó
trong một hình nhỏ mà Êmin Dôla đã nói :Vài trang ngắn ngủi của
G.Môpátxăng chứa đựng cốt tuỷ của những tập sách mà các nhà tiểu thuyết
hẳn phải viết thật dày. Chỉ trong cha đầy mời trang sách, nhng ngời đọc đã
thấy đợc một cách gần nh trọn vẹn một quãng đời đầy sự đổi thay của các
nhân vật,nhờ sự dịch chuyển đi lên của dòng thời gian nghệ thuật và cốt
truyện. Tuy trong truyện ngắn này các thành phần cốt truyện không đầy đủ, rõ


22
ràng nhng đã tuân thủ đúng lối kết cấu cốt truyện tuyến tính và nó đã có
những tác dụng nhất định. Đọc nó đôi khi ngời ta không nghĩ đó là một truyện
ngắn, bởi vì thời giời gian đợc nhắc đến trong truyện khá dài:mời năm. Ngời
ta dễ liên tởng đến cuộc đời nàng Ơgiêni Giăngđê trong tiểu thuyết của Ban
Zắc, hay cuộc đời nàng Jan trong cuốn tiểu thuyết nổi tiếng một cuộc đời của
G.Môpátxăng. Có đợc thành công lớn đó là nhờ nhà văn sử dụng tốt lối kết
cấu cốt truyện truyền thống
Bên cạnh hai truyện ngắn vừa nói trên, thì truyện đồ nữ trang cũng là
truyện đợc viết theo lối kết cấu cốt truyện tuyến tính. ở truyện ngắn này thì sự
biến đổi của cuộc sống, tính cách nhân vật cũng đồng thời với sự vận động,

phát triển của cốt truyện.
Cốt truyện truyện ngắn không đợc xây dựng trong một thời gian dài mời
năm nh trong món trang sức hay ngắn hơn ở món gia tài nhng vẫn đợc xem
là cốt truyện theo lối tuyến tính. Các thành phần, các sự kiện đợc xây dựng
tuân thủ triệt để lối kết cấu cốt truyện này. Cốt truyện xoay quanh quãng đời
của nhân vật LăngTanh, ban đầu sống khá hạnh phúc bên ngời vợ mà ông hết
lòng yêu quý, tin tởng. Khi vợ mất đi ông đã đau khổ suýt chết theo. Ông trân
trọng, nâng niu tất cả những kỷ vật của vợ, dù chỉ là những món nữ trang giả
mà khi vợ còn sống ông vẫn cho là vơ vẩn. Cho đến một ngày, cuộc đời của
ông bắt đầu biến động:Lăng Tanh mắc nợ và tìm cách xoay tiền nh những kẻ
gặp vận bí (tr.

162).

Đây thực sự là một sự kiện lớn xảy ra đối với LăngTanh

kể từ ngày vợ chết và đó cũng chính là sự kiện thắt nút trong cốt truyện. Sự
kiện này nó mở đầu cho mọi biến động xảy ra trong cuộc đời LăngTanh sau
này. Nó cũng là thử thách, là tình huống để Lửa thử vàng, gian nan thử sức,
bắt buộc nhân vật phải bộc lộ bản chất thật của mình. Cốt truyện tiếp tục phát
triển cùng với sự phát triển và biến đổi trong suy nghĩ và hành động nhân vật.
Ông ta ban đầu thì nghĩ ngay đến việc: Đẩy những đồ vớ vẩn- kỷ niệm
thiêng liêng của ngơì vợ đi. Sau đó, khi ông ta tình cờ biết đợc những đồ nữ


23
trang giả của vợ là thật,thì cốt truyện phát triển xoay xung quanh vấn đề này.
Đầu tiên ông ta cũng đau khổ lắm, vì bị vợ lừa dối, nhng chẳng đợc bao lâu laị
hả hê sung sớng, thản nhiên bán đi tất cả những đồ nữ trang, bán đi tình nghĩa
vợ chồng để đổi lấy sự giàu có và từ đây, nhân vật không chỉ thay đổi về địa vị

mà thay đổi cả nhân cách vốn trớc kia là vẻ đẹp trong con ngời ông ta, thay
đổi cả sở thích, cá tính của mình Lần đầu tiên Lăng Tanh xem hát không biết
chán, đêm đó ông chui vào nhà gái điếm (tr 71) và Sáu tháng sau ông tái
giá(tr171). Kết thúc cốt truyện là cả một sự biến đổi theo chiều hớng tiêu cực
trong tính cách, t tởng, tình cảm nhân vật. LăngTanh từ một ngời chồng nổi
tiếng thuỷ chung tình nghĩa nhng vì ham tiền đã bán rẻ đi nhân cách cuối cùng
của ngời chồng, trở thành một kẻ vong ân bội nghĩa. Còn ngời vợ quá cố của
ông ta-ngời đã từng là niềm tin, tình yêu của chồng lại chính là một cô gái
điếm trá hình tội lỗi, phản bội chồng ngay trong ngôi nhà thân yêu của mình.
Nhờ việc sử dụng thành công lối kết cấu cốt truyện tuyến tính mà các thành
phần cốt truyện đều có sự vận động đi lên đúng trật tự, các sự kiện biến đổi
dần theo thời gian.Nhân vật đợc hoạt động và thể hiện mình trong một không
gian và một thời gian đi lên nhất định. Từ đó G.Môpátxăng đã cho bạn đọc
một cái nhìn biện chứng, thấu đáo và bản chất, về thực chất cuộc sống, thực
chất bản chất con ngời trong xã hội mà ông đang sống. Có những thực chất,
những sự thực mà bạn đọc sẽ khó có thể nắm bắt đợc đầy đủ, trọn vẹn nếu nh
không sử dụng cách kết cấu cốt truyện tuyến tính. Cùng với lối kết cấu cốt
truyện tuyến tính là cách kể chuyển hóm hỉnh, đầy chất châm biếm, cách sử
dụng những trang trữ tình ngoại đề hấp dẫn món t trang trở thành một
truyện ngắn tiêu biểu và ấn tợng, mang dấu ấn rất riêng mà chỉ có ở
G.Môpátxăng mà thôi.
Nhắc đến Món gia tài, Món trang sức, hay đồ nữ trang mà không kể
đến truyện ngắn viên mỡ bò trong quá trình khảo sát những truyện ngắn đợc
xây dựng theo lối kết cấu cốt truyện tuyến tính, thì sẽ là một thiếu sót lớn. Bởi


24
viên mỡ bò là truyện ngắn đợc thừa nhận là xuất sắc nhất trong toàn bộ sáng
tác của G.Môpátxăng. Nhờ truyện ngắn này mà tên tuổi của G.Môpátxăng
vang dội. Flôbe-Ngời thầy khó tính của ông đánh giá viên mỡ bò rất cao :

Một kiệt tác về kết cấu, về tính hài hớc và tài quan sát, còn EmiDola lại cho
rằng với Viên mỡ bò nhà văn trẻ lập tức Tự xếp vào hàng bậc thầy. Những ý
kiến đó phần nào cho thấy tầm cao về giá trị nghệ thuật cũng nh nội dung của
truyện ngắn này. Để tìm hiểu cụ thể, chúng ta sẽ đi vào từng trang, từng dòng
của truyện ngắn này để khảo sát cách kết cấu cốt truyện tuyến tính thể hiện
nh thế nào.
Trong hệ thống kết cấu chung của truyện ngắn viên mỡ bò, nhà văn
không chỉ sử dụng thuần tuý một cách kết cấu. Nhng nói riêng về phần cốt
truyện thì nó đợc xây dựng đúng theo trật tự tuyến tính. Thời gian nghệ thuật
trong truyện ngắn không kéo dài, mà có sự dịch chuyển từng bớc rất ngắn và
nó trở thành một chi tiết nghệ thuật đặc sắc trong việc thể hiện nội dung, t tởng của tác phẩm. Truyện có 80 trang thì đến gần 60 trang nhắc đến sự biến
chuyển của thời gian. Trong đó, dày đặc nhất là từ tr 23 -79, 26 lần tác giả
nhắc lại bớc đi của thời gian đồng thời với bớc tiến triển, biến động trong tính
cách của nhân vật. Chỉ trong khoảng thời gian năm ngày nhng nó đã chứa
đựng trong đó sự tích luỹ, trải nghiệm lâu dài của ngời cầm bút, nó đã thể hiện
thành công cái mặt cốt của cụôc sống, mà ít ai có đợc.
Truyện mở ra bằng mốc thời gian buổi sáng còn tối om (tr 13) và kết
thúc khi trời đã tối hẳn cách năm ngày sau đó:Tiếng khóc của cô không nén
nổi, bật lên trong bóng tối (tr 79), đúng theo sự vận động đi lên của thời gian
và tính cách. Trong đó cứ mỗi bớc đi của thời gian lại có tính chất tạo ra một
bớc ngoặt cho một sự kiện mới để nhân vật bộc lộ tính cách nh : Cuối cùng,
ba giờ chiều(tr 25) là thời điểm để nhân vật Viên mỡ bò bộc lộ vẻ đẹp vị tha,
tình nghĩa của cô gái dới đáy, bị xã hội lên án, khinh bỉ. Cho đến bớc dịch
chuyển thời gian tiếp theo Màn đêm buông xuống (tr 33) lại là lúc để cô gái


25
ấy hiện vẻ đẹp của ngời phụ nữ Pháp: yêu nớc, tự trọng, hiên ngang trớc mọi
thủ đoạn của kẻ thù. Bớc dịch chuyển của thời gian có tính chất bớc ngoặt nữa
là : Suốt đêm trong bóng tối hành lang (tr. 73) để một lần nữa khẳng định lại

vẻ đẹp lung linh, kỳ diệu toả sáng trong tâm hồn cô gái mà Thân phận không
phải là hệ quả của bản chất, vẻ đẹp đó là : lòng vị tha, đức hy sinh hơn tất cả
những kẻ lơng thiện đáng mặt xa nay (tr, 19). Cô đã quên mình, quên cả
lòng tự trọng của mình vì tự do của những ngời bạn đờng, để cuối cùng nhận
về mình nỗi chua chát đắng cay, hứng chịu sự lạnh lùng đến tàn nhẫn của
những kẻ xấu xa mà bên ngoài lại khoác lên cái vẻ đạo đức dởm đời, tởm lợm.
Thời gian qua đi trong truyện ngắn của G.Môpátxăng ít bao giờ mang
lại hạnh phúc cho con ngời. Ngợc lại,chỉ đem đến đắng cay. Chi tiết cuối cùng
nói về thời gian trong truyện ngắn vừa nói lên sự vận động tuyến tính của cốt
truyện, vừa khái quát lên điều đó. Nó khẳng định sự bất hạnh trong cuộc đời
cô gái, nó tố cáo xã hội giả nhân, giả nghĩa, cơ hội. Nó để lại nỗi nhức nhối,
đớn đau trong lòng ngời. Nh vậy cách sử dụng lối kết cấu cốt truyện tuyến
tính cùng với nghệ thuật đem cái đen đặt lên bên cạnh cái trắng để làm nổi
bật cái trắng thì viên mỡ bò đã trở thành truyện ngắn đặc sắc mang lại vinh
quang lớn cho G.Môpátxăng và nó cũng trở thành một đại diện tiêu biểu cho
kiểu kết cấu cốt truyện tuyến tính
Cùng chung đề tài với truyện ngắn này, còn có rất nhiều truyện ngắn
khác. Trong đó ta không thể không nhắc đến Cô Fi Fi, một truyện ngắn rất có
giá trị nhân bản. ở đây ta cũng thấy nh trong viên mỡ bò, G.Môpátxăng có
cái nhìn khá mới mẻ và nhân đạo về những con ngời dới đáy xã hội mà văn
học lúc bấy giờ cha thể phát hiện ra, cha thể quan tâm đến. Đó là cuộc đời cô
gái điếm Raken. Bằng việc sử dụng cách kết cấu cốt truyện tuyến tính mà nhà
văn đã thể hiện thành công khi kể lại cuộc đời đầy thăng trầm, biến động đến
không ngờ của cô gái điếm. Ban đầu chỉ là một kẻ bán thân cho tên Cô fi fi và
đồng bọn nhng qua sự kiện, thời gian diễn ra thì Raken đã chứng minh cho