Chương 2
Hệ thống pháp luật châu âu lục địa

(The Romano-Germanic Civil Law System)


Lưu ý trước khi nghiên cứu các hệ
thống pháp luật

Hãy tách bản thân ra khỏi môi trường pháp lý ở
quốc gia nơi đang sinh sống
Khách quan trong mục tiêu và định hướng
nghiên cứu, những định kiến về văn hóa hay
chính trị phải dẹp bỏ ra khỏi đầu óc
So sánh không nhằm phê phán hay bốc thơm
Hãy rộng mở đón nhận những tư duy, quan
điểm mới, dù đôi khi có vẻ kỳ quặc


Tổng quan civil law
Civil law

Xuất hiện ở các nước Châu
Âu lục địa trên cơ sở các
truyền thống pháp luật La
mã, pháp luật quy tắc và
pháp luật tập quán địa
phương.

Continental law

Việc xác lập quy tắc hành vi là
điều quan trọng đầu tiên,

Phân chia luật công và luật
tư, luật tư được xem trọng
hơn


Lịch sử hình thành
Justinian và Bộ Dân
Luật La Mã (Corpus
Juris Civilis)
Triều đại Justinian từ
483-565 AC


Vương triều Justinian- Đế quốc Bizantine


Lịch sử hình thành
- Năm 528 Justinian I thành lập Hội
đồng biên soạn bộ luật mới nhằm
tập hợp hóa các VBPL tản mác
trước đó
- Năm 529 Bộ luật Justinian chứa
đựng các luật của hoàng đế La Mã
từ thế kỷ 1 đến thế kỷ 6 đã được
công bố.
- Đến cuối thế kỷ 3, quá trình xây
dựng hệ thống Luật La Mã về cơ

bản đã hoàn tất, các chế định và
quy phạm nhằm củng cố và bảo vệ
chế độ sở hữu của chủ nô đã hình
thành.

“Uy nghiêm quang
vinh của Hoàng đế
không những dựa vào
vũ khí mà cần phải
dùng pháp luật để
củng cố, bất luận thời
chiến hay thời bình
đều có thể dùng luật
để cai trị quốc gia”
Trang 1, Institutiones


Lịch sử hình thành
- Vào thế kỷ thứ 11 và 12, khi tìm được
nguyên văn Bộ Dân luật Corpus Juris
Civilis, các học giả bắt đầu nghiên cứu và
giải thích, hiện đại hóa những nội dung luật
cũ cho phù hợp với tình hình xã hội thời đó
- Các nhà luật học của các nước Châu Âu đã
trở về nước của họ, gieo rắc tư tưởng và nội
dung của Dân Luật La Mã. Họ mở trường
luật; họ làm luật sư cho giáo hội, cho các
vua chúa. Những Bộ Dân Luật của nước họ
xây dựng trên nền tảng chung là luật La
Mã.


“Công
pháp liên
quan đến
chính thể
của đế quốc
La Mã, tư
pháp liên
quan đến
lợi ích cá
nhân”


Lịch sử hình thành
- Vào thời Phục hưng, nên kinh
tế Châu Âu cũng bắt đầu phát
triển sau một thời gian dài trì
trệ. các thương gia đã tự điều
chỉnh hoạt động kinh doanh
theo tập quán của họ, lập ra
tòa án riêng (gọi là toà chân
đất - pepoudrous court) để xét
xử việc kinh doanh giữa họ
với nhau theo tiêu chuẩn thực
tế và công bằng.

Người ta đã dùng
thuật ngữ Jus
Common (là luật
chung) để chỉ luật

của nước Châu
Âu vì cùng có
chung nền tảng là
luật La Mã, giáo
luật, cùng các lời
giải thích, bình
luận của các
chuyên gia luật
La Mã.


Lịch sử hình thành
- Đến thế kỷ 16 và
17, trung tâm của
luật học châu Âu
được chuyển đến
Pháp và Hà Lan.
- Hai bộ luật quốc
gia có giá trị của
thời này là Bộ
Dân Luật Pháp
năm 1804 và Bộ
Dân Luật Đức
năm 1896 .


Sinh viên thuyết trình
Đề tài:
Bộ Luật 12 bảng La Mã:
Hoàn cảnh ra đời và các

nội dung trọng yếu


Civil law và những điểm tinh túy
- Chia thành luật công và luật tư
- Tập quán, án lệ không được thừa nhận chính
thức.
- Về nguyên tắc chỉ có luật do cơ quan có thẩm
quyền thay mặt cho nhân dân, cho quyền lực nhà
nước ban hành mới có giá trị là nguyên tắc cơ
bản.
- Phát triển hệ thống toà án với 2 cấp xét xử: sơ
thẩm, phúc thẩm và tối cao
- Thẩm phán độc lập, là các luật gia chuyên
nghiệp, hành nghề thẩm phán suốt đời.


Cấu trúc hệ thống
LUẬT CÔNG

LUẬT TƯ


Cấu trúc hệ thống
LUẬT CÔNG
Luật công bao gồm các ngành luật và chế định pháp luật điều
chỉnh các quan hệ phát sinh giữa các cơ quan nhà nước với nhau
và với cá nhân nhằm hướng tới việc thiết lập và bảo vệ lợi ích công.
hướng tới là lợi ích công
Một bên chủ thể tham gia quan hệ pháp luật phải là chủ thể được

sử dụng quyền lực nhà nước
Phương pháp điều chỉnh được sử dụng là phương pháp mệnh lệnh
đơn phương.
Các tranh chấp phát sinh được xem xét tại hệ thống cơ quan tài
phán công.


Cấu trúc hệ thống
LUẬT TƯ
Bao gồm các ngành luật, chế định pháp luật điều chỉnh các
quan hệ phát sinh giữa cá nhân với nhau và với pháp nhân
Hướng tới lợi ích của chính các chủ thể tham gia vào quan hệ
(lợi ích tư). Lợi ích này gắn liền với các chủ thể tham gia vào
chính quan hệ đó.
Phương pháp điều chỉnh được sử dụng trong luật tư là phương
pháp tự định đoạt, được đặc trưng bằng sự thoả thuận ý chí
giữa các chủ thể tham gia vào quan hệ.
Các tranh chấp phát sinh trong lĩnh vực này được xem xét tại
hệ thống cơ quan tài phán tư.


Cấu trúc hệ thống
Luôn có sự giao
thao giữa luật
công và luật tư, vì
vậy sự phân biệt
chỉ mang tính
chất tương đối
Hãy liên hệ với hệ
thống pháp luật

VN


Hình thức pháp luật
1. ĐẠO LUẬT (LUẬT THÀNH VĂN)
Được coi là loại nguồn chiếm vị trí quan trọng, trung
tâm so với các loại nguồn khác.
Ở tất cả các quốc gia đều có Hiến pháp thành văn, Hiến
pháp giữ vị trí số một trong hệ thống văn bản quy phạm
pháp luật.
Sau Hiến pháp là đến các văn bản luật do Nghị viện ban
hành.
Vị trí sau đó là các văn bản dưới luật (Reglement) do cơ
quan hành pháp ban hành. .


Hình thức pháp luật
Décret – tạm dịch là
nghị định
Ordonnance – tạm
dịch là Pháp lệnh .
Décision – tạm dịch là
Quyết định
Arrêté – tạm dịch là
Thông tư
Circulaire là một loại
Chỉ thị


Hình thức pháp luật

Việc sử dụng luật thành văn làm nguồn chính cho
thấy đặc điểm tư duy pháp lí của Civil law: đó là
chủ nghĩa duy lí (rationalism) hay tư duy theo lối
diễn dịch,
Nó dẫn tới hệ quả quan trọng là làm thành một hệ
thống pháp luật đóng, kém linh động, giới hạn các
thẩm phán trong việc áp dụng các văn bản pháp
luật có sẵn, từ đó dẫn đến sự ỷ lại, bị động và kém
sáng tạo trong hoạt động xét xử.


Hình thức pháp luật
Vai trò của quy phạm pháp luật
Do các cơ quan nhà nước có thẩm quyền ban hành
Vai trò của Thẩm phán chỉ là người áp dụng pháp luật
Phán quyết của tòa không được thừa nhận là tiền lệ pháp
Hầu hết các quy phạm phải mang tính khái quát nhất,
chung nhất và phổ biến nhất .


Hình thức pháp luật
2. TẬP QUÁN PHÁP
Tập quán pháp là những tập quán được Nhà nước
thừa nhận có giá trị pháp lý, trở thành những quy tắc
xử sự chung và được Nhà nước đảm bảo thực hiện
Là loại nguồn bổ sung cho đạo luật
Được quy định trong luật, hoặc mang tính độc lập với
đạo luật



Hình thức pháp luật
Nhận diện tập quán pháp trong BLDS2005
Khoản 1 Điều 126 BLDS năm 2005, khi giao dịch dân sự
có thể hiểu theo nhiều nghĩa khác nhau thì việc giải thích
giao dịch đó được thực hiện theo thứ tự:
a) Theo ý muốn đích thực của các bên khi xác lập giao dịch;
b) Theo nghĩa phù hợp với mục đích của giao dịch;
c) Theo tập quán nơi giao dịch được xác lập.


Hình thức pháp luật
Pháp luật Cộng hòa Pháp quy định các loại tập quán pháp
sau đây
Tập quán secundum legem: nghĩa là quy phạm tập
quán sẽ được áp dụng theo sự dẫn chiếu của nhà lập
pháp.
Tập quán praeter legem: nghĩa là quy phạm tập quán
sẽ được áp dụng đương nhiên, không phải trên cơ sở
sự dẫn chiếu của nhà lập pháp
Tập quán contra legem: nghĩa là việc áp dụng tập
quán có nội dung trái với luật.


Hình thức pháp luật
3. THỰC TIỄN XÉT XỬ
“Án lệ phúc thẩm”. Tòa án phúc thẩm là cấp xét xử
cao nhất. Do đó, về thực chất nhiều quyết định,
nguyên tắc của cấp tòa án này đưa ra có thể được các
tòa án khác tiếp nhận khi ógiải quyết những vụ việc
tương tự với tư cách là án lệ thực tế.

Trước đây không được coi là nguồn của pháp luật
Trong xu hướng hội nhập, dòng civil law ngày càng
coi trọng case-law


Hình thức pháp luật
3. THỰC TIỄN XÉT XỬ
Từ thế kỷ XIX khi cơ chế bảo hiến ra đời, đã tồn tại các tòa
bảo hiến. Các phán quyết của các tòa bảo hiến có tính chất
ràng buộc với các tòa án cấp dưới
Tạo ra một thực tiễn: Các tòa án cấp dưới trong quá trình xét
xử rất hay quy chiếu đến các phán quyết của tòa án cấp trên
Tại Đức, án lệ được chính thức thừa nhận: Trong trường
hợp luật thành văn quy định không rõ, hay không có quy
định, thì tòa án có quyền linh động đưa ra các nguyên tắc
giải quyết, và nếu đáp ứng được một số điều kiện nhất định,
các nguyên tắc đó có thể được xem như pháp luật.


Case-law trong civil law
Xu hướng hội
nhập, các dòng
họ pháp luật
xích lại gần
nhau và ảnh
hưởng lẫn nhau
Ở Việt Nam có
thừa nhận case
law không?