B GIO DC O TO
TRNG I HC S PHM TP. H CH MINH
-----------

V TH KIM CC

nghiên cứu chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp ở
thành phố hải phòng
Chuyờn ngnh

: a lý hc

Mó s

: 62 31 95 01

LUN N TIN S A Lí

Ngi hng dn khoa hc:
PGS.TS NGUYN KIM HNG
PGS.TS NGUYN MINH TU

TP. H Chớ Minh - 2012


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa
học của riêng tôi, các số liệu và kết quả nghiên cứu trong
Luận án là trung thực và chưa công bố dưới bất kì hình
thức nào.
TP. Hồ Chí Minh, tháng ...... năm 2012

NGHIÊN CỨU SINH

Vũ Thị Kim Cúc


MỤC LỤC
Lời cam đoan................................................................................................................................
Mục lục.........................................................................................................................................
Danh mục chữ viết tắt...................................................................................................................
Danh mục các bảng.......................................................................................................................
Danh mục các hình........................................................................................................................
Danh mục bản đồ..........................................................................................................................
MỞ ĐẦU .................................................................................................................................................1
1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI ....................................................................................................................1
2. LỊCH SỬ NGHIÊN CỨU VẤN ĐỀ .................................................................................................3
3. MỤC TIÊU, NHIỆM VỤ VÀ GIỚI HẠN NGHIÊN CỨU ..............................................................6
4. QUAN ĐIỂM VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ......................................................................8
5. ĐÓNG GÓP CỦA ĐỀ TÀI ............................................................................................................11
6. CẤU TRÚC CỦA ĐỀ TÀI .............................................................................................................12
CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU KINH TẾ
NÔNG NGHIỆP ...................................................................................................................................13
1.1. CƠ SỞ LÍ LUẬN .......................................................................................................................13
1.1.1. Cơ cấu kinh tế và chuyển dịch cơ cấu kinh tế .....................................................................13
1.1.1.1. Cơ cấu kinh tế ..............................................................................................................13
1.1.1.2. Chuyển dịch cơ cấu kinh tế ..........................................................................................14
1.1.2. Cơ cấu kinh tế nông nghiệp, chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp ...............................16
1.1.2.1. Cơ cấu kinh tế nông nghiệp..........................................................................................16
1.1.2.2. Chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp .....................................................................19
1.1.2.3. Các nhân tố ảnh hưởng đến sự CDCCKT nông nghiệp ...............................................22
1.1.2.4. Các chỉ tiêu đánh giá chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp ...................................29

1.2. CƠ SỞ THỰC TIỄN VỀ CDCCKT NÔNG NGHIỆP Ở VIỆT NAM, ĐỒNG BẰNG SÔNG
HỒNG VÀ MỘT SỐ THÀNH PHỐ. ..............................................................................................33
1.2.1. Về CDCCKT nông nghiệp ở Việt Nam từ sau đổi mới đến nay .........................................33
1.2.2. Vài nét về CDCCKT nông nghiệp ở đồng bằng sông Hồng ...............................................35
1.2.3. Về thực tiễn CDCCKT nông nghiệp ở thành phố Đà Nẵng và Cần Thơ. ...........................38
1.2.3.1. CDCCKT nông nghiệp ở thành phố Đà Nẵng .............................................................38
1.2.3.2. CDCCKT nông nghiệp ở thành phố Cần Thơ ..............................................................40
1.2.4. Bài học kinh nghiệm cho CDCCKT NN của thành phố Hải Phòng. ...................................42
TIỂU KẾT CHƯƠNG I .....................................................................................................................45
CHƯƠNG 2: CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG VÀ THỰC TRẠNG CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU
KINH TẾ NÔNG NGHIỆP Ở THÀNH PHỐ HẢI PHÒNG............................................................47
2.1. CÁC NHÂN TỐ ẢNH ĐẾN SỰ CDCCKT NÔNG NGHIỆP .....................................................47
2.1.1. Vị trí địa lí ...........................................................................................................................47


2.1.2.Thị trường tiêu thụ ................................................................................................................49
2.1.3. Đường lối chính sách nông nghiệp. .....................................................................................50
2.1.4. Khoa học công nghệ ............................................................................................................52
2.1.5. Vốn đầu tư ...........................................................................................................................53
2.1.6. Dân số, nguồn lao động .......................................................................................................53
2.1.6.1. Dân số ..........................................................................................................................53
2.1.6.2. Nguồn lao động ............................................................................................................55
2.1.7. Hệ thống cơ sở hạ tầng, cơ sở vật chất kỹ thuật. .................................................................56
2.1.7.1. Cơ sở hạ tầng ...............................................................................................................56
2.1.7.2. Cơ sở vật chất kĩ thuật .................................................................................................58
2.1.8. Đô thị hóa và công nghiệp hóa ............................................................................................59
2.1.9. Điều kiện tự nhiên và tài nguyên thiên nhiên ......................................................................61
2.1.10. Đánh giá chung ..................................................................................................................64
2.2. THỰC TRẠNG CDCCKT NÔNG NGHIỆP Ở THÀNH PHỐ HẢI PHÒNG. ...........................65
2.2.1. Khái quát chung ...................................................................................................................65

2.2.2. Biến động diện tích đất nông nghiệp ...................................................................................68
2.2.2.1.Biến động diện tích đất tự nhiên ...................................................................................68
2.2.2.2. Biến động diện tích đất nông nghiệp ............................................................................70
2.2.2.3. Kết quả chuyển đổi cơ cấu đất nông nghiệp ................................................................73
2.2.3. Chuyển dịch cơ cấu ngành nông - lâm - thủy sản ................................................................75
2.2.3.1. Chuyển dịch cơ cấu ngành nông nghiệp ......................................................................76
2.2.3.2. Chuyển dịch cơ cấu ngành thuỷ sản...........................................................................102
2.2.3.3. Sự chuyển dịch cơ cấu ngành lâm nghiệp. .................................................................107
2.2.4. Chuyển dịch cơ cấu lãnh thổ Nông nghiệp. .......................................................................108
2.2.4.1. Trang trại. ..................................................................................................................108
2.2.4.2. Hợp tác xã. .................................................................................................................113
2.2.4.3. Các vùng chuyên canh ...............................................................................................115
2.2.4.4. Vành đai nông nghiệp ................................................................................................122
2.2.5. Chuyển dịch cơ cấu lao động nông nghiệp ........................................................................124
2.2.6. Đánh giá chung sự CDCCKT NN ở thành phố Hải Phòng ...............................................127
2.2.6.1. Thành tựu ...................................................................................................................127
2.2.6.2. Hạn chế ......................................................................................................................130
CHƯƠNG 3: ĐỊNH HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU KINH TẾ NÔNG
NGHIỆP Ở THÀNH PHỐ HẢI PHÒNG ĐẾN NĂM 2020............................................................132
3.1. ĐỊNH HƯỚNG CDCCKT NÔNG NGHIỆP ĐẾN NĂM 2020.................................................132
3.1.1. Căn cứ định hướng CDCCKT nông nghiệp thành phố Hải Phòng....................................132
3.1.1.1. Quan điểm và mục tiêu CDCCKT NN Việt Nam đến năm 2020 ................................132
3.1.1.2. Quan điểm và định hướng CDCCKT NN ở đồng bằng sông Hồng ...........................133


3.1.1.3. Quan điểm và mục tiêu phát triển KT - XH đến năm 2020 của thành phố Hải Phòng
.................................................................................................................................................134
3.1.1.4. Quan điểm CDCCKT NN phố Hải Phòng đến năm 2020 .........................................136
3.1.1.5. Cơ sở khoa học cho định hướng CDCCKT nông nghiệp ...........................................137
3.1.2. Định hướng CDCCKT NN thành phố Hải Phòng đến năm 2020......................................139

3.1.2.1. CDCCKT NN theo hướng phát triển nền nông nghiệp hàng hóa. .............................140
3.1.2.2. CDCCKT N-L-TS theo hướng hình thành các vùng chuyên môn hóa gắn với phát triển
chăn nuôi, công nghiệp chế biến và dịch vụ. ..........................................................................145
3.2. CÁC GIẢI PHÁP CDCCKT NN Ở THÀNH PHỐ HẢI PHÒNG .............................................148
3.2.1. Nhóm giải pháp về phát triển lực lượng sản xuất ..............................................................148
3.2.1.1. Giải pháp tạo vốn và quản lý vốn có hiệu quả ...........................................................148
3.2.1.2. Giải pháp khoa học và công nghệ ..............................................................................151
3.2.1.3. Giải pháp tạo việc làm và tăng chất lượng nguồn nhân lực ......................................152
3.2.1.4. Giải pháp xây dựng kết cấu hạ tầng kinh tế xã hội ....................................................155
3.2.2. Nhóm giải pháp phát triển các hình thức tổ chức kinh tế ..................................................157
3.2.2.1. Mở rộng thị trường.....................................................................................................157
3.2.2.2. Giải pháp mở rộng hệ thống liên kết nông - công nghiệp - dịch vụ ...........................158
3.2.3. Giải pháp cơ chế chính sách ..............................................................................................159
TIỂU KẾT CHƯƠNG 3 ...................................................................................................................161
KẾT LUẬN .........................................................................................................................................163
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ....................................................168
TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................................................................169
PHỤ LỤC


DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT

BQ
CCKT
CDCCKT
CNH - HĐH
CMH
CSD
CSHT - CSVCKT
DT

ĐBSH
ĐBSCL
ĐTH
ĐVT
GDP
GTSX
HTX
KHKT - KHCN
KTTĐ
KTXH
KTQD
LĐ, LĐXH
LĐNN
LT - TP
NN, PNN
N - L - TS
SL
SXNN
TCLT
TW
UBND
XHCN

Bình quân
Cơ cấu kinh tế
Chuyển dịch cơ cấu kinh tế
Công nghiệp hóa - Hiện đại hóa
Chuyên môn hóa
Chưa sử dụng
Cơ sở hạ tầng - Cơ sở vật chất kỹ thuật

Diện tích
Đồng bằng Sông Hồng
Đồng bằng sông Cửu Long
Đô thị hóa
Đơn vị tính
Tổng sản phẩm quốc nội
Giá trị sản xuất
Hợp tác xã
Khoa học kỹ thuật - Khoa học công nghệ
Kinh tế trọng điểm
Kinh tế - xã hội
Kinh tế quốc dân
Lao động, Lao động xã hội
Lao động nông nghiệp
Lương thực - thực phẩm
Nông nghiệp, Phi nông nghiệp
Nông - Lâm - Thủy sản
Số lượng, sản lượng
Sản xuất nông nghiệp
Tổ chức lãnh thổ
Trung ương
Ủy ban nhân dân
Xã hội chủ nghĩa


DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 1.1: Cơ cấu GTSX ngành NN nước ta giai đoạn 1995 - 2010...........
Bảng 1.2. Cơ cấu GTSX N-L-TS ĐB Sông Hồng giai đoạn 1995 - 2010 ..
Bảng 2.1: Quy mô dân số và dân nông thôn giai đoạn 1995 - 2010...........

Bảng 2.2: Số dân đô thị và tỷ lệ dân đô thị giai đoạn 1995 - 2010 ............
Bảng 2.3: GDP và tốc độ tăng GDP giai đoạn 1995 - 2010 .......................
Bảng 2.4: Biến động đất nông nghiệp giai đoạn 1995 - 2010 ...................
Bảng 2.5: GTSX và cơ cấu GTSX NN giai đoạn 1995 - 2010 ...................
Bảng 2.6: Biến động diện tích lúa cả năm theo quận, huyện, giai đoạn
1995 - 2010...............................................................................
Bảng 2.7: Diện tích, năng suất và sản lượng rau các loại, giai đoạn
1995 - 2010...............................................................................
Bảng 2.8: Biến động diện tích, GTSX/ha rau theo quận huyện, giai đoạn
2000 - 2010...............................................................................
Bảng 2.9: Diện tích, năng suất và sản lượng thuốc lào giai đoạn
1995- 2010................................................................................
Bảng 2.10: Biến động diện tích, GTSX/ha cây thuốc lào theo quận,
huyện giai đoạn 1995- 2010 .....................................................
Bảng 2.11: Diện tích, GTSX của hoa, cây cảnh, giai đoạn 2000 - 2010 ....
Bảng 2.12: GTSX & cơ cấu GTSX ngành chăn nuôi, giai đoạn
1995- 2010................................................................................
Bảng 2.13: Số lượng gia súc, gia cầm, giai đoạn 1995 - 2010 ..................
Bảng 2.14: Sản lượng thủy sản khai thác, giai đoạn 2000 - 2010 ..............
Bảng 2.15: Số lượng trang trạng theo loại hình sản xuất, giai đoạn
2001 - 2010...............................................................................
Bảng 2.16: Bố trí vành đai thực phẩm ........................................................
Bảng 2.17: Cơ cấu sử dụng lao động phân theo ngành kinh tế, giai đoạn
1995 - 2010...............................................................................
Bảng 3.1: Các chỉ tiêu KT - XH của thành phố Hải Phòng đến năm 2020

Trang
34
36
54

59
66
71
77
82
87
89
91
92
93
97
98
104
109
124
125
135


DANH MỤC HÌNH
Trang
Hình 2.1: Cơ cấu GDP theo ngành của thành phố Hải Phòng, giai đoạn
1995 - 2010 ................................................................................

66

Hình 2.2: Cơ cấu GDP phân theo thành phần kinh tế giai đoạn
1995- 2010 .................................................................................

67


Hình 2.3: Chuyển dịch cơ cấu ngành N-L-TS, giai đoạn 1995 - 2010 .......

75

Hình 2.4: Cơ cấu GTSX nông nghiệp giai đoạn1995 - 2010 ....................

78

Hình 2.5: Tốc độ tăng GTSX bình quân/ năm các loại cây trồng chính,
giai đoạn 1995 -2010..................................................................

79

Hình 2.6: Cơ cấu GTSX các loại cây trồng, giai đoạn 2000 - 2010 ...........

80

Hình 2.7: Biến động diện tích các loại cây lương thực giai đoạn
1995- 2010 .................................................................................

81

Hình 2.8: GTSX/ha cây lúa phân theo quận huyện, năm 1995 - 2010 .......

85

Hình 2.9: Cơ cấu giá trị sản xuất ngành thủy sản, giai đoạn 1995 - 2010 ..

102


Hình 2.10: Cơ cấu GTSX ngành lâm nghiệp, năm 2000 - 2010 .................

107

DANH MỤC BẢN ĐỒ
Trang
1. Bản đồ hành chính thành phố Hải Phòng ................................................ 48
2. Bản đồ biến động đất nông nghiệp TP Hải Phòng, giai đoạn 2000 -2010 ....... 72
3. Bản đồ biến động sản xuất lúa TP Hải Phòng, giai đoạn 2000 -2010 .... 83
4. Bản đồ biến động sản xuất cây rau - thực phẩm TP Hải Phòng, giai
đoạn 2000 -2010..................................................................................... 88
5. Bản đồ biến động ngành chăn nuôi TP Hải Phòng, giai đoạn 2000 -2010 ...... 96
6. Bản đồ biến động sản xuất thủy sản TP Hải Phòng, giai đoạn 2000 - 2010 .... 103
7. Bản đồ các tổ chức lãnh thổ sản xuất nông nghiệp TP Hải Phòng ......... 114


MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Chuyển dịch cơ cấu kinh tế là một trong những nội dung cốt lõi của quá
trình phát triển kinh tế - xã hội, nó liên quan đến mọi mặt đời sống, kinh tế và
xã hội [29]. Chính vì vậy chuyển dịch cơ cấu kinh tế đang trở thành vấn đề
được các nhà khoa học trên thế giới quan tâm,...
Thực tiễn của gần 30 năm xây dựng Xã hội chủ nghĩa ở miền Bắc và
những năm sau thống nhất đất nước ngày càng cho thấy rõ vai trò quan trọng
của sản xuất nông nghiệp. Trình độ sản xuất thấp kém, năng suất và hiệu quả
thấp của nông nghiệp không những ảnh hưởng và gây khó khăn cho đời sống
nhân dân, sự phát triển của công nghiệp mà còn ảnh hưởng xấu đến chu trình
sản xuất xã hội[5]. Khi đó, vấn đề nổi lên hàng đầu là phải tập trung đẩy
mạnh sản xuất nông nghiệp, làm cho nông nghiệp vươn lên đáp ứng những

nhu cầu đời sống nhân dân, tạo ra nguồn nguyên liệu cho công nghiệp, sản
xuất ra các sản phẩm có giá trị xuất khẩu ngày càng lớn, tạo nguồn tích luỹ
vốn cho CNH XHCN. Vì thế, tại Đại hội Đảng lần thứ V (1982), Đảng ta đã
xác định “cần tập trung phát triển mạnh nông nghiệp, coi nông nghiệp là mặt
trận hàng đầu…, kết hợp nông nghiệp, công nghiệp và hàng tiêu dùng và công
nghiệp nặng trong cơ cấu công - nông nghiệp hợp lý”. Nhưng phải đến đại hội
Đảng VI (1986) với sự đổi mới toàn diện về đường lối, chính sách cho sự phát
triển KT-XH, thì nông nghiệp Việt Nam mới thực sự đạt được những thành
tựu và khẳng định được vai trò to lớn của mình trong công cuộc CNH - HĐH
đất nước. Tuy nhiên, với 60,7% dân số sống ở nông thôn và 48,7% lao động
trong nông nghiệp (2010) [62], cho thấy nông nghiệp vẫn đóng vai trò chủ
yếu trong đời sống KT-XH Việt Nam và Việt Nam vẫn còn là một nước nông
nghiệp. Mặc dù có những lợi thế về đất đai, khí hậu, nguồn nước, sinh vật và
dân cư lao động,... nhưng nông nghiệp Việt Nam lại chưa khai thác và sử
dụng những lợi thế này một cách hợp lý và có hiệu quả, vai trò của nông


nghiệp chưa được phát huy, cơ cấu kinh tế chưa chuyển biến tích cực. Chính
vì thế, chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp là một trong những vấn đề có
ý nghĩa cấp thiết trong quá trình giải quyết những tồn tại, thách thức đang đặt
ra cho nông nghiệp Việt Nam trong thời kì đổi mới, thực hiện quá trình CNH
- HĐH đất nước và hội nhập vào nền kinh tế thế giới.
Là thành phố cảng, đô thị loại 1, trực thuộc Trung ương, một trong
những trung tâm công nghiệp lớn của cả nước, nhưng Hải Phòng vẫn còn một
bộ phận lao động không nhỏ hoạt động trong lĩnh vực N -L - TS (34,5% 2010) và nông nghiệp đã đóng góp 10 % GDP[19]. Cơ cấu kinh tế N -L - TS
của thành phố còn bất hợp lí, nông nghiệp chiếm tới 75,1% giá trị sản xuất,
thủy sản đầy thế mạnh lại chỉ chiếm 24,4%. Trồng trọt vẫn còn ưu thế với
54,2%, cây lúa ít có giá trị hàng hóa nhất lại chiếm tỷ trọng lớn nhất trong các
loại cây trồng (49,3%)...Do vậy, việc CDCCKT NN theo hướng CNH - HĐH
là một trong số nhiệm vụ quan trọng hàng đầu đối với Hải Phòng. Điều đó

không chỉ giúp Thành phố sử dụng hợp lí những điều kiện thuận lợi cho phát
triển nông nghiệp, mà còn góp phần thay đổi bộ mặt KT- XH và đời sống
nhân dân thành phố nói chung, đời sống nông dân nói riêng. Trong những
năm gần đây, Hải Phòng cũng ra sức đẩy mạnh sự CDCCKT NN, tập trung
vào những sản phẩm nông nghiệp lợi thế cạnh tranh cao: rau đậu, hoa, cây
cảnh, cây ăn quả, lợn, thủy sản.... nhằm biến nền nông nghiệp tự cung, tự cấp
thành nền nông nghiệp hàng hóa, đáp ứng nhu cầu ngày càng lớn của thị
trường thành phố, đồng bằng Sông Hồng, cả nước và xuất khẩu. Song thực tế
sự CDCCKT NN của Hải Phòng còn khá chậm, tỷ trọng giữa các ngành và
việc sử dụng các nguồn lực phát triển nông nghiệp còn chưa hợp lí; sản phẩm
nông nghiệp hàng hóa chiếm tỷ lệ thấp, chưa có thương hiệu, chưa vào được
các siêu thị, xuất khẩu hạn chế, sức cạnh tranh yếu. Nguyên nhân nào gây nên
tình trạng này? Phương hướng CDCCKT nông nghiệp của thành phố Hải
Phòng như thế nào là hợp lí? Giải pháp cho vấn đề này?


Đứng trước những đòi hỏi cấp thiết của thực tiễn CDCCKT NN, lại
được sinh ra và lớn lên ở chính nông thôn Hải Phòng, hàng ngày được tận
mắt chứng kiến và hưởng thụ thành quả từ nông nghiệp,... đã thôi thúc chúng
tôi chọn đề tài: “Nghiên cứu chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp ở
thành phố Hải Phòng” làm luận án tiến sĩ Địa lí, chuyên ngành Địa lí học.
2. Lịch sử nghiên cứu đề tài
Nghiên cứu chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp là vấn đề đang thu
hút sự quan tâm của nhiều nhà khoa học, nhiều chuyên gia kinh tế,…nhằm
góp phần thực hiện quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế của đất nước một
cách hợp lý và đạt hiệu quả cao, từng bước xây dựng Việt Nam thành một
nước công nghiệp phát triển vào năm 2020.
Hiện nay, ở Việt Nam đã công bố một số công trình liên quan đến vấn
đề này, tiêu biểu như:
“Chuyển dịch cơ cấu kinh tế trong điều kiện hội nhập với khu vực và

thế giới”(1999), NXB Chính trị Quốc gia do PGS.TS. Lê Du Phong và
Nguyễn Thành Độ đồng chủ biên, trong đó trình bày những luận cứ khoa học
của chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng hội nhập, thực trạng chuyển dịch
cơ cấu 3 nhóm ngành lớn của nền kinh tế. Ngoài ra các tác giả cũng khảo sát tình
hình chuyển dịch cơ cấu kinh tế ở một số vùng và địa phương trong giai đoạn
1991 - 1997; trên cơ sở đó, đưa ra định hướng và giải pháp chuyển dịch cơ cấu
kinh tế nước ta theo hướng hội nhập với nền kinh tế khu vực và thế giới.
“Chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng công nghiệp hoá nền kinh tế
quốc dân”(1994) 2 tập, NXB Chính trị Quốc gia, do GS.TS. Ngô Đình Giao
làm chủ biên. Ở đây, tác giả đã trình bày những vấn đề lý luận và những lý do
cần thiết phải CDCCKT theo hướng CNH, HĐH đồng thời đề xuất những
phương hướng và biện pháp CDCCKT nước ta trong thời gian tới.
“Chuyển dịch cơ cấu và xu hướng phát triển của kinh tế nông nghiệp
Việt Nam theo hướng CNH - HĐH, từ thế kỉ XX đến thế kỉ XXI trong thời đại


kinh tế tri thức”, (2001) của Lê Quốc Sử, NXB Thống kê. Trong tác phẩm
này, tác giả đã đề cập đến một số vấn đề như: cơ sở lý luận về cơ cấu kinh tế
và cơ cấu kinh tế nông nghiệp. Các điển hình về mô hình phát triển kinh tế
nông nghiệp của thế giới, đường lối chính sách của Đảng và Nhà nước ta về
nông nghiệp qua các thời kì đại hội từ 1975 đến nay; chuyển dịch cơ cấu kinh
tế nông nghiệp và nông thôn ngoại thành thành phố Hồ Chí Minh, các kiến
nghị về chuyển dịch cơ cấu kinh tế trong thế kỉ XXI…
“Các nhân tố ảnh hưởng đến sự chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế
trong thời kì CNH ở Việt Nam”(1997), NXB Khoa học Xã hội, do Bùi Tất
Thắng làm chủ biên. Các tác giả tập trung phân tích động thái chuyển dịch cơ
cấu ngành kinh tế trong một số mô hình CNH trên thế giới; phân tích các nhân tố
tác động đến chính sách thúc đẩy quá trình CDCCKT trong thời kỳ CNH ở nước
ta như: môi trường kinh tế quốc tế, lợi thế so sánh của các nguồn lực kinh tế, sự
hình thành cơ chế thị trường và các chức năng kinh tế nhà nước.

“Con đường công nghiệp hóa- hiện đại hóa nông nghiệp nông thôn
Việt Nam” NXB Chính trị Quốc gia, do Ban tư tưởng và Văn hóa Trung ương
biên soạn. Ở đây đề cập tới sự thay đổi quan điểm về công nghiệp hóa hiện
đại hóa nông nghiệp nông thôn của Đảng và Nhà nước ta qua các kì Đại hội
Đảng; từ kinh nghiệm của một số quốc gia trên thế giới, những bất cập ở Việt
Nam hiện nay, các tác giả đưa ra các giải pháp có hiệu quả quá trình công
nghiệp hóa hiện đại hóa nông nghiệp nông thôn ở nước ta.
“Cơ cấu kinh tế và chuyển dịch cơ cấu kinh tế - Nghiên cứu thống kê
cơ cấu kinh tế và chuyển dịch cơ cấu kinh tế”NXB Đại học Kinh tế quốc dân,
PGS. TS Phan Công Nghĩa làm chủ biên. Tác giả đề cập đến cơ cấu kinh tế và
hệ thống các phương pháp thống kê cơ cấu kinh tế, CDCCKT; những vấn đề
lí luận và thực tiễn về cơ cấu và CDCCKT nông nghiệp nông thôn theo thành
phần kinh tế ở một số nước trên thế giới và ở Việt Nam. Từ đó tác giả đã đưa
ra các kiến nghị về phương hướng, giải pháp khái quát CDCCKT nông nghiệp
nông thôn theo thành phần kinh tế ở nước ta trong thời gian tới.


Ngoài ra còn một số tác phẩm, công trình, các bài báo trên các tạp chí,
báo khác:
“Chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp, nông thôn ở đồng bằng sông
Hồng - thực trạng và triển vọng”, TS Phạm Văn Thắng và TS Phạm Ngọc
Dũng, 2003.
“Thực trạng công nghiệp hoá, hiện đại hoá nông nghiệp, nông thôn
Việt Nam”, PGS. Lê Mạnh Hùng (Chủ biên), NXB Thống kê, 1998.
“Báo cáo tổng hợp quy hoạch Chuyển đổi cơ cấu nông - lâm nghiệp ở
Đồng bằng Sông Hồng”. Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn - Viện Quy
hoạch và thiết kế nông nghiệp. Hà nội, tháng 3 năm 2003.
“Quy hoạch chuyển đổi cơ cấu nông - lâm - ngư nghiệp theo 7 vùng
sinh thái”, Bộ Nông nghiệp và phát triển nông thôn, 2003.
Quy hoạch tổng thể phát triển kinh tế xã hội thành phố Hải Phòng đến

năm 2020 của UBND thành phố Hải Phòng và Kỷ yếu Kết quả chương trình
nghiên cứu khoa học phục vụ biên soạn văn kiện Đại hội XIII Đảng bộ thành
phố của Thành ủy Hải Phòng... có đề cập đến nội dung CCKT và CDCCKT
nói chung và CDCCKTNN nói riêng.
“Tác động của chính sách kinh tế vĩ mô đến quá trình chuyển dịch cơ
cấu kinh tế vùng đồng bằng sông Hồng”, Luận án PTS Kinh tế, chuyên ngành
Kinh tế - quản lí và Kế hoạch hóa Kinh tế quốc dân của Bạch Hồng Việt, 1996.
Luận án của Bạch Hồng Việt tập trung nghiên cứu một số quan điểm lý luận và
kinh nghiệm về CDCCKT trong nông nghiệp - nông thôn, phân tích thực trạng
CDCCKT vùng ĐBSH và tác động của chính sách vĩ mô đến quá trình đó, xác
định một số những tồn tại và những triển vọng của quá trình CDCCKT vùng
ĐBSH, đề xuất một số giải pháp về mặt chính sách cho sự CDCCKT…
Trong chuyên ngành Địa Lí học có một số luận án đã bảo vệ thành công
như“Chuyển dịch cơ cấu kinh tế tỉnh Yên Bái” của Lương Văn Phượng, năm
1997; “Nghiên cứu chuyển đổi cơ cấu cây công nghiệp lâu năm ở tỉnh Lâm


đồng” của Mai Hà Phương, năm 2008 và “Nghiên cứu chuyển dịch cơ cấu kinh
tế tỉnh Bắc Kạn giai đoạn 1997 - 2009” của Hoàng Việt Anh, năm 2011.
Các công trình nghiên cứu trên đều tập trung làm rõ các khái niệm: cơ
cấu kinh tế, CDCCKT, CCKTNN, nông thôn và thực tế cơ cấu kinh tế,
CDCKT, cơ cấu nông nghiệp - nông thôn và CDCKTNN - nông thôn ở Việt
Nam trong thời kỳ CNH - HĐH. Quá trình CDCKTNN - nông thôn ở Việt
Nam được tiến hành dựa trên khái niệm CDCKT của các nước khác nhau trên
thế giới, nhất là ở những khu vực Đông Á - Đông Nam Á những quốc gia có
điều kiện phát triển và đặc điểm sản xuất nông nghiệp - nông thôn tương đối
giống Việt Nam.
Các tác giả Việt Nam cơ bản thống nhất với các tác giả của thế giới về
mặt lý luận cơ cấu kinh tế, CDCCKT cả về khái niệm, bản chất, đặc trưng, nội
dung cũng như tác động của các nhân tố đến sự hình thành và CDCCKT…

Nhưng với vấn đề CDCKTNN thì phần lớn các công trình nghiên cứu
này mới chỉ dừng lại ở việc thống nhất các khái niệm kinh tế nông nghiệp,
CCKTNN…những mô hình CDCCKTNN, nông thôn ở một số nước trên thế
giới theo thành phần kinh tế, hình thức tổ chức sản xuất hoặc CDCCKT theo
hướng CNH- HĐH…
Chính vì vậy cần phải tiếp tục làm sáng tỏ được một số vấn đề lý luận,
thực tiễn của cơ cấu kinh tế và CDCCKTNN như bản chất về mặt kinh tế của
nông nghiệp, nội dung của CCKTNN, các nhân tố ảnh hưởng đến sự hình
thành và CDCCKTNN về cả 3 phương diện: ngành, lãnh thổ và thành phần
kinh tế như thế nào thì hợp lý, tốc độ chuyển dịch là bao nhiêu thì là nhanh
hay chậm trong quá trình CNH - HĐH hiện nay của nước ta?
3. Mục tiêu, nhiệm vụ và giới hạn nghiên cứu
3.1. Mục tiêu

Vận dụng cơ sở lí luận và thực tiễn về cơ cấu nông nghiệp, CDCCKT NN
ở Việt Nam để làm sáng tỏ sự CDCCKTNN của thành phố Hải Phòng giai đoạn


1995 - 2010. Từ đó đưa ra các giải pháp nhằm khai thác hợp lí, hiệu quả tiềm
năng và CDCCKTNN bền vững trên địa bàn nghiên cứu đến năm 2020.
3.2. Nhiệm vụ
- Hệ thống hóa cơ sở lí luận và thực tiễn về CCKTNN và CDCCKTNN;
xây dựng các chỉ tiêu đánh giá để vận dụng vào địa bàn thành phố Hải Phòng.
- Đánh giá các nhân tố ảnh hưởng đến sự CDCCKTNN thành phố Hải Phòng.
- Phân tích quá trình CDCCKTNN thành phố Hải Phòng thông qua hệ
thống các chỉ tiêu đã xây dựng, giai đoạn 1995 - 2010.
- Đề xuất các giải pháp nhằm thúc đẩy CDCCKTNN một cách bền
vững, có hiệu quả đến 2020.
3.3. Giới hạn nghiên cứu
- Về nội dung: CCKTNN là một phạm trù kinh tế tổng hợp nhiều mặt,

nhiều mối quan hệ của các lĩnh vực khác nhau trong ngành kinh tế nông
nghiệp - thuộc khu vực I, bao gồm nông - lâm - thủy sản. Nội dung nghiên
cứu của đề tài giới hạn chủ yếu ở việc nghiên cứu sự CDCCKTNN theo
ngành và theo lãnh thổ.
Trong CCKTNN theo ngành tập trung nghiên cứu sự chuyển dịch cơ
cấu giữa trồng trọt và chăn nuôi, giữa đánh bắt và nuôi trồng thủy sản; giữa
cơ cấu cây trồng, vật nuôi...theo hệ thống các chỉ tiêu đã xác định; lĩnh vực
lâm nghiệp và dịch vụ nông, lâm nghiệp và thủy sản chiếm tỷ trọng quá
khiêm tốn, chúng tôi chỉ giới hạn nghiên cứu trong chừng mực cho phép.
CCKTNN theo lãnh thổ tập trung nghiên cứu sự thay đổi các hình thức tổ
chức lãnh thổ nông nghiệp như trang trại, vùng chuyên canh và các vành đai
nông nghiệp ở ngoại thành... của thành phố Hải Phòng;
- Về thời gian: nghiên cứu sự CDCCKTNN trong giai đoạn 1995 - 2010
và định hướng đến năm 2020.
- Về phạm vi lãnh thổ nghiên cứu: tập trung nghiên cứu các huyện có
hoạt động sản xuất nông nghiệp của thành phố Hải Phòng, bao gồm 8 huyện


ngoại thành. Một số quận mới thành lập ...vẫn còn một bộ phận dân cư tham
gia sản xuất nông nghiệp, đề tài cũng có nghiên cứu, nhưng không sâu.
4. Quan điểm và phương pháp nghiên cứu
4.1. Quan điểm nghiên cứu
4.1.1. Quan điểm lịch sử
Sự biến động trong khai thác, sử dụng tài nguyên, sự thay đổi các mô
hình sản xuất qua các thời kỳ lịch sử phản ánh trình độ và khả năng khai thác
tự nhiên của xã hội loài người. CCKTNN hiện tại là sự lựa chọn có chủ đích
nhằm sử dụng hợp lý tiềm năng sinh thái của lãnh thổ phù hợp với nhu cầu
của thị trường trong một giai đoạn nhất định. Cần phải nhìn nhận quá khứ để
lí giải ở mức độ nhất định cho hiện tại và dự báo tương lai phát triển cho
CCKTNN của lãnh thổ.[116]

Luận án đã đứng trên quan điểm lịch sử để phân tích sự ảnh hưởng
thường xuyên và có tính chất quyết định của các yếu tố KT-XH đến chuyển
đổi CCKTNN (sự thay đổi vị thế của đô thị Hải Phòng, thị trường đô thị loại I,
thị trường ĐBSH và quốc tế, đường lối chính sách,...) làm cơ sở đề xuất
chuyển đổi cơ cấu này trên địa bàn nghiên cứu theo hướng sử dụng hợp lý
tiềm năng của lãnh thổ đó trong tương lai, đồng thời hạn chế những rủi ro cho
cộng đồng.
4.1.2. Quan điểm hệ thống
Bản thân nông nghiệp cũng là một hệ thống ở cấp thấp hơn của hệ
thống kinh tế quốc dân, được hình thành bởi các phần tử khác nhau (theo
ngành, lãnh thổ hoặc thành phần kinh tế…). Các phần tử cấu thành nên hệ
thống này không hoạt động đơn lẻ mà có mối quan hệ, tác động qua lại lẫn
nhau và có quan hệ với các hệ thống khác và ngày càng được mở rộng trong
quá trình phân công và hợp tác lao động. Bất cứ một thành tố nào của hệ
thống thay đổi đều ảnh hưởng đến các thành tố còn lại và làm thay đổi cả hệ
thống. Khi hệ thống nông nghiệp của thành phố Hải Phòng thay đổi theo


hướng sản xuất hàng hóa, nó sẽ kéo theo sự thay đổi của hệ thống các ngành
công nghiệp ( nhất là công nghiệp chế biến,...) và dịch vụ ( sự phát triển hệ
thống giao thông: đường quốc lộ 5, cầu Cựu, cầu Quý Cao, cầu Khuể, cầu
Bính,...; các chợ, siêu thị...).
Mặt khác, trong sản xuất nông nghiệp, mỗi hệ sinh thái nông nghiệp là
một hệ thống. Sự phát triển của các hệ sinh thái nông nghiệp tốt hay xấu tùy
thuộc vào sự nhận thức đúng đắn của người sản xuất về khả năng thích nghi
của cây trồng, vật nuôi với điều kiện tự nhiên vốn có của lãnh thổ. Do vậy,
theo quan điểm này, luận án chú ý đến việc lựa chọn cây trồng, vật nuôi chủ
lực của nông nghiệp Thành phố không chỉ phù hợp với nhu cầu thị trường mà
còn phải phù hợp với điều kiện phát triển của địa phương.
4.1.3. Quan điểm tổng hợp

Tính tổng hợp được xem là tiêu chuẩn hàng đầu trong đánh giá giá trị
khoa học của các công trình nghiên cứu về các địa tổng thể. Vận dụng quan
điểm tổng hợp, luận án đã chú trọng phân tích đồng bộ các yếu tố tự nhiên và
KT-XH trong mối quan hệ lẫn nhau, ảnh hưởng đồng thời đến việc bố trí sản
xuất các ngành nông nghiệp của địa phương; phát hiện sự phân dị lãnh thổ do
sự kết hợp khác nhau của các nhân tố trên từng địa bàn, từ đó đề xuất phương
án sử dụng hợp lý tiềm năng của từng vùng theo mục đích đã lựa chọn.
4.1.4. Quan điểm phát triển bền vững
Quan điểm phát triển bền vững hiện nay đang là một quan điểm bao
trùm phát triển kinh tế, đặc biệt trong điều kiện của cách mạng khoa học công
nghệ và toàn cầu. Vận dụng vào luận án thì việc CDCCKT nông nghiệp phải
mang lại hiệu quả cao, hài hoà và bền vững cả về kinh tế, xã hội và môi trường.
Tổ chức lãnh thổ sản xuất nông nghiệp hợp lí phải dựa trên việc khai thác có
hiệu quả sự khác biệt địa lý của lãnh thổ và chú ý đúng mức đến việc bảo vệ môi
trường. Khi quy hoạch sử dụng lãnh thổ phải tiến hành đánh giá các tác động
môi trường, bảo vệ tính đa dạng sinh học, giảm thiểu các tác hại cho môi


trường… Khi CDCCKT NN phải đồng thời góp phần giải quyết việc làm, nâng
cao chất lượng cuộc sống của nhân dân. Việc giải quyết tốt các vấn đề xã hội sẽ
tạo ra động lực mạnh mẽ để phát triển sản xuất và bảo vệ môi trường.
4.2. Các phương pháp nghiên cứu
4.2.1. Phương pháp thu thập và xử lí tài liệu `
Trong quá trình nghiên cứu, tác giả luận án đã thu thập, phân tích và xử
lý các tài liệu có liên quan sao cho các thông tin được chọn lọc là đáng tin cậy và
đảm bảo được sự đồng bộ. Một số kết quả phân tích, tổng hợp đã được tác giả
luận án kế thừa và sử dụng làm nguồn thông tin đầu vào để xử lý, phân tích
trong mối quan hệ đa chiều và bổ sung vào cơ sở dữ liệu Excel và Mapinfo.
4.2.2. Phương pháp thực địa
Trong quá trình nghiên cứu, tác giả phải nhiều lần đi thực địa để thu

thập tài liệu, quan sát và kiểm chứng quy luật phân bố các cây trồng, vật nuôi
chủ yếu trên địa bàn cũng như ảnh hưởng của các điều kiện tự nhiên và KTXH đến chuyển đổi các ngành sản xuất. Những thông tin tìm hiểu được từ
những người nông dân, từ những người am hiểu công việc giúp tác giả có
những phân tích sâu sắc hơn và đề xuất phù hợp với thực tiễn sản xuất.
4.2.3. Phương pháp chuyên gia
Nội dung nghiên cứu có liên quan đến rất nhiều đến các chuyên ngành
thuộc lĩnh vực nông nghiệp (thổ nhưỡng, trồng trọt, quản lý đất đai, quy
hoạch nông nghiệp…). Trong quá trình nghiên cứu, tác giả luận án trực tiếp
thảo luận và xin ý kiến của các nhà khoa học, các chuyên gia thuộc Sở Nông
nghiệp và nông thôn Hải Phòng, Sở Kế hoạch và đầu tư Hải phòng, Cục
Thống kê thành phố và các quận huyện, Văn phòng Thành ủy, các nhà quản lí
các cấp - những người đã và đang trực tiếp thực hiện nhiều đề tài, dự án hoặc
quản lí về phát triển nông nghiệp, nông thôn Hải Phòng để tiếp thu thêm
phương pháp nghiên cứu, kế thừa nguồn tài liệu và học hỏi những kinh
nghiệm thực tiễn. Nhờ đó, giải quyết được những khó khăn, vướng mắc để
thực hiện các nhiệm vụ đặt ra.


4.2.4. Phương pháp thống kê
Mỗi sự vật, hiện tượng đều có hai mặt thống nhất với nhau đó là mặt
lượng và mặt chất, thống kê nghiên cứu mặt lượng của những hiện tượng và
quá trình KT-XH cụ thể. Trên cơ sở nhận thức được nội dung và bản chất của
những hiện tượng và quá trình KT-XH mà các phương pháp khác đã xác định,
phương pháp thống kê có nhiệm vụ nghiên cứu quy mô, mức độ, cơ cấu và xu
hướng phát triển về mặt số lượng của chúng.
Để phù hợp với đối tượng nghiên cứu, phương pháp thống kê giúp xây
dựng hệ thống chỉ tiêu phản ánh các điều kiện sản xuất và kết quả của sản
xuất nông nghiệp. Trên cơ sở các chỉ tiêu đó chúng ta hiểu rõ được quy mô,
trình độ và xu hướng phát triển có tính chất quy luật của đối tượng đang
nghiên cứu.

Trong luận án, nguồn dữ liệu thống kê về điều kiện tự nhiên, KT-XH
của vùng nghiên cứu cũng như các kết quả nghiên cứu được kế thừa là những
thông tin cơ sở quan trọng cho việc thực hiện đề tài. Các nguồn dữ liệu thống
kê bao gồm các tài liệu, báo cáo, niên giám thống kê của cả nước, thành phố
Hải Phòng qua các năm.
4.2.5. Phương pháp bản đồ và hệ thống thông tin địa lý (GIS)
Trong luận án, phương pháp bản đồ - GIS được sử dụng để xây dựng
hệ thống các bản đồ chuyên đề thể hiện một số kết quả nghiên cứu chính của
Luận án như: bản đồ biến động đất nông nghiệp, biến động diện tích lúa, rau,
chăn nuôi,.... Sử dụng phần mềm Microsof office Exel, mapinfo,...để sử lí số
liệu thống kê, thành lập các dữ liệu địa lí, xây dựng các biểu đồ, chồng xếp
các thông tin địa lí để xác định được những đặc trưng của CCKTNN và sự
CDCCKTNN của thành phố Hải Phòng.[116]
5. Đóng góp của đề tài
- Kế thừa, bổ sung và làm sáng tỏ những vấn đề lí luận về CDCCKTNN.
- Lựa chọn những lãnh thổ phù hợp để làm cơ sở thực tiễn cho
CDCCKT NN ở thành phố Hải Phòng.


- Xác định các tiêu chí đánh giá sự CDCCKTNN.
- Đánh giá ảnh hưởng của các nhân tố tự nhiên, KT- XH đến sự
CDCCKTNN, xác định rõ những thuận lợi và khó khăn đối với CDCCKTNN
thành phố Hải Phòng ở những giai đoạn phát triển khác nhau.
- Phân tích biến động diện tích đất tự nhiên và nhất là đất nông nghiệp
dưới tác động của quá trình CNH - ĐTH...Từ đó thấy được hiệu quả của
CDCCKTNN hiện tại và lấy đó làm cơ sở định hướng cho CDCCKTNN của
Thành phố trong tương lai.
- Đánh giá kết quả CDCCKT nông nghiệp của thành phố Hải Phòng
theo ngành và lãnh thổ giai đoạn 1995 - 2010; làm rõ những thành tựu cần
phát huy và những tồn tại cần hạn chế của quá trình CDCCKTNN.

- Đề xuất phương hướng CDCCKTNN thành phố Hải Phòng đến năm
2020 theo hướng xây dựng một nền nông nghiệp đô thị bền vững và các giải
pháp để thúc đẩy CDCCKTNN theo hướng này.
6. Cấu trúc của đề tài
Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, phụ lục và hệ thống các bản đồ, biểu đồ,
bảng biểu, nội dung luận án được trình bày trong 3 chương:
Chương I: Cơ sở lí luận và thực tiễn về chuyển dịch cơ cấu kinh tế
nông nghiệp
Chương II: Các nhân tố ảnh hưởng và thực trạng chuyển dịch cơ cấu
kinh tế nông nghiệp thành phố Hải Phòng.
Chương III: Định hướng và giải pháp chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông
nghiệp thành phố Hải Phòng đến năm 2020.


Chương 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ CHUYỂN DỊCH
CƠ CẤU KINH TẾ NÔNG NGHIỆP
1.1. CƠ SỞ LÍ LUẬN

1.1.1. Cơ cấu kinh tế và chuyển dịch cơ cấu kinh tế
1.1.1.1. Cơ cấu kinh tế
Cơ cấu là tập hợp những quan hệ cơ bản, tương đối ổn định giữa các
yếu tố cấu thành nên hệ thống trong một thời gian nhất định. Như mọi sự vật,
hiện tượng, cơ cấu của hệ thống chuyển động và biến đổi không ngừng, nó có
thể phát triển một cách tuần tự hoặc không tuần tự. Sự thay đổi của cơ cấu sẽ
làm cho tính chất, trình độ của hệ thống thay đổi theo. Theo lý thuyết hệ
thống, cơ cấu được hiểu là một thực thể gồm nhiều phần tử khác nhau: có cấu
trúc và được cấu trúc theo những kiểu nhất định. Một hệ thống sẽ bao gồm
những thành tố là những hệ thống con, mỗi hệ thống con này lại là tập hợp
của những hệ thống nhỏ hơn. Mỗi hệ thống đều tồn tại và phát triển trong mối

quan hệ mật thiết với các hệ thống khác cùng cấp, đồng thời với các phần tử
trong mỗi hệ thống cùng tồn tại và phát triển cùng nhau tạo nên sự phát triển
chung cho cả hệ thống.
Theo quan điểm duy vật biện chứng và lý thuyết hệ thống, có thể hiểu:
“Cơ cấu kinh tế là một tổng thể hợp thành bởi nhiều yếu tố của nền kinh tế
quốc dân, giữa chúng có mối liên hệ hữu cơ, những tác động qua lại cả về số
lượng và chất lượng, trong những không gian và điều kiện KT-XH cụ thể,
chúng vận động hướng vào những mục tiêu nhất định”. Hoặc “Cơ cấu kinh tế
hiểu một cách đầy đủ là một hệ thống kinh tế bao gồm nhiều yếu tố có quan
hệ chặt chẽ với nhau, tác động qua lại với nhau trong những không gian và
thời gian nhất định, trong những điều kiện KT-XH nhất định, được thể hiện cả
về mặt định tính lẫn định lượng, cả về số lượng lẫn chất lượng, phù hợp với
những mục tiêu được xác định của nền kinh tế” [66]


Như vậy cơ cấu kinh tế là tổng thể hợp thành bởi nhiều phần tử của nền
kinh tế. Nó biểu thị nội dung, cách thức cấu trúc của các phần tử mà giữa
chúng có những mối liên hệ hữu cơ, những tương tác qua lại cả về số lượng
(được đo bằng tỷ lệ % của các yếu tố trong toàn bộ nền kinh tế) và chất lượng
(được đo bằng mức độ chặt hoặc lỏng của mối liên kết giữa các yếu tố hợp
thành hệ thống kinh tế), trong những không gian và điều kiện lịch sử KT-XH
cụ thể, chúng vận động hướng vào những mục tiêu nhất định.
Các Mác cho rằng: “Cơ cấu kinh tế là sự phân chia về chất và tỷ lệ về
số lượng của các quá trình sản xuất xã hội”[116].
1.1.1.2. Chuyển dịch cơ cấu kinh tế
Các yếu tố tạo nên CCKT thường thay đổi theo thời gian nên CCKT
cũng sẽ thay đổi theo từng thời kỳ khác nhau của quá trình phát triển. Đó
chính là sự thay đổi về số lượng các ngành hoặc sự thay đổi về quan hệ tỷ lệ
giữa các ngành, các vùng, các thành phần do sự xuất hiện hoặc biến mất của
một số ngành và tốc độ tăng trưởng giữa các yếu tố cấu thành cơ cấu kinh tế

là không đồng đều. Quá trình thay đổi CCKT này gọi là chuyển dịch cơ cấu
kinh tế. Hay nói cách khác, “ sự thay đổi của cơ cấu kinh tế từ trạng thái này
sang trạng thái khác cho phù hợp với môi trường phát triển được gọi là
chuyển dịch cơ cấu kinh tế”.[116].
Cơ cấu của mỗi nền kinh tế có sự khác nhau qua từng thời kì, từng giai
đoạn lịch sử, chịu sự tác động của các yếu tố khách quan và chủ quan khác
nhau. Dù trong thời gian nào, dưới hình thái xã hội nào thì nền kinh tế cũng
chỉ phát triển được khi giữa những bộ phận của quá trình tái sản xuất xã hội
xác lập được những mối quan hệ cân đối, những tỷ lệ của sự phân công lao
động do những điều kiện KT-XH quy định. Sự tất yếu phân công lao động
theo những tỉ lệ nhất định không thể bị triệt tiêu bởi một hình thái nhất định
nào đó của xã hội, chỉ có hình thái biểu hiện của nó có thể thay đổi (Các Mác).
Do đó, trong quá trình đổi mới nền kinh tế nếu không có sự chuyển biến đáng


kể tỉ lệ giữa các khu vực kinh tế theo cơ cấu tiến bộ, hợp lý sẽ không có sự
phát triển ổn định và lâu dài cho nền kinh tế đó.
Như vậy, trong mỗi giai đoạn phù hợp với trình độ nhất định của lực
lượng sản xuất sẽ xuất hiện khả năng hình thành một CCKT phù hợp ứng với
giai đoạn đó. Nếu sự phát triển kinh tế không tương ứng với điều kiện hiện có
và những quy luật khách quan của quá trình phát triển sản xuất thì nó sẽ kìm
hãm sự phát triển. Còn nếu CCKT phù hợp với điều kiện thực tế hiện có của
lãnh thổ và quy luật khách quan thì nền kinh tế sẽ phát triển thuận lợi. Vì thế
việc xác định được một CCKT đúng đắn trong thời điểm hiện tại và mô hình
CCKT trong tương lai - sự CDCCKT - sẽ tạo nên tốc độ tăng trưởng kinh tế
cao và bền vững cho quá trình phát triển kinh tế của lãnh thổ.
Sự CDCCKT luôn phải dựa trên cơ cấu kinh tế hiện đại của lãnh thổ
bằng cách cải tạo cơ cấu cũ, lạc hậu, không phù hợp với điều kiện hiện có để
xây dựng một cơ cấu kinh tế tiên tiến, hiện đại và phù hợp hơn.
Quá trình CDCCKT là một quá trình có chủ đích nhằm thúc đẩy sự

phát triển kinh tế của một lãnh thổ nhất định. Đây là một quá trình nhằm tích
luỹ về lượng để dẫn đến sự biến đổi về chất của cơ cấu kinh tế.
CCKT chuyển dịch theo những yêu cầu và phương hướng tiến bộ hơn
và có tính quy luật trong điều kiện cụ thể:
- Tỉ trọng ngành công nghiệp - dịch vụ tăng, tỉ trọng nông nghiệp giảm
trong nền kinh tế. Những ngành cơ sử dụng công nghệ cao, năng suất lao
động lớn sẽ tăng còn những ngành ít sử dụng công nghệ hiện đại, năng suất
thấp sẽ có xu hướng ngày càng giảm đi.
- Cơ cấu thành phần kinh tế cũng có diễn biến đồng thời, tỉ trọng trong
bộ phận kinh tế tư nhân ngày càng tăng; tỉ trọng kinh tế nhà nước giảm tương
đối, song vai trò chủ đạo và then chốt của nó có thể thay đổi. Các hình thức
kinh tế hỗn hợp có thể phát triển (cổ phần, liên doanh)…
- CCKT có thể thay đổi từ đơn giản đến phức tạp nhằm đem lại những
lợi ích lớn hơn cho nhu cầu của con người ở mỗi thời kỳ khác nhau.


CCKT có sự biến đổi, nhưng mức độ tính phức tạp bởi sự phát triển
không nhịp nhàng giữa các ngành, các lãnh thổ và thành phần kinh tế chịu sự
chi phối của nhiều yếu tố khác nhau. Dù có sự biến đổi nhưng nếu cơ cấu kinh
tế còn thích ứng với điều kiện (tự nhiên, KT-XH) của lãnh thổ, chưa gây trở
ngại cho sự phát triển của từng thành tố và cả hệ thống nền kinh tế thì chưa
cần phải xác định lại cơ cấu kinh tế.
Chuyển dịch cơ cấu kinh tế chỉ diễn ra khi:
- Có sự thay đổi về điều kiện phát triển (vốn, kĩ thuật, thị trường,
nguyên liệu, lao động….)
- Có những khả năng và biện pháp mới làm thay đổi phương thức khai
thác các điều kiện hiện tại.
- Sự phát triển mối quan hệ giữa các bộ phận của CCKT có những trở
ngại dẫn đến cản trở lẫn nhau và làm ảnh hưởng đến sự phát triển chung của
nền kinh tế.

Thực tế trên thế giới, những quốc gia muốn thoát khỏi nghèo nàn, lạc
hậu có thể khai thác và sử dụng tối ưu các nguồn lực, các lợi thế cũng như
đảm bảo nền kinh tế phát triển với nhịp độ cao và ổn định, thoả mãn được các
nhu cầu của đời sống sản xuất và sinh hoạt của xã hội thì phải xác định một
CCKT hợp lý, các ngành kinh tế quốc dân phải được trang bị kỹ thuật hiện
đại, công nghệ sản xuất tiên tiến….Quá trình này phải gắn bó mật thiết với
quá trình công nghiệp hoá. Hay nói cách khác, muốn có sự CDCCKT thì phải
tiến hành CNH, quá trình CNH càng được đẩy mạnh thì cơ cấu kinh tế càng
chuyển dịch mạnh mẽ tạo nên một cơ cấu kinh tế hợp lý, giúp khai thác hợp
lý và tối ưu các nguồn lực của lãnh thổ.
1.1.2. Cơ cấu kinh tế nông nghiệp, chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp
1.1.2.1. Cơ cấu kinh tế nông nghiệp
a. Khái niệm
Nông nghiệp là ngành sản xuất vật chất ra đời sớm nhất trong hệ thống
các ngành kinh tế quốc dân của xã hội, nhằm đáp ứng những nhu cầu thiết yếu


về lương thực - thực phẩm cho nhân dân, nguyên liệu cho công nghiệp và nguồn
hàng cho xuất khẩu. Ở Việt Nam, nông - lâm - thủy sản (Nông - lâm - ngư
nghiệp) còn chiếm tỷ trọng lớn trong tổng sản phẩm xã hội và thu nhập quốc dân,
là ngành chiếm tỷ trọng lớn về về lực lượng lao động trong cả nước. Vì thế,
CCKT N-L-TS là bộ phận cấu thành rất quan trọng trong cơ cấu của nền kinh tế
quốc dân, có ý nghĩa quyết định đối với sự phát triển kinh tế xã hội ở nước ta.
Cơ cấu kinh tế nông nghiệp là một tổng thể các mối quan hệ kinh tế
trong sản xuất nông nghiệp, có mối quan hệ hữu cơ gắn bó với nhau theo
những tỷ lệ nhất định về mặt lượng và liên quan chặt chẽ về mặt chất, các bộ
phận kinh tế tác động qua lại lẫn nhau trong không gian và thời gian nhất định,
phù hợp với những điều kiện kinh tế xã hội nhất định nhằm đạt hiệu quả kinh
tế cao. Cơ cấu kinh tế N-L-TS là tổng thể kinh tế, bao gồm các quan hệ tương
tác giữa các yếu tố của lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất thuộc lĩnh vực

N-L-TS trong khoảng thời gian và điều kiện KT-XH cụ thể. Nó được biểu
hiện bằng sự tương quan về số lượng và chất lượng của mối quan hệ trên [29].
Cơ cấu nông nghiệp bao gồm các bộ phận chủ yếu: cơ cấu ngành, cơ
cấu lao động, cơ cấu thành phần kinh tế, cơ cấu lãnh thổ… Các bộ phận này
có mối quan hệ tương tác lẫn nhau. Cùng với sự phát triển của lực lượng sản
xuất, các mối quan hệ hữu cơ giữa các bộ phận trong nông nghiệp sẽ thay đổi
dẫn đến tăng năng suất lao động, thúc đẩy sự phân công lao động xã hội và
hình thành các tổ chức sản xuất mới.
b. Đặc trưng của cơ cấu nông nghiệp
Cơ cấu nông nghiệp luôn biến động theo thời gian và không gian cho
phù hợp với những điều kiện cụ thể và những yêu cầu trong từng thời kỳ khác
nhau. Tuy nhiên, do nông nghiệp có những đặc thù riêng nên cơ cấu nông
nghiệp có những đặc trưng riêng:
- Mang tính khách quan và được hình thành do sự phát triển của lực
lượng sản xuất và phân công lao động xã hội.