Lời cảm ơn
Để hoàn thành khoá luận này, ngoài sự nỗ lực, cố gắng của bản
thân, tôi còn nhận đợc sự hớng dẫn tận tình, chu đáo của Thầy giáo
TS.Trần Văn Thức, sự góp ý chân thành của các thầy cô trong khoa Lịch sử
và sự động viên khích lệ của gia đình, bạn bè.
Nhân dịp này, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đối với Thầy giáo hớng dẫn và xin gửi đến các thầy cô giáo, các bạn đồng nghiệp lời cảm ơn
chân thành nhất.
Vinh, 5/2005


Mục lục

Trang

A. Dẫn luận
B. Nội dung
Chơng 1: Vinh - Bến Thuỷ trong cao trào cách mạng 1930 - 1931
1.1. Vinh - Bến Thuỷ: Vị trí, truyền thống và tình hình kinh tế - xã hội
1.1.1. Vị trí
1.1.2. Truyền thống
1.1.3. Tình hình kinh tế - xã hội
1.2. Cao trào cách mạng 1930 - 1931 ở Vinh - Bến Thuỷ.
1.2.1. Phong trào cách mạng ở Vinh - Bến Thuỷ dới sự
tác động của Thanh niên và Tân Việt.
1.2.2. Cuộc biểu tình ngày 1/ 5 ở Vinh- Bến Thuỷ
1.2.3. Cao trào cách mạng 1930 - 1931 ở Vinh - Bến Thuỷ.
Chơng 2: Phong trào cách mạng ở Vinh - Bến Thuỷ từ 1932 - 1944
2.1. Vinh - Bến Thuỷ đấu tranh phục hồi lực lợng cách mạng
1932 - 1935
2.2. Vinh - Bến Thuỷ trong cuộc vận động dân chủ 1936-1939
2.2.1. Phong trào Đông Dơng Đại hội và đón Gôda tại

Vinh - Bến Thuỷ
2.2.2. Cuộc bãi công của công nhân Nhà máy sửa chữa xe lửa
Trờng Thi.
2.2.3. Vinh - Bến Thuỷ trong phong trào chống nguy cơ phát
xít và đòi quyền dân sinh dân chủ.
2.3. Vinh - Bến Thuỷ trong thời kỳ 1939-1944
2.3.1. Chính sách của Pháp - Nhật
2.3.2. Sự chuyển hớng chỉ đạo của Đảng bộ theo đờng
lối chủ trơng của Đảng
2.3.3.Phong trào đấu tranh của quần chúng
Chơng 3: Khởi nghĩa giành chính quyền ở Vinh - Bến Thuỷ
3.1. Tình hình Vinh - Bến Thuỷ sau khi nhật đảo chính pháp
3.2. Chủ trơng phát động khởi nghĩa giành chính quyền ở
Vinh-Bến Thuỷ
3.3. Khởi nghĩa giành chính quyền ở Vinh - Bến Thuỷ
(21/8/1945)
C. Kết luận
* Tài liệu tham khảo
* Phụ lục ảnh

2

1
5
5
5
5
6
8
11

11
15
18

25
27
27
32
34
37
37
40
44
48
48
51
53
57
59


A. Dẫn luận
1.Lý do chọn đề tài:

Cách mạng tháng Tám là một sự kiện lịch sử vĩ đại. Nó không những
mang ý nghĩa dân tộc sâu sắc mà còn mang ý nghĩa quốc tế to lớn.
Để có đợc thắng lợi vĩ đại của cách mạng tháng Tám 1945 trong 15
ngày, chúng ta đã phải chuẩn bị trong 15 năm gian khô, nhọc nhằn. Trong
đó có một phần đóng góp đáng kể của nhân dân Vinh - Bến Thuỷ.
Nghệ An là một tỉnh lớn của nớc ta, chiếm giữ vị trí quan trọng ở khu vực

Bắc Trung kỳ - Vinh - Bến Thuỷ là trung tâm kinh tế - chính trị - xã hội của
Nghệ An. Từ khi có Đảng lãnh đạo, truyền thống yêu nớc, tinh thần cách mạng
của nhân dân Vinh - Bến Thuỷ lại ngày càng đợc phát huy.
Dới sự lãnh đạo đúng đắn, sáng suốt của Đảng, đồng thời biết vận
dụng một cách linh hoạt sáng tạo chủ trơng, đờng lối của Đảng vào thực
tiễn địa phơng trong từng thời kỳ lịch sử, quần chúng nhân dân Vinh - Bến
Thuỷ đã đoàn kết một lòng, dũng cảm kiên cờng chiến đấu đánh đuổi thực
dân Pháp và phát xít Nhật ra khỏi quê hơng, giành chính quyền về tay nhân
dân, làm nên thắng lợi to lớn trong cuộc vận động cách mạng giải phóng
dân tộc thời kỳ 1930 - 1945.
Đã hơn nửa thế kỷ trôi qua, những trang sử vàng của dân tộc vẫn choi
lọi với những địa danh anh hùng trong đó có Vinh - Bến Thuỷ. Những bài
học kinh nghiệm của quá trình chuẩn bị khởi nghĩa và khởi nghĩa giành
chính quyền ở Vinh - Bến Thuỷ vẫn còn giữ nguyên giá trị và cần phải đợc
tiếp tục đi sâu tìm hiểu nghiên cứu.
Là một sinh viên tuy không sinh ra trên mảnh đất xứ Nghệ anh hùng
nhng vinh dự tự hào đợc sống và học tập ở đây -Ngay trung tâm của khúc
ruột miền Trung nắng và gió - Thành phố Vinh, tôi thiết nghĩ việc nghiên
cứu về phong trào cách mạng Vinh - Bến Thuỷ 1930-1945 là một điều bổ
ích góp phần làm sáng tỏ hơn nữa một thời kỳ lịch sử đầy sôi động của
Vinh - Bến Thuỷ, đồng thời làm phong phú thêm nội dung và tầm vóc một
thời kỳ lịch sử hào hùng của dân tộc 1930-1945.
Với tất cả những lý do nêu trên, tôi lựa chọn: Phong trào cách mạng ở
Vinh - Bến Thuỷ 1930-1945 làm đề tài nghiên cứu tốt nghiệp của mình.
2. lịch sử vấn đề

3


Xét trên phạm vi toàn quốc, phong trào cách mạng giải phóng dân

tộc 1930-1945 là một giai đoạn đầy tiên của cách mạng Việt Nam dới sự
lãnh đạo của Đảng, từ trớc tới nay đã có hàng loạt công trình đợc công bố:
Cách mạng tháng Tám (1945), Ban nghiên cứu lịch sử Đảng, Nhà xuất
bản sự thật, Hà Nội, 1980; Những sự kiện lịch sử Đảng, tập 1, Ban nghiên
cứu Lịch sử Đảng Trung ơng, Nhà xuất bản Sự thật, Hà Nội, 1976; Văn kiện
Đảng của từng thời kỳ cách mạng trong đó có giai đoạn 1930-1945.
Các công trình trên đã phần nào đề cập đến diễn biến chính của cách
mạng Việt Nam thời kỳ 1930-1945, trong đó có sự đóng góp đáng kể của
Vinh - Bến Thuỷ.
Tại Nghệ An, xét dới góc độ Lịch sử Đảng, trong các cuốn nh: Lịch
sử Đảng bộ Đảng cộng sản Việt Nam tỉng Nghệ Tĩnh, (sơ thảo) tập 1
(1925-1954), Nhà xuất bản Vinh, 1978; Lịch sử Đảng bộ Nghệ An tập 1
(1930-1954), Nxb CTQG, 1998, đã phản ánh khái quát quá trình đấu tranh
của nhân dân Vinh - Bến Thuỷ dới sự lãnh đạo của Đảng bộ trong đấu tranh
cách mạng thời kỳ 1930-1945.
Tại Vinh, đã có những cuốn nh: Lịch sử Đảng bộ Đảng cộng sản
Việt Nam thành phố Vinh (sự kiện), tập 1, Nxb Nghệ Tĩnh, 1987; Lịch sử
thành phố Vinh, tập 1, Nxb Nghệ An, 1998 cũng đã khái quát quá trình
đấu tranh của quần chúng nhân dân Vinh - Bến Thuỷ. Các xã, phờng cũng
đã tự hào viết về lịch sử của địa phơng mình và cả giai đoạn lịch sử hào
hùng của Vinh - Bến Thuỷ trong phong trào cách mạng cả nớc đợc phản
ánh rõ nét trong các cuốn nh: Lịch sử phờng Trờng thi (sơ thảo), Nxb
Nghệ An, 1997; Lịch sử xã Hng Lộc, Nxb Nghệ An, 1997; Lịch sử phờng Hồng Sơn, Nxb Nghệ An, 1993; Phờng Bến Thuỷ lịch sử đấu tranh
cách mạng, Nxb Nghệ An.
Nhìn chung, các công trình trên đều đề cập tới những vấn đề của đề
tài luân văn dới những khía cạnh, góc độ khác nhau, tạo điều kiện thuận lợi
cho chúng tôi kế thừa cả về nội dung và phơng pháp.
3. đối tợng và phạm vi nghiên cứu của đề tài

Đối tợng của đề tài là phong trào cách mạng của nhân dân Vinh Bến Thuỷ thời kỳ 1930 - 1945.Trọng tâm của phong trào đấu tranh quật

khởi của nhân dân Vinh - Bến Thuỷ trong cao trào cách mạng 1930-

4


1931,phong trào dân chủ 1936-1939, phong trào giải phóng dân tộc 19391945. Do đó chúng tôi đi sâu tìm hiểu những vấn đề có liên quan trực tiếp
và gián tiếp tới đối tợng xác định trên.
Phạm vi nghiên cứu của đề tài tính từ năm 1930 khi Đảng cộng sản
Việt Nam ra đời cho đến ngày Vinh - Bến Thuỷ khởi nghĩa giành chính
quyền thắng lợi 21/8/1945.
4. Nguồn t liệu và phơng pháp nghiên cứu

Để thực hiện đợc đề tài này tôi đã thu thập đợc một số tài liệu cơ bản.
Trớc hết là Văn kiện Đảng trong thời kỳ 1930 - 1945, lịch sử Đảng bộ Nghệ
An, lịch sử Thành phố Vinh Ngoài ra còn tham khảo thêm một số nguồn
tài liệu khác nh: Giáo trình Đại cơng Lịch sử Việt Nam, tập 2, Cách mạng
tháng Tám 1945 Lịch sử các phờng nh lịch sử phờng Hồng Sơn, Bến Thuỷ
lịch sử đấu tranh cách mạng, phờng Trờng Thi
Đề tài đợc tiến hành trên phơng pháp nghiên cứu của chủ nghĩa duy
vật lịch sử nh phơng pháp lịch sử, phơng pháp logic là những phơng pháp cơ
bản để vận dụng nghiên cứu. Ngoài ra chúng tôi còn sử dụng các phơng
pháp chuyên ngành khác nh: phân tích, đối chiếu, so sánh.
5. Đóng góp của đề tài

Khoá luận sẽ tái hiện một cách khách quan, toàn diện và có hệ thống
về phong trào cách mạng ở Vinh - Bến Thuỷ thời kỳ 1930-1945.
Góp phần làm rõ thêm về vị trí, vai trò của Vinh - Bến Thuỷ đối với
cuộc vận động cách mạng giải phóng dân tộc thời kỳ 1930 - 1945. Và hy
vọng đề tài sẽ bổ sung vào nguồn t liệu lịch sử địa phơng, đồng thời phần
nào giúp ít cho việc tìm hiểu và giảng dạy lịch sử địa phơng ở trờng phổ

thông.
6. Bố cục của khoá luận

Ngoài Dẫn luận và Kết luận, Tài liệu tham khảo, Phụ lục tranh ảnh,
Nội dung đề tài kết cấu trong ba chơng:
Chơng 1. Vinh - Bến Thuỷ trong cao trào cách mạng 1930-1931.
Chơng 2. Phong trào cách mạng ở Vinh - Bến Thuỷ từ 1932-1944
Chơng 3. Khởi nghĩa giành chính quyền ở Vinh - Bến Thuỷ.

5


B. Nội dung
Chơng 1
Vinh - Bến Thuỷ trong Cao trào cách mạng 1930 - 1931
1.1. Vinh - Bến Thuỷ: Vị trí, truyền thống và tình hình
kinh tế - xã hội

1.1.1. Vị trí
Vinh là một thành phố có vị trí chiến lợc quan trọng, có bề dày lịch
sử trong quá trình dựng nớc và giữ nớc. Thành phố Vinh ngày này có toạ độ
khoảng từ 1803850 đến 1804336 vĩ độ Bắc và từ 10505630 đến
10504950 kinh độ Đông. Ngay từ thời phong kiến Vinh đã là điểm chốt
giữ xung yếu trên con đờng thiên lý Bắc Nam. Ngày nay, Vinh đợc coi là
cửa ngõ, là chìa khoá của vùng Bắc miền Trung, là trung tâm kinh tế - chính
trị - xã hội của khu vực này.
Về hình thể, Vinh có dạng gần giống nh một bàn tay mở, phía Tây
giáp huyện Hng Nguyên từ Cầu Đớc kéo dài đến xã Nghi Liên (Nghi Lộc),
phía Đông từ ngã ba Mỏ Hạc đến giáp xã Nghi Thái (Nghi Lộc), phía Nam
giới hạn bởi con sông Vĩnh. Diện tích khoảng 62km 2. Vinh từng đợc coi là

vùng địa linh nhân kiệt với nhiều yếu tố sơn thuỷ hữu tình, xung quanh là
các dãy núi cao bao bọc, núi Hồng Lĩnh ở phía Nam núi Thành ở phía Tây
Nam, núi Cấm ở phía Bắc, núi Đại Huệ ở phía Tây Bắc, núi Quyết ở phía
Đông Nam. Vị thế Vinh gần nh nằm tròn trong bức tờng thành kiên cố.
Thành phố Vinh nằm ở hạ lu con sông Lam (còn có tên gọi khác là
sông Rum, sông Thanh Long), là ranh giới tự nhiên phân chia thành phố
Vinh với Hà Tĩnh về phía Nam. Vinh tiếp giáp với biển Đông tạo cơ hội để
Vinh hớng ra thế giới bằng tuyến đờng biển quốc tế. Dọc tuyến bờ biển
phía Đông thành phố Vinh có cảng Cửa Lò, cảng Cửa Hội và cảng sông Bến
Thuỷ. Cảng Bến Thuỷ nằm trong địa phận thành phố ngày nay có tên gọi
theo một đơn vị thuỷ quân là Đồn Thuỷ đóng trên sông Lam từ thời nhà Lê.
Bến Thuỷ không chỉ là cửa ngõ của Vinh bằng đờng thuỷ mà từ lâu nó đã là
nơi c dân sinh sống tập nập. Khi thực dân Pháp xâm lợc thì Bến Thuỷ trở
thành một thơng cảng sầm uất của Bắc Trung Bộ.
Bên cạnh những thuận lợi nói trên Vinh - Bến Thuỷ còn có những
khó khăn riêng đó là khí hậu ở đây khá khắc nghiệt, mùa nóng thì quá

6


nóng, mùa rét thì quá rét, ma lũ và gió bão luôn đe doạ gây thiệt hại nặng
nề cho đời sống của nhân dân. Đây cũng là một trong những nhân tố góp
phần hình thành nên tích cách của con ngời xứ Nghệ nói chung và Vinh Bến Thuỷ nói riêng.
Nhìn nhận về vị thế của Vinh - Bến Thuỷ, hẳn chúng ta không thể
quên vua Quang Trung đã từng chọn nơi đây làm kinh đô cho nớc Đại Việt
thống nhất. Trong bức th gửi La Sơn Phu Tử Nguyễn Thiếp ngày 03 tháng 9
năm Thái Đức 11 (1788), ông đã viết: Nhớ buổi hồi loan kỳ trớc lúc qua
hoàng sơn, quả cung đã từng mở xem địa đồ thấy ở huyện Chân Lộc, xã
Yên Trờng, hình thế rộng rãi, khí tợng tơi sáng. Có thể chọn xây kinh đô
mới. Thực là chỗ đất đẹp để đóng đô vậy [31,16].

1.1.2. Truyền thống
ý thức dân tộc và chủ nghĩa yêu nớc trên đất nớc ta nói chung và
Vinh - Bến Thuỷ nói riêng là không tách rời nhau. Trong kho lịch sử bằng
vàng của công cuộc dựng nớc và giữ nớc đã chứng minh điều đó. Trong hơn
ngàn năm Bắc thuộc, nhân dân ta đã anh dũng kiên cờng tích cực tham gia
nhiều cuộc đấu tranh chống ngoại xâm giành độc lập cho dân tộc. Từ những
cuộc khởi nghĩa của Hai Bà Trng, bà Triệu đến cuộc khởi nghĩa Lý Bí đã
cho dân tộc ta hồi sinh với tên gọi mới Vơng quốc Vạn Xuân. Để rồi đến
thế kỷ VII, Mai Thúc Loan lãnh đạo nhân dân Hoan - Diễn vùng dậy khởi
nghĩa chống ách cai trị hà khắc của nhà Đờng và thành Vạn An trở thành
quốc đô trong thời điểm ấy. Năm 1285 nhân dân ở đây đã hoà mình cùng
dân tộc kháng chiến chống Nguyên Mông. Rồi đến thế kỷ XV vùng đất
này lại đợc oai hùng đợc chọn là đất đứng chân để chống giặc Minh.
Cuộc kháng chiến thắng lợi mở ra một thời kỳ hng thịnh bậc nhất trong lịch
sử chế độ phong kiến Việt Nam. Đến lúc này Vinh mới thực sự đợc quan
tâm đặc biệt dới nhãn quan sáng suốt của Lê Lợi và Nguyễn Trãi. Trong
D địa chí khi viết về Nghệ An Nguyễn Trãi ghi rằng: Kỳ Lân và Lam ở
về Nghệ An (đây là hai địa danh thuộc về Vinh bây giờ) là nơi hội tụ khí
thiêng sông núi xứ Nghệ. Vì vậy mà sau khi ngay sau chiến thắng giặc
Minh, Lê Lợi đã cử ngay vị tớng tài là danh quốc công thần Nguyễn Xí vào
đóng đại bản doanh ở Vinh.
Trên đờng tiến quân ra Bắc đánh đuổi quân Thanh (1788), Quang
Trung đã dừng tại chân núi Dũng Quyết và núi Kỳ Lân để tuyển quân, chỉ

7


trong vài ngày đã có hàng vạn thanh niên xứ Nghệ tham gia nghĩa quân góp
phần xứng đáng vào đại thắng quân Thanh tại Ngọc Hồi, Đống Đa mùa
xuân Kỷ Dậu (1789). Và cũng tại đây Quang Trung đã cho xây dựng Phợng

Hoàng Trung Đô. Nay kinh đô Phú Xuân thì hình thể cách trở xa xôi, trị
Bắc Hà sự thể rất khó khăn. Theo đình thần nghĩ rằng: Chỉ có đóng đô ở
Nghệ An là độ vừa cân vừa có thể khống chế đợc trong Nam ngoài Bắc và
sẽ làm cho ngời tứ phơng đến kêu kiện tiện việc đi về [31,42].
Thực dân Pháp đã nhòm ngó nớc ta từ lâu, ngày 01/9/1858 chúng nổ
súng xâm lợc Việt Nam. Phong trào yêu nớc của nhân dân diễn ra ở khắp
nơi. Riêng Nghệ An đã có những cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp rất
sớm và quyết liệt đó là cuộc khởi nghĩa dới sự lãnh đạo của Trần Tấn nổi
lên ở Thanh Chơng, của Đặng Nh Mai ở Nam Đàn Tiêu biểu nhất là cuộc
khởi nghĩa do Nguyễn Xuân Ôn và Lê Doãn Nhã lãnh đạo ủng hộ chiếu
Cần Vơng do vua Hàm Nghi ban ra. Các cuộc khởi nghĩa này diễn ra ở
nhiều nơi khác nhau trong tỉnh nhng đều có ảnh hởng mạnh mẽ tới Vinh Bến Thuỷ.
Tuy phong trào Cần Vơng thất bại nhng cuộc vận động cứu nớc ở
Nghệ An không vì thế mà suy yếu, ngợc lại Vinh - Bến Thuỷ còn đợc chọn
làm nơi nhóm họp và xuất phát của những nhà yêu nớc đơng thời. Phan Bội
Châu cũng từ đây mà lập ra hội Duy Tân và cổ động phong trào Đông Du.
Tăng Bạt Hổ và Đặng Tử Kính cũng từ đây mà xuất dơng sang Nhật. Sau
Phan Bội Châu thì lớp ngời Cộng sản đầu tiên nh Lê Hồng Phong, Lê Hồng
Sơn là những ngời công nhân đợc tôi luyện từ Vinh. Trong số những ngời
con của xứ Nghệ ra đi tìm đờng cứu nớc có một ngời tiêu biểu nhất, là ngời
đầu tiên đã tìm ra con đờng cứu nớc đúng đắn nhất cho cách mạng Việt
Nam là Nguyễn ái Quốc.
Lịch sử của Vinh là một dòng chảy liên tục hoà mình vào tiến trình
lịch sử dân tộc Việt Nam. Trong quá trình ấy những sắc thái của con ngời
Nghệ An nói chung và Vinh - Bến Thuỷ đã đợc hình thành. Mang đầy đủ
tính cách của cộng đồng dân tộc Việt Nam nhng lại rất đậm đà sắc thái của
ngời dân xứ Nghệ: Cơng trực, khảng khái, cần kiệm, giản dị, trung thực,
hiếu học, giàu nghị lực, ý chi, can đảm, giảm xả thân, sẵn sàng hy sinh vì
nghĩa lớn
1.1.3. Tình hình kinh tế - xã hội


8


Sau khi chiếm đợc Nghệ An, thực dân Pháp rất bằng lòng với lỵ sở
Vĩnh An. Trong con mắt của những kẻ kinh doanh t bản chủ nghĩa, thực dân
Pháp còn thấy đây là một mảnh đất hội tụ những thuận lợi và tiềm năng lớn
lao khác. Với chủ trơng khai thác từng gói nhỏ trớc tiên chúng tâm trung
vào vùng Bến Thuỷ. Bến Thuỷ từ một đồn binh, một bến sông dần mang
tầm vóc một bến cảng, một cửa ngõ của một khu công nghiệp. Bến Thuỷ
dần đi liền với Vinh nh Chợ Lớn kèm sau Sài Gòn nhng quy mô nhỏ bé
hơn, các địa danh Vĩnh Dinh, Vĩnh An đã đi vào lịch sử và đợc thay thế
bằng tên gọi Vinh - Bến Thuỷ.
Trong hai cuộc khai thác thuộc địa Vinh - Bến Thuỷ luôn là trọng
điểm, không ngừng đợc đầu t chỉnh sửa nhng chỉ đề phục vụ cho mục đích
thực dân mà thôi. Những con đờng giao thông đờng sông, đờng biển, đờng
bộ đợc khai thông. Các nhà máy ở Vinh - Bến Thuỷ mọc lên ngày càng
nhiều: Công ty Lào bán lâm thuỷ sản (1900), Công ty lâm nghiệp thơng mại
Đông Dơng và Công ty Diêm Đông Dơng, Công ty vận tải ô tô Bắc Trung
kỳ và Lào (1903), Nhà máy Trờng Thi - Xởng xe lửa lớn thứ hai ở Đông Dơng (1908). Chính vì thế Vinh là nơi có đông đảo công nhân viên chức, thợ
hoả xa. Các hiệu buôn khá lớn xuất hiện và nắm độc quyền nh Hiệu thuốc
bắc của ngời Hoa, bông vải sợi của ngời ấn Độ, buôn lụa Phợng Lâu Với
ba điểm quan trọng: Chợ Vinh - cầu Rầm - Bến Thuỷ. Ba thị xã cận kề nhau
Vinh, Trờng Thi, Bến Thuỷ đợc nâng cấp và phát triển mạnh mẽ, cho đến trớc Chiến tranh thế giới lần thứ nhất đã mang tầm vóc một đô thị công thơng
nghiệp khá phát triển, dần dần trở thành một trung tâm kỹ nghệ và thơng
mại xứ Trung Kỳ.
Sau Chiến tranh thế giới lần thứ nhất, thực dân Pháp càng quan tâm
và đầu t nhiều vào Vinh - Bến Thuỷ. Các nhà máy lớn lần lợt ra đời nh
Công ty SIFA, Nhà máy ca Xatanh, Nhà máy rợu Sôva, Nhà máy cá hộp
Laphích đợc đầu t nhiều máy móc. Chính vì vậy mà đến năm 1930, tổng

lợng hàng xuất khẩu cảng Bến Thuỷ là 56.512 tấn. Năm 1936 là 97.000 tấn
[6, 56].
Năm 1929, thực dân Pháp xây dựng xong sân bay Vinh tại cánh đồng
Yên Đại. Ngày 10/12/1927, chính quyền thực dân ra nghị định cho lập một
thành phố biệt lập gọi là Vinh - Bến Thuỷ. Ngày 18/1/1930, toàn quyền
Đông Dơng ra thêm Nghị định cho Vinh - Bến Thuỷ đợc lập ra 10 phố (từ
Đệ Thập đến Đệ Nhất), trong đó có những phố mang dáng dấp của làng quê

9


nh Đệ Cửu, Đệ Thập là đất đai làng Yên Dũng Hạ. Thực dân Pháp quản lý
đô thị ngày càng chặt chẽ với nhiều thứ thuế vô lý nh: thuế mổ thịt, thuế
tiền nhà Việc lập phờng hội thì nhà nớc bảo hộ chỉ cấp phép cho những tổ
chức nghề nghiệp nào không có khả năng đe doạ đến công việc trị an của
họ. Vinh - Bến Thuỷ bị siết chặt trong hai bộ máy hành chính cai trị: Nam
triều và chính quyền bảo hộ của Pháp với hệ thống lính, mật thám, bọn
bang tá và 12 nhà tù
Về tình hình xã hội, sự phân hoá các thành phần xã hội khá rõ nét và
thái độ của các tầng lớp giai cấp trớc biến động của xã hội cũng khá rõ
ràng. Đối với t sản dân tộc, họ là một tầng lớp nhỏ luôn bị thực dân đế quốc
chèn ép, họ không tập trung vốn nên khó phát triển,họ chẳng hơn quần
chúng lao động là bao,chính vì vậy họ cũng có ý thức chống đế quốc. Tầng
lớp tiểu t sản, viên chức, tri thức học sinh ở đây rất đông, đây vốn là nơi c
trú của nhiều thế hệ yêu nớc cách mạng nh Phan Đình Phùng, Nguyễn
Xuân Ôn, Lê Văn Huân, Trần Phú, Hà Huy Tập, Phan Đăng Lu Tầng lớp
tiểu t sản ở Vinh - Bến Thuỷ đại bộ phận là lớp tân học, họ làm đủ các nghề
nh dạy học, thầy thuốc, buôn bán Phần lớn họ xuất thân từ những gia đình
có truyền thống yêu nớc, thơng dân. Họ phải chứng kiến tận mắt và căm
ghét áp bức bóc lột. Là lớp ngời năng động nhạy cảm với thời cuộc, mau

chóng giác ngộ cách mạng nh Trần Phú, Hà Huy Tập Chính họ là những
ngời đã truyền bá t tởng yêu nớc và chủ nghĩa Mác-Lênin và giai cấp công
nhân và quần chúng lao động ở Vinh - Bến Thuỷ.
Giai cấp công nhân - đây chính là lực lợng quan trọng quyết định sự
phát triển về công nghiệp, thủ công nghiệp và kinh tế hàng hoá. Họ chính là
lực lợng quyết định nhất trong các cuộc đấu tranh cách mạng ở thành phố
cũng nh trong tỉnh. Vinh - Bến Thuỷ là nơi tập trung số lợng công nhân lớn
1928-1929 đã lên đến 8.000 ngời, nhng lại chia làm nhiều loại nh phân biệt
rõ thợ áo xanh, thợ áo nâu hay cu li, thợ bán chuyên nghiệp. Tiền lơng của
họ rất thấp, lại bị tận dụng triệt để sức lao động của đàn bà và trẻ em, họ bị
rơi vào cảnh ăn gạo chịu, bán lơng non. Chính vì vậy mà họ sớm trở
thành lực lợng tiêu biểu nhất cho sức phát triển của xã hội. Công nhân Vinh
- Bến Thuỷ là một đội ngũ thuần nhất, tuyệt đại bộ phận là ngời Việt Nam,
phần lớn họ từ nông dân mà ra nên họ biết yêu thơng, chia sẻ, dìu dắt lẫn
nhau.

10


Vinh - Bến Thuỷ là một thành phố mang đặc thù của loại đô thị phơng Đông vừa có phố vừa có làng, phần đông c dân nửa cày ruộng, nửa làm
thợ, thậm chí có xóm thuần nông. Ngời nông dân thành thị ở Vinh - Bến
Thuỷ thì cơ cực bần hàn không kém gì bạn bè cùng giai cấp ở nông thôn,
họ cũng có tinh thần hăng hái, anh dũng nh công nhân, luôn sát cánh bên
công nhân để tranh đấu. Tầng lớp dân nghèo thành thị có vai trò đáng kể,
họ là lớp ngời thấy rõ sự bất công trong xã hội, dễ giác ngộ, ý thức về thân
phận của mình.
Tất cả những đặc điểm trên đã khắc hoạ nên một bức tranh về Vinh Bến Thuỷ với sức sống tràn trề của một trung tâm kinh tế, chính trị, xã hội,
quân sự không chỉ riêng Nghệ An mà còn của Bắc Trung kỳ. Với phong trào
cách mạng ở Trung kỳ thì Vinh - Bến Thuỷ không chỉ đâu đầu dậy trớc mà
còn là nơi duy trì, nuôi dỡng, nhen nhóm, thắp sáng phong trào.

1.2. Cao trào cách mạng 1930 - 1931 ở Vinh - Bến Thuỷ.

1.2.1. Phong trào cách mạng ở Vinh - Bến Thuỷ dới sự tác động
của Thanh niên và Tân Việt.
Nghệ Tĩnh nói chung và Vinh - Bến Thuỷ nói riêng khác với những
nơi khác ở nớc ta lúc bấy giờ là không có những đảng theo xu hớng t sản.
Đấy là một trong những điều kiện thuận lợi để ngày 14/7/1925 những công
nhân, nhân dân lao động, tri thức tân học đã bí mật nhóm họp tại Rú Con
Mèo (phía Nam núi Quyết thuộc phờng Trung Đô ngày nay) bao gồm Trần
Phú, Trần Đình Thanh, Tôn Quang Phiệt, Lê Văn Huân đứng ra tuyên bố
thành lập Hội Phục Việt. Đây là một tổ chức cách mạng ra đời sớm nhằm
tập hợp lực lợng yêu nớc trong nhân dân đánh đổ thực dân Pháp, khôi phục
độc lập cho Tổ quốc Việt Nam. Vinh - Bến Thuỷ - Trờng Thi trở thành
trung tâm hoạt động là đầu mối liên lạc của hội. Tổng bộ Phục Việt đã cử
đồng chí Lê Duy Điếm đã tìm liên lạc với những ngời hoạt động cách mạng
ở nớc ngoài. Anh đã tìm đến Quảng Châu (Trung Quốc), tại đây anh đợc
tham dự lớp huấn luyện chính trị của Hội Việt Nam cách mạng Thanh niên
do Nguyễn ái Quốc trực tiếp phụ trách.
Trớc uy tín của Nguyễn ái Quốc và xu thế cách mạng mới lại đợc
Hội Thanh niên giúp đỡ, Tân Việt đã sớm nhận ra sự hơn hẳn về t tởng và đờng lối của Thanh niên. Hội Phục Việt sau nhiều lần đổi tên Phục Việt, Hng
Nam cuối cùng lấy tên là Tân Việt cách mạng Đảng.

11


Đến năm 1929 chi bộ Tân Việt ở Vinh - Bến Thuỷ đã có 74 đảng
viên, trong đó có 28 tri thức, 29 công nhân và, 10 nữ tiểu thơng và 7 dân
nghèo .Tiểu tổ Thanh niên có 40 đảng viên, 11 tri thức, 23 công nhân viên
chức, 5 dân nghèo và 1 t sản. [12,35]. Tới giữa năm 1928 Hội Thanh Niên
và Hội Hng Nam đều đã có cơ sở xen kẽ trong các nhà máy trờng học và

một số công sở tại thành phố Vinh. Mà Vinh - Bến Thuỷ là trung tâm chỉ
đạo là đầu mối liên lạc của Hội Hng Nam ở Trung Kỳ. Nên sự chỉ đạo của
Tổng bộ Hng Nam và Kỳ bộ Thanh Niên Trung Kỳ đối với phong trào cách
mạng rất chặt chẽ có ảnh hởng lớn tới công nhân Vinh - Bến Thuỷ.
Năm 1926 tổng Bộ Hng Nam đã tổ chức đón cụ Phan Bội Châu tại
Vinh .Tháng 3/1927 Kỳ bộ Thanh Niên phối họp với Hng Nam đâ làm lễ
truy điệu cụ Phan Chu Trinh, thu hút hàng ngàn quần chúng trong thành
phố và phủ huyện lân cận tham gia.
Ngày 11/4/1928, 500 công nhân nhà máy Diêm Bến Thuỷ và nhà
máy ca hãng SIFA đã biểu tình đòi tăng lơng, giảm giờ làm, chống cúp
phạt và đánh đập công nhân [12,43]. Đây là cuộc đấu tranh mở đầu cho
một thời kỳ mới mà công nhân Vinh - Bến Thuỷ trở thành lục lợng nòng cốt
của phong trào. Ngày 2/6/1928 một chủ t sản ấn kiều ở phố Saro đã ức hiếp
một ngời nông dân làm cho quần chúng nhân dân phẫn nộ nổi dậy đấu
tranh.
Cuối 1927 - đầu 1928 Chi Bộ Tân Việt trong nhà trờng đã lãnh đạo
học sinh Quốc học Vinh đứng dậy đòi: bỏ thói đánh đập, hà hiếp học sinh.
Thực dân Pháp muốn cớp đất để xây dựng các xởng máy, trạm xe bến
tầu, sân bay. Nông dân các làng nh Yên Dũng, Đức Thịnh, Lộc Đađã đấu
tranh rất mạnh mẽ, công nhân đã thâm nhập vào đoàn nông dân để đấu
tranh giữ đất. Từ phong trào đấu tranh của công nhân đã ảnh hởng đến nông
dân, học sinh và các tầng lóp khác. Phong trào đã có sự đoàn kết, phối hợp
hỗ trợ lẫn nhau. Những cơ sở cách mạng bí mật đợc lập ở nhiều nơi nh cửa
hàng nớc nắm ở phố Cô Đào, hiệu thuốc lào của bà Ký Hai, quầy vải của bà
Hàn Bình trong chợ Vinh
Lúc này tại Vinh - Bến Thuỷ còn có phong trào vô sản hoá, nhiều tri
thức và học sinh đã đi vào các nhà máy, xí nghiệp để làm việc, tuyên truyền
giác ngộ anh em công nhân nh: Nguyễn Đức Cảnh, Nguyễn Trọng Cổn,
Nguyễn Thị Nghĩa, các học sinh nh Chu Văn Biên, Phan Phúc Tờng Qua
đây những tác phẩm cách mạng của Nguyễn ái Quốc nh Đờng Cách Mệnh


12


đợc truyền bá rộng rãi giúp cho công nhân và nhân dân lao động Vinh - Bến
Thuỷ hiểu đợc con đờng cách mạng mà dân tộc sẽ phải trải qua những gian
khổ, hy sinh mà các chiến sỹ, các Đảng viên và quần chúng phải chịu đựng
để vợt lên, để chiến thắng.
Đêm ngày 6 rạng ngày 7/11/1929 tại Chợ Vinh, phố Khách và các
khu nhà thuộc phố Đệ Tứ, Đệ Ngũ đã xuất hiện cờ đỏ búa liềm và truyền
đơn vận động quần chúng mít tinh kỷ niệm 12 năm cách mạng tháng Mời
Nga thành công (7/11/1917 - 7/11/1929). Truyền đơn kêu gọi: Công Nông - Binh đoàn kết lại theo gơng cách mạng tháng Mời Nga; Đánh
đuổi đế quốc chủ nghĩa và Nam Triều phong kiến, Thực hiện chuyên
chính vô sản và chủ nghĩa cộng sản. Kết quả là cuộc biểu tình đã thu đợc
thắng lợi lớn, có đến 5 lá cờ búa liềm và 200 truyền đơn [5,28]. Điều quan
trọng là quần chúng đã hiểu đợc nớc Nga cách mạng và nhận rõ là phải đi
theo con đờng mà LêNin đã thực hiện ở nớc Nga.
Trớc sự phát triển của phong trào cách mạng ở Vinh - Bến Thuỷ.
Cuối tháng 6/1929 đồng chí Nguyễn Phong Sắc với t cách là đại diện của
Đông Dơng Cộng Sản Đảng đã bí mật vào Vinh gặp đồng chí Võ Mai (tức
Quốc Hoa) và các đồng chí khác, thành lập nên Kỳ bộ Đông Dơng Cộng
Sản Đảng. Kỳ bộ chọn làng Vang (thuộc Đông Vĩnh - thành phố Vinh) là
trụ sở, xuất bản tờ báo Bôsêvich cùng nhiều truyền đơn kêu gọi quần
chúng nổi dậy đấu tranh. Nhanh chóng xây dựng đợc các cơ sở bí mật ở các
nhà máy xe lửa Trờng Thi, trờng Quốc học Vinh Tân Việt ở Vinh - Bến
Thuỷ cũng bị phân hoá thành hai nhóm, một nhóm nhanh chóng đợc tổ
chức vào Đông Dơng Cộng Sản Đảng, còn một nhóm khác thì kiên trì vận
động tổ chức hợp nhất Thanh niên và Tân Việt không đợc họ đã thành lập
Đông Dơng Cộng Sản Liên Đoàn. So với Đông Dơng Cộng Sản Đảng thì
Đông Dơng Cộng Sản Liên Đoàn có cơ sở ở Vinh ít hơn.

Nh vậy đến cuối năm 1929 ở Vinh - Bến Thuỷ đã diễn ra tình trạng
song song tồn tại hai tổ chức là Đông Dơng Cộng Sản Đảng và Đông Dơng
Cộng Sản Liên Đoàn. Cả hai tổ chức này đều lấy học thuyết cứu nớc của
lãnh tụ Nguyễn ái Quốc làm chân lý cho sự nghiệp giải phóng. Công tác
tuyên truyền, dân vận lúc này đợc tiến hành trên cơ sở các cơ quan ngôn
luận nh Búa liềm, Bôsêvích, Công Hội đỏ.
Điều này cho thấy Vinh - Bến Thuỷ là một trung tâm sớm tiếp thu
học thuyết cứu nớc mới, mở đờng cho một thời kỳ mới, quyết liệt hơn, mà

13


Công - nông là lực lợng nòng cốt. Nhng một thực tế lịch sử tại Vinh - Bến
Thuỷ lúc này là sự tồn tại song song của hai tổ chức Cộng sản đã không thể
đi tới thống nhất ý kiến hợp nhất thành một tổ chức Cộng sản để thống nhất
hành động. Cả hai đều tích cực hoạt động lôi kéo,có lúc mâu thuẫn lẫn nhau
làm ảnh hởng đến sự phát triển chung của phong trào. Yêu cầu thống nhất
các tổ chức Cộng sản thành một chính Đảng vô sản đã trở nên cấp thiết hơn
bao giờ hết.
1.2.2. Cuộc biểu tình ngày 1/ 5 ở Vinh- Bến Thuỷ
Ngày 3/2/1930 Đảng Cộng sản Việt Nam ra đời trên cơ sở hợp nhất
các tổ chức Cộng sản ở Việt Nam. Đó là một bớc ngoặt lịch sử vô cùng
quan trọng trong lịch sử cách mạng Việt Nam. Nó chứng tỏ rằng giai cấp vô
sản ta đã trởng thành và đủ sức lãnh đạo cách mạng.
Tháng 3/1930 Xứ uỷ Trung Kỳ đợc thành lập, tỉnh Đảng bộ Vinh trực
tiếp chỉ đạo phong trào cách mạng ở Vinh - Bến Thuỷ. Tiếp đó việc thành
lập riêng một Thành bộ Vinh và cử đồng chí Lê Mao trực tiếp phụ trách
chính là sự nhận thức đợc tầm quan trọng của Vinh - Bến Thuỷ trong sự
nghiệp đấu tranh cách mạng dân tộc.
Về tổ chức Đảng ở Vinh - Bến Thuỷ ta thấy tháng 2/1930 Đông Dơng Cộng Sản Đảng thành lập đợc 4 chi bộ Cộng sản với 25 Đảng viên

trong đó có 13 Đảng viên là công nhân ở hai xí nghiệp lớn: Trờng Thi và
Diêm Bến Thuỷ nh: Chi bộ Trờng Thi có 11 Đảng viên, Chi bộ nhà máy
Diêm Bến Thuỷ có 2 Đảng viên đều là công nhân [24,46]. Nhng đến
khoảng tháng 6/1930 tại đây đã có 9 Chi bộ Đảng trong các nhà máy: Chi
bộ Trờng Thi 12 Đảng viên, Chi bộ tập đoàn khuân vác 18 Đảng viên, Chi
bộ nhà máy Diêm 18 Đảng viên, Chi bộ hoả xa (ga Vinh) 3 Đảng viên [6,
88]. Bên cạnh các chi bộ nhà máy, Vinh - Bến Thuỷ lúc này đã thành lập
các Chi bộ phờng nh phờng Hàng Cá, phờng Thịt Trâu. Các Chi bộ đờng
phố, Chi bộ nhà lao Vinh, Chi bộ lính Lê Dơng ngời Đức. ở nông thôn có
các Chi bộ Lộc Đa, Yên Dũng, Đức Thịnh, Yên Lu, Đức Quang, Yên Đại
các đoàn thể quần chúng đợc quan tâm phát triển nh: Công Hội đỏ, Tổ chức
Thanh niên Cộng sản Đoàn, Đội Xích vệ đỏ, Hội phụ nữ giải phóng, Nông
Hội đỏ, Sinh Hội đỏ phong trào đấu tranh của công nhân, nông dân và
quần chúng nhân dân lao động ở Vinh - Bến Thuỷ đã diễn ra liên tục và
mạnh mẽ.

14


Ngay giữa tháng 3/1930 đã nổi lên 2 cuộc bãi công và đấu tranh của
công nhân nhà máy ca Thái Hợp, nhà máy rợu Sô Va. Sang đến tháng 4
phong trào đấu tranh mạnh mẽ hơn, tiêu biểu là cuộc đấu tranh của 500
công nhân nhà máy Diêm Bến Thuỷ đòi tăng lơng, giảm giờ làm không
đánh đập công nhân[6,91]. Nhận thấy phong trào công nhân không thể
dừng tại đây nên ngày 18/4/1930 Hội nghị Xứ uỷ Trung Kỳ họp tại Vinh
quyết định cho Vinh - Bến Thuỷ tổ chức lễ kỷ niệm ngày quốc tế lao động
ngày 1/5. Mọi công việc đợc tiến hành nhanh chóng, nhng mật thám Pháp
đánh hơi đợc chủ trơng của Xứ uỷ Trung Kỳ nên chúng dùng mọi thủ đoạn,
biện pháp để đối phó. Nên việc chuẩn bị cho kỷ niệm ngày 1/5 hết sức khẩn
trơng, ráo riết.

Đêm 27/4/1930 tại nhà đồng chí Nguyễn Phúc (phố Đệ Thập) đã diễn
ra hội nghị Bí th các Chi bộ Cộng sản khu vực Vinh - Bến Thuỷ. Tại Hội
nghị đã thống nhất cho công - nông biểu tình, tuần hành đa yêu sách lên
toàn sứ Vinh. Mục tiêu đấu tranh đòi các quyền lợi nh tăng lơng, giảm giờ
làm cho các thợ thuyền, bỏ các thứ thuế vô lý: thuế thân, thuế chợ, thuế
đò
Từ ngày 29 - 30/4/1930 anh chị em công nhân đã phá dây điện thoại
cắt liên lạc của bọn thống trị. Truyền đơn đợc trải khắp nơi: nhà máy, đờng
phố, công sở, trờng học, trại lính cờ đỏ búa liềm tung bay trên nhiều đờng
phố và các vùng lân cận, các Đảng viên và Hội viên Công Hội đỏ của các
nhà máy phân công nhau đi về các khu phố, khu vực lân cận lên kế hoạch
giúp đỡ các cơ sở giúp đỡ chuẩn bị cho biểu tình.
Từ sáng 1/5/1930, Tỉnh bộ Vinh do Lê Mao phụ trách, trực tiếp chỉ
đạo đã huy động đợc 12 nghìn nông dân các làng Yên Dũng, Lộc Đa, Đức
Hậu, An Hậu kéo vào thành phố phối hợp với công nhân đòi chính quyền
thực dân thực hiện các yêu sách nh tăng lơng, giảm giờ làm, giảm su thuế
Đoàn biểu tình quần áo chỉnh tề, hoà bình và hân hoan, hát vang bài Quốc
tế ca:
Hỡi ai nô lệ trên đời,
Hỡi ai cực khổ đồng thời đứng lên!
Bất bình này chịu sao yên
Phá cho tan nát một phen cho rồi! [17,490].
Bất chấp sự ngăn chặn của bọn lính Pháp, đoàn biểu tình vẫn hùng
dũng tiến lên, kéo qua các nhà máy Trờng Thi, Bến Thuỷ phối hợp hành

15


động với công nhân. Bọn chỉ huy ra lệnh bắn đoàn biểu tình nhng binh lính
chỉ bắn lên trời, quá hoảng loạn trớc khí thế đấu tranh của quần chúng tên

giám binh Pơti và tên chủ nhà máy Diêm liền xả súng vào đoàn biểu tình
làm 6 ngời chết là 18 ngời bị thơng, hàng trăm ngời bị bắt. Máu của thợ
thuyền, máu của công nhân Vinh - Bến Thuỷ đã đỏ tơi nhuộm khắp ngã ba
đờng Bến Thuỷ. Cuộc biểu tình thị uy đã phải giải tán. Nhng thực dân Pháp
phải thừa nhận rằng cuộc biểu tình chấm dứt bằng đổ máu đã kích động sâu
sắc vào d luận quần chúng. Ngay sau đó báo Lao khổ của Xứ uỷ Trung Kỳ
(ra ngày 2/5/1930) theo gơng hy sinh của dân cày Nghệ An đã viết: anh
em, chị em không thể do dự đợc nữa, phải nhớ lấy những ngời bị tàn sát ở
Bến Thuỷ, phải theo gơng trớc mà hăng hái hy sinh để phản đối vụ bắn giết
quần chúng ở Bến Thuỷ.
Cuộc biểu tình ở Vinh - Bến Thuỷ ngày 1/5/1930 tuy bị giải tán, nhng đã giành đợc thắng lợi là biểu dơng lực lợng của thợ thuyền, dân cày, đợc binh lính hởng ứng. Lần đầu tiên trong lịch sử cách mạng xứ ta, Công Nông - Binh bắt tay nhau giữa trận tiền. Đánh dấu một thắng lợi lớn lao
không chỉ cho công nông Nghệ An mà còn cho công nông khắp nơi trong
các nớc. Cuộc biểu tình thật xứng đáng với sự suy tôn của đồng chí và đồng
bào cả nớc:
Kìa Bến Thuỷ đứng đầu dậy trớc
Nọ Thanh Chơng tiếp bớc tiến lên
Nam Đàn, Nghi Lộc, Hng Nguyên
Anh Sơn, Hà Tĩnh một phen dậy rồi
(Ninh Viết Giao, Thơ văn Xô Viết Nghệ Tĩnh)
1.2.3. Cao trào cách mạng 1930 - 1931 ở Vinh - Bến Thuỷ.
Cuộc biểu tình ngày 1/5/1930 đã mở đầu cho cơn bão tạp cách mạng
ở Nghệ An - Hà Tĩnh. Trớc hết là phong trào công nhân ở các nhà máy Vinh
- Bến Thuỷ. Ngày 10/5/1930, 500 công nhân Nhà máy Diêm đã nổi dậy bãi
công, đa yêu sách đòi yêu sách ngày làm 8 giờ, thi hành luật bảo hiểm xã
hội, chống khủng bố và đàn áp những ngời tham gia biểu tình. Tháng
6/1930, nhiều cuộc đấu tranh của công nhân đã diến ra: 300 công nhân Nhà
máy ca SIFA, 400 công nhân khuân vác Bến Thuỷ, 120 công nhân Nhà máy
Trờng Thi, 1000 công nhân Nhà máy ca Thái Hợp, tiếp đó 1000 công nhân

16



Nhà máy Diêm, điện, ca, phu kéo xe tay cùng đình công một lợt để đòi bọn
chủ phải thực hiện những yêu sách đã nêu [6, 102].
Trớc làn sóng đấu tranh của công nhân, chính quyền thực dân đã phải
ra lệnh cho các quan lại và binh lính không đợc dùng vũ khí bắn giết dân
biểu tình, tăng lơng cho thợ, đuổi những tên cai gian ác hay đánh đập thợ
thuyền.
Sang tháng 7 năm 1930, phong trào đấu tranh ở Vinh - Bến Thuỷ lại
bớc lên một nấc thang mới quyệt liệt hơn. Hàng ngàn công nhân các Nhà
máy Trờng Thi, Diêm, ca Thái Hợp, Lao Chiên, rợu Sova phối hợp cùng
biểu tình đòi chính quyền thực dân thực hiện các yêu sách đã nêu. Đặc biệt,
trong tháng này công nhân Nhà máy Diêm đã ba lần nổi dậy đấu tranh đa ra
những quyền lợi thiết thực nh lấy cai phụ nữ trông coi và soát xét chị em,
cải thiện điều kiện sinh hoạt cho ngời lao động, đuổi tên cai Chuyên gian
ác. Cuộc bãi công diễn ra quyết liệt, Tổng công hội Vinh ra Lời báo cần
kíp kêu gọi công nhân và nhân dân lao động trong tỉnh ủng hộ. Phong trào
ủng hộ dấy lên mạnh mẽ trong các nhà máy ở Vinh - Bến Thuỷ.
Ngày 14/7/1930, kỷ niệm ngày Công xã Pari, hơn 600 dân làng Yên
Dũng, Đệ Thập tập hợp ở Linh Kiên ủng hộ cách mạng Pháp, nêu yêu sách
đòi chính phủ thuộc địa giảm thuế khoá, trả lại ruộng đất cho dân cày.
Thực dân Pháp đã tăng cờng truy lùng, bắt, bắn giết, thêm nhiều đồn
bốt tháp canh mật thám để khống chế đàn áp phong trào cách mạng. Để đáp
lại thái độ của chính quyền thực dân và tay sai. Ngày 01/8/1930, các nhà
máy ở Vinh - Bến Thuỷ đều tiến hành rải truyền đơn kêu gọi hởng ứng ngày
Quốc tế chống chiến tranh. Công nhân các Nhà máy Ca, Nhà máy Diêm đã
tổ chức mít tinh phản đối chiến tranh đế quốc. Kêu gọi công nhân hãy đoàn
kết siết chặt hàng ngũ, phối hợp với nông dân và binh lính đoàn kết lại đấu
tranh chống đế quốc Pháp và Nam triều phong kiến.
Ngày 20/8/1930, hàng trăm thợ, phụ nữ và trẻ em ở Nhà máy Diêm,

quán ở các làng Yên Dũng kéo lên dinh Bang Tá thành phố để đòi thả
những công nhân là ngời nhà của mình bị bắt. Phong trào đấu tranh của
công nhân lao động Vinh - Bến Thuỷ vẫn mạnh mẽ quyết liệt nh bão táp:
21/8/1930 công nhân Nhà máy Ca Lao Chiên, 22/8/1930 công nhân Nhà
máy Trờng Thi, Nhà máy Diêm 23/8/1930 công nhân Nhà máy Diêm lại
đấu tranh, công nhân hãng SIFA đã đấu tranh và ủng hộ lẫn nhau. Cho tới
lúc này phong trào cách mạng đã phát triển cao hơn trớc về quy mô mức độ

17


với sự tham gia của công nhân, nhân dân lao động đều khắp cả nông thôn
và thành thị. Trong các cuộc bãi công chính trị có các yêu sách kinh tế và
trong các cuộc đấu tranh kinh tế có tính chất chính trị rõ rệt.
Những đợt sóng bão táp cách mạng đã đẩy chính quyền thực dân
Pháp, phong kiến tay sai vào hoang mang lúng túng, tên Saten khâm sứ
Trung kỳ đã thú nhận trong bản báo cáo gửi chính phủ Pháp ngày
15/7/1930 rằng: Lâu nay, chúng ta chỉ biết những phơng pháp hoạt động
của các Đảng cách mạng cũ. Lần này các quan lại hình nh lúng túng, bối
rối về sự tổ chức hoàn hảo của Cộng sản theo kiểu châu á. Tình thế ấy đã
đặt chúng ta vào tình trạng đôi đờng khó xử, hoặc là nghiêm trị thì không
sao tránh khỏi bị phản đối và có thể bị cô lập, hoặc là có thể có thái độ
khoan hồng thì bị d luận cho chúng ta là bất lực yếu đuổi.
Phong trào cách mạng vẫn phát triển, ngày 9/4/1930, toàn thể công
nhân Nhà máy Diêm đình công. Ngày 06/9/1930, 600 công nhân nhà máy
Vinh - Bến Thuỷ, đấu tranh của công nhân không đơn lẻ mà có sự ủng hộ
của nông dân một cách mạnh mẽ. ở ngoại thành có khoảng 20.000 nông
dân đợc huy động tổ chức mít tinh, biểu tình ủng hộ công nhân đa yêu sách
[6, 105]. Lịch sử cách mạng Việt Nam với những trang vàng có ghi nhận sự
kiện đánh dấu ngày Xô Viết Nghệ Tĩnh 12/9/1930 - một cuộc biểu tình toàn

huyện Hng Nguyên - biểu tình Thái Lão, thành uỷ Vinh đã vận động công
nhân và nhân dân lao động ở Vinh - Bến Thuỷ hởng ứng và tham gia biểu
tình nhng thực dân Pháp đã đáp máy bay ném bom xuống đoàn biểu tình,
đã ném bom triệt phá làng mạc. Thực dân Pháp đã điên cuồng chống phá,
chúng đã phải thú nhận: Trong 70 năm thống trị chúng cha bao giờ phải
đàn áp đến nh thế. Nguyễn ái Quốc trong th gửi Quốc tế Cộng sản đã ghi
rõ: Thiệt hại 625 ngời, nông dân bị máy bay ném bom và súng máy giết
chết, 8 làng bị triệt hạ, hơn 1000 chiến sĩ bị bắt giam, hàng trăm ngời bị
đem đi đày [30 ,175].
Trong phong trào đấu tranh ấy Hng Nguyên có 8.000 ngời thì trong
đó đã có 300 công nhân Vinh - Bến Thuỷ tham gia chỉ đạo. Báo chí T sản
lúc đó đã viết: Nếu máy bay chỉ đến chậm độ 15 phút thì quân bạo động
đã có thể cớp đợc cả Vinh - Bến Thuỷ.
Cuộc đàn áp dã man trong ngày 12/9/1930 là một tổn thất nặng nề
đối với phong trào công nhân Vinh - Bến Thuỷ, bắt bớ tù đày và sa thải
công nhân làm cho các nhà máy không còn đủ lực lợng đông đảo để tổ chức

18


những đợt đình công, bãi công rầm rộ nh tháng trớc. Ngày 21/9/1930, hơn
200 công nhân Nhà máy Diêm bị mất việc biểu tình trớc cổng nhà máy
phản đối hành động đuổi thợ và tội ác tàn sán quần chúng của đế quốc, t
bản. Ngày 23/9/1930, 100 công nhân Nhà máy Ca Lao Chiên đình công để
tỏ thái độ hởng ứng cuộc biểu tình Thái Lão. Ngày 25/9/1930 số công nhân
thất nghiệp trong thành phố kéo đến phá kho thóc chia cho ngời nghèo.
Tháng 10/1930, thành lập Đảng bộ Thành phố Vinh trực thuộc Xứ uỷ
Trung Kỳ. Sự kiện này khẳng định việc tăng cờng hơn nữa hoạt động của cơ
sở Đảng ở Vinh - Bến Thuỷ để bảo vệ và duy trì phong trào đấu tranh không
chỉ cho chính mình mà còn đi đầu dẫn trớc tiên phong cho nông dân trong

cuộc đấu tranh tự giải phóng mình, giải phóng dân tộc khi đã có sự soi đờng
của cơng lĩnh giải phóng dân tộc theo con đờng cách mạng vô sản.
Từ sau ngày 1/5/1930 đến đầu tháng 8 năm 1930, chỉ tính riêng làng
Yên Dũng Thợng và làng Lộc Đa đã có 7 cuộc đấu tranh biểu tình của nông
dân vì quyền lợi thiết thực nh giảm tô thuế, đòi lại ruộng đất. Các làng đều
có Nông hội đỏ. Khi chính quyền Xô Viết đợc thành lập thì Vinh - Bến
Thuỷ cũng có các làng đợc mang danh hiệu Làng Đỏ nh Làng Đỏ Yên
Dũng Thợng, Làng Đỏ Yên Dũng Hạ, Làng Đỏ Lộc Đa. Vinh - Bến Thuỷ
có Nông hội đỏ, Sinh hội đỏ, Cứu tế đỏ, thanh niên Cộng sản Đoàn và phụ
nữ giải phóng là những đoàn thể mang phẩm chất đỏ nên sau này Vinh cũng
tự hào đợc gọi là thành phố Đỏ vì thế mới có Nghệ An Đỏ.
Cuối năm 1930, đầu năm 1931, đế quốc Pháp và phong kiến Nam
triều càng tăng cờng đàn áp phong trào cách mạng ở Nghệ Tĩnh. Trong hai
năm (1930-1931), riêng Vinh - Bến Thuỷ đã có hàng trăm cán bộ Đảng viên
và quần chúng bị bắt bớ, có tới 41 ngời bị bắn chết ngay trong các cuộc
biểu tình, truy lùng và trong nhà lao. Sở mật thám Vinh còn để lại một danh
sách gồm 107 tù chính trị là những ngời sinh sống ở Vinh - Bến Thuỷ và
các xã ngoại thành. Nhà lao Vinh chật ních những tù chính trị. Chúng còn
áp dụng cả lệnh thiết quân luật ở đây. Với chính sách huỷ diệt Cộng sản của
đế quốc Pháp làm cho phong trào công nhân và Xô Viết Nghệ Tĩnh thiếu
cán bộ, Đảng viên nghiêm trọng. Những ngời con u tú của Đảng lần lợt rơi
vào tay của kẻ thù nh Lê Mao, Lê Viết Thuật rồi hy sinh anh dũng, là những
mất mát lớn lao không gì bù đắp nổi của phong trào cách mạng Vinh - Bến
Thuỷ nói riêng, Nghệ Tĩnh nói chung. Dù những khó khăn tác động từ bên
ngoài vào Đảng ta vẫn kiên trì bảo vệ thànhquả cách mạng ở thành phố

19


cũng nh ở nông thôn nhằm duy trì sự tồn tại của Xô Viết, lực lợng cán bộ

Đảng viên tuy còn rất mỏng nhng chính là sức sống mãnh liệt của Đảng
trong lòng địch:
Nhà máy Diêm còn 15 Đảng viên ,17 hội viên Công hội đỏ.
Nhà máy Trơng Thi còn 7 Đảng viên, 75 hội viên Công hội đỏ.
Yên Dũng Thợng còn 12 Đảng viên, 568 hội viên Công hội đỏ.
Lộc Đa còn 7 Đảng viên,227 hội viên Công hội đỏ.
Phong trào đấu tranh của công nhân lúc này đã chuyển hẳn về nông
thôn.Ngày11/12/1930 hơn 100 công nhân nhà máy Trờng thi,1000 công
nhân nhà máy ở Bến Thuỷ và nông dân nội thành đã tập trung ở sân bay
Lapich biểu tình kỷ niệm Công xã Quảng Châu.Ngày28/12/1930,3000 công
nhân Vinh - Bến Thuỷ và nông dân các xã ở phía Nam hai huyện Hng
Nguyên, Nghi Lộc tập trung ở đồn điền dự lễ truy điệu các chiến sỹ hy sinh
trong cuộc biểu tình 12/9 ở Hng Nguyên [12, 79-80]. Đây là buổi lễ đợc tổ
chức nghiêm trang và lớn nhất ở Vinh - Bến Thuỷ trong cao trào 19301931.
Cuộc chiến đấu ngoan cờng của Công-nông dới sự lãnh đạo của
Đảng đã làm cho thực dân Pháp phải thay Tổng đốc ba lần: Hồ Đắc Khải,
Phạm Bá Hổ, Nguyễn Khoa Kỳ đây đều là những con chó săn không làm
chủ đợc tình hình.
Sang đến năm 1931 phong trào đấu tranh của Vinh - Bến Thuỷ đã yếu
dần vì tổn thất quá nặng nề.Nhng trong thời gian ngắn từ tháng 1 đến tháng
4 năm 1931đã có tới 16 cuộc đấu tranh của công nhân nhà máy Vinh - Bến
Thuỷ cùng với nông dân nhng quy mô nhỏ hơn,thời gian ngắn hơn.Tới
tháng 6/1931 trên địa bàn Vinh - Bến Thuỷ còn 6 nhà máy và 1 cửa hiệu
buôn giữ đợc tổ chức, tổng số đảng viên ở đây là 61 ngời.
Vẫn hoạt động dới sự che chở của quần chúng nhân dân.
Phong trào đấu tranh của công nhân Vinh - Bến Thuỷ đã bị đàn áp
đẫm máu. Song từ thực tiễn đấu tranh dới sự lãnh đạo của Đảng cộng sản
trong những năm 1930-1931 Vinh - Bến Thuỷ đã chứng minh đờng lối cách
mạng mà Đảng ta nêu ra là đúng đắn, do vậy nó đã xâm nhập vào quần
chúng tạo nên một sức mạnh vật chất to lớn. Phong trào đã đạt đợc một

thắng lợi lớn là lần đầu tiên trong lịch sử cách mạng xứ ta công - nông binh
đã bắt tay nhau đi giữa trần tiền, giáng một đòn đích đáng vào chủ nghĩa đế

20


quốc và phong kiến. Giai cấp công nhân đã chứng tỏ vai trò lãnh đạo của
mình đối với phong trào đấu tranh cách mạng ở Vinh - Bến Thuỷ, Giai cấp
công nhân đã lôi kéo đoàn kết đợc nông dân, binh lính, học sinh đấu tranh
đòi những quyền lợi thiết thực của mình, từ đấu tranh kinh tế đã kết hợp với
đấu tranh chính trị và ngợc lại. Lần đầu tiên trong lịch sử công nhân thế giới
đợc chứng kiến ở một nớc thuộc địa dới sự lãnh đạo của giai cấp công nhân
đã tiến hành một cuộc diễn tập cách mạng dài nh ở Nghệ Tĩnh mà Vinh Bến Thuỷ đi đầu dậy trớc.
Phong trào cách mạng ở Vinh - Bến Thuỷ phát triển mạnh mẽ và
quyết liệt cho tới khi không thể ở đỉnh cao đợc nữa thì lắng dần chứ không
bị dập tắt nh cuộc bạo động ở Yên Bái khi bị thực dân Pháp đàn áp khủng
bố. Đấy chính là sức bền bỉ của nhân dân dới sự lãnh đạo đúng đắn, sáng
suốt của Đảng cộng sản, góp phần củng cố lòng tin của công nông cả nớc
vào sức mạnh đoàn kết đấu tranh của mình dới sự lãnh đạo của Đảng cộng
sản.
Phong trào cách mạng ở Vinh - Bến Thuỷ phát triển mạnh mẽ đến
cao trào nhng đã không lập đợc chính quyền Xô Viết nh nông dân Nam
Đàn, Thanh Chơng mà chỉ có một số Làng Đỏ Xô Viết nh Làng Đỏ Yên
Dũng, Làng Đỏ Lộc Đa Hạn chế này của phong trào cho thấy rằng Vinh Bến Thuỷ cha có sự kết hợp giữa đấu tranh chính trị với đấu tranh vũ trang
để giành chính quyền. Nhng là một khúc dạo đầu không thể thiếu đợc để
góp phần làm cho cao trào cách mạng 1930-1931 vào Xô Viết Nghệ Tĩnh
trở thành cuộc tổng diễn tập đầu tiên của cách mạng Dân tộc Dân chủ Nhân
dân ở Việt Nam.

21



Chơng 2
Phong trào cách mạng ở Vinh - Bến Thuỷ
từ 1932 đến 1944
2.1. Vinh - Bến Thuỷ đấu tranh phục hồi lực lợng
cách mạng 1932 - 1935

Từ năm 1931 trở đi phong trào cách mạng cả nớc nói chung cũng nh
Vinh - Bến Thuỷ tạm thời lắng xuống vì thực dân Pháp tiến hành cuộc
khủng bố trắng, chúng tăng cờng tuần tra, bắt bớ, tù đày. Tại nhà lao Vinh
và nhiều nhà lao khác trong tỉnh, tính đến tháng 7/1932 còn có tới 1.347 tù
nhân. Thực dân Pháp đã thay đổi sắp xếp lại các quan lại binh lính tay sai ở
thành phố cũng nh nông thôn để dễ cai trị, kiểm soát chặt chẽ hơn. Chúng
còn đánh lừa d luận bằng một số việc làm mang tính chất cải lơng nhỏ giọt:
tuyên bố ân xá một số tù chính trị, xây đập nớc Bến Thuỷ Về kinh tế với
chiêu bài chấn hng kinh tế thực dân Pháp cho mở một hiệu Hng công đại
chấn nhằm thu hút, khuây lãng những tù chính trị mới đợc tha, ra thông t
cho phép các nhà máy nhận lại và nhận thêm thợ.
Về văn hoá, giáo dục cho lập các trờng học t và cải tổ nền giáo dục
cấp tiểu học để lôi kéo, sao nhãng những tri thức mới ra tù nhằm giữ chân
và an phận họ. Thậm chí chúng còn huênh hoang: Hữu Nghệ Tĩnh bất phú,
Vô Nghệ Tĩnh bất bần. Nhng dù bom đạn, súng máy, đốt nhà, dồn binh,
tuyên truyền của chính phủ, báo chí đều bất lực, không dập tắt nổi phong
trào cách mạng của Nghệ Tĩnh. Vì thế, bọn đế quốc Pháp đã nghĩ ra một
thủ đoạn mới: tổ chức những cuộc biểu tình phản cách mạng và bắt quần
chúng tham gia Nhng ở các thôn xã có nông dân cách mạng thì khó mà tổ
chức đợc nh ở thành phố, nơi mà chúng chỉ tập hợp đợc một số ngời ngốc
nghếch mà thôi. Dù là bàn tay sắt bọc nhung nhng thực dân Pháp vẫn
không áp chế đợc phong trào cách mạng ở Vinh - Bến Thuỷ. Những ngời

Cộng sản và quần chúng vẫn một mực giữ vững lòng kiên trung với lý tởng
Cộng sản. Những Đảng viên trong tù biến nhà tù thành trờng học, bí mật
thành lập các Chi hội trong nhà tù, lu hành một số tờ báo cách mạng: Đề
lao tuần báo, Tiếng nhà pha, Tiểu thuyết Giọt máu hồng. Họ là những tấm
gơng để các tù nhân khác noi theo, tiêu biểu nh Trần Phú trớc khi qua đời
còn nhắn nhủ lại Hãy giữ vững ý chí chiến đấu.

22


Các Đảng viên, cán bộ ở ngoài vẫn kiên trì âm thầm lặng lẽ hoạt
động để gây dựng phong trào dới sự che chở của quần chúng nhân dân. Các
Đảng viên còn lợi dụng sự mị dân hay tính chất công khai hợp pháp của các
phờng hội mà tìm cách giác ngộ quần chúng và tổ chức các cuộc đấu tranh
chống lại chính quyền thực dân phong kiến nh làng Yên Dũng, Đệ
Thập.v.v..
Tại Vinh - Bến Thuỷ, công nhân và lao động cùng đứng lên đấu tranh
đòi những quyền lợi chính đáng, đòi tự do nh phong trào đấu tranh của công
nhân nhà máy Diêm đầu năm 1932. Ngày 1/5/1933 truyền đơn kỷ niệm
ngày quốc tế lao động đợc trải khắp Vinh - Bến Thuỷ. Ngày 16/7/1933 công
nhân nhà máy xe lửa Trờng Thi đình công đòi chủ phải gọi số công nhân bị
đuổi trở lại làm việc. Cuộc đấu tranh đã thắng lợi.
Đấy là dấu hiệu cho thấy phong trào đã dần phục hồi. Để đánh lạc hớng bọn địch thì các cơ sở Đảng đợc chuyển thành các Hội quần chúng nh
Chi bộ sở lục bộ thành Công hội lục bộ; Chi bộ học sinh quốc học thành
Sinh hội, Chi bộ phụ nữ đờng phố thành Hội phụ nữ vận động nhng bên
trong vẫn là những tổ chức hoạt động kiên cờng không nhân nhợng quyền
lợi về chính trị với t bản. Để tiếp tục tuyên truyền những chủ trơng của
Đảng. Ngày 25/1/1932 Khu uỷ Vinh đã cho ra đời tờ báo Sóng cách
mạng. Tháng 4/1932 đồng chí Nguyễn Xuân Linh đợc cử làm Bí th Khu
uỷ. Ngày 22/1/1933 Khu uỷ Bến Thuỷ đợc phục hồi và Khu uỷ Vinh đã

hoạt động trở lại. Các đồng chí Đảng viên kiên trung ngời thì đợc chở che
thoát đợc nanh vuốt của kẻ thù nh đồng chí Nguyễn Thức Hoè, Nguyễn
Ngọc Cửu ở Nghi Lộc, Võ Nguyên Hiến ở Diễn Châu tìm bắt mối liên lạc
với Ngô Tuân lập ra hiệu ảnh Văn Lan ở Vinh làm cơ sở hoạt động cách
mạng trong nớc và hiệu may ở Lạc Khòn (Xiêm) làm cơ sở cách mạng ở nớc ngoài. Cùng với sự giúp đỡ của Quốc tế Cộng sản thì sang năm 1934
Ban lãnh đạo Hải ngoại của Đảng đợc thành lập do Lê Hồng Phong đứng
đầu.
Đầu năm 1935 Vinh - Bến Thuỷ bớc vào nhiệm vụ mới, Chi bộ Yên
Dũng đợc tỉnh uỷ giao cho nhiệm vụ chuẩn bị tài chính, hành lý cho hai đại
biểu đi dự đại hội ở Ma Cao. Cùng đó nhân dân Vinh - Bến Thuỷ và các
làng lân cận: Đức Thịnh, Lộc Đa cũng bí mật gom góp lơng thực tài chính
cho đoàn. Ngày 10/2/1935 bến sông Cửa Tiền bí mật tiễn các đồng chí Ngô
Tuân, Võ Nguyên Hiến để rồi họ theo con đờng xuyên sơn sang Thái Lan

23


mà lên Ma Cao (Trung Quốc), dự Đại hội đại biểu lần thứ nhất của Đảng
Cộng sản Đông Dơng (từ ngày 27 - 31/3/1935).
Cho tới lúc này dới sự lãnh đạo của Đảng bộ thành phố phong trào
cách mạng ở Vinh - Bến Thuỷ đã trải qua chặng đờng đầy máu lửa do sự
khủng bố trắng tàn khốc của đế quốc Pháp mà vợt lên để sang một thời kỳ
mới quyết liệt hơn, gian khổ hơn nhng tất thắng.
2.2. Vinh - Bến Thuỷ trong cuộc vận động dân chủ 1936-1939

2.2.1. Phong trào Đông Dơng Đại hội và đón Gôda tại Vinh - Bến
Thuỷ
Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ nhất đợc tiến hành tại Ma Cao (Trung
Quốc) từ ngày 27-31/3/1935. Đảng cộng sản Đông Dơng vẫn tồn tại và lãnh
đạo cách mạng. Đến tháng 7/1935 Vinh - Bến Thuỷ đã nhận đợc Nghị

quyết của Đại hội, Nghị quyết kêu gọi các cơ sở Đảng mới phục hồi hãy
thống nhất một cơng lĩnh và hành động để Đảng đợc phục hồi và tăng cờng
cả về tổ chức lẫn t tởng.
Cuộc khủng hoảng kinh tế thế giới 1929-1933 đã đem lại hậu quả vô
cùng nghiêm trọng. Chủ nghĩa phát xít đã ra đời và lò lửa chiến tranh đã
xuất hiện ở châu Âu, châu á, hoà bình thế giới bị đe doạ nghiêm trọng. Trớc tình hình trên Quốc tế Cộng sản đã triệu tập Đại hội lần thứ VII (tại
Maxcơva). Đảng Cộng sản Việt Nam với đoàn đại biểu do đồng chí Lê
Hồng Phong dẫn đầu sang tham dự, tại Đại hội này Lê Hồng Phong đợc bầu
vào Ban chấp hành Quốc tế Cộng sản. Đại hội đã xác định kẻ thù chính và
nhiệm vụ cụ thể đó chính là chống chủ nghĩa phát xít, chống chiến tranh,
giành dân chủ hoà bình. Muốn hoàn thành nhiệm vụ thì phải thành lập mặt
trận nhân dân rộng rãi với các giai cấp, tầng lớp khác.
Trong khi đó tại Pháp (6/1936) chính phủ do Leong Blum (ngời của
Đảng cộng sản Pháp) lên nắm chính quyền. Với chủ trơng nới rộng quyền
lợi dân chủ ở Việt Nam nh ân xá chính trị phạm, lập Uỷ ban điều tra tình
hình thuộc địa, thực hiện những cải cách xã hội, đây là điều kiện thuận lợi
cho nhân dân ta.
ở trong nớc do ảnh hởng của khủng hoảng kinh tế 1929-1933, đời
sống của các tầng lớp nhân dân hết sức khó khăn, nông dân mất ruộng đất,
công nhân mất việc tiếp tục tăng. Yêu cầu của nhân dân ta lúc này là tự do
dân chủ và cải thiện đời sống. Đảng ta nói chung và Đảng bộ Vinh - Bến

24


Thuỷ nói riêng phải nắm lấy yêu cầu này để lãnh đạo nhân dân bớc vào thời
kỳ đấu tranh mới.
Ngày 26/7/1936, Ban chấp hành Trung ơng Đảng hội Hội nghị tại
Thợng Hải (Trung Quốc) dới sự chủ trì của đồng chí Lê Hồng Phong đã
quyết định tạm gác khẩu hiệu độc lập và ruộng đất để tập trung chống chế

độ phản động thuộc địa, chống phát xít, chống chiến tranh đòi tự do cơm
áo, hoà bình. Muốn thế phải tập hợp rộng rãi quảng đại nhân dân từ thành
thị đến thôn quê, từ dân tộc tiên tiến cho đến các bộ lạc hậu tiến, từ phần tử
có giác ngộ cho đến những lớp dân chúng mấy lâu còn yên tĩnh rụt rè nay
cùng tham gia mặt trận thống nhất.
Tại Vinh- Bến Thuỷ sau khi thành lập Thành uỷ Vinh cuối năm 1935,
các chi bộ ở nhà máy xí nghiệp và các chi bộ đờng phố đã bí mật lãnh đạo
phong trào cách mạng. Trớc hết là phong trào Đông Dơng Đại hội đợc tổ
chức tại Vinh.Thực dân Pháp nắm đợc tầm quan trọng của phong trào đối
với cách mạng Việt Nam nên đã tìm mọi cách cản trở, phá hoại. Chúng đã
đứng ra sai Trần Bá Vinh cùng các nhà t bản cho triệu tập một cuộc họp
mang danh nghĩa Đông Dơng Đại hội nhng nội dung, mục đích của chúng
là chống lại những nguyện vọng của quần chúng nhân dân. Thành uỷ Vinh
và Tỉnh uỷ Nghệ An đã có những biện pháp khôn khéo để đập tan âm mu
của chúng. Đông Dơng Đại hội đợc tiến hành tại hội trờng Quảng Tri ngày
20/9/1936, là một cuộc đấu tranh giữa t tởng dân chủ, dân sinh, hoà bình do
Đảng ta khởi xớng và ý đồ chống phá của bọn tay sai bán nớc. Với uy tín
lớn của mình cuối cùng Đảng đã nắm hoàn toàn quyền chủ động điều hành
Đại hội và tiến hành phổ biến nội dung đấu tranh đòi quyền, tự do dân
chủ,phản đối chủ nghĩa phát xít, đói cơm áo, hoà binh cho quần chúng. Qua
phong trào này cho thấy, ngay sau khi khôi phục Đảng đã nhanh chóng nắm
lấy phong trào để lãnh đạo phong trào, phát triển phong trào. Đảng kiên
quyết đấu tranh đến cùng chống những hành động của các phần tử cơ hội,
do dự tìm cách ngăn cản việc bầu cử các Đại biểu Đại hội theo nguyên tắc
dân chủ.
Phong trào lan rộng khắp các nhà máy ở Vinh - Bến Thuỷ, nhất là
Nhà máy Trờng Thi. Tháng 2/1937, Uỷ ban hành động Nhà máy Trờng Thi
đa đơn lên Công sứ Nghệ An xin phép đợc tổ chức Đông Dơng Đại hội.
Công sứ Nghệ An cho phép công nhân chỉ đợc cử Đại biểu đến họp tại nhà
bang tá thành phố. Nhng Uỷ ban hành động của nhà máy đã vận động gần


25