1

Bộ giáo dục và đào tạo
Trờng đại học vinh

Nguyễn Thị Mai Loan

Nhân vật thuý kiều

từ kim vân kiều truyện đến truyện kiều

luận văn thạc sỹ ngữ văn

Vinh - 2007
Bộ giáo dục và đào tạo
Trờng đại học vinh

Nguyễn thị mai loan


2

nhân vật thuý kiều

từ kim vân kiều truyện đến truyện kiều
chuyên nghành: văn học việt nam
Mã số: 60 22 34

luận văn thạc sỹ ngữ văn

Ngời hớng dẫn khoa học:

PGS.TS. NGUYễN HữU SƠN

Vinh - 2007
Mục lục
trang
mở đầu ......................3
1. Lý do chọn đề tài...3
2. Lịch sử vấn đề....4
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu...19
4. Đối tợng và phạm vi nghiên cứu........20
5. Phơng pháp nghiên cứu..20
6. Đóng góp của luận văn.....................................................................21
7. Cấu trúc luận văn..21
chơng 1. Nhân vật Thuý kiều từ kim vân kiều truyện
đến truyện kiều- nhìn từ góc độ lý thuyết so sánh
1.1.

Giới thuyết về văn học so sánh..22


3

1.2

So sánh Truyện Kiều và Kim Vân Kiều truyện.......26

Chơng 2. Nhân vật Thuý Kiều từ kim vân kiều truyện
đến truyện kiều nhìn từ xu thế giản lợc yếu tố tự
sự.

2.1. Giới thuyết về khái niệm tự sự và yếu tố tự sự trong tác phẩm văn
học......................................................................39
2.2. Yếu tố tự sự trong Kim Vân Kiều truyện qua việc xây dựng nhân
vật Thuý Kiều ..............................................................................42
2.3. Yếu tố tự sự trong Truyện Kiều qua việc xây dựng nhân vật
Thuý Kiều............51
Chơng 3. Nhân vật Thuý kiều từ kim vân kiều truyện
đến truyện kiều nhìn từ xu thế gia tăng yếu tố
trữ tình
3.1. Giới thuyết về khái niệm trữ tình và yếu tố trữ tình trong tác phẩm
văn học ...66
3.2. Yếu tố trữ tình trong Kim Vân Kiều truyện qua việc xây dựng nhân
vật Thuý Kiều....68
3.3. Yếu tố trữ tình trong Truyện Kiều qua việc xây dựng nhân vật
Thuý Kiều ...........................................................................................73
kết luận.......94
tài liệu tham khảo........96


4

Mở Đầu
1. Lý do chọn đề tài
1.1. Nguyễn Du (1765-1820) là đại thi hào của dân tộc Việt Nam,
danh nhân văn hoá thế giới. Thiên tài văn học của Nguyễn Du đợc thể
hiện trong sáng tác trên nhiều lĩnh vực: thơ, văn, cả chữ Hán lẫn chữ
Nôm, trong đó Truyện Kiều là một tác phẩm đã đợc độc giả công nhận
kiệt tác bậc nhất trong thơ ca tiếng Việt. Từ lúc ra đời cho đến nay đã hơn
200 năm nhng Truyện Kiều vẫn đợc đón nhận với rất nhiều lời bàn luận,
phẩm bình. Sự bàn luận ngày càng chuyên sâu mở rộng từ phân tích, bình

giảng đến nghiên cứu so sánh giúp bạn đọc mỗi ngày thêm hiểu, trân
trọng và yêu quí Truyện Kiều hơn.
1.2. Truyện Kiều không phải là tác phẩm hoàn toàn do Nguyễn Du
sáng tạo nên mà tác giả dựa vào tiểu thuyết Kim Vân Kiều truyện của
Thanh Tâm Tài Nhân ở Trung Quốc. Vì vậy đã có rất nhiều công trình
nghiên cứu đi vào so sánh Truyện Kiều của Nguyễn Du với Kim Vân Kiều
truyện của Thanh Tân Tài Nhân. Song cha có một công trình chuyên biệt
nào đặt ra vấn đề nghiên cứu sự vận động nhân vật Thuý Kiều từ Kim Vân
Kiều truyện đến Truyện Kiều với sự chuyển đổi loại hình - thể loại một
cách đầy đủ, sâu sắc. Do vậy, luận văn của chúng tôi quyết định đi sâu
tìm hiểu về vấn đề này. Trong quá trình nghiên cứu chúng tôi có sự tiếp
nhận từ hớng thi pháp và so sánh loại hình thể loại một hớng tiếp cận
có khả năng mở ra những triển vọng mới trong việc chiếm lĩnh đối tợng.
Đi theo hớng này, luận văn hi vọng sẽ có đợc một cái nhìn mang ý nghĩa
khoa học về Truyện Kiều của Nguyễn Du và một lần nữa khẳng định tài
năng bậc thầy của tác giả.
Truyện Kiều là tác phẩm luôn đợc đa vào giảng dạy ở chơng trình trung
học cơ sở và trung học phổ thông với thời lợng khá nhiều. Vì vậy việc
nghiên cứu so sánh Truyện Kiều và Kim Vân Kiều truyện là vấn đề rất cần
thiết trong quá trình dạy học. Với luận văn này, chúng tôi hi vọng rằng
sẽ giúp đợc một phần nào trong việc dạy học Truyện Kiều một cách tốt


5

hơn, hấp dẫn hơn, góp phần khắc phục tình trạng dạy học theo hớng
khai thác các giá trị nội dung t tởng một cách thuần tuý.
2. Lịch sử vấn đề
2.1. Tác phẩm viết về Truyện Kiều của Nguyễn Du về mặt số lợng cho
đến nay thực khó mà tính nổi. Trong hơn hai thế kỉ qua ngoài nhiều bài

thơ vịnh Kiều, thì các bài nghiên cứu, phê bình về Truyện Kiều cũng đã
tới hàng ngàn, đợc đăng trên báo chí trong và ngoài nớc. Biết bao thế hệ
các thầy giáo, cô giáo, học sinh, sinh viên đã từng say sa thảo luận,
nghiên cứu về từng câu, từng chữ, từng tình ý, từng đoạn thơ và từng vấn
đề trong Truyện Kiều. Đã có hàng mấy chục cuốn sách chỉ nghiên cứu
Truyện Kiều về những phơng diện nhất định...
2.2. Riêng việc nghiên cứu Truyện Kiều trên phơng diện so sánh với
Kim Vân Kiều truyện đến nay cũng đã có rất nhiều bài viết của những tác
giả, học giả có tên tuổi trong nớc cũng nh nớc ngoài, tiêu biểu nh: Đào
Duy Anh, Nguyễn Lộc, Hà Huy Giáp, N.I.Niculin, Phan Ngọc, Trần Đình
Sử, Đổng Văn Thành, Nguyễn Thạch Giang, Triệu Ngọc Lan, Lô Uý Thu,
Trần ích Nguyên, Phạm Đan Quế, Lê Hoài Nam, Lê Xuân Lít, Nguyễn
Hữu Sơn ...
Đào Duy Anh trong quá trình nghiên cứu so sánh Truyện Kiều với
tác phẩm nguyên gốc của Trung Hoa đã đi đến khẳng định: Nguyễn Du
đã hoán cốt đoạt thai Kim Vân Kiều truyện mà tạo thành một tác phẩm
hoàn toàn mới [53, Tr.45]. Và tác giả ca ngợi văn tài của Nguyễn Du nh
sau:
Những sự tình rờm rà, duy thực mà sơ sài về tâm lí của nguyên
văn đã đợc lọc gạn và biến hoá qua thiên tài đặc xuất của Nguyễn
Du mà thành một tác phẩm vừa cổ kính vừa hoa lệ, vừa phong phú
vừa chất phác và thiết tha nh câu ngạn ngữ phong dao, vừa điêu
luyện và nhã trí nh bài văn chơng đài các, thật là một tổng hợp hoàn
thiện của tinh thần Việt Nam chân chánh với tinh thần Hán học rất
sâu. Nếu ta có thể gọi là ngẫu nhiên sự hội ngộ lạ lùng của bao nhiêu
điều kiện, từ tính tình di truyền của ngời xứ Nghệ và xứ Bắc, trải qua
ảnh hởng của non sông, của thời đại, cùng cái tâm hồn đa tình, cái
học vấn uyên bác, cho đến cái duyên may mắn khiến Nguyễn Du
khắc đi sứ đã đợc đọc sách của Thanh Tâm Tài Nhân, nếu sự hội ngộ



6

ấy có thể gọi là ngẫu nhiên thì tác phẩm bất hủ của Nguyễn Du thật
là một điều ngẫu nhiên trong văn học sử nớc ta vậy [53, Tr.44- 45].
Nguyễn Lộc trong bài viết Về ngôn ngữ nhân vật trong Truyện
Kiều lại nhận xét rằng:
Truyện Kiều là một tác phẩm dựa rất sát vào cốt truyện của một
tác phẩm Trung quốc, mà bao giờ chúng ta cũng cảm thấy rất hiện
thực: Thấy nh cuộc đời ấy, con ngời ấy không phải là cuộc đời và
con ngời của năm Gia Tĩnh, triều Minh nào xa xôi, mà chính là
cuộc đời và con ngời Việt Nam cuối thế kỷ XVIII đầu thế kỷ XIX.
Đó là cái sáng tạo lớn nhất của Nguyễn Du trong Truyện Kiều [71,
Tr.389].
Cũng nh Nguyễn Lộc, Hà Huy Giáp trong bài nghiên cứu của mình
đã đi vào so sánh hai tác phẩm để thấy đợc nét đặc sắc văn hoá dân tộc
trong tác phẩm của Nguyễn Du. Tác giả đã viết:
Truyện Kiều bắt nguồn từ tác phẩm của Thanh Tâm Tài Nhân,
nhng nó đã vợt xa tác phẩm đó. Tắm mình trong cuộc sống của dân
tộc, bằng sức sáng tạo nghệ thuật tài tình của mình, Nguyễn Du đã
biến những nhân vật của Thanh Tâm Tài Nhân thành những nhân vật
của Việt Nam mang những nét đặc sắc của dân tộc Việt Nam trong
lời ăn tiếng nói, trong lối cảm lối nghĩ, trong tình cảm, trong tâm
hồn [71, Tr.180 -181].
Phan Ngọc với công trình nghiên cứu Tìm hiểu phong cách Nguyễn
Du trong Truyện Kiều, nêu lên một hớng nghiên cứu Truyện Kiều trong sự
so sánh với Kim Vân Kiều truyện của Thanh Tâm Tài Nhân để thấy đợc:
Nguyễn Du vay mợn những gì ở tác phẩm này, gạt bỏ những gì và thêm
vào những gì [46, Tr.37], và Tại sao Nguyễn Du lại vay mợn sự kiện
này, gạt bỏ sự kiện kia, thêm vào sự kiện nọ [46, Tr.37]. Phải chăng

chính sự lựa chọn riêng độc đáo ấy đã làm nên một phong cách Nguyễn
Du trong Truyện Kiều, trong truyền thống văn học Việt Nam. Nh vậy ở
công trình này Phan Ngọc chủ yếu đi vào so sánh Truyện Kiều và Kim
Vân Kiều truyện nhằm làm nổi bật phong cách của đại thi hào trong tác
phẩm thơ Nôm đỉnh cao này.
Trần Đình Sử trong Thi pháp Truyện Kiều, khi đi vào so sánh tỉ mỉ
từng khía cạnh của hai tác phẩm và xác định: Sáng tạo Truyện Kiều


7

nghĩa là phải nhào nặn lại Kim Vân Kiều truyện để thể hiện một t tởng
khác, một t tởng mới [60, Tr.136]. Ông phê phán việc các nhà nghiên
cứu Truyện Kiều khi tìm hiểu tính sáng tạo của Nguyễn Du thờng đi vào
tiến hành đối chiếu trên cấp độ cốt truyện, chỉ ra sự thêm bớt của nhà
thơ để rồi kết quả là phải thừa nhận rằng Nguyễn Du đã dựa sát vào cốt
truyện của Kim Vân Kiều truyện [60, Tr.136]. Ông khẳng định điểm
khác rõ nét trong Truyện Kiều của Nguyễn Du là: Quan niệm mới về
nhân vật và cách kể. Bởi nhân vật vay mợn nhng đợc miêu tả theo những
trọng tâm, điểm nhấn khác, cách nhìn khác sẽ trở thành nhân vật khác và
một cốt truyện đợc vay mợn mà cách kể khác cũng tạo thành một truyện
khác. Nh vậy, qua công trình nghiên cứu của mình, Trần Đình Sử đã
khẳng định rõ cá tính sáng tạo của Nguyễn Du trong Truyện Kiều
Còn các tác giả Nguyễn Thạch Giang, Triệu Ngọc Lan, Lô Uý Thu
thì đi vào so sánh hai tác phẩm trên cả hai phơng diện nội dung, nghệ
thuật và đa ra lời nhận xét:
Nguyễn Du đã dựa theo cốt truyện Kim Vân Kiều truyện của
Thanh Tâm Tài Nhân và sáng tạo ra thi phẩm lớn với một nội dung,
một hệ thống hình tợng riêng của mình. Nguyễn Du có biệt tài trong
việc sử dụng ngôn ngữ kể chuyện của tác giả. Nhờ sử dụng phơng

tiện này mà chúng ta thấy đợc thái độ của Nguyễn Du đối với nhân
vật, đối với các hình tợng miêu tả, thấy đợc cuộc sống nội tâm nhân
vật. ở Kim Vân Kiều truyện, ngôn ngữ kể chuyện của tác giả không
đợc sử dụng chặt chẽ và vừa phải, cho nên cuộc sống nội tâm của
nhân vật cũng nghèo nàn vì không có một cuộc sống thực, một cuộc
sống nghệ thuật...[43, Tr.912].
Và họ đi đến kết luận:
Đoạn trờng tân thanh là một tuyệt tác, do Nguyễn Du đã bằng
vào thiên tài và kinh nghiệm sống phong phú của mình mà sáng tạo
ra trên cơ sở nhào nặn lại cốt truyện của Thanh Tâm Tài Nhân.
Chính vì thế mà cốt truyện và chủ đề của nó tuy có chỗ giống nhau
bề ngoài, nhng thực ra đã khác nhau sâu sắc từ bên trong [43,
Tr.921].
Phạm Đan Quế một nhà nghiên cứu có khá nhiều công trình viết
về Truyện Kiều. Trong cuốn Truyện Kiều và Kim Vân Kiều truyện, Phạm


8

Đan Quế lại đi theo một hớng khác. Sau khi đi vào đối chiếu từng hồi ở
Kim Vân Kiều truyện của Thanh Tâm Tài Nhân với Truyện Kiều của
Nguyễn Du, ông đã đa ra nhận xét:
Về cốt truyện, hệ thống nhân vật, thứ tự trình bày các sự kiện,
những vấn đề luân lí, triết lí và đôi khi cả các chi tiết, Nguyễn Du đã
dựa rất nhiều vào bản gốc của Thanh Tâm Tài Nhân. Tuy nhiên, ông
đã chỉ chọn những sự việc chính, lợc bỏ nhiều những đoạn rờm rà và
có khi tóm tắt trong một số ít câu cả một đoạn dài trong truyện. Và
sự khác nhau cơ bản là ở chỗ: các sự kiện trong Kim Vân Kiều
truyện là các sự kiện chắp nối, trong Truyện Kiều là các sự kiện gắn
bó hữu cơ. Nguyễn Du đã đổi mới Kim Vân Kiều truyện bằng cách

thay đổi các quan hệ số lợng giữa các bộ phận ... Kim Vân Kiều
truyện là một tác phẩm có cốt truyện hay mà Nguyễn Du đã sử dụng
để đổi mới và sáng tạo lại hoàn toàn thành một tác phẩm tuyệt diệu
của mình. Từ Kim Vân Kiều truyện là một tác phẩm tơng đối khá để đến khá rồi đến tơng đối hay từ hay đến rất hay rồi đến
tuyệt hay ở mức vô song là Truyện Kiều, ta thấy có một khoảng cách
nhiều bậc [51, Tr.10 -11].
Cùng với việc so sánh nội dung của hai tác phẩm để đi đến khẳng
định giá trị Truyện Kiều, Phạm Đan Quế còn đi vào so sánh những giá trị
nghệ thuật của hai tác phẩm, qua so sánh tác giả kết luận:
Hai tác phẩm khác nhau rất cơ bản từ thể loại đến lí tởng thẩm
mĩ của nhà văn. Từ một trang văn xuôi sáng tạo thành một đoạn thơ
hay thực đã là khó. Từ một cuốn tiểu thuyết chơng hồi hàng mấy
trăm trang, lợc bỏ đi tới hai phần ba sự kiện và tình tiết, rồi đảo lại,
đa lên, chuyển xuống, thêm vào hàng ngàn câu thơ tả cảnh, tả ngời,
từ nỗi nhớ niềm thơng đến lòng trắc ẩn, tâm lí yêu đơng... để tạo
thành một tác phẩm thơ tuyệt vời, dung lợng vô cùng phong phú đến
nỗi cuốn sách đợc coi nh cuốn Bách khoa th của một vạn tâm hồn
thì ta càng thấy sự sáng tạo của Nguyễn Du là hết sức lớn lao [51,
Tr.11-12].
Và trong cuốn Truyện Kiều đối chiếu một lần nữa Phạm Đan Quế
khẳng định:


9

Kim Vân Kiều truyện là một quyển tiểu thuyết chơng hồi với
những sự kiện còn mang tính chắp nối tuy có cốt truyện hay
nay đã đợc Nguyễn Du sử dụng để đổi mới và sáng tạo lại hoàn toàn
thành cuốn tiểu thuyết tâm lý bằng thơ đầy tính nghệ thuật của một
bậc nghệ sĩ ngôn từ [52, Tr.13].

Nh vậy qua nghiên cứu, Phạm Đan Quế đã cho ngời đọc thấy đợc sự
kế thừa và sáng tạo của Nguyễn Du. Đặc biệt qua so sánh tác giả khẳng
định tài năng bậc thầy của nhà thơ.
Cũng đi vào đề tài so sánh Truyện Kiều và Kim Vân Kiều truyện nhng
Lê Xuân Lít lại hớng ngòi bút của mình nhìn từ góc độ chi tiết của hai tác
phẩm nh đi vào nghiên cứu từ cái tên của nhân vật, chi tiết mời lăm năm
lu lạc của Thuý Kiều là những năm nào? Thuý Kiều quê ở đâu?... Lê
Xuân Lít cho rằng: Nếu đem Truyện Kiều đối chiếu với Kim Vân Kiều
truyện, riêng chuyện tên nhân vật cũng có lắm điều thú vị đáng suy nghĩ
[36, Tr.535].
Lê Hoài Nam trong bài viết Những sáng tạo của Nguyễn Du qua việc
so sánh với Kim Vân Kiều truyện của Thanh Tâm Tài Nhân, tác giả đặt ra
vấn đề: muốn tìm hiểu, đánh giá đúng mức, chính xác Truyện Kiều từ
phơng diện hình thức nghệ thuật, phơng pháp sáng tác cho đến tính hiện
thực, tính t tởng của nó đều không thể nào không thông qua việc đối
chiếu với Kim Vân Kiều truyện của Thanh Tâm Tài Nhân [41, Tr.515]. ở
công trình nghiên cứu này tác giả đã tiến hành công việc đối chiếu hai tác
phẩm về các mặt: tổ chức, kết cấu, tình tiết và thể loại, qua đó cho ngời
đọc thấy đợc tài năng sáng tạo của Nguyễn Du.
Viết về đề tài này, Nguyễn Hữu Sơn đã có một số bài viết đợc giới
nghiên cứu và bạn đọc quan tâm. Trong các công trình nghiên cứu của
Nguyễn Hữu Sơn đáng chú ý có bài viết Tiếp nhận Truyện Kiều của
Nguyễn Du trong sự so sánh với Kim Vân Kiều truyện của Thanh Tâm
Tài Nhân. ở bài viết này, tác giả đã đa ra những lời bàn luận sâu sắc:
Trong khi có một số nhà nghiên cứu chúng ta cha quan tâm
đúng mức mối quan hệ so sánh văn bản - đã bình luận cái phần nội
dung và nghệ thuật sẵn có từ trớc, không phải là những sáng tạo,
cống hiến đích thực của Nguyễn Du, thì cũng không ít các nhà
nghiên cứu văn học ở Trung Quốc lại chỉ quan tâm so sánh trên ph-



10

ơng diện nội dung chung nhất mà không chú ý tới sự khác biệt đặc
trng thể loại, không chú ý tới tâm lí tiếp nhận của dân tộc Việt Nam
đối với thể thơ lục bát truyền thống, với loại hình truyện thơ nôm
vốn quen thuộc và phát triển mạnh mẽ, không lí giải đợc thực tế vì
sao Truyện Kiều lại phổ biến khắp mọi miền quê, vừa là lời ru vừa
trở thành một loại kinh sách mang màu sắc tôn giáo, bói toán, tập
Kiều, đố Kiều, vịnh Kiều... [59, Tr.532].
Nguyễn Hữu Sơn còn khẳng định: Sự thiên lệch của hớng nghiên
cứu trên là cha chú ý đến phân tích, so sánh văn bản, còn ở hớng sau lại
chỉ so sánh ở bề mặt nội dung. Kết quả nói chung đều cha thật sự tiếp cận
đúng những cống hiến đích thực, những phơng diện khác nhau cộng hởng
làm nên thiên tài nghệ thuật Nguyễn Du [59, Tr.532]. Bởi khi so sánh
Truyện Kiều của Nguyễn Du với Kim Vân Kiều truyện trên các phơng
diện nh cốt truyện, hệ thống nhân vật, nội dung xã hội, màu sắc triết lí,
các phân đoạn, sự biến động các chi tiết, tình tiết... đều cho thấy sự khác
biệt là không đáng kể. Vì vậy khi nghiên cứu so sánh cần phải làm nổi bật
nét sáng tạo riêng của Nguyễn Du. Theo Nguyễn Hữu Sơn cần đi sâu
nghiên cứu so sánh văn bản, giải mã đặc điểm sáng tạo trong sự chuyển
hoá loại hình văn xuôi tự sự tới thơ ca, từ tiểu thuyết chơng hồi vốn
nghiêng về sự kiện tới truyện thơ với u thế phân tích, khái quát, nhấn
mạnh yếu tố tâm lí tâm trạng, và đặc biệt là sự chuyển tải nội dung tâm
hồn dân tộc, lối cảm, lối nghĩ dân tộc, sẽ góp phần phát hiện sâu sắc,
khách quan, khoa học hơn giá trị Truyện Kiều những cống hiến đích
thực của Nguyễn Du [59, Tr.533].
Có thể nói đa số các công trình nghiên cứu so sánh Truyện Kiều với
Kim Vân Kiều truyện của các học giả trong nớc đều nhằm mục đích
chứng minh, khẳng định tài năng bậc thầy của Nguyễn Du và bác bỏ quan

điểm cho rằng Truyện Kiều chỉ là bản dịch từ tác phẩm văn học Trung
Quốc.
Cùng với các học giả trong nớc, Truyện Kiều và Kim Vân Kiều
truyện còn là đề tài có sức hấp dẫn đối với giới nghiên cứu nớc ngoài.
Tiêu biểu có các công trình nghiên cứu của N.I.Niculin, Đổng Văn
Thành...


11

N.I.Niculin - một nhà nghiên cứu về văn học Việt Nam tại Viện
Văn học thế giới thuộc Viện Hàn lâm Khoa học Liên bang Nga đã có
những nhận xét tinh tế khi đi vào so sánh tác phẩm Truyện Kiều của
Nguyễn Du và Kim Vân Kiều truyện của Thanh Tâm Tài Nhân:
Trong Kim Vân Kiều truyện, tác giả chú ý quá nhiều đến việc
mô tả các biến cố một các chi ly, và nh vậy đã đi đến chỗ chồng chất
quá nhiều sự kiện vô nghĩa, những chuyện vặt vãnh không nói đợc
gì, những cảnh thô tục sặc mùi tự nhiên chủ nghĩa, khiến cho kết cấu
thành ra lỏng lẻo. Các hình tợng trong truyện không đợc rõ nét, nó
mờ nhạt tởng chừng nh đã bị pha loãng đi trong cái bể chi tiết vụn
vặt ấy. Nguyễn Du thì lại khác vốn là một nhà thơ nhân đạo chân
chính, ông đã đi theo con đờng nghiên cứu tâm lý các hình tợng một
cách tinh vi, sáng tạo ra những tính cách trọn vẹn và nhất trí. Muốn
nêu rõ cái chủ yếu trong thiên trờng ca hình tợng nàng Kiều gian
truân khổ ải, nạn nhân xã hội phong kiến vô nhân đạo, và Từ Hải,
ngời nghĩa tớng ngang tàng Nguyễn Du đã từ bỏ lối trình bày chi
ly các tình tiết rờm rà đầy rẫy trong cuốn truyện của Thanh Tâm Tài
Nhân và đã gạt hẳn đoạn giáo đầu dài dòng của nhà văn Trung Quốc,
Nguyễn Du phát triển và trau chuốt kỹ lỡng những đoạn nào giúp
ông bộc lộ cái thế giới bên trong của các nhân vật. Nhờ đó mà kết

cấu của thiên trờng ca có đợc tính chất chặt chẽ và trọn vẹn [42,
Tr.573 -574].
Đổng Văn Thành - giáo s Trờng đại học Liêu Ninh (Trung Quốc) đã
có khá nhiều công trình nghiên cứu về đề tài này, nhng những nghiên cứu
của ông đến nay vẫn còn gây nhiều tranh cãi. Bài nghiên cứu để lại nhiều
tranh cãi, bàn luận đối với giới nghiên cứu Việt Nam là So sánh truyện
Kim Vân Kiều Trung Quốc và Việt Nam. ở bài viết này ông đã đi vào so
sánh nhân vật, cốt truyện, chủ đề t tởng (qua bản dịch Truyện Kiều của
Hoàng Dật Cầu) và đa ra kết luận:
Nhìn tổng thể tôi thấy Truyện Kiều của Nguyễn Du bất luận về
nội dung hay nghệ thuật đều không vợt đợc trình độ của bản gốc
Truyện Kiều của Trung Quốc mà nó mô phỏng. Truyện Kiều của
Nguyễn Du bảo tồn đợc phần lớn tinh hoa của nguyên bản tiểu
thuyết Trung Quốc tuy có tăng giảm về nội dung và nghệ thuật của


12

nguyên tác, song phần nhiều vẫn bảo tồn đợc. Vì vậy có sự cống
hiến cho sự giao lu văn hoá của Trung Quốc và Việt Nam. Truyện
Kiều của Nguyễn Du là một tác phẩm đáng đợc khẳng định [66,
Tr.1552].
Trớc những lời nhận xét này của Đổng Văn Thành đã có rất nhiều
bài viết của các học giả Việt Nam trực tiếp tranh cãi, bàn luận. Tiêu biểu
có bài viết của các nhà nghiên cứu: Phạm Tú Châu, Nguyễn Khắc Phi,
Hoàng Văn Lâu...
Nguyễn Khắc Phi trong bài viết Nhân đọc bài Kim Vân Kiều truyện
của Đổng Văn Thành đã kịch liệt phê phán ý kiến của Đổng Văn Thành
cho rằng Truyện Kiều của Nguyễn Du chẳng qua chỉ là một tác phẩm dịch
từ cuốn tiểu thuyết củaTrung Quốc và khẳng định: Do không biết tiếng

Việt khi so sánh hai tác phẩm này lại hoàn toàn dựa vào bản dịch của
Giáo s Hoàng Dật Cầu [48, Tr.1578] nên không thấy đợc sự sáng tạo
thiên tài của Nguyễn Du mà còn đi đến kết luận thiếu khoa học... [48,
Tr.1578].
Nh vậy ta thấy việc so sánh, phân tích một tác phẩm văn học đi đến
những đánh giá kết luận khác nhau, hoàn toàn trái ngợc nhau là một điều
thờng thấy xa nay. Nhng muốn có sự đánh giá kết luận có giá trị thì cần
phải có những điều kiện tiên quyết, khách quan, khoa học. Theo Hoàng
Văn Lâu:
Phải nắm vững đối tợng so sánh, phân tích. Khi so sánh Kim
Vân Kiều truyện của Trung Quốc với Truyện Kiều của Việt Nam,
theo tôi cần có hiểu biết nhất định về văn hoá Trung Quốc và đặc
biệt về tiếng hán, về tiểu thuyết Trung Quốc, về thị hiếu văn chơng
của ngời Trung Quốc ... Đồng thời, cũng phải có hiểu biết về văn
hoá Việt Nam, về văn học Việt Nam, đặc biệt về Tiếng Việt, về
truyện thơ Nôm Việt Nam cùng thị hiếu văn chơng của ngời Việt
Nam [29, Tr.1595].
2.3. Cùng với việc nghiên cứu so sánh hai tác phẩm Kim Vân Kiều
truyện và, giới nghiên cứu trong và ngoài nớc còn đi vào so sánh nhân vật
trong hai tác phẩm này. Tiêu biểu cho những nhân vật đợc nghiên cứu
nhiều nhất là nhân vật Thuý Kiều. Viết về nhân vật Thuý Kiều có nhiều
học giả đã đạt đợc những thành công nhất định, tiêu biểu nh: N.I.Niculin,


13

Đào Duy Anh, Hoài Thanh, Đặng Thanh Lê, Phan Ngọc, Trọng Lai, Vũ
Hạnh, Đàm Quang Hậu, K.C.Leung, Phạm Đan Quế ...
Đào Duy Anh trong công trình Khảo luận về Kim Vân Kiều khi
viết về nhân vật Thuý Kiều đã trình bày những quan điểm, thái độ của các

nhà phê bình nh Nguyễn Công Trứ, Mai Khê, Ngô Đức Kế, Huỳnh Thúc
Kháng... đều cho rằng Thuý Kiều không đợc nết gì, có khi còn cho
Thuý Kiều là đĩ thoã. Phản đối thái độ ấy, các nhà nho tân học nh Trần
Trọng Kim, Phạm Quỳnh, Vũ Đình Long... không cho Thuý Kiều là
phong tình mà còn nói nàng có thể làm gơng hiếu trung đủ bồi bổ cho
phong hoá và luân lí. Đứng trớc những quan điểm khác nhau đó, học giả
Đào Duy Anh nêu ý kiến của mình nh sau:
Giữa hai cực đoan ấy, ta thấy khoan khen chê mà bình tâm xét
tâm lí Thuý Kiều nh Nguyễn Du mô tả. Theo Truyện Thuý Kiều trong
Ngu sơ tân chí thì Kiều chỉ là một cô gái giang hồ có nhan sắc và tài
đàn hát. Thanh Tâm Tài Nhân đã hoá Thuý Kiều thành một ngời tiết
nghĩa, song còn có nhiều chỗ cử chỉ và nói năng sống sợng, chứ trải
qua ngòi bút Nguyễn Du thì Thuý Kiều đã biến thành một ngời con
gái hoàn toàn. Thoạt đầu tác giả mô tả nàng là một ngời con nhà quý
phái, phong lu rất mực, có nhan sắc tuyệt đẹp, lại có tài khác thờng,
tức là một nhân vật lí tởng... [1, Tr.358].
Nh vậy qua lời nhận xét của Đào Duy Anh ngời đọc đã thấy đợc nét
khác nhau giữa hai nàng Kiều của hai tác phẩm. Sự khác nhau ấy đã
chứng minh đợc tài năng nghệ thuật của Nguyễn Du trong việc xây dựng
nhân vật Thuý Kiều một nhân vật đợc tác giả xây dựng bằng bút pháp
lí tởng hoá.
Hoài Thanh trong bài Nguyễn Du một trái tim lớn, một nghệ sỹ
lớn lại cho rằng: Nguyễn Du đã mợn một câu chuyện của Trung quốc
nhng chính là để nói tâm tình Việt nam. Ta nghe giọng nói của nàng Kiều
Nguyễn Du đúng là giọng nói một ngời con gái Việt nam [64, Tr.158].
Đặng Thanh Lê khi đi vào tìm hiểu nhân vật Từ Hải trong Truyện
Kiều trên cơ sở đối chiếu so sánh với nhân vật Từ Hải trong Kim Vân
Kiều truyện của Thanh Tâm Tài Nhân đã đa ra lời nhận xét: dới ngòi bút
thiên tài của Nguyễn Du, Từ Hải trở thành một nhân vật anh hùng với
nhiều màu sắc lý tởng hơn và Thuý Kiều của Nguyễn Du thơng nhớ



14

chàng sâu sắc hơn nhiều so với Thuý Kiều của Thanh Tâm Tài Nhân [71,
Tr.345]. Khi bàn về vấn đề Thuý Kiều - nhân vật của một kiểu lý tởng
đạo đức, lý tởng thẩm mỹ trong tác phẩm Truyện Kiều của Nguyễn Du
Đặng Thanh Lê lại đi đến nhận xét: Cha bao giờ ta thấy Thuý Kiều biểu
lộ lòng ham muốn thèm khát cái biển tiết hạnh khả phong để lu lại cho
đời sau truyền tụng nh cô Kiều trong Kim Vân Kiều truyện của Thanh
Tâm Tài Nhân. Hành động Dẽ cho để thiếp bán mình chuộc cha của
nàng chủ yếu xuất phát từ tình cảm yêu thơng chân thành đối với cha và
em [33, Tr.111]. Có thể nói rằng đấy là tình cảm rất tự nhiên trong truyền
thống của ngời dân lao động. Vì vậy khi đứng giữa hạnh phúc lứa đôi của
bản thân và hạnh phúc của gia đình, lòng vị tha trung hậu truyền thống
của dân tộc khiến Thuý Kiều phải quyết định hi sinh hạnh phúc cá nhân.
Nàng quả là nhân vật tiêu biểu cho trái tim nhân hậu Việt Nam.
Vẫn là so sánh nhân vật Thuý Kiều, nhng với Phan Ngọc trong công
trình nghiên cứu Tìm hiểu phong cách Nguyễn Du trong Truyện Kiều
đã đi đến nhận xét về nghệ thuật, t tởng của nhà thơ Nguyễn Du khi xây
dựng nhân vật Thuý Kiều: Ông đã xây dựng Thuý Kiều thành con ngời
tập trung tất cả những đau khổ của đàn bà thời trớc. Cố nhiên sự kiện là ở
Kim Vân Kiều truyện, nhng nhờ cách bố trí, nàng Kiều không phải là một
ngời đàn bà mang cái đau khổ của riêng một ngời, mà mang cái đau khổ
của toàn bộ giới phụ nữ [46, Tr.73-74]. Cuộc đời Thuý Kiều thật là đau
khổ, lắm gian truân, bất hạnh hết nạn này đến nạn kia (câu 2667). Có
thể nói cuộc đời nàng đã thâu tóm mọi cuộc đời. Và theo Phan Ngọc chi
tiết tuy vay mợn của Thanh Tâm Tài Nhân, nhng cái độc đáo là ở tính
nhất quán của tính cách. Trong bất cứ hoàn cảnh nào, Kiều cũng giữ tính
cách của mình, của con ngời có đầy đủ ý thức về giá trị của mình [46,

Tr.74]. Phải chăng đó chính là một trong những yếu tố góp phần tạo nên
kiệt tác Truyện Kiều của thiên tài Nguyễn Du.
Phạm Đan Quế, khi đi vào nghiên cứu so sánh nhân vật Thuý Kiều
của hai tác phẩm Kim Vân Kiều truyện và Truyện Kiều đã đa ra những lời
nhận xét khá mới mẻ: Nếu phân tích kỹ Thuý Kiều của Thanh Tâm Tài
Nhân, ta cũng thấy nàng có nhiều điều đáng phục và đáng yêu lắm chứ,
đâu có thể dễ dàng chỉ căn cứ vào thái độ vị tha của Thuý Kiều của


15

Nguyễn Du mà bảo rằng Kiều của ông hơn hẳn Kiều của Thanh Tâm Tài
Nhân [51, Tr.21]. Ông còn khẳng định:
Nếu làm một việc phân tích đối chiếu kỹ càng, ta sẽ thấy sự
khác nhau căn bản giữa hai nàng Kiều là ở điều nh sau: Kiều của
Thanh Tâm Tài Nhân là một ngời duy lý, duy ý chí, nàng luôn luôn
tỉnh táo, bình tĩnh cân nhắc và giải quyết vấn đề theo suy lý minh
mẫn, còn Kiều của Nguyễn Du là một ngời duy cảm, mỗi lúc rỗi rãi
tinh thần, Kiều của Nguyễn Du đều tởng nhớ đến ngời thân, đều cám
cảnh cho mình, các câu nói thờng là câu cảm thán. Thuý Kiều của
Thanh Tâm Tài Nhân luôn luôn tỉnh táo làm chủ tình thế. Nàng
khuyên nhủ cả gia đình để cho mình bán mình chuộc cha, lý lẽ của
nàng rất sắc sảo và có sức thuyết phục. Nàng cũng đối đáp trôi chảy
với Tú Bà, với Sở Khanh, với quan phủ, với Thúc Sinh, Từ Hải, Hồ
Tôn Hiến. Khi Từ Hải sa bẫy, Thuý Kiều của Thanh Tâm Tài Nhân
đã tỉnh táo kết tội Hồ Tôn Hiến Thiếp tôi nhận thấy Từ Hải vì quá
tin ở nơi Đốc phủ, nên mới đến nỗi diệt vong, còn Thuý Kiều của
Nguyễn Du thì đa cảm nhận tội về mình: Rằng Từ là đấng anh hùng,
/.../ Tin tôi nên quá nghe lời [51, Tr.22].
Nh vậy qua cách so sánh của Phạm Đan Quế ta thấy đợc sự khác biệt

trong cách miêu tả nàng Kiều của hai tác giả trong hai tác phẩm là rất rõ.
Sự khác biệt giữa hai nàng Kiều còn đợc thể hiện trên rất nhiều phơng diện, khía cạnh khác. Một phơng diện nghiên cứu so sánh tính cách
nàng Kiều trong hai tác phẩm để thấy đợc tính cách con ngời của mỗi dân
tộc là hớng mà Trọng Lai đề cập trong bài viết Thử nhìn lớt qua tính
cách nàng Kiều trong Truyện Kiều của Nguyễn Du và trong Kiều truyện
của Thanh Tâm Tài Tử. Qua so sánh nhân vật, Trọng Lai nhấn mạnh:
Đọc Kim Vân Kiều truyện của Thanh Tâm Tài Tử (xin gọi tắt
là Kiều truyện) và Đoạn Trờng Tân Thanh của Nguyễn Du (xin gọi
tắt là Truyện Kiều), thấy mỗi tác phẩm đều phản ánh rất đậm nét
phong tục tập quán của con ngời và của xã hội mình. Thanh Tâm Tài
Tử viết Kiều truyện dờng nh là một hành vi tự phát và đã vô tình để
lộ những sắc thái thật của ngời nớc mình mà nếu có ý thức thận
trọng thì chẳng ai muốn phô phong ra làm gì. Còn Nguyễn Du, khi
chuyển Kiều Truyện thành Truyện Kiều, có lẽ thấu triệt vai trò quan


16

trọng của nó vai trò phản ánh thực tại xã hội nên đã nêu cao
tinh thần tự giác, loại bỏ những tính chất xa lạ trong nguyên tác và
lồng những tính cách của dân tộc ta vào công trình phóng tác của
mình [27, Tr.1061].
Để chứng minh cho lời đánh giá này Trọng Lai đi vào so sánh cụ
thể, chi tiết hành động trả thù Hoạn Th và những kẻ hãm hại mình ngày
trớc của nhân vật Kiều trong hai tác phẩm. Qua so sánh cho thấy sự khác
nhau giữa tính cách của hai nàng Kiều rất rõ nét. Từ tính cách của nhân
vật trong hai tác phẩm, tác giả đi đến khái quát:
Phải chăng đó cũng là một nét trong tính cách của hai dân tộc
đã đợc biểu hiện khá đậm đà. Kết quả nhỏ nhoi của sự đối chứng ấy
khiến ta càng thêm tự hào về tài năng trác việt của Nguyễn Du, về

những gì ông đã giúp cho thế giới nhận rõ bản chất của dân tộc ta,
đồng thời cũng giúp chúng ta có dịp suy nghĩ thêm về những gì có
liên hệ đến tình hình của hai dân tộc Việt Nam và Trung Quốc trong
hơn một năm qua [27, Tr. 1069].
Cùng với các tác giả trong nớc, N.I.Niculin trong bài viết Nguyễn
Du - nhà thơ nhân đạo lỗi lạc khi so sánh nàng Kiều trong hai tác phẩm,
đã đi đến nhận xét: Hình tợng nàng Kiều trong Kim Vân Kiều truyện
không có đợc cái sức quyến rũ và cái phẩm chất trong sạch nh nhân vật
Kiều của Nguyễn Du. Và tác giả đã chứng minh cụ thể qua những chi
tiết nh:
ở Kim Vân Kiều truyện, trong buổi hò hẹn đầu tiên với Kim
Trọng, nàng Kiều đã tỏ ra khá suồng sã, thậm chí lại còn dạy luân lý
cho ngời tình nữa. Trong đoạn Kiều báo oán, nữ nhân vật của Thanh
Tâm Tài Nhân đã tỏ ra tàn ác một cách man rợ. Chẳng hạn nàng ra
lệnh băm nhỏ xác Bạc Bà ra rồi đem trộn với rơm vứt cho ngựa ăn.
Hoạn Th thì nàng sai đánh cho một trận nhừ tử rồi mới tha cho về
[42, Tr.574]...
Còn K.C.Leung - một tác giả ở Hồng Công đã có bài viết: Chơng
trình diễn hoá của Kiều: lại bàn về kế thừa và sáng tạo. ở bài viết này
tác giả đề cập đến nhiều bài nghiên cứu của các tác giả nh: Henri
Maspero, Lý Trí Trung, Đổng Văn Thành... Tác giả đi đến kết luận khi đi
vào so sánh nhân vật Thuý Kiều nh sau:


17

Tôi không khẳng định thảo luận chi tiết về tác phẩm của Việt
Nam, vì một số học giả đã so sánh Kiều với Kim Vân Kiều truyện,
dù rằng cũng mới chỉ dừng ở so sánh bề mặt. Tuy nhiên, thật thú vị
khi thấy quan hệ giữa tài và nỗi bất hạnh của Kiều trong Truyện

Kiều đợc nhấn mạnh hơn rất nhiều so với trong Kim Vân Kiều
truyện (Có tài mà cậy chi tài, chữ tài liền với chữ tai một vần, mà
nguyên nhân có lẽ là do nơi những thất bại chính trị của Nguyễn Du
(tức không có dịp phụng sự nhà Lê, cáo chung năm 1788). Tài ảnh
hởng nhiều đến t tởng của Nguyễn Du đến nỗi trong văn bản của
ông chính Tài và Sắc của Kiều đã thu hút Từ Hải, trong khi ở
Kim Vân Kiều truyện cái hấp dẫn Từ Hải lại là tinh thần Hiệp bao
dung của Thuý Kiều. Ngời ta có ấn tợng rằng Kiều bất hạnh hơn
Thuý Kiều (của Thanh Tâm Tài Nhân), có lẽ vì nh Huỳnh Sanh
Thông đề xuất, Nguyễn Du tự xem mình nh một nàng Kiều chính trị
[22, Tr.641].
Nh vậy về nhân vật Thuý Kiều trong Kim Vân Kiều truyện và Truyện
Kiều đã đợc giới nghiên cứu so sánh ở trên rất nhiều phơng diện. Nhng
nghiên cứu so sánh trên phơng diện loại hình - thể loại thì có lẽ cha có
nhiều công trình nghiên cứu đề cập đến một cách đầy đủ, sâu sắc. Vì vậy
đây là một hớng mở ra cho chúng tôi đi vào nghiên cứu so sánh nhân vật
Thuý Kiều ở hai tác phẩm này.
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu.
3.1. Luận văn sẽ hệ thống lại những công trình nghiên cứu để thấy đợc
sự tiếp nhận cũng nh sáng tạo của Nguyễn Du qua nhân vật Thuý Kiều.
3.2. Luận văn hớng tới giải quyết những vấn đề: nhân vật Thuý Kiều
nhìn từ góc độ lí thuyết so sánh, nhìn từ xu thế giản lợc yếu tố tự sự và
nhìn từ xu thế gia tăng chất trữ tình.
3.3. Từ những nghiên cứu trên, luận văn sẽ góp phần tìm hiểu sâu
những giá trị nội dung trữ tình của tác phẩm và đi đến khẳng định tài
năng nghệ thuật bậc thầy của Nguyễn Du.
4. Đối tợng và phạm vi nghiên cứu.
4.1. Phạm vi t liệu.
Nguồn dẫn liệu mà chúng tôi khảo sát nghiên cứu là bản dịch Kim Vân
Kiều truyện của Nguyễn Khắc Hanh và Nguyễn Đức Vân (Nxb Hải



18

Phòng, 1994) và văn bản Truyện Kiều (Nxb Văn hoá Thông tin, Hà Nội
1996) do soạn giả Vũ Ngọc Khánh giới thiệu; cuốn Truyện Kiều đối
chiếu của Phạm Đan Quế (Nxb Thanh niên, Hà Nội 2003)
4.2. Đối tợng nghiên cứu.
Nhân vật trong tác phẩm Truyện Kiều rất phong phú, đa dạng và đầy
phức tạp. Trong phạm vi luận văn này, chúng tôi không đi vào nghiên cứu
nhiều nhân vật, mà chỉ tìm hiểu những yếu tố, vấn đề qua nhân vật Thuý
Kiều - nhân vật chính của tác phẩm thông qua việc so sánh với nàng Kiều
của Kim Vân Kiều truyện để thấy đợc những nét tơng đồng, khác biệt của
hai nhà văn trong chiều sâu t tởng cũng nh hình thức nghệ thuật nghệ
thuật.
5. Phơng pháp nghiên cứu
Luận văn này chúng tôi áp dụng những phơng pháp và các thao tác
nghiên cứu sau:
- Phơng pháp thống kê, tổng hợp.
+ Tập hợp ý kiến của các nhà nghiên cứu trong các bài viết, công trình
khoa học, các sách chuyên khảo để làm t liệu cho nghiên cứu đề tài
+ Khảo sát thống kê để làm nổi bật hình tợng nhân vật Thuý Kiều
trong tác phẩm
- Phơng pháp so sánh, đối chiếu
Viết về đề tài so sánh, đây là một phơng pháp rất quan trọng. Qua 2 tác
phẩm nhờ so sánh, đối chiếu giúp nhận rõ sự kế thừa, ảnh hởng cũng nh
sáng tạo của Nguyễn Du trong tác phẩm Truyện Kiều.
Ngoài ra chúng tôi còn sử dụng phơng pháp phân tích văn học, phơng
pháp loại hình và khái quát hoá.
6. đóng góp của luận văn

Luận văn đi sâu nghiên cứu khám phá nghệ thuật giản lợc yếu tố tự sự
và gia tăng chất trữ tình trong việc xây dựng nhân vật Thuý Kiều, góp
phần tìm hiểu sâu những giá trị trữ tình của tác phẩm và đi đến khẳng
định tài năng nghệ thuật bậc thầy của Nguyễn Du.
7. Cấu trúc luận văn
Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Tài liệu tham khảo, phần nội dung gồm
các chơng sau:


19

Chơng 1. Nhân vật Thuý Kiều từ Kim Vân Kiều truyện đến Truyện
Kiều - nhìn từ góc độ lí thuyết so sánh.
Chơng 2. Nhân vật Thuý Kiều từ Kim Vân Kiều truyện đến Truyện
Kiều- nhìn từ xu thế giản lợc yếu tố tự sự.
Chơng 3. Nhân vật Thuý Kiều từ Kim Vân Kiều truyện đến Truyện
Kiều - nhìn từ xu thế gia tăng chất trữ tình.

Chơng 1
nhân vật thuý kiều từ kim vân kiều truyện đến
truyện kiều nhìn từ góc độ lí thuyết so sánh
1.1. Giới thuyết về văn học so sánh
1.1.1. Văn học so sánh nhìn từ góc độ lí thuyết
Nh chúng ta đã biết, so sánh là một yêu cầu rất tự nhiên trong cuộc
sống. Qua so sánh giúp ta xác định sự vật về mặt định tính, định lợng
hoặc ngôi thứ. Trong nghiên cứu văn học, so sánh lại là một phơng pháp
dùng để xác định, đánh giá các hiện tợng văn học trong mối quan hệ giữa
chúng với nhau. So sánh văn học lúc đầu còn rất đơn sơ, tự phát, cha có
cơ sở khoa học. Nhng trong quá trình phát triển của lịch sử, do nhu cầu
phải có sự trao đổi, từ sự giao lu kinh tế dẫn đến giao lu văn hoá. Và giao

lu văn hoá lại thúc đẩy giao lu kinh tế, dẫn đến những biến đổi xã hội. Vì
vậy phơng pháp so sánh văn học đã đợc áp dụng một cách có ý thức và
khoa học hơn. So sánh văn học nhằm mục đích cơ bản là xác định tính
khái quát của văn học nhân loại và chứng minh tính đặc thù của các nền
văn học dân tộc. Cũng từ đó thuật ngữ Văn học so sánh đã đợc giới
nghiên cứu sử dụng và bộ môn Văn học so sánh ra đời.


20

Về khái niệm Văn học so sánh cũng có nhiều quan niệm khác nhau
và biến đổi theo quá trình lịch sử. Ngay buổi khai sinh, nó đợc coi là một
khoa học nghiên cứu các mối quan hệ trực tiếp giữa các nền văn hoá khác
nhau. Đây là quan niệm chung của các nhà so sánh lí luận ở buổi đầu thế
kỷ XX. Còn M.F. Guyard và P. Van Tieghem qua thực tiễn nghiên cứu đã
chứng minh rằng văn học so sánh còn đi vào một khía cạnh nữa là đi vào
nghiên cứu những điểm tơng đồng độc lập với nhau, không có ảnh hởng
với nhau của các nền văn học. Theo nghiên cứu của Nguyễn Văn Dân
trong công trình Lí luận văn học so sánh thì:
V.Zhirmunski, I.Neupokoeva(Liên Xô) và R.étiemble (Pháp)
đã yêu cầu phải mở rộng phạm vi nghiên cứu văn học so sánh cả về
không gian lẫn thời gian, họ cho rằng Văn học so sánh không chỉ
nghiên cứu các quan hệ văn học quốc tế, mà còn phải đề cập đến cả
về những điểm giống nhau về loại hình giữa các nền văn học do đặc
điểm lịch sử xã hội giống nhau đẻ ra, chứ không phải do sự ảnh
hởng giữa chúng với nhau. Cha hết, văn học so sánh còn đợc giao
một sứ mạng nữa là so sánh hai hay một số hiện tợng văn học thuộc
các nền văn học dân tộc khác nhau không hề có quan hệ với nhau,
không có sự tơng đồng về điều kiện lịch sử, để chứng minh tính đặc
thù dân tộc của mỗi hiện tợng [6, Tr.19].

Qua quá trình nghiên cứu Nguyễn Văn Dân đã định nghĩa nh sau:
Văn học so sánh Là một bộ môn khoa học nghiên cứu các mối quan hệ
giữa các nền văn học dân tộc [6, Tr.19]. Và ông lí luận rằng văn học so
sánh sẽ bao hàm ba bộ phận nghiên cứu, đó là:
Những mối quan hệ trực tiếp giữa các nền văn học dân tộc
(những ảnh hởng vay mợn lẫn nhau giữa các nền văn học); Những
điểm tơng đồng (những điểm giống nhau giữa các nền văn học sinh
ra không phải do ảnh hởng giữa chúng mà là do điều kiện lịch sử xã
hội giống nhau); Những điểm khác biệt độc lập, biểu hiện bản sắc
của các hiện tợng văn học dân tộc hay của các nền văn học dân tộc,
đợc chứng minh bằng phơng pháp so sánh [6, Tr.20].
Nguyễn Khắc Phi trong cuốn Từ điển Văn học (Bộ mới) đã nêu lên
quan điểm của các nhà nghiên cứu văn học Macxit:


21

Nhiệm vụ của văn học so sánh Macxit là dùng sự so sánh đối
chiếu các hiện tợng văn học có ít nhiều liên hệ, hoặc có ít nhiều nét
tơng đồng ở các nền văn học khác nhau trong cùng một giai đoạn,
hoặc ở các giai đoạn khác nhau, để góp phần vạch ra hoặc làm sáng
tỏ thêm những quy luật phát triển của văn học, cũng nh đặc điểm
riêng của mỗi hiện tợng nằm trong quá trình phát triển ấy. Văn học
so sánh thờng có hai lĩnh vực, phơng hớng nghiên cứu chính:
Nghiên cứu so sánh những mối liên hệ loại hình (tức những mối liên
hệ khách quan, những sự tơng đồng giữa các hiện tợng văn học đợc
quy định bởi những điều kiện giống nhau hoặc tơng tự của hiện thực
xã hội, t tởng, ngôn ngữ, v.v... bất kể chính nhà văn có ý thức đợc
những mối liên hệ đó hay không); Nghiên cứu so sánh tìm hiểu mối
tác động, ảnh hởng, hoặc vay mợn lẫn nhau về văn học giữa các dân

tộc [45, Tr.1961].
Và đi đến kết luận: so sánh không tiêu diệt đặc điểm (đặc điểm cá
nhân, dân tộc, lịch sử) của hiện tợng đợc nghiên cứu, ngợc lại chỉ nhờ so
sánh mới xác định đợc một cách đầy đủ [45, Tr.1962].
1.1.2. Những thành tựu của văn học so sánh ứng dụng ở Việt Nam
Nghiên cứu văn học so sánh ở Việt Nam tuy cha có đủ bề dày, nhng
nó đã diễn ra qua những mốc lịch sử hết sức quan trọng bởi ý thức so
sánh luôn tồn tại trong quá trình phát triển của lịch sử văn hoá ngời Việt.
Vì vậy, do điều kiện lịch sử xã hội, do tinh thần độc lập dân tộc, những
tầng lớp học giả Việt Nam đã ý thức khẳng định chỗ đứng của mình
trong quan hệ quốc tế thông qua phơng thức so sánh mình với ngời khác.
Chính vì thế mà từ lâu, các nhà khoa học của nớc ta đã có ý thức so sánh
khi đề cập đến nền văn hoá, văn học nớc nhà. Chẳng hạn khi đất nớc đứng
trớc nguy cơ bị phong kiến phơng Bắc nô dịch thì ý thức so sánh đợc vận
dụng để khẳng định sự độc lập của văn hoá nớc nhà, qua đó khẳng định
nền độc lập của dân tộc. Các học giả Việt Nam đã khẳng định giá trị
ngang bằng của văn hoá nớc nhà so với văn hoá Trung Quốc. Từ thế kỷ
XVIII, Lê Quý Đôn đã từng viết:
Nớc Việt Nam ta mở mang nền văn minh, vốn không kém
Trung Hoa (...). Triều Lê dựng nớc, Đức Cao Hoàng (Lê Lợi) khi còn
bận việc đánh dẹp, cũng đã làm ba bài thơ, khí phách hùng mạnh


22

nhất thời, ngang với Bái Công thuở trớc. Đến vua Thuần Hoàng (Lê
Thánh Tông) lên nối nghiệp tổ, rất thích văn thơ, làm ra có tới nghìn
bài, thờng cho những ngời danh thần bình phẩm. Nay thấy những bài
chép lại đều có vẻ hào dật, cao siêu, rõ ra khí vợng đế vơng, không
kém vẻ hay của bài ca Phần thuỷ (một bài ca của Hán Vũ đế).

Từ thời Trung Hng (1533) tới nay, các đấng tiên thánh và đức
vua bây giờ, đều lấy văn đức gây nền thịnh trị. Mỗi lúc đề vịnh cảnh
vật, ban yến cho các quan, đều làm thơ, giọng hùng hồn, văn thanh
nhã, chẳng khác thơ Thởng hoa của vua Tống, thơ Hạch trạch của
vua Đờng thuở trớc [6, Tr.26].
Đoạn văn trên cho ta thấy tác giả nhằm khẳng định sự ngang tầm
của văn hiến nớc ta với nền văn hiến Trung Quốc...
Đến các học giả Phạm Đình Hổ, Phạm Đình Toái, Nguyễn Trờng Tộ
cũng vậy, họ đều khẳng định văn hiến và thơ ca của ta không kém,
không nhờng, không khác gì văn hiến và thơ ca Trung Hoa...
Có thể nói ý thức so sánh trên của các học giả đã tạo tiền đề t tởng
rất quan trọng cho văn học so sánh của nớc ta phát triển.
Nghiên cứu văn học so sánh ở Việt Nam dù cha có bề dày lịch sử,
công trình nghiên cứu ứng dụng còn hạn chế so với thế giới, nhng nó đã
đóng góp một vai trò hết sức quan trọng với nhãn quan nhìn hình tợng
văn học trong mối quan hệ thống nhất biện chứng giữa cái dân tộc với cái
thế giới. Tiêu biểu cho những công trình nghiên cứu ấy có: Sơ bộ tìm hiểu
những vấn đề của truyện cổ tích qua truyện Tấm Cám của Đinh Gia
Khánh (Nxb Văn học, Hà Nội, 1968); Truyện Kiều và chủ nghĩa hiện
thực của Nguyễn Du của Lê Đình Kỵ (Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội
1970); Thơ và mấy vấn đề trong thơ Việt Nam hiện đại của Hà Minh Đức
(Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội, 1974); Tiểu thuyết Việt Nam hiện đại của
Phan Cự Đệ (Nxb Đại học và trung học chuyên nghiệp, Hà Nội, 1974,
1975); Về quan niệm văn chơng cổ Viêt Nam của Phơng Lựu (Nxb Giáo
Dục, Hà Nội, 1985); Tìm hiểu phong cách Nguyễn Du trong Truyện Kiều
của Phan Ngọc (Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội, 1985); Đọc lại Truyện
Kiều của Vũ Hạnh (Nxb Văn nghệ, TP. Hồ chí Minh, 1993, xuất bản lần
3); ảnh hởng của tiểu thuyết cổ Trung Quốc đến tiểu thuyết cổ Việt Nam
của Nguyễn Xuân Hoà (Nxb Thuận Hoá, Huế 1998)... Đây sẽ là nguồn



23

tài liệu lí luận cơ bản để chúng tôi tham khảo, vận dụng vào việc nghiên
cứu so sánh, phân tích nhân vật Thuý Kiều giữa hai tác phẩm.
1.2. So sánh Truyện Kiều và Kim Vân Kiều truyện
1.2.1.
Truyện Kiều và Kim Vân Kiều truyện nhìn từ góc độ lí
thuyết so sánh
Về Truyện Kiều, các công trình nghiên cứu đã đạt tới một khối lợng
lớn, trong đó những công trình đợc viết theo quan điểm so sánh văn học
lại chiếm một tỷ lệ không nhỏ.
Do Nguyễn Du mợn cốt truyện của Kim Vân Kiều truyện để sáng tạo
tác phẩm Truyện Kiều, cho nên việc so sánh Truyện Kiều với Kim Vân
Kiều truyện của Thanh Tâm Tài Nhân đã trở thành một nhu cầu tự nhiên
đối với giới nghiên cứu văn học trong và ngoài nớc. Các nhà nghiên cứu
đã so sánh hai tác phẩm này với nhau trên nhiều mặt: T tởng triết học,
tính cách nhân vật, tâm lý nhân vật, cấu trúc tiểu thuyết, nghệ thuật tả
cảnh, tả tình ... Có thể nói trong mảng đề tài so sánh này, các nhà nghiên
cứu đã thu đợc một số thành tựu đáng kể. Nhng trong quá trình nghiên
cứu so sánh đã tồn tại hai khuynh hớng nhận thức khác nhau. Một khuynh
hớng đi vào đề cao Truyện Kiều và Nguyễn Du, hạ thấp Kim Vân Kiều
truyện và Thanh Tâm Tài Nhân, còn một khuynh hớng đi vào đề cao Kim
Vân Kiều truyện và Thanh Tâm Tài Nhân, hạ thấp Truyện Kiều và
Nguyễn Du. Nguyễn Văn Dân đã nhận xét về giới nghiên cứu trong nớc:
Hầu nh tất cả những bài viết đăng trên báo, tạp chí và những
cuốn sách từ trớc đến nay có áp dụng phơng pháp so sánh Truyện
Kiều với Kim Vân Kiều, đều cố tình làm những thao tác áp đặt chủ
quan, tự ý hạ thấp Kim Vân Kiều xuống để nhằm mục đích tôn cao
Truyện Kiều về mọi mặt và xem nhẹ giá trị của Kim Vân Kiều. Ví dụ

nh nhà nghiên cứu Lê Đình Kỵ đã viết: Nguyễn Du đã chọn Kim
Vân Kiều, một tác phẩm rất tầm thờng, mà không dựa vào một tác
phẩm nào khác để viết nên Truyện Kiều.... Hoặc về các nhân vật
chính diện, các nhà nghiên cứu có xu hớng đề cao phẩm chất và tính
cách của các nhân vật này trong Truyện Kiều và giảm nhẹ phẩm giá
của các nhân vật nguyên mẫu trong Kim Vân Kiều truyện (xem
Đặng Thanh Lê, Trọng Lai, Nguyễn Trung Hiếu) [6, Tr.149].


24

Cùng với các nhà nghiên cứu này, Vũ Hạnh khi đi vào so sánh hai tác
phẩm đã không tiếc lời chê bai một cách vô căn cứ, không cần chứng
minh đối với Kim Vân Kiều truyện và tác giả của nó nh sau:
Nguyễn Du đã dùng ngọn đũa thần là thi ca của mình làm cho
bao nhiêu nhân vật lố bịch, quái đản ở trong Thanh Tâm Tài Tử đợc
hiện nguyên hình với những xấu tốt, gần gũi với ngời, nói một cách
khác, đợc sống động hơn và tiêu biểu hơn (...). Từ những chất liệu
sần sùi, thô vụng, Nguyễn Du đã làm nên một kiệt tác (...). Không
có Nguyễn Du, tác giả và tác phẩm ấy từ lâu bị vùi trong băng tuyết
thời gian [14, Tr.15].
Thậm chí có ngời còn tuyên bố rằng Nguyễn Du không vay mợn cốt
truyện của Thanh Tâm Tài Nhân.... Phan Ngọc trong công trình nghiên
cứu Tìm hiểu phong cách Nguyễn Du trong Truyện Kiều cũng vậy, ông đã
dùng phơng pháp so sánh, nhng có thể nói ở đây ông mới chỉ tiến hành
thực hiện một phần của nguyên tắc so sánh đó là tìm ra cái khác nhau,
chứ cha thực hiện so sánh để tìm cái giống nhau của hai tác phẩm. Bởi
định kiến về sự hơn thua và muốn chứng minh giá trị độc đáo của Truyện
Kiều ca ngợi tài năng bậc thầy của Nguyễn Du, nên nhiều khi tác giả đã
biến cả cái giống nhau giữa hai tác phẩm thành cái khác nhau. Phan Ngọc

cho rằng:
Kim Vân Kiều truyện, tác phẩm Nguyễn Du dựa vào để viết
Truyện Kiều, không hề xây dựng trên lý thuyết Tài mệnh tơng đố.
Trái lại, t tởng chủ đạo của nó là tình và khổ. Nó tuyên bố ở hồi I:
Trong thiên này chữ tình là một đại kinh (sợi dây lớn xuyên theo
chiều dọc) và chữ khổ là một đại vĩ (sợi dây lớn xuyên suốt chiều
ngang) [46, Tr. 42].
Đọc toàn bộ tác phẩm Kim Vân Kiều ta thấy rằng những lời nhận xét
trên cha thật thoả đáng. Bởi vì trên thực tế t tởng tài mệnh tơng đố là t tởng xuyên suốt Kim Vân Kiều.
La Sơn Nguyễn Hữu Sơn trong bài Tiếp nhận Truyện Kiều của
Nguyễn Du trong sự so sánh với truyện Kim Vân Kiều của Thanh Tâm Tài
Nhân là ngời đầu tiên trong giới nghiên cứu về Truyện Kiều đã biện hộ
cho Thanh Tâm Tài Nhân. Tác giả cho rằng nhiều cái chúng ta vẫn xem là
của Nguyễn Du thì ... hoá ra đều đã có đầy đủ trong truyện Kim Vân


25

Kiều. Hơn nữa, khi đi sâu đối chiếu văn bản, có thể thấy có những câu
những đoạn Nguyễn Du theo sát nguyên văn và hầu nh không phải gia
công gì thêm. Dễ hiểu là ở những chỗ này, bản thân tác phẩm gốc đã tràn
đầy hình ảnh và tiềm tàng giọng điệu thi ca [10, Tr.935].
Đối lập với khuynh hớng trên của đa số học giả trong nớc là khuynh
hớng đề cao Kim Vân Kiều truyện và xem thờng Truyện Kiều của một số
học giả nớc ngoài.
Heri Maspero cho rằng: Ngay cả Kim Vân Kiều, truyện thơ nổi
tiếng nhất cũng là bản dịch gần nh y chiếu của một tiểu thuyết Trung
Hoa [22, Tr. 641]. Còn Đổng Văn Thành thì cho rằng Nguyễn Du
chẳng những chỉ mợn đề tài của tiểu thuyết Trung Quốc mà dờng nh bê
nguyên xi; về mặt thuật lại từng trải của nhân vật và viết truyện Nguyễn

Du không có một bất kỳ sáng tạo mới nào, chỉ chuyển thuật khá trung
thực nội dung tiểu thuyết của Thanh Tâm Tài Nhân mà thôi [66,
Tr.1548]. Ông còn đề nghị Tiểu thuyết Kim Vân Kiều của Thanh Tâm
Tài Nhân cần đợc đánh giá lại, ảnh hởng quan trọng của nó trong lịch sử
văn học Trung Quốc và lịch sử văn học thế giới cần đợc thừa nhận và
đánh giá công bằng [66, Tr.1552].
Nh vậy qua một số nhận xét so sánh trên cho thấy: các học giả Việt
Nam cũng nh nớc ngoài mới chỉ sử dụng phơng pháp so sánh để chứng
minh sự hơn thua của hai tác giả trong hai tác phẩm, chứ cha thực hiện
đúng mục đích của văn học so sánh là thấy đợc quan hệ giữa vay mợn và
sáng tạo, giữa ảnh hởng và nhu cầu tiếp nhận, giữa quốc tế và dân tộc...
Nói nh Nguyễn Văn Dân: Kiểu so sánh áp đặt theo định kiến nh vậy là
rất cẩu thả, trịnh thợng, chủ quan, phi khoa học và cần phải bị loại bỏ dứt
khoát. Ông còn khẳng định: Loại bỏ kiểu so sánh ấy không phải chỉ để
biện hộ cho Thanh Tâm Tài Nhân, mà trớc hết là để bảo vệ công lao và
danh tiếng Nguyễn Du [6, Tr.160]. Chúng tôi đồng tình với ý kiến trên
của Nguyễn Văn Dân và cũng nhận thấy so sánh ở đây là để biết đợc mức
độ vay mợn của Nguyễn Du và giá trị sáng tạo của nhà thơ ở chỗ nào.
Còn nếu so sánh nhằm mục đích thấy đợc cái vĩ đại của Nguyễn Du, tầm
kiệt tác của Truyện Kiều thì thiết nghĩ điều đó đã đợc bạn đọc trong và
ngoài nớc yêu mến khẳng định từ lâu. Bởi hơn đâu hết ngời Việt Nam đã
yêu quý Truyện Kiều, họ khẳng định Truyện Kiều là một kiệt tác, một