VI N Y H C DÂN T C TH

NG H I

380 BÀI THU C ÔNG Y HI U NGHI M
Ng

i d ch:

-L

ng y Ngô Xuân Thi u

- H i Ng c
- Lâm Huy Nhu n
K thu t vi tính: - Bs. Lê Trung Tú
NHÀ XU T B N THANH HÓA - 1990
Tham kh o 2 cu n t

ng t sau:

Ng i d ch: Lê V n S u
(Hoàn thành n m 1987)

S TAY PH
NG T
LÂM SÀNG ÔNG Y
B n d ch t :
Trung-Y Ph

ng T Lâm Sàng Th Sách

c a:

Th

ng H i Trung-Y H c Vi n và T Nghiên C u Lý Lu n Trung-Y biên so n
Nhà xu t b n Th

ng H i Nhân Dân – 1973

(Dùng trong gia đình và b n bè thân thi t - Không ph bi n r ng rãi)

VI N Y H C DÂN T C TH

NG H I

399 BÀI THU C ÔNG Y HI U NGHI M
Ng

i d ch:

-L

ng y Ngô Xuân Thi u

- H i Ng c
- Lâm Huy Nhu n
NHÀ XU T B N V N HÓA THÔNG TIN - 2001


M cl c

L I GI I THI U ............................................................................................................................................... 3
Ch ng 1................................................................................................................................................................. 4
KI N TH C C B N V CÁC BÀI THU C ÔNG Y ................................................................................ 4
Ch ng 2................................................................................................................................................................. 9
THU C GI I BI U........................................................................................................................................... 9
Ch ng 3............................................................................................................................................................... 17
THU C THANH NHI T................................................................................................................................. 17
Ch ng 4............................................................................................................................................................... 36
THU C T H ............................................................................................................................................... 36
Ch ng 5............................................................................................................................................................... 48
THU C HÒA................................................................................................................................................... 48
Ch ng 6............................................................................................................................................................... 53
THU C ÔN...................................................................................................................................................... 53
Ch ng 7............................................................................................................................................................... 58
THU C TIÊU .................................................................................................................................................. 58
Ch ng 8............................................................................................................................................................... 65
THU C B ÍCH .............................................................................................................................................. 65
Ch ng 9............................................................................................................................................................... 83
THU C LÝ KHÍ .............................................................................................................................................. 83
Ch ng 10 ............................................................................................................................................................. 88
THU C NG NG NÔN GIÁNG NGH CH ..................................................................................................... 88
Ch ng 11 ............................................................................................................................................................. 93
THU C CH TH NG...................................................................................................................................... 93
Ch ng 12 ........................................................................................................................................................... 101
THU C HO T HUY T................................................................................................................................ 101
Ch ng 13 ........................................................................................................................................................... 110
THU C CH HUY T .................................................................................................................................... 110
Ch ng 14 ........................................................................................................................................................... 115
THU C CH KHÁI, NH SUY N VÀ HÓA ÀM ................................................................................... 115
Ch ng 15 ........................................................................................................................................................... 130

THU C HÓA TH P VÀ L I TH Y ........................................................................................................... 130
Ch ng 16 ........................................................................................................................................................... 139
THU C KH PHONG TH P....................................................................................................................... 139
Ch ng 17 ........................................................................................................................................................... 145
TR NG
C T ............................................................................................................................................ 145
Ch ng 18 ........................................................................................................................................................... 149
THU C KHU TRÙNG .................................................................................................................................. 149
Ch ng 19 ........................................................................................................................................................... 153
THU C KHAI KHI U .................................................................................................................................. 153
Ch ng 20 ........................................................................................................................................................... 160
THU C TR N KINH.................................................................................................................................... 160
Ch ng 21 ........................................................................................................................................................... 164
THU C TR NG TR N AN TH N ............................................................................................................. 164
Ch ng 22 ........................................................................................................................................................... 170
THU C C SÁP............................................................................................................................................ 170
Ch ng 23 ........................................................................................................................................................... 177
THU C TR UNG D NG ......................................................................................................................... 177
Ch ng 24 ........................................................................................................................................................... 185
NGO I D NG PH NG T ....................................................................................................................... 185

© text:

2


L I GI I THI U

Cu n sách 380 bài thu c
nghiên c u y h c Dân t c Th

không
còn h

ông y hi u nghi m này là m t tài li u do Vi n
ng H i (Trung Qu c) biên so n r t công phu, nó

n thu n gi i thi u nh ng bài thu c hay, mà theo t ng ch

ng m c nó

ng d n vi c phân chia các lo i b nh, cách ch a b nh, cách dùng ph

thu c cho phù h p. D

c tính, công n ng t ng v thu c, ph

cách ghép v , gia gi m,
ch n l c rút ra t
th ”, “Th

ng thu c c ng nh

c phân tích t m . Nh ng bài thu c nêu ta

nh ng cu n sách th n d

ng hàn lu n”, “Hoà t c c ph

c c


truy n nh

ây

c

“C nh Nh c toàn

ng”... K t h p v i nh ng ph

hi u nghi m cho các b nh vi n y h c dân t c Th

ng

ng th c

ng H i, Thiên tân, Nam Kinh

trong quá trình th c nghi m lâm sàng c u thành.
ây là m t tài li u v a có tính lý lu n v a h
ph
l

ng thu c c

truy n v i nghi m ph

ng

ng d n th c hành, v a k t h p


i u tr hi n t i. Nó có ích cho các

ng y tham kh o ch a b nh và c ng r t có ích cho nh ng ng

c u v y h c dân t c và nh ng ng

i tìm hi u nghiên

i mu n t ch a b nh cho mình.

Xin trân tr ng gi i thi u cùng b n

c.

NHÀ XU T B N THANH HÓA

© text:
© K thu t vi tính: Bs. Lê Trung Tú

HÀ N I 2012

© text:

3


KI N TH C C

Ch


ng 1: Ki n th c c b n v các bài thu c đông y

Ch

ng 1

B N V CÁC BÀI THU C ÔNG Y

I. CÁCH C U T O M T BÀI THU C
Ta l y m t v thu c ho c nhi u v thu c bào ch theo m t ph
b nh nào đó thì thu c đó g i là m t bài thu c.

ng pháp nh t đ nh đ ch a m t

Có bài thu c ch có m t v , ng i x a đã t ng dùng nh cao T bà di p, cao Tang chi, cao Kim
anh t , thu c s c
c sâm thang ho c nh thu c viên Hoàng liên, Diên h sách, thanh nhi t tiêu viêm
(ch m t v B công anh ch thành) ho c là thu c tiêm B n lam c n, ho c thu c l u truy n trong dân
gian nh v mã x nghi n (rau sam) ch a đau b ng đi t , ng tinh th o ch a b nh ng ph i, xú ngô
đ ng ch a huy t áp cao v.v… Bài thu c m t v có đ c đi m ch y u là chuyên ch a m t b nh, ngu n
thu c t i ch , nhân dân lao đ ng d h c bi t và s d ng, d nghiên c u tính n ng tác d ng và hi u qu
c a v thu c đó, là c s hình thành các bài thu c có nhi u v .
Có bài thu c nhi u v . T x a đ n nay dùng thu c đ ch a b nh đ u b t đ u t m t v thu c. n
khi th y ch dùng m t v đ ch a b nh không đ hi u nghi m m i d n d n dùng hai v ho c nhi u v
ph i h p l i, cùng dùng hai v thu c m t lúc có th b sung h n ch c a v thu c kia (nh cùng dùng
Ngô thù v i Hoàng liên), kh đ c ch t đ c c a v thu c (nh cùng dùng Sinh kh ng v i Bán h ),
làm d u ch t m nh c a thu c (nh cùng dùng i táo v i ình l ch) ho c ph i h p phát huy hi u qu
l n h n (nh cùng dùng Can kh ng v i Ph t , qua vi c ghép v (ph i ng ) nh v y tác d ng c a nó
không gi ng nh dùng m t v thu c riêng l . Qua th c t ch a b nh nhi u n m do kinh nghi m tích

l y đ c mà hình thành các bài thu c. N m v ng nguyên t c ghép v thu c thì s d ng thu c t t h n
h p v i các ch ng b nh ph c t p nâng cao đ c k t qu đi u tr . ó là đ c đi m c a y d c h c
Trung Qu c, ch a b nh theo phép bi n ch ng. Nh ng bài thu c hi u nghi m do ng i x a đ l i r t là
quý báu c n đ c khai thác, phát huy và nâng cao lên.

1. Nguyên t c t o thành bài thu c:
Bài thu c đông y đ

c t o thành b i 3 thành ph n:

1.1. V thu c ch :
C n c b nh tình ch n m t, hai v thu c ch y u làm nòng c t ch a b nh, đó là thành ph n ch
y u. Nh bài Tam th a khí thang l y i hoàng làm v thu c ch t c là xác đ nh cách ch a công h
th c nhi t v tràng.
1.2. V thu c phù tr :
C n c đ c đi m c a b nh, cân nh c ch n v thu c ch r i l i ch n nh ng v thu c khác ghép vào
đ v thu c ch phát huy đ c tác d ng c n thi t đ đi u tr càng sát h p v i b nh tình. Nh bài Ma
hoàng thang l y Qu chi làm v phù tr cho Ma hoàng đ t ng thêm tác d ng tân ôn gi i bi u; bài X
can Ma hoàng thang l y X can làm v phù tr đ gi m tác d ng tân ôn hòa gi i bi u c a Ma hoàng
mà t ng thêm công hi u tuyên ph bình suy n.
1.3. V thu c gia thêm theo b nh:
T c là theo b nh th y u c a b nh nhân mà cho thêm v thu c vào nh ho thêm H nh nhân, tiêu
hóa không t t thêm L c th n khúc, M ch nha.
i u c n nói thêm là: V thu c ch và v thu c phù tr trong bài thu c không h n ch m t hay hai
v , r t nhi u bài có đ n hai, ba v t o thành. Nh ng lúc có v thu c ch ho c v thu c phù tr có t hai
v tr lên, có th x y ra hai tình hu ng!
M t là sau khi ghép v r i có th t ng c ng h n ch ho c c i bi n tác d ng c a v thu c ch ho c
v thu c phù tr nh Ngân hoa cùng dùng v i Liên ki u trong bài: Ngân ki u tán thì tác d ng thanh
nhi t s đ c t ng lên, vì hai v đó d c tính t ng t nh nhau; Ma hoàng cùng dùng v i Th ch cao
trong bài Ma h ch th ch cam thang là đ h n ch nhau v Ma hoàng thì tân ôn còn Th ch cao thì tân

© text:

4


Ch

ng 1: Ki n th c c b n v các bài thu c đông y

hàn, khí v t ng ph n đ t o thành bài thu c khai ph thanh nhi t, Qu chi và B ch th c trong bài
Qu chi thang là v thu c ch nh ng khí v t ng ph n c t đ đi u hòa dinh v : Tình hu ng khác là
ng d ng k t h p m t lúc hai cách ch a b nh nh bài i th a khí thang l y H u phác, Ch th c ghép
v
i hoàng là ng d ng k t h p m t lúc hai cách ch a công h và hành khí, phá khí, tác d ng c a nó
càng m nh h n. Nh bài Hoàng long thang l y Nhân sâm,
ng quy đ ích khí d ng huy t ph i v
v i i hoàng đ công h , đó là k t h p ng d ng gi a công và b , tr thành bài thu c v a công v a
b . C ng có th g i v thu c nói trên là “s d c”, t c là ch n v thu c nào đó có tác d ng đ n m t
ph t ng, kinh l c nào đ y, d n thu c đ n th ng n i b đau nh Ki t cánh d n thu c đi lên, Ng u t t
d n thu c đi xu ng. C ng có v thu c có tác d ng đi u hòa gi a các v thu c nh th ng dùng Cam
th o trong nhi u bài thu c nh ng không ph i bài nào c ng dùng nó.
Tóm l i, nguyên t c t o thành bài thu c là m t b ph n trong phép ch a b nh bi n ch ng c a
đông y, là cách v n d ng c th c a “Lý, phép, ph ng, d c”. Ch có ch n đoán chính xác, phân bi t
rõ b nh tình n ng nh , th c p, b nh nào chính ph quy t đ nh nguyên t c đi u tr , ch n đúng v thu c
ch , v thu c phù tr có m c đích thì m i t o nên m t bài thu c hi u nghi m.

2. Nguyên t c ghép v thu c:
Bài thu c đ c t o nên là do vi c ghép các v thu c l i v i nhau. Dùng m t v ho c nhi u v ph i
h p v i nhau ph i tuân theo ph ng pháp ch n v thu c. Do vi c ghép v thu c khác nhau mà t o nên
tác d ng khác nhau nh Qu chi ghép v i Ma hoàng thì ra m hôi nh ng ghép v i Th c d c thì

ng ng ra m hôi. Qua vi c ghép v thu c, có cái t ng thêm hi u l c c a thu c nh
i hoàng ghép v i
Mang tiêu thì tác d ng t h càng m nh, có cái có th gi m b t tính n ng c a thu c nh Ph t dùng
chung v i a hoàng thì a hoàng h âm, c th gi m b t tính tân nhi t c ng tác và suy âm c a Ph
t ; có v thu c có th khiên ch đ c tính c a v thu c khác đ gi m b t tác d ng ph , nh Bán h ph i
h p v i Sinh kh ng thì Sinh kh ng khiên ch ch t đ c c a Bán h đ nó có th phát huy đ c tác
d ng ng ng nôn kh đ m.
C n ph i nêu rõ, cách t o bài thu c và ghép v thu c không ph i bài nào c ng ch t ch , hoàn
ch nh mà ph i nhìn m t cách t ng h p toàn di n đ đánh giá tác d ng m i bài thu c, có bài t o nên tác
d ng h p đ ng, t p trung nh 4 v trong bài Hoàng liên gi i đ c thang đ u là v thanh nhi t t h a, 8
v trong bài Bát chính tán đ u là v thanh nhi t thông lâm; có bài t o thành tác d ng ng c l i nh
cùng dùng Qu chi và Th c d c trong bài Qu chi thang; có bài cùng dùng v hàn nhi t (nh bài T
kim hoàn), cùng ch a b t (nh Hoàng long thang), bi u lý đ ng tr (nh bài Phòng phong thông kinh
tán) v.v…, đ u là do b nh tình ph c t p mà đ nh cách ch a thích h p; có bài thu c d ng chi u c
toàn di n nh bài đi u hòa khí huy t và b ích khí huy t trong thân th b nh nhân.
nh l ng m i v thu c trong thang nhi u ít, ch y u do b nh tình mà đ nh, n u b nh đ n gi n
ho c cách ch a c n chuyên m t th i gian, thì l ng thu c c n ít nh ng tinh; n u b nh ph c t p c n có
hai cách ch a ph i h p thì v thu c t t nhiên ph i nhi u lên. N u quá nhi u v trong m t thang, có 1
lúc nó s khiên ch nhau, nh h ng nhau, c n ph i chú ý, cho nên khi b c thu c c n chú ý tr ng
đi m, l i ph i chi u c th a đáng toàn di n, sao cho “nhi u mà không t p, ít mà tinh chuyên”.
nh l ng m i v thu c trong m t bài thu c thông th ng đ nh l ng v thu c ch nhi u h n các
v khác, thu c ph n tá (t c là d c tính ph n l i v i v thu c ch , thu c phù tr khiên ch v thu c
ch ) thu c đi u hòa thu c d n kinh thì đ nh l ng th ng ít h n các v th ng dùng nh ng ph i xem
tình hình c th c a b nh và thu c mà đ nh. Nh bài T kim hoàn thì Hoàng liên là thu c ch , Ngô thù
là thu c ph n tá (c ng có th g i là thu c d n kinh) thì t l c a 2 v thu c là 6/1. Bài i ti u th a khí
thang đ u l y H u phác, Ch th c là thu c phù tr , nh ng do b nh tình khác nhau nên đ nh l ng H u
phác, Ch th c trong bài Th a khí thang nhi u h n g p đôi m c th ng dùng. Do v y, đ nh l ng v
thu c không ch phân bi t v thu c ch và thu c phù tr mà còn c n c b nh tình mà gia gi m.

II. GIA GI M BI N HÓA BÀI THU C

M t bài thu c dù là t x a hay ngày nay m i t o nên đ u có nguyên t c và ph m vi nh t đ nh vì
v y không th d p khuôn c ng nh c, lúc ch n đoán xem b nh c n c n c vào th ch t kh e y u c a
b nh nhân, tu i nhi u hay ít, xem xét ch t l ng v thu c mà v n d ng gia gi m thích đáng và linh
ho t.
© text:

5


Ch

ng 1: Ki n th c c b n v các bài thu c đông y

1. Gia gi m bi n hóa v thu c:
M t bài thu c do v thu c gia gi m mà bi n đ i công d ng và ph m vi thích ng. Ví nh bài Qu
chi thang v n là bài gi i c , đi u hòa dinh v thích h p ch a bi u ch ng ngo i c m, đ m hôi s gió
mà s t không rõ r t, gi s m c b nh y l i thêm th khò khè thì thêm H nh nhân, H u phác s ch a
khó th , n u nh s t nóng bi u hi n rõ thì thêm Hoàng c m s có tác d ng thoái nhi t. ó là tr ng
h p ch ch ng không bi n mà có thêm ch ng ph thì gia gi m bi n hóa nh v y. L i ví nh Ma
hoàng thang v n là bài tân ôn phát hãn n u nh bi u hàn không n ng mà ho nhi u b Qu chi đi, tr
thành bài ch khái bình suy n. Tuy ch gi m đi m t v nh ng tác d ng ch a b nh đã khác nhau.

2. Thay đ i cách ghép v thu c:
Sau khi thay đ i cách ghép các v thu c ch y u thì tr c ti p nh h ng ngay đ n tác d ng c a bài
thu c. L y v Hoàng k làm ví d n u ghép v i Nhân sâm, B ch tru t, Th ng ma, Sài h tr thành bài
B trung ích khí thang, có tác d ng th ng đ b khí, n u ghép v i
ng quy thì tr thành bài
ng
quy b huy t thang có tác d ng b huy t, n u ghép v i B ch tru t, Phòng k thì tr thành Phòng k
hoàng k thang có tác d ng l i th y, n u ghép v i B ch tru t, Phòng phong thì tr thành bài Ng c

bình phong tán, có tác d ng c bi u ch hãn, n u ghép v i Xuyên s n giáp, Gai t o giác thì thành bài
Th u nông tán có tác d ng nung m ; n u ghép v i Qu chi, Th c d c thì thành bài Hoàng k ki n
trung thang có tác d ng ôn trung b h ; n u ghép v i
ng quy, Xuyên khung, ào nhân, H ng hoa
thì thành bài B d ng hoàn ng thang có tác d ng tiêu thông l c; N u ghép v i Mi t giáp, a c t
bì thì thành Hoàng k mi t giáp tán có tác d ng thanh h nhi t. Qua đó ta có th th y vi c ghép các v
thu c trong m t bài thu c có liên quan m t thi t đ n tác d ng ch tr nh t là thay đ i các v thu c ch
y u thì tác d ng ch a b nh c a bài thu c y c ng bi n đ i.

3. Thay đ i đ nh l

ng v thu c:

N u đ nh l ng v thu c trong bài thu c bi n đ i l n thì tác d ng chính c ng bi n đ i theo. Ví
nh bài Ch tru t thang và Ch tru t hoàn cùng g m 2 v Ch th c và B ch tru t ghép nên. Nh ng Ch
th c bài tr c đ nh l ng g p đôi B ch tru t nên l y tiêu tích đ o tr làm ch ; bài sau thì B ch tru t
g p đôi Ch th c nên l y ki n t hòa trung làm ch . Bài tr c nguyên ch a đ y d i vùng tim có th y
m, bây gi có ng i dùng đ ch a sa d d y cho r ng t t ph i dùng nhi u Ch th c m i hi u qu ; bài
sau th ng dùng đ ki n t hòa trung, tr tiêu hóa. Qua đó ta th y, v thu c gi ng nhau nh ng li u
l ng khác nhau thì tác d ng ch th c a bài thu c c ng đ i khác, ph m vi thích ng c ng khác nhau.

4. Thay th v thu c:
N m v ng nguyên t c thay đ i cách ghép các v thu c trong bài thu c thì khi lâm sàng ch a b nh
có th theo phép ch a và ý ngh a bài thu c mà không dùng t t th y các v thu c nh t là nh ng v thu c
quý hi m, có th dùng v thu c có d c tính t ng t thay th mà không nh h ng đ n hi u qu ch a
b nh. Ví d 3 v Hoàng liên, Hoàng c m, Hoàng bá tác d ng c a nó có khác nhau nh ng đ u là v kh
hàn, đ u dùng thanh nhi t t h a, táo th p, cho nên có th dùng v này thay th v kia. Ch th c và Ch
xác, tác d ng c a nó nhanh ch m khác nhau, Nhân sâm và ng sâm tuy m nh y u khác nhau nh ng
có th dùng thay th nhau khi ch a b nh. Hi n nay khi ch a b nh th ng dùng s ng trâu thay Tê giác,
s n d ng giác thay Linh d ng giác, Trân châu m u thay Th ch quy t minh v.v… không nh h ng

m y đ n hi u qu tr b nh. Nh ng c n chú ý khi dùng v khác thay th thì đ nh l ng c n thay đ i, v
nào nh thì t ng, v nào tr ng thì gi m nh dùng
ng sâm thay Nhân sâm thì đ nh l ng c n t ng
thêrn, dùng Ch th c thay Ch xác, đ nh l ng nên gi m b t.
Ngoài ra, còn có th c n c vào tác d ng riêng c a t ng v thu c mà ch n v thu c khác thay th
đ đ t m t m t tác d ng nào đó. Ví nh S n thù có tác d ng b ích can th n, thì khi mu n b ích can
th n có th dùng N trinh t , Câu k t , Th ti t v.v… thay th .

III. PHÂN LO I TÁC D NG BÀI THU C
Mu n phân lo i tác d ng bài thu c, ch y u c n c vào cách ch a b nh, n u c n c vào 8 cách là
hãn, th , h , hòa, ôn, thanh, tiêu, b thì có th chia thành bài gi i bi u, bài ng th , bài t h , bài hòa

© text:

6


Ch

ng 1: Ki n th c c b n v các bài thu c đông y

gi i, bài ôn nhi t, bài hàn l ng, bài tiêu dao, bài b ích, n u 8 cách trên ch a khái quát đ c h t thì
l i chia thành bài lý khí, bài lý huy t, bài khu phong, bài hóa th p, bài khai khi u, bài c sáp, bài tài
ng c, bài khu trùng v.v… Nh ng có bài thu c không ch có m t tác d ng nh bài T v t thang có th
b huy t, l i có th ho t huy t, có th quy v bài b ích c ng đ c mà quy v bài lý huy t c ng đ c.
Vì v y trong các sách thu c, theo cách phân lo i h ng m c khác nhau mà phân lo i t ng bài thu c
c ng khác nhau. Ngoài ra, còn có bài thông d ng và bài chuyên d ng nh bài Ki n t ích khí thang b
khí, bài T v t thang b huy t, L c v đ a hoàng hoàn b âm, Qu ph bát v hoàn b d ng đ u là bài
thông d ng, ph m vi s d ng r t là r ng rãi. Các bài chuyên d ng ch dùng ch a m t ch ng b nh nào
đó nh bài

i hoàng m u đ n thang theo tác d ng c a nó là thanh nhi t gi i đ c nh ng ph n l n
dùng ch a b nh đau đ i tràng. Bài Th p khôi hoàn, theo tác d ng c a nó là l ng huy t nh ng th ng
dùng đ ch huy t. Vì v y cách phân lo i sách này là c n c vào th c t ch a b nh, đ phân còn bài
thu c chuyên dùng thì phân riêng, v i bài thu c có tác d ng đan xen thì các ch ng tr c sau đ u có
đ ti n tra c u.

IV. CÁC LO I BÀI THU C VÀ CÁCH DÙNG
1. Lo i th
th

ng dùng:

Thu c đông y th ng dùng g m 5 lo i: Thang, hoàn, tán, cao, đan. 4 lo i nói sau là thu c ch s n
ng g i là cao đan hoàn tán, có lo i mang tên là hoàn tán nh ng th c t ng d ng nh thu c thang.

1.1. Thu c thang:
em v thu c đun v i n c thành thu c n c (có lúc cho vào ít r u) b bã đi, u ng nóng g i là
thu c thang. V thu c đông y ph n l n là th c v t, cho n c vào đun sôi, ch t thu c thôi ra trong
n c, sau khi u ng h p thu vào ng i tác d ng c a nó t ng đ i m nh mà d x lý linh ho t, thích
ng v i các lo i b nh, là m t lo i thông d ng nh t trong các lo i. V i ch ng b nh ph c t p bi n ch ng
nhi u, dùng thu c thang là h p nh t. Khuy t đi m l n nh t c a nó là đun s c không ti n và tr con
không thích u ng.
1.2. Thu c viên (hoàn):
em v thu c tán nh ra, r i dùng m t ho c h ngào v i b t thu c viên l ii g i là thu c viên
(hoàn). Khi dùng thu n ti n nh ng vì trong thu c có c bã nên h p thu ch m, th ng dùng ch a b nh
th hoãn. Nh ng có vài v thu c d c tính mãnh li t mà mu n đ c h p thu t t nên ch thành hoàn
nh bài Th p táo hoàn,
d ng hoàn, nh ng v thu c có h ng th m nh X h ng, B ng phi n
không ti n đun s c, th ng dùng ch a b nh c p tính nên ph i ch s n thành hoàn đ khi c n đ n có
thu c dùng ngay (nh thu c khai khi u). Khuy t đi m c a thu c hoàn là tinh ch t c a v thu c không

đ c luy n tr c, trong thu c có bã, u ng li u l ng ít hi u qu không cao (tr thu c khai khi u) mà
u ng nhi u thì tr ng i tiêu hóa, th ng vì h p thu ch m mà hi u qu đi u tr kém, đ ng th i do b o
qu n khó, đ lâu quá d bi n ch t m t tác d ng.
1.3. Thu c tán:
em v thu c tán th t nh g i là thu c tán. Thu c tán có 2 lo i u ng trong và dùng ngoài. Thu c
tán u ng trong có th tiêu v i n c nóng ho c đun s c lên u ng nh thu c thang. Tác d ng c a nó g n
nh thu c thang, khuy t đi m là khi dùng không ti n, còn khó b o qu n h n thu c hoàn, thu c tán
dùng ngoài là đem v thu c tán th t nh xoa ho c đ p lên ch đau, ph n nhi u dùng ch a b nh ngo i
khoa, th ng khoa, h u khoa, nhãn khoa.
1.4. Thu c cao:
em v thu c đun v i n c s c l y n c đ c xong, cô l i thành cao g i là thu c cao, chia làm 2
lo i u ng trong và dùng ngoài. Cao u ng trong thì đun s c thu c xong b bã, cho đ ng c c ho c m t
ong vào cô đ c thành cao, lúc dùng u ng v i n c chín. u đi m c a nó là t n d ng đ c h t tinh ch t
c a thu c, đã cô thành cao mùi v th m d u ng, ch a b nh m n tính, tr b , đi u lý là thích h p,
khuy t đi m là không đ lâu đ c, ph n nhi u dùng trong mùa đông. Thu c cao dùng ngoài có thu c
cao và d u cao.
© text:

7


Ch

ng 1: Ki n th c c b n v các bài thu c đông y

1.5. Thu c đan:
Thu c đan là thu c hoàn ho c tán qua tinh ch nhào luy n nhi u l n nh Th ng đan, H c tích
đan, H ng linh đan v.v… có thu c mu n ch ng t linh nghi m nên g i là đan nh Th n tê đan, Cam
l tiêu đ c đan. Thu c đan có tán, hoàn, khoai (c c), có th u ng trong ho c dùng ngoài. Ngoài ra còn
có đan t u đan l v.v…


2. Cách s c thu c:
2.1. D ng c s c thu c:
T t nh t dùng n i đ t thì không b nh h
2.2. L

ng n

ng ph n ng hóa h c.

c đun s c:

Tùy theo l ng thu c nhi u ít mà đ nh, l n đ u ch ng 2 bát n c m ( c 1000 gam) l n th hai
m t bát. Theo l ng thu c nhi u ít, th tích l n nh (nh H khô th o, Cúc hoa th tích l n dùng
nhi u n c), m c đ hút n c c a v thu c (nh Ph c linh, hoài s n hút nhi u n c) mà thêm b t.
2.3. i u c n chú ý khi s c thu c:
1. Tr c khi đun s c ph i cho v thu c ngâm vào n
ch t c a thu c d thôi ra.

c l nh m t lúc cho ng m m m thu c, đ tinh

2. Thu c có v th m phát tán, đun 3-5 l n sôi là đ
th đun sau ho c u ng th ng.

c. Trong bài thu c có m t hai v nh v y có

3. Thu c b ích nên đun châm l a nh .
4. Lo i khoáng th ch, có v nên đ p nh tr

c khi đun.


5. Nh ng v thu c sau khi đun nóng d bi n ch t nh Câu đ ng,
3-5 l n là đ c.

i hoàng v.v…, c n đun sau, sôi

6. Thu c có d c tính đ c nh Ph t , Ô d u, Th o ô thì ph i đun tr
sau đó m i cho v khác vào.

c ch ng m t ti ng đ ng h

7. Thu c quý hi m c n s c riêng, s c xong m i hòa vào n c thu c, lo i quý hi m mà khó đun
nh Tê giác, Linh d ng giác nên đun riêng ho c mài ra n c r i u ng th ng.
8. Lo i thu c keo nh
ng phèn, M t ong, Agiao thì th ng ch y theo cách riêng sau đó hòa v i
n c thu c đã s c xong đem u ng. Mang tiêu c ng nên u ng th ng.
9. Thu c th o m c còn t

i, lúc c n có th giã l y n

c u ng th ng.

10. Lo i thu c là nhân qu nh Táo nhân, Bá t nhân, H nh nhân, ào nhân c n đ p v v l y nhân
r i m i đun s c.
11. Lo i thu c d ng b t c n b c v i mà đun, lo i thu c h t nh nh Xa ti n t , Tô t , ình l ch t ,
lo i thu c có lông nh nh Tuy n phúc hoa, T bà di p có th kích thích c h ng c n b c v i
đun, n u không b c l i thì khi u ng ph i l c c n.
12. V thu c có th tích l n nh Ti qua l c, Công lao di p, Thanh qu t di p có th đun tr c b bã
xong l y n c s c v i các v khác; v thu c đ t cát nh Táo tâm th c ng có th đun tr c l c
s ch r i dùng s c các v thu c khác.


3. Cách dùng thu c:
Theo t p quán v i thu c thang, m i ngày dùng m t thang s c 1 l n hòa l n r i u ng. B nh g p,
b nh n ng nh t là b nh ngo i c m s t n ng u ng nh v y là không h p lý. C n ph i thay đ i t p quán,
m i ngày dùng 2-3 thang, m i thang s c 2 l n hòa l n u ng làm 2 l n (cách nhau 3-4 gi ) u ng sau khi
n c m 2-3 gi là thích h p, khi b nh g p thì không câu n th i gian, thu c thang nên u ng nóng,
thu c phát bi u (phát hãn càng c n nóng h n đ ra m hôi). Nh ng khi s t cao, mi ng khát, thích mát
thì có th u ng ngu i, ch a b nh tính hàn u ng thu c kh hàn mà ng i b nh l i bu n b c, s nhi t
thu c ch ng chân hàn gi nhi t thì có th u ng ngu i. Ng i b nh hay nôn e khi u ng thu c nên chia
ra nhi u l n đ kh i nôn ra (tr em c ng nên chia thành nhi u l n u ng). Thu c hoàn thu c cao dùng
đ đi u b th ng u ng vào lúc sáng s m ch a n gì ho c u ng tr c khi đi ng .

© text:

8


Ch

Ch

ng 2: Thu c gi i bi u

ng 2

THU C GI I BI U

Thu c gi i bi u còn g i là thu c phát bi u, có tác d ng s ti t t u lý, tuyên thông ph v , phát tán
ngo i tà đ m hôi có th gi i ra, ch a tà ngo i c m xâm nh p vào v bi u thân th con ng i th ng
bi u hi n s l nh, phát nhi t, đ u đau, m i t t, rêu l i m ng, m ch phù.

Thu c gi i bi u dùng các v thu c tân tán phát bi u, tùy theo d
ôn gi i bi u và tân l ng gi i bi u.

c tính có th phân làm 2 lo i tân

Thu c tân ôn gi i bi u là dùng các v thu c tính cay m đ gi i bi u, th ng dùng các v Kh
ho t, Phòng phong, Kinh gi i, T tân, Tô di p, H ng nhu, Hành tr ng, Sinh kh ng v.v…

ng

Bài Kinh phòng, bài c tán là bài thu c tiêu bi u th ng dùng đ gi i bi u tân ôn. Tác d ng ch
y u c a nó là dùng v thu c phát bi u có tính cay m đ phát tán phong hàn, khai thông t u lý, đ t t i
m c đích gi i tr bi u ch ng th ng dùng tr ch ng bi u hàn do phong hàn bên ngoài thúc ép vào ph
v , bài thu c tân l ng gi i bi u là dùng các v thu c có tính cay mát đ phát bi u nh
uc ( u
x ), Ng u bàng t , Cát c n, Phù bình, Tang di p. Bài Ngân ki u tán là bài thu c tiêu bi u th ng dùng
các v thu c tân l ng đ gi i bi u. Tác d ng ch y u c a nó là dùng các v thu c tân l ng phát bi u
đ tán phong thanh nhi t, s ti t t u lý th ng dùng ch a ch ng bi u nhi t do phong nhi t nh p vào
ph v . Do đó ta th y phân bi t gi a tân ôn gi i bi u và tân l ng gi i bi u ch ch dùng thu c gi i
bi u có tính tân ôn ho c tính tân l ng mà thôi. Nhìn v tác d ng gi i bi u mà nói, thì bài thu c tân ôn
tán hàn, phát hãn m nh h n còn tác d ng thanh nhi t y u h n; còn bài thu c tân l ng thì phát hãn ít
h n mà thanh nhi t m nh h n, theo các sách thu c x a đ l i thì phân bi t gi a tân ôn và tân l ng r t
nghiêm ng t vì cho r ng phong hàn ph i dùng tân ôn, còn phong nhi t ph i dùng tân l ng. Nh ng
ngày nay qua th c ti n ch a b nh, ph n l n dùng c tân ôn cùng tân l ng mà k t qu thu đ c l i
v a lòng. Nh ch a b nh l u c m, đ ng hô h p trên c m nhi m th ng dùng bài Kh ng bàng b
b c thang là dùng c Kh ng ho t tân ôn và Ng u bàng, B c hà tân l ng đ phát tán ngo i tà, gi i
tr bi u ch ng.
Trong bài thu c gi i bi u th ng dùng các v thu c tuyên ph , thanh nhi t, hóa th p đ thích ng
v i các ch ng b nh ngo i c m nhi t mà lúc ban đ u không đ ng th i bi u hi n ra.
V thu c th ng dùng đ tuyên ph trong bài gi i bi u là Ma hoàng, H nh nhân, Ti n h , Ki t

cánh; tác d ng ch y u c a nó là tuyên thông ph khí sau khi ghép v i các v gi i bi u thì t ng thêm
khai phát t u lý, khu tà ngo i xu t. Ví nh bài Kinh phòng b i đ c tán, Ngân ki u tán ph i dùng Ki t
cánh là có ý ngh a nh v y.
Trong bài gi i bi u, v thu c th ng dùng thanh nhi t gi i đ c là Ngân hoa, Liên ki u, B n lam
c n, B công anh, đó là ph ng pháp ghép v (ph i ng ) ch y u trong bài tân l ng gi i bi u. Ví nh
trong bài Ngân ki u tán l y Ngân hoa, Liên ki u đ thanh nhi t gi i đ c ghép v i u c , Ng u vàng,
Kinh gi i, B c hà mà tr thành bài thu c đi n hình gi i bi u thanh nhi t.
Trong bài gi i bi u th ng dùng các v hóa th p nh H u phác, Ho c h ng, nó thích h p v i
ch ng ngo i c m bi u mà l i có tri u ch ng th p nh p bên trong (nh ng c t c bu n nôn, rêu l i dày
nh n đ hóa th p bên trong mà d gi i bi u tà bên ngoài. V mùa h th ng dùng bài H ng nhu m,
l y H u phác có tính kh ôn (đ ng m) táo th p ghép v i H ng nhu tr c th gi i bi u, đó là m t
trong nh ng ph ng pháp ghép v .
Cách s c thu c gi i bi u, th ng theo nguyên t c ngâm nhi u đun ít là vì v thu c gi i bi u
th ng có mùi th m thanh tho ng, đun s c lâu quá d b bay h i, có v nh B c hà có th cho vào sau
(t c là sau khi đã s c thu c sôi r i m i cho v đó vào, đun sôi trào lên 3-5 l n là đ c). Lúc u ng
thu c gi i bi u nên u ng nóng, u ng thêm nhi u n c sôi, đ m hôi ra v a ph i.
© text:

9


Ch

BÀI XUNG C
(Ph : Xung d u nh , Xung kh
« X h u ph

ng 2: Thu c gi i bi u

THANG

ng h ng đ

ng thang)

ng »

Thành ph n:
1. Xung b ch đ u (Liên tu): 3-7 cái, ch ng 12-16 gam
2.

u c : 12-20 gam

Cách dùng: S c l y n c u ng. B nh nh ngày u ng m t thang, chia làm 2 l n u ng, b nh n ng ngày
u ng 2 thang chia làm 4 l n u ng.
Công d ng: Tuyên thông v khí th u phát bi u tà, phát tán phong hàn, phát hãn thoái nhi t.
Ch a ch ng b nh: Th ng phong, c m m o m i b t đ u c a bi n ch ng. S l nh, phát nhi t, không
ra m hôi, đ u đau, x ng m i, ho, rêu l i tr ng m ng, m ch phù sác.
Gi i bài thu c:
Xung b ch tân ôn, có tác d ng thông d
nhi t.

ng phát tán.

u c phát hãn th u bi u, tr phi n thoái

Tính ch t bài thu c bình hòa, trong khi ch a th ng ghép các v gi i bi u khác và các v tuyên
ph hóa th p, dùng ch a b nh ngo i c m nhi t ban đ u.
Cách gia gi m:
Ng i b nh s l nh, không ra m hôi, đ u đau, x ng m i th ng gia thêm các v Kh
Kinh gi i, Phòng phong, B c hà đ t ng thêm tác d ng th u bi u đ t tà;


ng ho t,

Ng i b nh phát nhi t, mi ng đ ng, h ng đau, h t h ng s ng đau, l i đ ho c rêu vàng bi u hi n
rõ ch ng lý nhi t th ng gia thêm các v S n chi, Hoàng c m, Ngân hoa, Liên ki u, B n lam c n, B
công anh đ thanh nhi t gi i đ c tr thành bài thanh nhi t gi i đ c;
Ng i b nh ho kh c đ m không ra đ c, ti ng nói
, bi u hi u rõ ph khí không tuyên thông
th ng gia các v Ng u bàng, Ti n h , Thi n y, B c hà, Ki t cánh, T ng b i, H nh nhân đ tuyên
thông ph khí, giúp cho khu tán bi u tà;
Ng c bu n m t m i, b ng đ y, mi ng nh t, mi ng dính, rêu l i dày nh n th ng gia thêm các v
Ho c h ng, Sa nhân, Kh u nhân, D nhân, Ho t th ch, Ph c linh, Tr n bì, Bán h , Ch xác, H u phác
đ hóa th p, l i th p mà tr thành bài tr th p gi i bi u.

Bài thu c ph :
1. Xung đ u nh :
1. Dùng Xung b ch đ u (Liên tu) 3-5 cái
2. M t ít s a ng

i

un cách th y lên.
Dân gian th

2. Xung kh

ng dùng ch a tr con c m m o phát nhi t.

ng h ng đ


ng thang:

1. Xung b ch đ u (Liên tu) 3-7 cái
2. G ng s ng (b v ) 3-5 lát
un s c xong cho vào ít đ
Dân gian th

ng đ , u ng nóng ra m hôi.

ng dùng ch a c m m o, c m l nh đau b ng.

© text:

10


Ch

KINH PHONG B I

ng 2: Thu c gi i bi u

C TÁN

« Nhi p sinh chúng di u ph

ng »

Thành ph n:
1.

2.
3.
4.
5.

Kinh gi i
Kh ng ho t
Xuyên khung
Ki t cánh
Ph c linh

6.
7.
8.
9.
10.

12 gam
12-30 gam
8 gam
8 gam
12 gam

c ho t
Sài b
Ti n h
Ch xác
Cam th o

12 gam

12 gam
8 gam
8 gam
4 gam

Cách dùng: Nguyên là bài thu c tán, m i l n u ng 5 gam đ n m t l ng, thêm G ng s ng (b v ) 3-5
lát, lá B c hà s c lên, chia u ng 2 l n. Hi n nay th ng dùng làm thu c thang b nh nh u ng m t
thang s c lên chia 2 l n u ng, b nh n ng dùng 2 thang, s c lên chia 4 l n u ng.
Công d ng: Phát tán phong hàn, thoái nhi t ch th ng.
Ch a ch ng b nh: L u c m, c m m o thu c b nh ngo i c m nhi t m i phát ch ng bi u hàn nh
s l nh, phát nhi t đ u đau nh búa b , c b p đau nh , không ra m hôi, m i t t, l i tr ng, m ch
phù. Ngoài ra đ t x ng đau nh c, m n nh t m i s ng mà có ch ng bi u hàn c ng dùng bài thu c
này.
Gi i bài thu c: Bài này dùng Kh ng ho t, Kinh gi i, Phòng phong đ tán ôn gi i bi u, phát tán
phong hàn ghép thêm
c ho t đ ôn thông kinh l c, Xuyên khung đ ho t huy t khu phong nh m
ch a b nh ngo i c m n ng đ u đau, x ng nh c, c b p rã r i. ng th i, bài này còn dùng Sài h đ
gi i c thanh nhi t. B c hà đ s tán phong nhi t nên có tác d ng thoái nhi t gi i bi u m nh. Trong bài
còn dùng Ti n h , Ki t cánh đ thanh tuyên ph khí, Ch xác đ khoan trung lý khí, Ph c linh đ l i
th p nên bài này còn có tác d ng thanh ph , s ng trung, l i th p.
Cách gia gi m: Nói chung ch ng bi u hàn đ u dùng c bài, không c n gia gi m; ho c ch dùng
Kh ng ho t,
c ho t, Kinh gi i, Phòng phong thêm Tô đi p đ t o thành bài tân ôn gi i bi u c ng
có hi u qu nh t đ nh. N u ngo i c m, bi u hàn mà c b p, đ t x ng đau không rõ r t có th b b t
c ho t; n u ng c bu n b c có th b Cam th o mà thêm Trúc nh t m n c g ng sao; n u bi u hàn
l rõ (s l nh, phát nhi t, đ u đau, không ra m hôi) mà lý nhi t c ng rõ (h ng đau, h t h ng s ng đ ,
đ u l i đ , mi ng khô) g i là “hàn bao h a” thì có th b
c ho t, Xuyên khung, thêm Ngân hoa,
Liên ki u, Ng u bàng, B n lam c n, Lô c n là thu c thanh nhi t đ gi i bi u thanh lý, tr em c m
m o, s t cao, l i gi t mình bu n b c, lúc dùng bài thu c này có th thêm Thi n y, Câu đ ng, Chu sa,

ng tâm.

H

NG NHU M

(Ph : Hoàng liên H
« Hòa l i c c ph

ng nhu m)
ng »

Thành ph n:
1. H ng nhu
2. B ch bi n đ u
3. H u phác

4-12 gam
12 gam
4-8 gam

Cách dùng: Bài này v n là bài tán, m i l n dùng 12-20 gam s c lên u ng ngu i. Ngày nay dùng làm
thu c thang, s c thu c. N u b nôn thì u ng ngu i còn thì u ng nóng, m t ngày 2 l n.
Công d ng: Phát hãn gi i bi u, tr th , hóa th p, hòa trung.
Ch a ch ng b nh: Bài này th ng dùng trong mùa hè, dùng ch a phong hàn trú bi u, th th p
c n lý. Mùa hè thu c m m o, v tràng viêm. Phong hàn trú bi u là s l nh, phát nhi t, đ u đau,
không ra m hôi, m ch phù. Th th p c m lý là ng c bu n, bu n l m th m chí nôn m a, đau b ng
đi t , rêu l i nh n.
© text:


11


Ch

ng 2: Thu c gi i bi u

Gi i bài thu c: Tính c a H ng nhu là tân ôn, có tác d ng phát hãn gi i bi u m nh đ ng th i có th
l i th p, kh th cho nên là bài gi i bi u th ng dùng ch a th th p. H ng nhu và H u phác là tân
ôn táo th p sau khi ph i h p v i B ch bi n đ u đ ki n t hòa trung thì bài thu c này không ch là đ n
thu n gi i bi u mà còn có tác d ng hóa th p tr , hòa tràng v n a. Cho nên v mùa hè thu, m c b nh
đ ng tiêu hóa b c m nhi m, v tràng viêm, ki t l , th ng l y bài thu c này làm c s đ gia gi m.
Cách gia gi m: Ng i b ngo i bi u tà mà lý th p hóa nhi t, s t cao, mi ng khát rêu l i vàng nh n
ho c mép l i t y đ , có th b Bi n đ u gia Hoàng liên (t c Hoàng liên h ng nhu m, cách phân
gi i bài ph ); lúc ng c t c, b ng ch ng, đau b ng có th thêm M c h ng, Sa nhân, Ho c h ng,
Ch xác; th p tr n ng mà đau b ng, đi t , lý c p h u tr ng có th gia M c h ng, Binh lang, Hoàng
c m, Hoàng liên.

Bài ph :
Hoàng liên H

ng nhu m:

T c là bài H ng nhu m b B ch bi n đ u gia Hoàng liên (nguyên bài có Bi n đ u nh ng th c
t ch a b nh th ng b đi không dùng).
Ph m vi thích h p v i bài này là ngoài thì bi u hàn trong thì th p nhi t, nên ghép thêm H u phác,
Hoàng liên đ thanh nhi t hóa th p, khác v i hóa th p hòa trung bài H ng nhu m. H u phác,
Hoàng liên là thu c ch y u đ thanh hóa v tràng th p nhi t, lúc đ ng tiêu hóa cam nhi m mà th y
tri u ch ng th p nhi t, th ng dùng bài này.


NGÂN KI U TÁN
« Ôn b nh đi u biên »
Thành ph n:
1. Ngân hoa

40 gam

5. Liên ki u

40 gam

2.

20 gam

6. Ng u bàng

20 gam

3. Kinh gi i

16 gam

7. Ki t cánh

24 gam

4. Cam th o s ng

5 gam


8. Lá tre

16 gam

uc

Cách dùng: nh l ng v thu c nói trên là dùng lúc làm thu c tán. Thu c tán, m i l n dùng 24 gam,
l y thêm 2 nhánh Lô c n t i s c lên khi h i th m b c thì l y ra u ng.
ng đun quá đ đ c khinh
thanh phát tán. Ng i b nh n ng, ngày u ng 3 l n đêm 1 l n, b nh nh ngày 2 l n đêm 1 l n. Ngày
nay dùng làm thu c thang, đem s c u ng, ngày dùng 1-2 thang chia làm 2-4 l n u ng.
Công d ng: Tân l

ng th u bi u; thanh nhi t gi i đ c.

Ch a ch ng b nh: M i b ngo i c m nhi t, l i phát nhi t rét thì không ra m hôi ho c ra ít, đau đ u,
ho th , h ng đau, rêu l i m ng tr ng, ho c mép l i ng đ , m ch phù sác. Hi n nay ch a b nh n u
ngo i c m d n đ n phát nhi t, th ng l y bài thu c này gia gi m thêm v đ dùng, ch a đ ng hô h p
trên b c m nhi m t ng đ i t t.
Gi i bài thu c: Bài thu c này r t hay dùng khi ch a b nh là m t bài tiêu bi u v tân l ng gi i bi u.
Dùng u c , Ng u bàng t , Kinh gi i, B c hà gi i bi u phát hãn, khu tà ngo i xu t. Dùng Ng u bàng
t , Ki t cánh, Sinh cam th o đ thanh tuyên ph khí mà l i y t h u đ ch a ho, đau h ng; Liên ki u,
Ngân hoa, Lá tre đ thanh nhi t mà gi i nhi t đ c; Lô c n sinh tân ch khát mà tr v nhi t. Vì v y, đ c
đi m bài thu c này là tân l ng th u phát; m i m c b nh ngo i c m nhi t, tà ph v đ u dùng đ c.
Cách gia gi m: Rõ ràng là bi u ch ng, không ra m hôi, rét d mà nhi t cao có th thêm Kh ng
ho t Tây hà li u đ t ng thêm tác d ng th u bi u đ t tà; ra m hôi mà không gi i nhi t, có th b Kinh
gi i, B c hà thêm Hoàng c m, Th ch cao; Ph khí không thông mà ho nhi u, có th thêm Ti n h ,
H nh nhân, T ng b i đ thanh tuyên ph khí, m i b lên s i có th thêm Phù bình, Thi n y đ gi i s i
li n tà, cu ng h ng s ng đau n ng có th thêm X can, Mã b t, Qua kim đ ng, B n lam c n đ gi i

đ c l i h u, th p c n trung tiêu mà ng c t c, đ y h i mu n nôn có th b Cam th o, Lô c n mà thêm
© text:

12


Ch

ng 2: Thu c gi i bi u

H u phác, Ho c h ng, Ch xác đ hóa th p s ng trung; ch v nhi t th nh mà ch y máu m i, kh c ra
máu có th thêm Mao c n, Hoàng c m, S n chi đ mát huy t thanh nhi t; nhi t th ng tân d ch mà
mi ng khát l i khô có th thêm Thiên hoa ph n đ sinh tân gi i khát, n b tr mà b ng ch ng
mi ng hôi, đi t ho c bí ti n có th thêm Ch th c, L c th n khúc, S n tra, M ch nha đ tiêu th c d n
tr .

TANG CÚC M
« Ôn b nh đi u bi n »
Thành ph n:
1.
2.
3.
4.

Tang di p
Liên ki u
H nh nhân
Sinh cam th o

5. Cúc hoa

6. B c hà
7. Ki t cánh
8.
ôc nt i

6-12 gam
8-16 gam
12 gam
4-8 gam

4-12 gam
4-8 gam
4-12 gam
1 nhánh

Cách dùng: Thu c thang, đem s c u ng, ngày dùng m t thang chia làm 2 l n.
Công d ng: S phong thanh nhi t, thông ph .
ng phong, c m m o, phát nhi t rét d đau đ u, m i t t ho, rêu l

Ch a ch ng b nh: M i b th
m ng, m ch phù.

i

Gi i bài thu c: Các v thu c bài này g n gi ng bài Ngân ki n tán, đ u là thu c tân l ng gi i bi n
ghép v i các v thu c thanh nhi t, kiêm thêm thanh tuyên ph khí là bài thu c th ng dùng đ xua tán
tà ph v nh ng vì bài này dùng thu c gi i bi u ít, ch a dùng Kinh gi i, u c mà ch dùng Tang
di p, B c hà nên ch xua tán đ c tà phong nhi t t ng đ i nh , tác d ng phát hãn th u bi u kém h n
Ngân ki u tán; Trong thu c thanh nhi t ch dùng Liên ki u mà ch a dùng Ngân hoa thì tác d ng thanh
nhi t c ng y u; v thu c thông ph ghép dùng c Ki t cánh, Sinh cam th o, H nh nhân thì tác d ng

thông ph hay h n Ngân ki n tán. Do v y, bài này là li u thu c nh tân l ng gi i c m, th ng dùng
ch a ngo i c m phong nhi t m i b t đ u, lo i b nh rét nhi u phát nhi t nh l i ho, m i t t, ph khí
không thông.
Cách gia gi m: Ng i b ho nhi u mà khí l i ngh ch có th thêm Ti n h , Tô t , T ng b i, Ng u
bàng đ t ng thêm tác d ng thông ph giáng ngh ch; ho nhi u đ m rêu l i tr ng nh n có th thêm
Tr n bì, Bán h , Ph c linh, Ch xác đ thông hóa th p đàm; ho có đ m mà da vàng, rêu l i vàng ho c
l i n i h ng có th thêm Hoàng c m,
ng qua t , Tang b ch bì, Trúc l ch, Bán h đ tiêu nhi t hóa
đàm; rét d mà phát nhi t tuy không bi u hi n rõ mà đ u đau nh là phong nhi t qu y trên có th
thêm B ch t t lê, M n kinh t đ xua tán phong nhi t mà đ u và m t thanh thoát. Ngoài ra khi b ngo i
c m nhi t đã u ng Ngân ki n tán r i, nhi t đã thoát mà ch a thanh, có th dùng bài này đ thanh lý d
tà.

SÀI CÁT GI I C
« Th

THANG

ng hàn l c th »

Thành ph n:
1.
2.
3.
4.
5.

Sài h
Kh ng ho t
Ki t cánh

Cam th o
Th c d c (Xích th

4-12 gam
8-16 gam
4-8 gam
4-8 gam
c)
2-3 gam

6.
7.
8.
9.

Cát c n
B ch ch
Hoàng c m
Th ch cao

8-16 gam
4 gam
8-16 gam
20-40 gam

Cách dùng: Ngày dùng m t thang đem s c chia 2 l n u ng.
Công d ng: Gi i c thanh nhi t.
© text:

13



Ch

ng 2: Thu c gi i bi u

Ch a ch ng b nh: Ngo i c m mát nhi t, bi u ch ng ch a gi i mà nhi t bên trong l i th nh bi u hi n
s l nh, tráng nhi t, không ra m hôi, đau đ u, x ng đau, m i khô, môi khô, mi ng đ ng, bu n b c
không yên, rêu l i tr ng, l i ng đ , m ch ho t sác.
Gi i bài thu c: Bài này l y Cát c n, Sài h đ tân tán thanh nhi t và l y Kh ng ho t đ tân ôn phát
bi u nh m gi i t a bi u tà đ ng i và x ng kh i đau; dùng B ch ch tân l ng phát tán nên tr đ c
đau đ u, đau l ng. Hoàng c m, Th ch cao thanh đ c nhi t ph v , Th c d c mát huy t thanh
nhi t, Cam th o, Ki t cánh thông ph l i h u. Do đó, bài này th c t là thu c gi i c bi u lý, dùng đ
ch a b nh bi u ch ng n ng mà nhi t bên trong l i th nh.
Cách gia gi m: Nhi t th nh th ng tân, l i khô táo có th thêm Thiên hoa ph n, Tri m u đ sinh tân
d ng v ; đã h nhi t r i thì b t Th ch cao mà gia Hoàng liên, rét d mà nhi t trong th nh, l i đ , có
th b Kh ng ho t, B ch ch gia Ngân hoa, Liên ki u đ thanh nhi t gi i đ c.

KH

NG BÀNG B

B C THANG

« Nghi m ph

ng »

V thu c:
1. Kh


ng ho t

2. B công anh

12-20 gam

3. Ng u bàng t

12 gam

20 gam

4. B c hà

4-8 gam

Cách dùng: Ngày dùng 1 thang, đun sôi 3-5 phút là đ

c, chia làm 2-3 l n u ng.

Công d ng: Gi i bi u, thanh nhi t gi i đ c.
Ch a ch ng b nh: Ngo i c m phát s t, cúm, đ
n c b t viêm.

ng hô h p b c m nhi m, h t h ng viêm, tuy n

Gi i bài thu c: c đi m ghép v bài thu c này là cùng dùng tân ôn và tân l ng có tác d ng phát
tán ngo i tà m nh; B công anh thanh nhi t gi i đ c và Ng u bàng t thanh tuyên ph khí còn có tác
d ng thông ph thanh nhi t. Vì v y bài này th ng ch a b nh c m cúm lây lan, đ ng hô h p trên

c m nhi m, đ ng tiêu hóa c m nhi m ho c b th p tr c n tr , c n gia thêm các v hóa th p, đ o tr ,
hòa v v.v…
Cách gia gi m: B ho mà ph khí không thông có th thêm Ki t cánh, H nh nhân, Ti n h ; cu ng
h ng s ng đau n ng có th thêm B n lam c n, X can, Mã b t; ng c t c, v đ y, bu n nôn rêu l i
dày nh n có th thêm H u phác, Bán h , Ch xác, L c khúc v.v…

© text:

14


Ch

ng 2: Thu c gi i bi u

K T LU N
1. Ch ng này ch n 13 bài thu c k c 2 bài ph và 4 lo i thu c ch s n đ u là bài th ng dùng trong
ch a b nh nh ng vì nó là bài thu c tiêu bi u có đ c đi m v ph i ghép các v thu c nên có th nói
nhi u v các ph ng pháp gi i bi u, đ tùy theo ng i b nh n ng nh th g p mà đi u tr linh ho t.
2. Bài thu c gi i bi u có th chia ra 2 lo i tân ôn gi i bi u và tân l ng gi i bi u. Xem các bài thu c
trên thì th y phân bi t gi a tân ôn gi i bi u và tân l ng gi i bi u không ch khoanh trong d c tính
cay m ho c cay mát mà ph i phân tích bài thu c m t cách toàn di n. Ví d trong bài Kinh phòng b i
đ c tán, vì dùng c Kh ng ho t và
c ho t nên s c tân ôn phát tán t ng đ i m nh, tuy đ ng th i
dùng c Sài h , Ti n h là v kh hàn ti t nhi t, nó v n là bài tiêu bi u v tân ôn gi i bi u; Trong bài
Ngân ki u tán tuy l y u c , Kinh gi i làm v thu c ch y u v tân ôn gi i bi u nh ng l i ghép thêm
Ngân hoa, Liên ki u là thu c kh hàn thanh nhi t nên tr thành bài thu c tiêu bi u cho tân l ng gi i
bi u, l i nh bài Kh ng bàng b b c thang, tuy dùng Kh ng ho t tân ôn nh ng phân tích c bài
thu c nó v n thu c ph m trù tân l ng gi i bi u.
3. Lúc dùng thu c gi i bi u ch a b nh, ngoài vi c xem xét ng i b nh bi u hàn ho c bi u nhi t mà

ch n tân ôn gi i bi u ho c tân l ng gi i bi u ra còn xem bi u ch ng n ng ho c nh , có m hôi ho c
không m hôi đ ch n v thu c gi i bi u thích h p. Ví d n u trúng phong, c m m o, đau đ u, m i t t,
ho mà nh thì th ng ch n thu c gi i bi u y u nh Kinh gi i, Phòng phong, Tang di p, Cúc hoa, Tô
di p, Xung b ch, u c ; n u bi u ch ng ng i b nh r t rõ nh rét d không ra m hôi, s t cao, đau
đ u, đ t x ng và b p th t đau m i nên ch n thu c gi i bi u có tác d ng m nh nh Kh ng ho t,
Ng u bàng, Cát c n, H ng nhu, Tây hà li u, Phù bình, B c hà; phát s t m hôi ra mà không gi i
đ c thì ph i chuy n sang thanh nhi t mà không gi i bi u, có lúc dùng ít v gi i bi u nh ng chính v n
là dùng thu c phát bi u tác d ng y u nh Lá dâu, n c giá đ u trong; phát s t m hôi ra không gi i
đ c mà rét nhi u, th ng là tri u ch ng bi u tà ch a gi i đ c, ngoài vi c ch n thu c gi i bi u có tác
d ng y u còn ph i ch n thu c thanh nhi t và phát tán nh Sài h , Th nh cao cùng ph i h p s d ng
(c n phân bi t b nh này v i b nh khí h bi u v b t c , t ra m hôi s gió).
4. Trong bài gi i bi u ngoài tân ôn gi i bi u và tân l ng gi i bi u ra, còn có t âm (d ng huy t) gi i
bi u, tr d ng ích khí, gi i bi u, hóa m gi i bi u, th u th m gi i bi u g i là t âm (d ng huy t) gi i
bi u; th c ch t là khi s d ng thu c gi i bi u nh
u c , Cát c n, Tô di p, Xung b ch, B c hà còn
gia thêm các v
a hoàng, M ch môn đông đ d ng âm t ng d ch, ng i b nh v n b th t huy t,
thoát d ch l i m i b thêm ch ng ngo i c m tà nên nguyên lý ch y u là: M hôi làm cho tân d ch và
máu bi n hóa, lúc huy t h tân d ch khô t t nhiên ngu n m hôi không đ cho nên v a ph i b âm
t ng d ch mà ph i gi i bi u m i b sung đ c ngu n m hôi đ tà ngo i c m theo m hôi gi i ra. G i
là tr d ng (ích khí) gi i bi u th c ch t là dùng Ph t , ng sâm, Hoàng k là nh ng v thu c ôn
d ng ích khí ghép vào v i Kh ng ho t, T tân là nh ng v thu c gi i bi u đ ch a cho ng i b nh
d ng khí v n h nh c. Tuy ng i b nh b ngo i c m tà nh ng bi u hi n s c m t ho ng h t, th n s c
l đ , chân l nh, m ch chìm... Nguyên lý ch y u là do d ng khí không đ không ch ng l i đ c
ngo i tà cho nên v a cho tr d ng ích khí v a cho phát hãn gi i bi u, b i b đ d ng khí trong
ng i m i tr c tà ra ngoài, toát m hôi mà gi i c m.
Còn nh hóa âm gi i bi u th c ch t là ôn ph hóa âm, thu c lo i giáng ngh ch bình suy n.
Th u th m gi i bi u, ch y u là ch n m y v thu c tân l ng gi i bi u có tác d ng phát bi u
t ng đ i m nh nh Ng u bàng t , Phù bình, Cát c n ghép thêm v thu c th ng tán nh Th ng ma đ
ch a cho ng i lên s i đ u không t t, lo i này thu c v tân l ng gi i bi u.

M y cách bi n hóa trên, trong th c t ch a b nh g p ph i không nhi u nên không gi i thi u thành
bài thu c chuyên.
5. Ng i x a cho r ng Ma hoàng thang và Qu chi thang là bài thu c tiêu bi u v tân ôn gi i bi u. Bài
tr c ch a phát s t, s l nh không ra m hôi, bài sau ch a phát s t s gió có ra m hôi, nh ng c n c
vào th c t ch a b nh ngày nay tác d ng gi i bi u ra m hôi, gi m s t c a Ma hoàng thang không t t
b ng Thông ph bình suy n nên th ng dùng đ ch a b nh ho mà không dùng gi i bi u; bài Qu chi
thang nguyên g c là đi u hòa dinh v mà không ph i ch a gi i bi u cho nên ch ng này không đ a
vào.

© text:

15


Ch

ng 2: Thu c gi i bi u

Ph : THU C CH S N
1. C M M O PHI N
Thành ph n:
1. Ki t cánh

4. Kinh gi i

7.

2. B c hà

5. Kim ngân hoa


8. Liên ki u

11. Câu đ ng

3. Cam th o

6. Ng u bàng t

9. Lá tre non

12. B ch cúc hoa

u c non

10. Lá dâu

Thu c này ch thành phi n, m i l 18 viên.
Cách dùng: Ngày dùng 3 l n, m i l n 6 phi n, u ng v i n
Công d ng: Tân l

c chín.

ng gi i bi u, thanh nhi t tuyên ph .

Ch a ch ng b nh: Trúng gió c m m o.

2. NGÂN KI U GI I

C HOÀN


Thành ph n:
1. Kim ngân hoa

4. Kinh gi i

7. B c hà

2. Liên ki u

5. Ki t cánh

8. Ng u bàng t

3. Cam th o

6.

9. Lá tre non

u c non

Thu c này ch thành hoàn, còn có lúc ch thành phi n g i là “Ngân ki u gi i đ c phi n”, m i gói
15 phi n.
Cách dùng: Lo i hoàn m i l n dùng 1 hoàn, ngày 2-4 l n, lo i phi n m i l n dùng 4 phi n ngày 2-4
l n.
Công d ng: Tân l

ng gi i bi u, thanh nhi t tuyên ph .


Ch a ch ng b nh: C m m o phát s t.

3. NG

TH I TRÀ

Thành ph n:
ng

16. Kh

ng ho t

1. Mao tru t

6. Ch th c

11. Th ho c h

2. B nh ch

7. Phòng phong

12. S n tra

17. Ki t cánh

3. L c khúc

8. Xuyên khung


13. H u phác

18. Cam th o

4. M ch nha

9. T tô

14. H ng trà di p

5. Tr n bì

10. Sài h

15. Liên ki u

Cách dùng: M i l n dùng 1-2 bánh (n a gói đ n m t gói) b c vào v i s c v i n

c u ng.

Công d ng: Phát tán phong hàn, hóa th p tiêu đ o.
Ch a ch ng b nh: Phong hàn c m m o, hàn th p tr tr , th c tích n i tr .

4. THU C TIÊM SÀI H
Thành ph n:
1. B c sài h
Cách dùng: Tiêm b p, ngày 1-2 l n, ng
gam.


2. T tân
i l n l n đ u 4 ml, v sau m i l n 2 ml, tr con m i l n 2

Công d ng: Gi i nhi t th u bi u.
Ch a ch ng b nh: C m gió đ c, viêm ph i, viêm h ng, th y đ u, viêm tuy n n

© text:

c b t.

16


Ch

Ch

ng 3: Thu c thanh nhi t

ng 3

THU C THANH NHI T

Thu c thanh nhi t là thu c ch y u g m các v có tính hàn l ng đ thanh ti t tà nhi t đ c có tác
d ng thanh nhi t, t h a, l ng huy t gi i đ c. ây là phép “thanh” trong 8 phép. Thu c thanh nhi t
ch y u ch a b nh lý nhi t nh trong quá trình m c ngo i c m nhi t xu t hi n tráng nhi t ho c ra m
hôi mà không gi i, bu n b c, tinh th n không minh m n, phát ban, xu t huy t, có tri u ch ng nhi t
vào khí ph n và vào dinh huy t, da b c m nhi m mà b m n nh t s ng t y; m t vàng b c l m c
ch ng b i huy t; huy t nhi t đi lung tung gây nên các lo i xu t huy t; r n c n b th ng và các lo i
nhi t đ c khác; b can nhi t, v nhi t v.v…; trong hoàn c nh nào đó có th ch a b nh k t h ch, b nh

h nhi t do c m nhi m mãn tính gây nên.
B i vì thu c thanh nhi t dùng ph m vi t ng đ i r ng, bài thu c khá nhi u, ch ng này c n c
t th c t ch a b nh chúng tôi chia bài thu c thanh nhi t thành: Thanh khí nhi t, thanh th p nhi t,
thanh huy t nhi t (bao g m thanh dinh nhi t), t h a gi i đ c, thanh t ng ph nhi t, thanh h nhi t đ
ti n ch n dùng.

I. Thanh khí nhi t
c đi m ch y u c a thu c thanh khí nhi t là l y các v thu c tân hàn (cay l nh), kh hàn (đ ng
l nh) nh Th ch cao, Chi t , Liên ki u, Hoàng c m làm v thu c ch y u, còn vi c ph i ghép thêm các
v khác thì c n c b nh tình phát tri n mà gia gi m.
Cách ph i ghép v th

ng dùng nh t là:

1. Dùng v thu c có tác d ng thanh nhi t mà tuyên th u nh l y Chi t , Hoàng c m ghép v i u c ,
Ng u bàng, Th ch cao, Cát c n g i là cách thanh khí tuyên th u thích h p v i nh ng b nh ngo i c m
nhi t tà, tuy đã t bi u nh p lý nh ng khí ph n có nhi t mà bi u tà ch a gi i h t, l i th y s rét, s gió,
m hôi ra ít ho c không ra; nh ng bài thu c th ng dùng nh Chi t c thang, Cát c n c m liên
thang, Cao c m thanh đ m thang. Bài Chi t c thang là l y v Chi t kh hàn ti t nhi t ghép v i v
u c thoái nhi t tuyên th u; Bài Cát c n c m liên thang là l y 2 v c m liên thanh nhi t táo th p
ghép v i Cát c n th u bi u gi i c . Bài Cao c m thanh đ m thang là l y v Hoàng c m thanh nhi t hóa
th p ghép v i v Th ch cao th m tho đ t tà.
2. Cách ghép v
Th ch cao thì g
phi n khát, m
ch ng”, Bài thu

i nh ng v thu c có tác d ng thanh nhi t mà sinh tân nh m t lúc dùng c Tri m u,
i là cách thanh nhi t b o tân dùng đ ch a khí ph n nóng quá, b nh ch ng tráng nhi t,
hôi ra nhi u, m ch l n mà trong sách Th ng hàn lu n “g i là d ng minh kinh

c th ng dùng là Th ch cao tri m u thang (Tên c là: B ch h thang).

3. Cách ghép v i nh ng v thu c tuy n thông ph nh Ma hoàng, H nh nhân g i là cách thanh nhi t
tuyên ph đ ch a nh ng b nh khí phân nhi t th nh mà đàm nhi t ch n ngang ph làm ph khí b
t c, ho th nhi u. Nh ng bài thu c th ng dùng là Ma h nh th ch cam thang, Ngân ki u h p t (bài
thu c kinh nghi m c a b nh vi n Th Quang - Th ng H i). Bài thu c là dùng Th ch cao có d c
tính tân hàn thanh khí ghép v i Ma hoàng, H nh nhân khai phát ph khí; bài sau là dùng Ngân hoa,
Liên ki u, Ng tinh th o tính thanh nhi t gi i đ c ghép v i Ma hoàng, H nh nhân, Lô c n, ông qua
t đ khai ph kh đàm ( ch ng này ch a truy n bài này vào), có th xem bài ch khái bình suy n
và hóa đàm ch ng 14 và bài tr y th ng ch ng 23). B nh nhi t khí ph n ph m vi r ng, bi n
hóa nhi u nên khi dùng bài thu c thanh khí nhi t có th ph i h p v i các cách hóa th p, t h a gi i
đ c, thanh dinh l ng huy t đ thích ng v i các b nh nhi t khí ph n.
© text:

17


Ch

ng 3: Thu c thanh nhi t

II. Thanh th p nhi t
Bài thu c thanh th p nhi t là dùng các v thu c kh hàn táo th p thanh nhi t (nh Hoàng liên,
Hoàng c m, Hoàng bá) ghép v i các v kh tân ít ôn (nh H u phác, Bán h ), các v có h ng th m
thông hóa (nh Ho c h ng, Kh u nhân, X ng b ), các v th m nhu n l i th p (nh Th ch cao,
Thông th o) đ t o thành bài. L y các v thu c kh hàn táo th p thanh nhi t làm thành ph n ch y u
c a bài thu c v a có tác d ng thanh th p nhi t v a có tác d ng t h a gi i đ c, thích h p v i nh ng
b nh th p nhi t hóa h a mà s t cao, bu n b c, không khát nhi u, rêu l i vàng, ki t l , hoàng đ n.
Các bài th ng dùng là Hoàng liên gi i đ c thang, B ch đ u ông thang, Nhân tr n cao thang. Dùng
nh ng v thu c có mùi th m đ thông hóa l i th p làm v thu c chính đ ch a th p nhi t kéo dài, nhi t

lúc n lúc hi n, ng c đau, b ng ch ng, đ y , ti u ti n ít mà n c đ rêu l i vàng. Bài th ng dùng
là Cam l tiêu đ c đan. N u th p nhi t tr tr tr ng v th ng dùng thu c kh hàn táo th p thanh
nhi t ghép v i thu c kh tân v ôn nh bài Liên phác m.

III. Thanh huy t nhi t
(Bao g m thanh dinh nhi t)
Bài thu c thanh huy t nhi t tr c đây chia làm 2 lo i thanh dinh, l ng huy t, nh ng th c t phân
bi t không nhi u có th g i chung là thanh huy t nhi t. Bài thu c thanh huy t nhi t g m nh ng v
thu c d c tính cam hàn (nh Sinh đ a t i), hàm hàn (nh Huy n sâm, Tê giác). N u nhi t đ c b c
m nh th y s t cao, bu n b c, l i n i gai đ th ng dùng thu c t h a gi i đ c nh Ngân hoa, Liên
ki u, Hoàng liên, i thanh di p, B n lam c n, T th o; n u nhi t nh p tâm dinh mà tâm th n mê m n
thì nên dùng thu c thanh tâm, khai khi u, thông đ m nh Lá tre t i, Th ch x ng b , Tr n đ m tinh,
U t kim; n u th y huy t ph n nhi t mà hao huy t, đ ng huy t nên dùng v thu c l ng huy t, tán
huy t nh
an bì, Xích th c. Bài thanh dinh thang và Tê giác đ a hoàng thang đ u l y Tê giác hàm
hàn và Sinh đ a cam hàn làm v thu c ch y u. Còn bài Thanh dinh thang dùng Liên ki u, Hoàng liên
kh hàn đ t h a gi i đ c nên tác d ng thanh nhi t gi i đ c c a nó t ng đ i m nh. Bài Tê giác đ a
hoàng thang dùng an bì, Xích th c là nh ng v thu c l ng huy t, tán huy t, tác d ng l ng huy t
t ng đ i m nh, là bài thu c tiêu bi u v l ng huy t gi i đ c.

IV. T h a gi i đ c
Bài thu c t h a gi i đ c dùng ph n l n nh ng v thu c thanh nhi t gi i đ c là ch y u nh
i
hoàng, Hoàng liên,
i thanh di p, B n lam c n, an sâm, T th o, Cam trung hoàng. Nh T tâm
thang, Hoàng liên gi i đ c thang là dùng i hoàng, Hoàng liên, Hoàng c m đ t h a gi i đ c; Th n
tê đan là dùng Tê giác, Cam trung hoàng, T th o, B n lam c n, Ngân hoa đ t h a gi i đ c, Ph t
tiêu đ c m là dùng Hoàng c m, Hoàng liên, B n lam c n, Liên ki u, Th ng ma đ t h a gi i đ c.

V. Thanh ph t ng lý nhi t

Bài thanh t ng ph lý nhi t, c n c vào đ c đi m ph t ng mà ph i ghép nh ng v thu c khác
nhau. Nh bài Long đ m t can thang là t h a gan m t l i thanh th p nhi t gan m t, bài T ph
tán (Tên c là: T b ch tán) dùng t ph h a.

VI. Thanh h nhi t
Bài thu c thanh h nhi t th ng dùng nh ng v thu c d ng âm thanh nhi t (nh Mi t giáp,
Th ch cao, a c t bì, Ngân sài h , T n qu ). Ví d bài Th ch cao mi t giáp thang l y Th ch cao kh
hàn đ gi i tà, l y Mi t giáp hàm hàn đ t âm làm thành ph n ch y u c a bài thu c. Lo i thu c này
thích h p ch a b nh ngo i c m nhi t th i k sau ho c trong quá trình ch a b nh m n tính (nh k t
h ch) mà âm d ch th ng t n, tà nhi t n náu âm ph n bi u hi n nh s t nh , s t c n, c đ , g y
mòn, l i n i gai đ mà ít rêu. Lúc dùng bài thu c này, c n chú ý đ n s c kh e c a t v n u th y
b ng ch ng, đi đái đ ng, d dày đ y h i có th gi m li u l ng đ ki n t , hòa v , s ng trung.

© text:

18


Ch

CHI T
« Th

C

ng 3: Thu c thanh nhi t

THANG

ng hàn lu n »


Thành ph n:
1. Chi t

8-16 gam

2.

12-16 gam

uc

Cách dùng: Ngày dùng m t thang, s c n

c chia 2 l n u ng.

Công d ng: Xua tà gi i nhi t, tr phi n gi i mu n.
Ch a ch ng b nh: B nh ngo i c m nhi t khí ph n m i nh phát s t, ng c t c, tâm phi n, rêu l i
vàng ho c l i đ . Trong sách “Th ng hàn lu n” thì bài này ch a ngo i c m nhi t nh kinh hãn, th
h h u mà v n h phi n không ng đ c, gi t mình.
Gi i bài thu c: Bài thu c này dùng Chi t kh hàn đ t h a, gi i nhi t tr phi n ghép v i u c đ
xua tà gi i nhi t nên có tác d ng tán tà bi u, ti t nhi t lý, tr phi n trung, là bài thanh khí nhi t
th ng dùng khi ng d ng c th , trên c s bài thu c này, gia thêm các v thanh nhi t gi i đ c, hóa
th p l i th p, ít khi s d ng đ n đ c; khi nhi t ngo i c m vào dinh huy t, c ng l y bài thu c này làm
c s gia thêm các v thu c thanh dinh l ng huy t đ ch a. Nh bài H c cao ph ng (trong sách “Xa
hâu ph ng”, ch y u do 2 v
u c , Sinh đ a t i h p thành) g m bài thu c này c ng v i các
ph ng thu c l ng huy t là ph ng pháp ch a theo thuy t ôn b nh h c là “nh p dinh v u kh th u
nhi t chuy n khí”.
Cách gia gi m: B nh ngo i c m nhi t, nhi t khí ph n mà bi u tà ch a d t có th c ng dùng Ng u

bàng v i B c hà; mi ng khô, mi ng đ ng, l i đ , rêu vàng là lý nhi t t ng đ i m nh có th gia thêm
Liên ki u, Hoàng c m, h ng đau, ch y máu m i là vì nhi t nhi u có th gia thêm Ngân hoa, Lô c n;
ng c t c, bu n nôn, l i nh n là b th p n ng có th thêm H u phác, Bán h , Ch th c (xác), Ph c
linh.

CÁT C N HOÀNG C M HOÀNG LIÊN THANG
« Th

ng hàn lu n »

Thành ph n:
1. Cát c n

12-20 gam

3. Hoàng c m

12 gam

2. Hoàng liên

4-8 gam

4. Cam th o

4 gam

Cách dùng: Ngày dùng m t thang, s c u ng, chia 2 l n.
Công d ng: Gi i c th u bi u thanh th p nhi t.
Ch a ch ng b nh: S t cao, tâm phi n, đi t c p tính, phân th i, l


i đ , rêu l

i vàng m ch sác.

Gi i bài thu c: Bài này dùng Cát c n làm thu c ch , Hoàng c m, Hoàng liên làm thu c tá đ thanh
nhi t táo th p, Cam th o đ hòa trung nên bài này có th gi i c th u bi u l i có th thanh nhi t ch t
là bài gi i c bi u 1ý. Bài này v n ch a b nh nhi t tính bi u, ch a gi i đ c, tà nhi t nh p lý, ép
nhi t h l i, bây gi đùng ch a tràng viêm c p tính, b nh l có vi trùng, thân nhi t, đi t (nhi t t ).
Cách gia gi m: N u ng i b nh nôn m a gia Bán h , n u ng b tr có th gia S n tra, L c th n
khúc, đau b ng có th gia M c h ng.

© text:

19


Ch

ng 3: Thu c thanh nhi t

CAO C M THANG
« Thông t c Th

ng hàn lu n »

Thành ph n:
1. Th ch cao

6-16 gam


5. Hoàng c m

8-16 gam

2. Tr n bì

6-12 gam

6. Bán h

8-12 gam

3. Ch xác

6-12 gam

7. Trúc nh

8-12 gam

4. Ph c linh

8-16 gam

8. Phách ng c tán (t c L c nh t tán gia Thanh đ i) 8-16 gam

Cách dùng: Ngày m t thang, s c n
Công d ng: Thanh ti t th p nhi t


c chia 2 l n u ng.
gan m t, hòa v .

Ch a ch ng b nh: Tà th p nhi t ngo i c m không gi i h t, ng i rét mà phát nhi t, có m hôi
không gi i đ c, sáng nh chi u n ng, đ u n ng chân tay m i, ng c t c ách, bu n nôn, mi ng khô
khát mà không mu n u ng, ti u ti n đ , r t, rêu l i tr ng ho c vàng, m ch sác y u.
Gi i bài thu c: Bài này l y ch t th m c a Th ch cao đ thanh nhi t th u tà ph i h p v i Hoàng c m
kh hàn đ ti t nhi t nh m thanh gi i th p nhi t, Tr n bì, Bán h , Ch xác, Trúc nh đ lý khí, giáng
ngh ch, hòa v ; Ph c linh, Phách ng c tán đ đ m th m l i th p và ti t nhi t. B i v y, nguyên lý ghép
v thu c c a bài này t ng t nh bài Cam l tiêu đ c đan, c ng là bài thu c tiêu bi u v thanh nhi t
l i th p, đi u hòa khí c b p, th ng ch a b nh th p nhi t trong mùa hè nh s t v a, s t nh ho c h
th ng tiêu hóa c m nhi m mà gây nên th p nhi t l u khí ph n. Bài này chú tr ng th u tà còn bài
Cam l tiêu đ c đan chú tr ng hóa th p đó là ch khác nhau gi a hai bài thu c.
Cách gia gi m: Ng i b th p nhi u mà rêu l i dày có th gia thêm H u phác, Ho c h ng đ t ng
tác d ng hóa th p; ng i s t cao có th gia Ngân hoa, Liên ki u, Hoàng liên đ thanh nhi t gi i đ c;
ng i gây rét, đau đ u, ít m hôi có th gia thêm u c , B c hà đ xua đu i ngo i tà; ng i b đau
b ng đi t có th thêm Bi n đ u y tiêu hà đ .

TH CH CAO TRI M U QU CHI THANG, TH CH CAO TRI M U
TH
NG TRU T THANG, TH CH CAO TRI M U NHÂN SÂM THANG
« Th

ng hàn lu n »

Thành ph n:
1. Th ch cao

4-12 l ng


3. Tri m u

12-20 gam

2. Cam th o

4-8 gam

4. G o s ng

40 gam

Cách dùng: Ngày dùng m t thang, s c n

c chia 2 l n u ng.

Công d ng: Thanh khí nhi t, t v h a, sinh tân, ch khát.
Ch a ch ng b nh: Ch ng khí nhi t thu c b nh ngo i c m nhi t. Nh s t cao, phi n khát mu n
u ng, m t đ , ra nhi u m hôi, s t d m ch h ng đ i ho c ho t sác, v h a d n đ n đau đ u, đau r ng,
ch y máu m i máu r ng.
Gi i bài thu c: Bài này là bài tiêu bi u v dùng v thu c tân hàn đ thanh nhi t. Bài thu c l y Th ch
cao v tân hàn đ thanh khí và Tri m u v kh hàn đ t h a làm v thu c ch y u; Cam th o, g o s ng
là v phù tr đ d ng v hòa trung có tác d ng thanh ti t lý nhi t, sinh tân ch khát mà tr phi n.
Cách gia gi m: Hi n nay khi dùng bài thu c này đ ch a ch ng nhi t khí ph n trong b nh ngo i
c m nhi t th ng dùng các v thu c thanh nhi t gi i đ c; lúc ch a b nh d ch viêm não thì dùng i
thanh di p, B n lam c n, lúc ch a ch y máu r ng, máu m i dùng v l ng huy t nh Sinh đ a t i,
Xích th c, ch a b nh v nhi t mà đau đ u th ng dùng v thu c tân tán nh B ch ch , Ma hoàng, lúc
ch a b nh phong th p th ng dùng Th ng tru t, Qu chi, còn g o s ng th ng không dùng.
© text:


20


Ch

ng 3: Thu c thanh nhi t

Bài thu c ph :
1. Th ch cao Tri m u qu chi thang: (Tên c : B ch h qu chi thang)
T c là Th ch cao tri m u thang gia Qu chi nguyên ch a “ôn ng
đ t x ng đau nh c, th nh tho ng nôn m a.

c”, thân không hàn mà nhi t,

Hi n nay th ng dùng đ ch a phong th p viêm đ t x ng bi u hi n phát s t, ra m hôi, phong
nh c, phi n táo mi ng khát, l i tr ng và đ t x ng s ng đau. Ngoài ra mùa hè hay b ch ng s t cao,
phi n khát, ra m hôi, s gió c ng dùng thu c này.
ng tru t thang: (Tên c : B ch h gia th

2. Th ch cao Tri m u th

T c là Th ch cao tri m u thang gia Th

ng tru t thang)

ng tru t.

Nguyên ch a th p ôn ra m hôi nhi u, ng

i n ng, chân l nh.


Hi n nay th ng dùng ch a phong th p viêm đ t x ng và b s t cao vào mùa hè thu bi u hi n
th p kh n nhi t th m, đ u n ng, phi n nhi t, t c ng c, mi ng khát không mu n u ng, ra m hôi nhi u,
đ t x ng đau nh c, rêu l i tr ng, l i đ .
3. Th ch cao Tri m u nhân sâm thang: (Tên c : B ch h gia nhân sâm thang)
T c Th ch cao tri m u thang gia Nhân sâm (ho c

ng sâm).

Nguyên nhân ch a b nh ngo i c m nhi t, bi u tà đã gi i, nhi t chui vào lý, tân khí đ u b th
t n. Hi n nay có ng i dùng ch a ch ng th nhi t tr con, c ng có hi u qu nh t đ nh.

ng

TRÚC DI P TH CH CAO THANG
« Th

ng hàn lu n »

V thu c:
1. Trúc di p (Lá tre)

4-12 gam

5. Bán h

8-12 gam

2. Th ch cao


4-12 l ng

6. G o s ng

40 gam

3. M ch môn

8-16 gam

7. Cam th o

4-8 gam

4. Nhân sâm (ho c

ng sâm) 4-16 gam

Cách dùng: Ngày dùng m t thang, s c n
Công d ng: Thanh nhi t, d

c chia 2 l n u ng.

ng v , sinh tân ch khát.

Ch a ch ng b nh: Sau khi b s t, nhi t ch a thanh h t, khi âm đ u b th ng t n, mi ng khô môi se,
l i đ , ít rêu, đ y ch ng, m ch sác nh ; ho c v âm không đ , v h a th ng ngh ch, mi ng l i n t
n , l i tía đ mà khô, mi ng khát, m ch đ p nh , ho c m c b nh tiêu khát (đái đ ng), v h a th nh,
n tiêu chóng đói, ngoài ra còn có th ch a thanh th nhi t.
Gi i bài thu c: Bài này có th chia thành 4 lo i v thu c.

1. Lá tre, Th ch cao là tiêu v nhi t, t v h a;
2. Nhân sâm, M ch môn đông là ích khí, d

ng âm, sinh tân;

3. Bán h là hòa v , giáng ngh ch;
4. G o s ng, Cam th o là đi u d

ng v khí.

Cách gia gi m: Khi v khí, v âm không đ mà ch ng v nhi t không bi u hi n rõ (nh mi ng hôi,
l i n t) có th b Th ch cao, l i sáng bóng nh g ng, có th thêm Thanh h c t i, Thiên hoa ph n
đ sinh tân t ng d ch; n u khát mà th c nhi t không qua v kinh và đái nhi u bi u hi n th n suy, có th
b Th ch cao mà gia Hoàng tinh, Thiên hoa ph n, Sinh đ a, Th c đ a, S n thù nh c.
© text:

21


Ch

TH CH CAO TH C

ng 3: Thu c thanh nhi t

A TI N

(Tên c : Ng c n ti n)
« C nh Nh c toàn th »
Thành ph n:

4. Th c đ a
5. Tri m u

1. Th ch cao
40-80 gam
2. M ch môn đông 8-16 gam
3. Ng u đ ng
8-16 gam

16-40 gam
8-12 gam

Cách dùng: Ngày dùng 1 thang, đem s c chia 2 l n u ng.
Công d ng: Thanh v nhi t, t v h a, b th n t âm.
Ch a ch ng b nh: Bài này ch a các b nh do th n âm không đ , v h a c c th nh gây ra đau đ u,
mi ng khô khát, l i n t n , chân r ng s ng đau, ch y máu m i và tiêu khát, tiêu c c mau đói.
Gi i bài thu c: Bài này là bài thu c tiêu bi u k t h p nhi u v thu c đ v a b h v a t th c. Th ch
cao tân hàn thanh nhi t, t v h a và Th c đ a b th n t ng âm là 2 v thu c ch y u; dùng M ch môn,
Tri m u t âm giáng h a đ t ng thêm tác d ng “tráng th y chi ch d ch d ng quang”, Ng u t t d n
thu c đi xu ng. Tóm l i, bài này thu c ph m vi t âm t a nh ng khác v i bài Tri bá bát v hoàn. Bài
này t h a nh m vào v nhi t là chính còn Tri bá bát v hoàn là nh m vào âm h h a v ng là chính và
còn có tác d ng thanh l i nhi t h tiêu th p n a. Không bi u hi n ra.
Cách gia gi m: Lúc v h a c c th nh mà th n âm suy t n (trong lúc m c b nh ngo i c m nhi t mà khí
và huy t đ u t n th ng nh s t cao, l i t a, mi ng khô khát, thì l y Sinh đ a t i thay Th c đ a,
Huy n sâm thay Ng u t t đ t ng thêm tác d ng tang d ch sinh tân, l ng huy t thanh nhi t; lúc m c
b nh viêm h ng c p tính, l i viêm mà mi ng l i n t n c ng có th dùng cách gia gi m này, nh
th y l i có tia đ mà khô, ho c l i tr n bóng không có rêu thì có th gia thêm Sa sâm, Th ch h c.

B CH
(Ph : B ch th


U ÔNG THANG

c thang, Khu n l th o d
« Th

c ph

ng)

ng hàn lu n »

V thu c:
1. B ch đ u ông
2. Hoàng bá

20 gam
12 gam

3. T n bì
4. Hoàng liên

Cách dùng: Ngày dùng m t thang, s c n
Công d ng: Thanh th p nhi t, l

12-16 gam
4-8 gam

c chia 2 l n u ng.


ng huy t, gi i đ c, ch l .

Ch a ch ng b nh: i l viêm tràng, đ i ti n ra máu, lý c p h u tr ng l đít nóng nát.
Gi i bài thu c: Bài này dùng B ch đ u ông đ thanh nhi t huy t ph n, cùng v i v T n bì đ nhu n
mát, 2 v này là thu c ch y u đ l ng huy t ch l , gia thêm Hoàng bá, Hoàng liên đ thanh th p
nhi t gi i đ c, toàn bài nh m thanh lý nhi t, là bài thu c chuyên dùng ch a ki t l , hi u qu t t.
Cách gia gi m: Ng i đau b ng lý c p h u tr ng có th gia M c h ng, Ch xác, Binh lang, ng i
n u ng b tr có th gia S n tra, Th n khúc; ng i m c bi u ch ng có th gia Kinh gi i; ng i h
nh c ho c b b nh l lâu ngày âm b th ng t n, có th gia Cam th o, A giao; ngoài ra, có th dùng
Hoàng liên thay cho các v thanh nhi t gi i đ c khác nh Hoàng c m, Ngân hoa v.v…

Bài ph :
1. Th

cd

c thang:

G m các v Hoàng c m, Hoàng liên, Xích th
M c h ng, Nh c qu .
© text:

c,

ng quy,

i hoàng, Binh lang, Cam th o,

22



Ch

ng 3: Thu c thanh nhi t

Ch a b nh l , đ i ti n ra máu nh n, đau b ng, lý c p h u tr ng. Bài này dùng 3 v hoàng đ t
gi i đ c, kh tr , dùng Xích th c,
ng quy, Nh c qu ph tr đ hành huy t, “hành huy t thì đi
đ i ti n ra máu nh n s gi m”; M c h ng, Binh lang đi u khí, “đi u khí thì h u tr ng s tr ”. Cam
th o có tác d ng đi u hòa các v thu c và gi m đau.

2. Khu n l th o d

c ph

ng:

G m 3 v Thi t nghi n thái,

a c m th o, Phong v th o m i th m t l ng.

Có th thanh th p nhi t, l ng huy t, gi i đ c ch a các ch ng b nh l có vi trùng, viêm tràng,
phát nhi t, đau b ng đi t , đ i ti n ra huy t nh n, lý c p h u tr ng.

NHÂN TR N CAO THANG
(Ph : Chi t bá bì thang)
« Th

ng hàn lu n »


V thu c:
1. Nhân tr n

20-40 gam

2. Chi t

12-20 gam

3.

18-12 gam

i hoàng

Cách dùng: Ngày dùng m t thang s c n

c chia 2 l n u ng.

Công d ng: Thanh nhi t th p, thoái hoàng đ n.
Ch a ch ng b nh: D ng hoàng, thân nhi t, mát m t, toàn thân vàng nh ngh , ti u ti n vàng đ ,
gi t ng n, đ i ti n không thông (ho c tích táo) mi ng khát, b ng ng c ch ng ách rêu l i vàng nh n.
Gi i bài thu c: ây là bài thu c chuyên ch a b nh hoàng đ n th p nhi t, nhân tr n thanh th p nhi t,
l i đ n là v thu c ch y u ch a b nh hoàng đ n trong bài thu c này. Ghép v i Chi t kh t h a đ
th p nhi t theo đ ng ti u ti n mà ra;
i hoàng thang nhu n tràng v đ th p nhi t theo đ ng đ i
ti n mà xu ng. Dùng c 3 v thu c đ thanh l i th p nhi t, tiêu ra theo đ ng ti u ti n, đ i ti n đ ch a
ng i m c b nh hoàng đ n thu c ch ng d ng ch ng th c, ch ng nhi t.
Cách gia gi m: Bài này b Chi t , i hoàng mà ph i h p v i bài Ng linh tán g i là Nhân tr n ng
linh tán, nh m ch tr kh th p l i ti u ti n, thích h p v i ng i m c b nh hoàng đ n mà đ i ti u

thông thoáng. B Chi t , i hoàng gia Th ng tru t (ho c B ch tru t), Ph t g i là Nhân tr n tru t
ph thang, ho c gia Can kh ng, Ph t g i là Nhân tr n ph t can kh ng thang đ ch a ch ng âm
hoàng, da vàng t i, s l nh, ng c ách n c, b ng ch ng, mi ng nh t, đ i ti n l ng, rêu l i tr ng
nh n. Nhân tr n tuy d c tính kh hàn, nh ng tru t, ph , Can kh ng tính ôn, nên có tác d ng l i
th p thoái hoàng, không vì kh hàn mà th ng t n đ n t .

Bài ph :
Chi t bá bì thang:
G m 3 v Chi t , Hoàng bá, Cam th o h p thành.
Nh m thanh nhi t, l i ti u ti n, ch tr ch ng đ ng hoàng thân nhi t, b ng không đ y ch ng,
đ i ti n thông nhu n nên trong bài không dùng i hoàng; dùng Hoàng bá ý ngh a c b n gi ng nh
dùng Nhân tr n (có th gia Nhân tr n); dùng Cam th o v a hòa hoãn tính kh hàn c a Chi t , Hoàng
bá v a thanh nhi t gi i đ c.

© text:

23


Ch

CAM L

TIÊU

ng 3: Thu c thanh nhi t

C AN

« Ôn nhi t kinh vi »

Thành ph n:
1.
2.
3.
4.
5.
6.

Ho ch th ch
Hoàng c m
M c thông
X can
B c hà
Ho c h ng

7.
8.
9.
10.
11.

15 l ng
10 l ng
5 l ng
4 l ng
4 l ng
4 l ng

Nhân tr n
Th ch x ng b

Xuyên b i m u
Liên ki u
B ch kh u nhân

11 l ng
6 l ng
5 l ng
4 l ng
4 l ng

Cách dùng: T l li u l ng nói trên dùng làm thu c viên (hoàn). M i l n dùng 8-12 gam, ngày dùng
1-2 l n, ho c dùng túi v i b c s c chung v i bài thu c khác, tr ng l ng t 12 gam-40 gam. C ng có
th thay đ i li u l ng đ i thành thu c thang s c u ng.
Công d ng: Thanh hóa th p nhi t, gi i đ c, tuyên thông khí c .
Ch a ch ng b nh: Th p nhi t ti m l u, th nh tho ng s t nh (s t v a) ra m hôi mà nhi t không
gi i, đi ti u ti n đ và x n, ng c t c, chân tay rã r i, đ i ti n nhão mà không thông s ng, có tri u
ch ng b nh hoàng đ n nh , ho c đau h ng, má s ng, rêu l i m ng tr ng ho c khô nh n ho c vàng
nh t.
Gi i bài thu c: Bài này dùng Ho c h ng, Kh n nhâm, Th ch x ng b đ hóa th p, dùng Ho t
th ch, Nhân tr n, M c thông đ l i th p, dùng Hoàng c m, X can, Liên ki u đ thanh nhi t gi i đ c,
dùng Xuyên b i m u đ hóa đàm tán k t, dùng B c hà đ s tán ngo i tà ch a các ch ng th p nhi t tr
tr trong mùa hè thu nh s t n ng vì th p, s t nh không lui và ng c t c tay chân rã r i, b ng ách, đi
ti u ti n đ mà ít v.v…
Cách gia gi m: Bài này n u dùng thu c thang thì th ng không đùng Xuyên b i m u, X can, M c
thông mà có th thay b ng Thông th o, H nh nhân, Ý d , H u phác.

LIÊN PHÁC M
« Ho c lo n lu n »
Thành ph n:
1. Hoàng liên

2.
uc
3. Bán h
4. Lô c n

4-8 gam
12-16 gam
8-12 gam
40-80 gam

Cách dùng: Ngày dùng m t thang, s c n

5. H u phác
6. S n chi t
7. Th ch x ng b

4-12 gam
8-12 gam
4-8 gam

c chia 2 l n u ng.

Công d ng: Thanh nhi t hóa th p, đi u hòa tràng v .
Ch a ch ng b nh: Tràng v th p nhi t bên trong, bi u hi n nh tràng v viêm c p tính, ho c lo n,
th ng hàn, l có vi trùng và b th p trong mùa hè, c th ng c t c, b ng đ y ách, đi t , rêu l i vàng
nh n.
Gi i bài thu c: Dùng Hoàng liên tính kh hàn và H u phác tính tân kh ôn làm v thu c ch y u c a
bài thu c này, ph thêm Chi t . u c gi i u t đ t tà; dùng bán h , Th ch x ng b đ hóa tr c hòa
v ; Lô c n thanh v b o tân mà không quá nhu n d ch tác d ng bài này ch y u là khai tân giáng kh .
G i là khai tân là dùng nh ng v thu c có d c tính cay nh H u phác, Bán h , Th ch x ng b đ

khai th p; g i là giáng kh t c là dùng các v thu c có d c tính đ ng nh Hoàng liên, Chi t đ giáng
h a, khai th p giáng h a thì thanh khí th ng còn tr c khí giáng, c khí v tràng đi u hòa nên th t
ng ng. Bài thu c này v n dùng ch a ho c lo n (g m ho c lo n tr c tính và v tràng viêm), hi n nay

© text:

24


Ch

khi ch a b nh th
lo n.

ng dùng bài này đ ch a đ

ng 3: Thu c thanh nhi t

ng tiêu hóa b c m nhi m kèm theo v tràng b h n

Cách gia gi m: Ng i m c b nh t nh ng mót r n (lý c p h u tr ng) có th thêm M c h
lang đ hành khí, phá khí; ng i n b tr có th thêm Ch th c. L c th n khúc, S n tra đ
đ o tr , lúc b nôn m a n ng, có th thêm chút ít Ngô thù du đ gây tác d ng phân tán mà s
th p nh s t cao, l i đ , có th thêm Ngân hoa, Liên ki u, Hoàng c m đ thanh nhi t gi i đ

ng, Binh
tiêu th c
t n ng do
c.


T TÂM THANG
(Ph : Ph t t tâm thang)
« Kim qu y u l

c»

Thành ph n:
1.
i hoàng
2. Hoàng liên
3. Hoàng c m

6-12 gam
4-12 gam
8-16 gam

Cách dùng: Ngày dùng m t thang, s c n

c chia 2 l n u ng.

Công d ng: T h a, thanh nhi t, gi i đ c.
Ch a ch ng b nh: M i ch ng h a th c nhi t. Nh đang m c b nh ngo i c m nhi t, b s t cao, m t
h ng, m t đ , bu n b c, hôn mê phát cu ng, rêu l i vàng nh n, l i có gai đ vì nóng quá làm huy t
đi lung tung nên th huy t, ch y máu m i, th p nhi t nung đ t mà sinh b nh hoàng đ n; m n nh t
ch y n c, vàng b b đ n s ng t y, m c ch ng b i huy t, m t m t s ng đ , mi ng l i l toét, đi l ra
máu nh n, đ u có th dùng bài thu c này.
Gi i bài thu c: Bài này tuy l y tên là “T tâm thang” nh ng th c t không ph i chuyên tr t tâm h a
mà là t m i th c h a, gi i nhi t đ c, thanh th p nhi t. Trong bài này tuy l y i hoàng là thu c ch
nh ng m c đích không ph i chuyên đ công h mà là đ ti t nhi t, t h a, gi i đ c. “3 v hoàng” dùng
đây, d c tính kh hàn, có th ti t nhi t, táo th p, nên thích h p ch a các b nh tháo nhi t c n tr

tràng v , u t mà hóa h a, rêu l i vàng nh n ho c n i gai vàng, s t cao, bu n b c, t c ng c, ch ng,
bí đ i ti n. Trong “Th ng hàn lu n” dùng bài thu c này đ ti t nhi t tr t c ách là có ngh a nh v y.
Còn “Kim qu y u l c” dùng bài thu c này đ ti t nhi t tr t c ách là có ý ngh a đ đ t tác d ng t
h a, ti t nhi t, gi i đ c. Tà đi thì chính an, nhi t đ c gi i r i thì huy t ng ng ra, khác v i vi c l ng
huy t tán huy t bài Tê giác đ a hoàng thang, lúc s d ng c n phân bi t rõ.
V i các v thu c kh hàn, trong th c nghi m ch a b nh di t vi trùng
d ng di t trùng, k t qu đi u tr cho th y nó có ch t ch ng vi trùng.

ngoài thân th th y rõ tác

Cách gia gi m: Lúc ng d ng bài thu c này đ ch a c th p l n nhi t thì ph i coi nhi t n ng h n
th p ho c th p nhi t hóa h a m i phù h p. N u th p nhi t hóa h a, nhi t đ t tâm d ch, th y có tri u
ch ng tâm d ch b t n th ng (mi ng khô, l i táo) có th thêm Thiên hoa ph n, Lô c n, th m chí có
th gia Th ch h c t i, Sinh đ a t i, n u th p nhi t hóa h a mà c th p và nhi t đ u n ng ngang
nhau, th y rêu l i dày nh n, ng c t c, ách ch ng có th thêm H u phác, Bán h ; n u b nôn m a
nhi u mà khó u ng thu c, có th thêm 3 lát g ng t i; b ng đ y không nhi u, đ i ti n bình th ng có
th dùng i hoàng ch ; ng i b đau b ng trên d d i (nh viêm túi m t c p tính) có th thêm Ch
xác ho c Ch th c, Xuyên luy n t , Diên h sách, đó là nh ng v thu c lý khí ch th ng.

Bài ph :
Ph t T tâm thang:
T c là bài này gia Ph t .
Dùng cho nh ng ng
l nh, m ch nh .

i b tà nhi t b c m nh mà d

© text:

ng khí không đ , ra m hôi nhi u, chân tay


25