THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
U

M

L ch s phát tri n c a kinh t th gi i đã cho th y s phát tri n th n k c a
ơng Á đã khi n các Chính ph , các h c gi ,

OBO
OK S
.CO
M

ơng Á. Mơ hình phát tri n c a

các chuyên gia nghiên c u kinh t ph i suy ng m và h c h i. Trong câu chuy n
th n k đó, chính sách cơng nghi p là m t v n đ r t đ

c quan tâm. Và m c dù

vai trò c a nó đ i v i thành cơng c a ơng Á còn ph i đ

c xem xét, kh o c u,

nh ng đ n nay, chính sách cơng nghi p đã tr thành m t b ph n quan tr ng
trong h th ng các chính sách phát tri n kinh t - xã h i c a các qu c gia trên
th gi i.
D

i s lãnh đ o c a

ng, Nhà n

c

và nhân dân ta đang ti n hành cơng cu c cơng nghi p hố, hi n đ i hoá đ t n

c

v i m c tiêu đ a n

ng C ng S n Vi t Nam, hi n nay

c ta v c b n thành m t n

c cơng nghi p vào n m 2020.

Trong q trình này, chúng ta c n xây d ng và th c hi n đ
công nghi p v a phù h p v i đi u ki n c th c a đ t n

c các chính sách

c v a đáp ng đ

c

nh ng địi h i c a q trình h i nh p vào n n kinh t th gi i nh m t o c s
cho s phát tri n c a toàn b n n kinh t .

th c hi n đ


c nhi m v to l n

này, cùng v i vi c nghiên c u, phân tích, n m b t các qui lu t khách quan và
th c ti n đ đ ra các chính sách cơng nghi p có c s khoa h c, vi c tham
kh o, h c t p kinh nghi m c a nh ng n

c đi tr

c, đ c bi t là nh ng n

trong khu v c có các đi u ki n v chính tr , v n hoá, xã h i t
chúng ta, là vi c làm h t s c c n thi t và b ích. Xu t phát t

c

ng đ ng v i

b i c nh đó, em

KIL

ch n đ tài “ Chính sách công nghi p - Lý lu n và kinh nghi m qu c t ” làm
khoá lu n t t nghi p c a mình nh m: góp ph n h th ng hoá m t s v n đ lý
lu n và th c ti n c a CSCN, phân tích các CSCN c a Nh t B n, Trung Qu c và
rút ra nh ng bài h c kinh nghi m cho quá trình ho ch đ nh và th c thi CSCN, và
trên c s đó trình bày m t s ki n ngh góp ph n xây d ng và hồn thi n chính
sách cơng nghi p c a Vi t Nam trong th i gian t i. V i m c tiêu nh

1


v y,



THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
ngồi các ph n “M đ u”, “K t lu n” và “Danh m c tài li u tham kh o” k t c u
c a khố lu n đ

c trình bày thành ba ch

ng.

ng 1: Nh ng v n đ lý lu n c a chính sách cơng nghi p.

Ch

ng 2: Kinh nghi m qu c t - Chính sách cơng nghi p c a Nh t B n và

Trung Qu c.
Ch

KIL
OBO
OKS
.CO
M

Ch


ng 3: M t s ki n ngh nh m góp ph n xây d ng và hồn thi n chính

sách cơng nghi p Vi t Nam trong giai đo n t

CH

NH NG V N

nay đ n n m 2020.

NG 1

LÝ LU N C A CHÍNH SÁCH CƠNG NGHI P

2



THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
Chính sách cơng nghi p là m t ph n đ c bi t trong câu chuy n th n k
ông Á. S đánh giá v vai trị c a nó đ i v i thành công c a
r t nhi u tranh cãi.

ông Á đã gây

ó là b i vì chính sách cơng nghi p (CSCN) bên c nh nh ng
ng b coi là hành vi tr c l i

KIL
OBO

OKS
.CO
M

m t tích c c cịn có nh ng m t trái rõ r t. Nó th

c a m t s nhóm đ c quy n và là ngu n g c c a s tham nh ng, tiêu c c trong
gi i quan ch c chính ph ... Nhi m v c a ch

ng này là h th ng hoá m t s

v n đ v lý lu n c a CSCN, bao g m: khái ni m, n i dung, m c tiêu và cơng c
c a CSCN…Ngồi ra, nh ng đi u ki n đ có m t chính sách cơng nghi p h u
hi u c ng đ

c đ a vào và xem xét trên c s lý thuy t kinh t .

ây là nh ng

c n c quan tr ng đ tác gi phân tích CSCN trong các ph n ti p theo.
1.1. T ng quan v chính sách cơng nghi p.

1.1.1. Khái ni m v chính sách cơng nghi p.

Vi c th o lu n v chính sách cơng nghi p nhi u khi g p khó kh n. Vì cho
đ n nay, v n ch a có m t khái ni m chu n th ng nh t v CSCN. Có nhi u
ng

i quan ni m CSCN là nh ng chính sách đ


c nh m vào ngành cơng

nghi p. M t s khác đ nh ngh a CSCN theo cách h p h n, h cho r ng CSCN
ch là nh ng chính sách liên quan t i vi c khuy n khích và t ch c l i các ngành
cơng nghi p riêng bi t nào đó. Trong khi đó, m t s nhà nghiên c u thì đ nh
ngh a CSCN h t s c chung chung, coi CSCN là công c , bi n pháp đ Nhà n
can thi p vào n n kinh t nh m đ t đ

c

c các m c tiêu nh t đ nh. Tuy nhiên, theo

tác gi đ tài này, m c dù các quan ni m trên khơng hồn toàn sai nh ng nh ng
quan ni m này là ch a đ y đ ho c không rõ ràng. Vì nh ng quan ni m này đã
xác đ nh khơng chính xác m c tiêu, đ i t

ng, n i dung c ng nh c ch th c

hi n c a CSCN.

Phân tích v m t thu t ng , c m t “chính sách cơng nghi p” đ
hi n vào đ u nh ng n m 1970, đ u tiên là

c xu t

Nh t B n. Theo ti ng Nh t, chính

sách cơng nghi p là “Sangyo Seisaku”. Còn trong ti ng Anh, CSCN đ

c g i là


“Industrial Policy”. T “Industry” có hai ngh a, bao g m: (i) ngành ch t o hay
s n xu t; (ii) công nghi p, kinh doanh. Nh v y, thu t ng “ chính sách cơng
3



THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
nghi p “ có th d n đ n hai cách hi u khác nhau là chính sách đi u ch nh ngành
cơng nghi p ho c chính sách ngành và nó gây ra nh ng s l m l n trong vi c
tìm hi u và phân tích v CSCN.
c nhìn nh n r t khác nhau:

KIL
OBO
OKS
.CO
M

Xét v n i dung, chính sách cơng nghi p đ

- Theo Ryutaro Komiya, c n c vào các chính sách phát tri n cơng nghi p
c a Nh t B n, ông coi CSCN là “ các chính sách c a chính ph thu c lo i mà
n u khơng đ

c v n d ng, s có m t s phân b ngu n l c theo cách khác gi a

các ngành ho c m c khác bi t v khía c nh nào đó c a ho t đ ng kinh t c a các
hãng c u thành m t ngành công nghi p ”. Tuy nhiên sau đó ơng đã s a đ i và
m


r ng đ nh ngh a này, ông cho r ng CSCN bao g m các chính sách nh

h

ng t i s phân b ngu n l c cho các ngành cơng nghi p và các chính sách

nh h

ng t i t ch c ngành. [5, 15].

- C ng có quan đi m khá t

ng đ ng v i quan ni m trên, Motoshige Ito,

trong cu n sách “Phân tích kinh t v chính sách cơng nghi p”, đã cho r ng
“chính sách cơng nghi p là chính sách nh m tác đ ng t i phúc l i kinh t c a
m t qu c qua thông qua vi c Chính ph can thi p vào l nh v c phân b các
ngu n l c gi a các ngành, các khu v c c a m t qu c gia và can thi p vào t
ch c s n xu t c a các ngành/khu v c nào đó”. Theo quan ni m này, đ i t

ng

c a CSCN khơng ch là các ngành cơng nghi p mà cịn là các ngành khác đ ng
th i CSCN v a bao g m chính sách có tác đ ng liên ngành, v a bao g m chính
sách có tác đ ng t i n i b m t ngành. [60, 23].

- Nh n m nh đ n khía c nh phân b ngu n l c, Paul Krugman coi CSCN là
“ s n l c c a Chính ph nh m huy đ ng các ngu n l c cho các khu v c riêng
bi t đ


c xem là quan tr ng đ i v i t ng tr

ng kinh t trong t

ng lai và do đó

CSCN ln thúc đ y m t s b ph n c a n n kinh t thông qua vi c gây b t l i
cho các b ph n khác ”. [460, 11].

Nh ng quan đi m trên cho th y vi c cho r ng CSCN nh m đi u ch nh
ngành cơng nghi p là khơng th t chính xác. T t nhiên, l nh v c công nghi p là
l nh v c s n xu t ch y u c a n n kinh t , phát tri n công nghi p là n n t ng
quan tr ng đ thúc đ y kinh t phát tri n, th nh ng bên c nh l nh v c công
4



THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
nghi p cịn có các l nh v c khác và th c t cho th y r ng có m t s qu c gia đã
s d ng nh ng chính sách, mà b n ch t c a nó gi ng nh các CSCN đ
c p

cđ

trên, đ thúc đ y s phát tri n c a các l nh v c đó nh M ch ng h n.

KIL
OBO
OKS

.CO
M

Chính ph M đã có vai trị chính trong vi c phát tri n các ngành nông nghi p
thông qua các bi n pháp tr c p, h tr nghiên c u và tri n khai... [485, 11].
Nh v y, có th th y r ng, trong khuôn kh lý thuy t kinh t , khái ni m “chính
sách cơng nghi p” c n đ
h

c hi u là chính sách ngành.

ó là các chính sách nh

ng đ n s phân b ngu n l c gi a các ngành c ng nh các doanh nghi p

trong nh ng ngành đó và các chính sách nh h

ng t i t ch c ngành. [230, 3].

Tóm l i, trên c s các phân tích nêu trên, đ tài này đ t tr ng tâm c a
CSCN vào “các chính sách, bi n pháp đ

c Nhà n

c s d ng đ tác đ ng đ n

s phân b ngu n l c gi a các ngành c ng nh gi a các doanh nghi p trong các
ngành đó nh m thúc đ y kinh t phát tri n”.

i t


ng CSCN là các doanh

nghi p, các ngành ho t đ ng s n xu t. Do đó, CSCN khác v i các chính sách
kinh t v mơ. Các chính sách kinh t v mơ đ
mơ cịn CSCN đ

c xây d ng trên quan đi m v

c ho ch đ nh trên quan đi m vi mô đ can thi p vào hành vi

c a các doanh nghi p, các ngành.Ví d nh v i chính sách tài chính, đ i t
c a chính sách là t ng th n n kinh t , Nhà n

c can thi p theo h

tiêu s m r ng t ng c u t đó nó làm thay đ i s n l

nh ng bi n s kinh t v mơ; cịn trong m t CSCN, nhìn

ng

ng t ng chi

ng, thu nh p, vi c làm...
giác đ ngành kinh t ,

vi c Chính ph tr c p cho m t ngành phát tri n s n xu t s khi n Chính ph
ph i chuy n ngu n l c t các ngành khác sang ngành này và do đó nó khơng
tr c ti p nh h

c ng nh h
c u th

ng đ n các bi n s kinh t v mô. Tuy nhiên v dài h n, CSCN

ng đ n các bi n s kinh t v mơ vì nó đi u ch nh c c u ngành, c

ng m i, nh h

ng t i vi c làm, s n l

ng, chu k kinh doanh, tác đ ng

đ n c s h t ng, công ngh và n ng su t t o ra l i th c nh tranh m i nh
h

ng đ n giá c ... M t khác, các m c tiêu v mô c ng s đi u ch nh CSCN cho

nên quan đi m phân chia vi mô, v mơ ch mang tính ch t t

ng đ i.

1.1.2. M c tiêu và cơng c c a chính sách cơng nghi p
1.1.2.1. M c tiêu c a chính sách cơng nghi p
5



THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
Các chính sách cơng nghi p hi n th i nh m vào vô s m c tiêu, trong s đó

có nhi u m c tiêu phi kinh t . Tuy nhiên, đ tài này ch h
chính sách đ

c th c thi vì nh ng lý do kinh t . V c b n, các chính sách kinh

ng t i các m c tiêu kinh t chung nh t ng tr

ng kinh t nhanh và

KIL
OBO
OKS
.CO
M

t ph i h

ng tr ng tâm vào các

b n v ng, n đ nh giá c , đ m b o đ y đ công n vi c làm

m c đ cao và cân

b ng cán cân thanh toán đ ng th i góp ph n thúc đ y quá trình chuy n d ch c
c u kinh t theo h

ng cơng nghi p hố, hi n đ i hố. Chính sách cơng nghi p

khơng ph i là m t tr


ng h p ngo i l . Song song v i m c tiêu chung này, m c

tiêu tr c ti p c a CSCN là t o ra đ

c m t c c u ngành h p lý trên c s thúc

đ y m t s ngành phát tri n, có s c c nh tranh qu c t và có kh n ng h tr
n n kinh t th tr

ng. V i các m c tiêu nh v y, n i dung ch y u c a CSCN là

l a ch n nh ng ngành c n u tiên và các bi n pháp thúc đ y nh ng ngành này
phát tri n ho c

m t khía c nh khác, đó là xác đ nh nh ng ngành suy thoái hay

ph i h n ch và ph

ng th c “gi i thoát” các ngu n l c khan hi m ra kh i

nh ng ngành đó m t cách h p lý.

Khi xem xét m c tiêu c a CSCN, r t d có s l m l n v i chính sách c
c u ngành kinh t . V n đ c n l u ý
th

đây là chính sách c c u ngành kinh t

ng có ph m vi và nhi m v r ng l n h n nhi u so v i CSCN. Chính sách c


c u ngành kinh t đ

c th c hi n nh m đi u ch nh ho t đ ng s n xu t gi a các

ngành và n i b ngành trong n n kinh t qu c dân theo đ nh h

ng chi n l

c

phát tri n ngành trong t ng giai đo n nh t đ nh, n i dung c a nó ph n ánh s
thay đ i t tr ng c a các ngành và n i b ngành trong n n kinh t . [279, 7]. Còn
CSCN ch can thi p vào s phân b ngu n l c gi a các ngành c ng nh các
doanh nghi p trong nh ng ngành đó do có s t n t i c a các th t b i th tr

ng

v i n i dung ch y u là l a ch n và thúc đ y nh ng ngành c n u tiên hay h p
lý hoá nh ng ngành c n h n ch . M t khác, c n ph i nói thêm r ng, m c tiêu
c ng nh các gi i pháp chính sách c a CSCN đ
chi n l

c xem xét là t m th i hay

c, dài h n hay ng n h n s tu thu c vào t ng Chính ph , t ng giai

đo n phát tri n kinh t c ng nh b i c nh kinh t trong và ngoài n

cc am i


qu c gia. Ví d nh Nh t B n trong nh ng n m 50, m c tiêu tr ng tâm c a
6



THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
CSCN là ph c h i s n xu t cho nên CSCN là chính sách tái thi t v i vi c thi t
k h th ng s n xu t u tiên; còn M trong nh ng n m 90 khi mà n n kinh t th
tr

ng đã hồn thi n thì m c tiêu và n i dung c a CSCN đ

c g n v i vi c đi u

KIL
OBO
OKS
.CO
M

ch nh c c u ngành, ch y u là c c u công nghi p.

Xét m t cách ti p c n khác đ i v i m c tiêu c a CSCN, CSCN bao g m
các chính sách mà d a vào đó Chính ph c a m t n
c u ngành, đ c bi t là c c u công nghi p đ

c quy t tâm t o ra m t c

c cho là lý t


ng đ i v i s phát

tri n kinh t nh : các chính sách b o v nh ng ngành công nghi p “non tr ”,
xúc ti n s phát tri n các ngành công nghi p m i nh n, h tr hay h p lý hoá
các ngành suy thoái…, và đi u này đ c bi t có ý ngh a đ i v i m t n n kinh t
m . Theo mơ hình lý thuy t l i th so sánh c a D.Ricardo, v i gi đ nh c c u
cơng nghi p có s n các qu c gia s đ

c l i n u xu t kh u nh ng hàng hố có

l i th so sánh và nh p kh u các hàng hố có ít l i th so sánh h n.Vì v y, khi
c c u công nghi p thay đ i theo h
thông qua c c u th
nh ng n

ng t o ra s thay đ i v l i th so sánh thì

ng m i s tái phân ph i thu nh p gi a các qu c gia x y ra,

c phát huy đ

c l i th m i này s đ

c n này, có th coi CSCN là m t chính sách đ

c l i. Nh v y, theo cách ti p

c th c hi n nh m t ng c

phúc l i kinh t c a m t qu c gia b ng cách làm gi m phúc l i c a n

ây c ng là m t trong nh ng ngu n g c d n đ n các xung đ t th
t .

ng

c khác.

ng m i qu c

1.1.2.2. Cơng c c a chính sách cơng nghi p

Chính sách công nghi p th c hi n các m c tiêu và n i dung c a mình
thơng qua m t h th ng các công c .
d n các ph

ó là h th ng nh ng ph

ng th c tác đ ng lên đ i t

ng ti n truy n

ng c a CSCN. H th ng này bao g m

nh ng nhóm cơng c c b n sau:

- Nh ng công c kinh t là ngân sách, các qu , h th ng địn b y khuy n
khích kinh t nh thu , tr c p, lãi su t....

- Nh ng cơng c hành chính, t ch c g m có: các cơng c hành chính là
các k ho ch, quy ho ch c a Nhà n


c và h th ng các v n b n quy ph m pháp

7



THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
lu t, các cơng c t ch c nh mơ hình t ch c b máy và đ i ng cán b công
ch c tham gia vào quá trình ho ch đ nh và tri n khai.
- Nh ng công c tuyên truy n, giáo d c là h th ng thông tin đ i chúng

KIL
OBO
OKS
.CO
M

liên ngành, các hi p h i...

- Nh ng công c mang tính k thu t và nghi p v nh công tác ki m tra,
thu th p thông tin, các tiêu chu n k thu t...

Kinh nghi m t ho t đ ng th c thi CSCN trên th gi i và đ c bi t là c a
Nh t B n cho th y r ng, có th chia công c CSCN thành ba lo i ch y u: các
công c đi u ch nh tr c ti p, các cơng c khuy n khích gián ti p và các cơng c
liên quan t i thơng tin.

- Nhóm công c đi u ch nh tr c ti p bao g m vi c c p gi y phép ho c b n
quy n, phân ph i hàng hoá, ki m soát s gia nh p ngành m i, vi c hình thành

nh ng cácten...Nh ng cơng c nh v y th
khuynh h

ng có hi u ng ph vì chúng có

ng t o nên s khác bi t tuy t đ i gi a các đ i t

ch nh c a lu t v i các đ i t

ng ch u s đi u

ng khác. H n n a, v i nh ng cơng c mang tính

k ho ch, chúng có th gây ra tr ng i đ i v i quy n t tr và s phát tri n c a
ngành b can thi p, đ c bi t khi các ngành này tr

ng thành.

- Nhóm cơng c khuy n khích gián ti p bao g m các khuy n khích v tài
chính nh thu , tr c p, thu quan và v n cho vay c a Chính ph và các cơng c
nh h

ng đ n mơi tr

ch th
ch y u:

ng mà

đó doanh nghi p, ngành ho t đ ng nh các h n


ng m i và quy ch đ u t .

đây, tác gi ch phân tích m t s cơng c

+ H th ng thu : Thu là m t kho n chi phí mà Nhà n

c yêu c u các cá

nhân, t ch c ph i n p trong m t đi u ki n nh t đ nh. Thu th

ng có ba lo i:

thu thu nh p (thu tr c thu), thu tiêu dùng (thu gián thu) và thu tài s n. Vì
thu đ

c tính vào chi phí nên nó có th

nh h

ng t i giá c làm l ch l c tín

hi u giá c , th c hi n s phân b ngu n l c theo ý đ c a Nhà n
ph m vi CSCN, đ thúc đ y m t ngành phát tri n, Nhà n

c. Trong

c có th th c hi n

gi m thu hay th m chí mi n thu đ i v i ngành đó. M t bi n pháp quan tr ng

trong vi c gi m thu là Nhà n

c đ a ra h th ng kh u hao. ó là m t h th ng
8



THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
đ

c thi t k đ phân b các chi phí ph i ch u v máy móc thi t b trong kho ng

th i gian t n t i đ

c quy đ nh c a tài s n đó mà khơng tính t i chi phí v lãi

su t và l m phát trong th i k có liên quan. N u th i gian t n t i đ

c kh u hao nhanh thì m c ti t ki m thu

KIL
OBO
OKS
.CO
M

c a tài s n càng ng n t c là tài s n đ

c quy đ nh


thu nh p càng l n và l i nhu n c a doanh nghi p s t ng lên. Do đó, ngồi bi n
pháp gi m thu , đ t o u th cho m t s ngành, đ c bi t đ i v i các ngành ph c
v xu t kh u ho c nh ng ngành quan tr ng có th i gian thu h i v n dài, Nhà
n

c có th cho phép nh ng ngành đó kh u hao nhanh nh ng thi t b , máy móc

quan tr ng, đ t ti n. Nói chung, bi n pháp này ít t o ra nh ng méo mó v giá c
nên nó hay đ

c s d ng.

- Thu quan b o h là lo i thu đánh vào các hàng hoá xu t nh p kh u,
thu quan nh p kh u th

ng là m t tr

h u hi u c a CSCN xét trên ph

ng h p đi n hình h n.

ây là cơng c

ng di n nó th c hi n m c tiêu phát tri n m t

s ngành nào đó nh t là nh ng ngành “cơng nghi p non tr ”. Tuy nhiên, k t qu
là m c dù t o ra công n vi c làm, t o đà phát tri n cho ngành công nghi p non
tr , nh ng nó l i t o ra gánh n ng thu quan cho ng

i tiêu dùng và h n ch


nh p kh u. Ngoài ra th i gian b o h b ng thu quan mà quá dài thì s
h

ng đ n tình tr ng c nh tranh c a các doanh nghi p trong n

không th l n m nh lên đ

nh

c khi n h

c.

- Tr c p: V m t phân b ngu n l c thì tác đ ng c a tr c p c ng t
nh thu . Ngoài ra, do tr c p th c t s làm gi m l
t nên nó có hi u qu đáng k đ nh h

ng t

ng v n và ph phí cho đ u

ng hành vi c a các doanh nghi p nh ng

m t trái c a đi u này là chúng c ng h n ch cách ng x c a doanh nghi p. M t
khác, tr c p th
th

ng đ


c phân b thơng qua q trình chính tr nên chúng

ng thiên v các ngành cơng nghi p hi n có và gây ra tình tr ng tham nh ng

và khơng linh ho t v tài chính. Nói chung, tr c p th
y u cho các tr
xu t kh u...

ng đ

c áp d ng ch

ng h p R&D, t o l p và phát tri n các ngành m i, khuy n khích

+ Tín d ng theo chính sách: Nhà n

c đ a ra các tiêu chu n nh m cung

c p tài chính thơng qua các ngân hàng, các qu v i lãi su t u đãi đ i v i các
9



THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
đ it

ng tho mãn v i các tiêu chu n đó. Nói chung, so v i nh ng cơng c tài

chính


trên, cơng c này có m t s đ c tính đ

c coi là u vi t h n, c th là:

có tính linh ho t và kh n ng đi u ch nh cao, có kh n ng đ nh h
c th c hi n thông qua th tr

ng d a trên các tiêu

+ Các bi n pháp cung c p c s h t ng: Khi Nhà n

c th c hi n các bi n

KIL
OBO
OKS
.CO
M

đ u t t nhân và đ c bi t đ

ng hành vi

chu n rõ ràng, cho tr

c.

pháp cung c p c s h t ng c ng ho c m m cho m t s ngành nh m thúc đ y
nh ng ngành này phát tri n thì đây là công c c a CSCN. Công c này có ý
ngh a h t s c tích c c vì ngồi vi c t ng c

ngành đ

ng hi u qu ho t đ ng c a nh ng

c l a ch n nó cịn góp ph n phát tri n t ng th c s h t ng t o ra

n n móng cho s phát tri n kinh t lâu dài và b n v ng c a m t qu c gia.
- Cu i cùng là các cơng c liên quan t i thơng tin: đó là nh ng công c
giúp cho vi c trao đ i thông tin gi a các doanh nghi p các ngành, ho c t o ra
m t c ch d a vào đó thơng tin có th trao đ i. Nhóm cơng c này góp ph n
kh c ph c tình tr ng thơng tin khơng hồn h o c a th tr

ng và t o đi u ki n đ

các doanh nghi p đ a ra nh ng quy t đ nh chính xác h n, hi u qu h n.
Nh v y, có th th y r ng, h th ng công c c a CSCN r t đa d ng, phong
phú và m i cơng c chính sách có nh ng u và nh

c đi m khác nhau. Bên

c nh đó, các cơng c CSCN có tính đan xen khó tách bi t khơng ch trong b n
thân CSCN mà cịn gi a nó v i các chính sách khác nh chính sách th

ng m i,

chính sách tài khố, chính sách ti n t , chính sách đ u t ...Do đó, r t d d n đ n
s xung đ t trong b n thân CSCN hay gi a chính sách cơng nghi p v i các
chính sách kinh t khác. Vì v y, bên c nh nh ng tiêu chu n nh kh thi, thích
h p thì c n ph i ph i h p khơn khéo các công c đ đ t hi u qu cao nh t.
1.2. C s và gi i h n c a chính sách cơng nghi p.

1.2.1. C s c a chính sách cơng nghi p

B n ch t c a CSCN là s can thi p c a Nhà n

c vào quá trình phân b

ngu n l c gi a các ngành và ho t đ ng kinh doanh c a các doanh nghi p trong
các ngành đó.

i u này g i cho chúng ta m t v n đ là t i sao Nhà n
10

c l i ph i



THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
can thi p ?. M c này s trình bày và phân tích các lu n đi m v c s c a
CSCN, đó là c s “tr c tr c th tr
1.2.1.1. C s "tr c tr c th tr

ng”, c s “tiêu chu n l a ch n”.
ng".

KIL
OBO
OKS
.CO
M


Các ngu n l c c a n n kinh t có tính khan hi m. Vì v y, đ đáp ng đ

c

các yêu c u c nh tranh trong vi c s d ng các ngu n l c thì c n ph i có cách
th c phân b ngu n l c h p lý. Chúng ta đã t ng bi t trong kinh t h c, th
tr

ng t do là m t ph

ng th c phân b ngu n l c và s phân b này đ

th c hi n thông qua c ch th tr

c

ng, hay còn g i là “bàn tay vơ hình”. Khi th

tr

ng càng phát tri n, càng hồn thi n thì s phân b này ngày càng đáp ng

đ

c tính hi u qu . M t khác, kinh t h c c ng ch ra r ng, trong đi u ki n th

tr

ng là c nh tranh hoàn h o thì c ch giá c s đ m b o đi m cân b ng là


đi m mà t i đó s phân b ngu n l c kh thi và n m trên đ
n ng s n xu t.

ng gi i h n kh

ng th i, thông qua d n d t các hành vi tuân theo l i ích cá

nhân mà c ch giá c đã khi n s phân b ngu n l c này t i u hay có tính
hi u qu Pareto.

Nh v y, v ph
m t th tr

ng di n hi u qu kinh t , Nhà n

c có th yên tâm v i

ng c nh tranh t do trong vi c phân b các ngu n l c khan hi m có

hi u qu . Tuy nhiên, trên th c t ngay c nh ng th tr
xu t hi n nh ng tr c tr c. Thu t ng “tr c tr c th tr

ng r t phát tri n v n

ng”

đ ch các tình hu ng mà t n t i các “bóp méo” trên th tr

đây đ


c s d ng

ng ng n c n “bàn

tay vơ hình” phân b ngu n l c m t cách có hi u qu . S t n t i nh ng bóp méo
này chính là c s cho s can thi p c a Nhà n

c. Trong ph m vi CSCN, ng

ta th y có các ngu n g c gây ra tr c tr c th tr

ng sau:

- Th nh t là ngo i ng, đây là m t d ng th t b i th tr

i

ng mà nó x y ra

khi các chi phí hay l i ích c a cá nhân khơng ph n ánh đúng chi phí, l i ích c a
xã h i. Vì v y, th tr

ng s khơng có kh n ng phân b ngu n l c t i u. Trong

ph m vi CSCN, vi c thúc đ y m t ngành, m t l nh v c phát tri n có th t o ra
ngo i ng tích c c đ i v i s phát tri n c a nh ng ngành, l nh v c khác đ ng
th i có th đem l i hi u qu cao h n so v i vi c tr c ti p đ u t vào chúng. Ví
d nh trong l nh v c công ngh , m c dù các hãng đã chi m t kho n nh t đ nh
11




THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
đ u t đ c i ti n công ngh và luôn s n sàng ch p nh n thua l đ có đ
nghi m nh ng khi thành cơng thì các hãng này khơng th chi m đ

c toàn b

R&D, m t ph n l i ích s ch y đ n các cơng ty khác theo cách sao

chép các ý t

ng và k thu t m t cách t nh . Vì v y, các hãng s ít có đ ng c

KIL
OBO
OKS
.CO
M

l i ích t

c kinh

đ th c hi n R&D và m c đ u t vào R&D s th p h n so v i m c hi u qu .
Khi đó, Nhà n

c ph i can thi p b ng cách tr c ti p th c hi n R&D ho c giao

cho các hãng đ ng th i v i vi c t ng c


ng tr c p cho chúng.

i u này s t o

ra m t hi u ng lan to v công ngh khi n n n kinh t t ng tr
chóng.

ng nhanh

- Th hai là c nh tranh khơng hồn h o: Trên th c t , đa s các ngành
rong n n kinh t là c nh tranh khơng hồn h o b i tính quy mô, s khác bi t v
s n ph m… Do có s c m nh đ i v i th tr
nh ng ngành đó có kh n ng ki m đ

ng mà các hãng kinh doanh trong

c l i nhu n siêu ng ch. Nh v y, trong

nh ng ngành c nh tranh khơng hồn h o s có s c nh tranh gia nh p ngành đ
chia s kho n l i nhu n này.
v i th tr

b o t n l i nhu n và t ng c

ng s c m nh đ i

ng, các hãng c s d ng lên các hàng rào ng n c n s nh p ngành

c a các hãng m i.


ây là m t d ng th t b i c a th tr

ng mà CSCN c n ph i

kh c ph c. Hai nhà kinh t h c Barbara Spencer và J.Brander đã ng d ng lu n
đi m trên đ bi n minh cho s can thi p c a Nhà n

c vào m t s ngành công

nghi p. Các h c gi đã ch ra r ng t i nh ng ngành cơng nghi p này ch có m t
s ít cơng ty c nh tranh có hi u qu , do đó t n t i tình tr ng đ c quy n đa
ph

ng. C th là có m t kho n l i nhu n siêu ng ch t i nh ng ngành này và có

s c nh tranh qu c t đ giành kho n l i nhu n đó. Trong tr

ng h p này, Nhà

n

c có th thay đ i lu t ch i đ chuy n các kho n l i nhu n đó t các cơng ty

n

c ngồi sang các cơng ty trong n

l i c a n n kinh t trong n
h n so v i l i ích đ t đ


c. Và thơng qua các chính sách này, phúc

c s t ng trong đi u ki n các chi phí b o h nh

c. Lu n ch ng này đã c v cho s c n thi t ph i có

CSCN đ b o v các ngành cơng nghi p non tr hay phát tri n các ngành công
nghi p m i, đ c bi t trong tr
đ

ng h p đ i v i các n

c coi là s t v n i đ a chính đáng.
12

c đang phát tri n.

ây



THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
- Th ba là thơng tin khơng hồn h o: N n kinh t th tr

ng luôn t n t i

m t th t b i đó là thơng tin khơng cân x ng hay khơng hồn h o.
ngh a là các bên tham gia th tr


i u đó có

ng ln khơng có đ y đ thơng tin ho c có m t

KIL
OBO
OKS
.CO
M

bên có nhi u thơng tin h n bên kia vì vi c thu th p các thơng tin chính xác hay
xác đ nh giá c cho thông tin là h t s c khó kh n, ln có r i ro. Do đó, nói
chung các doanh nghi p có th có nh ng quy t đ nh sai. Trong tr

ng h p này,

vai trị c a chính ph là h tr s chuy n giao thơng tin chính xác cho các đ n v
kinh t thông qua các công c thông tin đ lo i tr s không ch c ch n c a th
tr

ng.

Nh ng c s trên đã bi n minh cho s c n thi t c a CSCN t i các n
th tr

ng phát tri n. V y đ i v i các n

tri n, n i mà th tr

c có n n kinh t th tr


th n c a các th ch th tr

c

ng ch a phát tri n thì s thi u

ng c ng nh kh n ng ph n ng ch m ch p c a các

ng có th khi n Nhà n

CSCN. Ví d tr

ng ch a phát

ng còn nhi u khi m khuy t, nh ng l p lu n này càng đ

c ng c ch c ch n. Ngoài ra, khi gi đ nh th tr
c ch th tr

c có

c có thêm nh ng lý do đ tri n khai các

ng h p nh ng ngành m i m c có nh ng hàng rào ng u nhiên

ng n c n gia nh p ngành nh : kh n ng không ti p c n đ

c ngu n tài chính, s


ch m ch p trong vi c đào t o ngu n nhân l c và nh ng v n đ c a kinh t quy
mơ, do đó, Nhà n

c ph i u đãi nh m giúp các hãng nh p ngành thành công.

Trái l i, đ i v i nh ng ngành đang suy thối, m t chính sách h p lý hố nhanh
chóng s t o đi u ki n ngu n l c đ
tr

c phân b t t h n. Nh v y, n n kinh t th

ng ch a phát tri n s t o ra nhi u c h i cho s can thi p c a Nhà n

Tuy nhiên, v n đ

c?.

đây là cịn có nh ng c m b y mà ta s xem xét c n th n trong

các ph n ti p theo.

1.2.1.2. C s “tiêu chu n l a ch n”.

Bên c nh nh ng lu n ch ng v c s c a CSCN d a vào th t b i th tr

ng

còn xu t hi n m t s quan đi m khác, ít d a vào s th t b i c a th tr

ng.


Nh ng lu n ch ng này cho r ng chính ph c n ho t đ ng CSCN trên c s xác
đ nh nh ng ngành chi n l

c, nh ng ngành m i nh n trong l nh v c công

13



THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
nghi p đ th c hi n m c tiêu đ y nhanh t c đ phát tri n kinh t c a mình. Nó
đ a ra các tiêu chu n th c t cho vi c xác đ nh nh ng ngành này, bao g m:
+ S t ng tr

ng c a các ngành cơng nghi p có giá tr gia t ng cao tính

KIL
OBO
OKS
.CO
M

theo đ u cơng nhân.
+ S t ng tr

ng c a các ngành cơng nghi p có vai trị “liên k t” v i các

ngành khác.
+ S t ng tr

trong t

ng

ng lai.

+ S t ng tr
ngoài h

ng c a các ngành cơng nghi p có ti m n ng t ng tr
ng c a các ngành công nghi p đ

c các chính ph n

c

ng t i.

Nh ng tiêu chu n trên b ngồi có v h p lý, tuy nhiên theo P.Krugman,
trong tác ph m : “Kinh t h c qu c t - Lý thuy t và chính sách”, m t s phân
tích sâu s c cho th y chúng có khi m khuy t r t nhi u. Sau đây ta s kh o sát
các tiêu chu n này d a trên s phê phán c a P. Krugman:

- Khuy n khích các ngành có giá tr gia t ng cao tính theo đ u cơng nhân:
giá tr gia t ng c a m t ngành công nghi p là s khác nhau gi a giá tr đ u ra
c a ngành đó và giá tr đ u vào mà nó có đ

c t các ngành khác. T ng giá tr

gia t ng c a t t c các ngành là thu nh p qu c dân c a m t n


c. Giá tr gia t ng

tính theo đ u công nhân c a các ngành khác nhau thì r t khác nhau.
khi n nhi u nhà kinh t l p lu n r ng m t n

i u này

c có th t ng thu nh p qu c dân

c a mình b ng cách chuy n c kh i công nghi p theo h

ng các ngành công

nghi p có giá tr gia t ng tính theo đ u công nhân cao. Tuy nhiên, theo
P.Grucman, lu n ch ng này khơng gi i thích đ
giá tr gia t ng tính theo đ u ng

c t i sao m t s khu v c l i có

i cao h n so v i khu v c khác. Ông cho r ng

gi đ nh khu v c này ph i tr m t m c l

ng cao h n ho c có m t t su t l i

nhu n cao h n so v i các khu v c có giá tr gia t ng th p là khơng h p lý. Vì
n u nh v y, lao đ ng và v n s nh n đ

c s kích thích th tr


ng đ di chuy n

đ n các ngành có giá tr gia t ng cao mà khơng c n đ n s khuy n khích đ c bi t
nào c a Chính ph . Ngồi ra, ơng l p lu n r ng n u gi s các khu v c có giá tr
gia t ng cao là nh ng n i có v n tính theo đ u ng
14

i l n thì trong tr

ng h p



THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
đó, các l c l
kinh t h

ng th tr

ng m t cách t nhiên s d n d t ngu n l c c a n n

ng đ n các khu v c s d ng nhi u v n và tách kh i các khu v c s

d ng nhi u lao đ ng. Chính ph có th khuy n khích ti t ki m và đ u t t c
ng t đ ng d n đ n vi c chuy n

KIL
OBO
OKS

.CO
M

nh ng cái s d n đ n vi c tích lu v n và th
d ch trong c c u công nghi p h

ng t i các hàng hố có hàm l

ng v n cao.

Tuy nhiên, khuy n khích ti t ki m không ph i là m t CSCN. Và ông k t lu n
tr phi CSCN giúp cho vi c hi u ch nh m t s th t b i th tr
tr

ng khơng th t b i thì s phân b kh i đ u các ngu n l c s luôn là t i u và

s phân b l i đ
c .

ng, cịn n u th

c Chính ph b o tr khơng giúp gì cho vi c c i thi n tình hình

- Khuy n khích các ngành cơng nghi p có tính liên k t: M t s nhà kinh t
cho r ng Chính ph nên khuy n khích đ c bi t cho nh ng khu v c cung c p đ u
vào cho các b ph n còn l i c a n n kinh t .

i u đó có ngh a là vi c m r ng

các ngành s n xu t hàng hoá trung gian s làm t ng lên nhi u l n hi u ng

(mong mu n) đ i v i s phát tri n c a nh ng ngành s d ng các s n ph m mà
chúng s n xu t. S ph c p c a lu n ch ng v s liên k t b t ngu n t nh n đ nh
r ng vi c s n xu t các s n ph m trung gian có th đ

c s d ng trong nhi u khu

v c khác nhau và đó là m t ho t đ ng kinh t mang tính ch t c b n h n là vi c
s n xu t các hàng tiêu dùng ch nh m tho mãn nhu c u c a các h gia đình.
Tuy nhiên, P.Grucman cho r ng n u khơng có th t b i th tr
do đ d ki n là th tr

ng, s khơng có lý

ng s dành q ít ngu n l c cho vi c s n xu t các s n

ph m trung gian. M t lu n đ c s c a kinh t h c là trong đi u ki n th tr

ng

c nh tranh, thu nh p c a b t c đ u t nào c ng b ng giá tr s n ph m biên c a
nó. Do đó, giá tr m i đơla thêm vào cu i cùng c a d ch v v n s t ng thêm
m t đôla cho giá tr c a s n ph m t i khu v c mà nó đ

c s d ng, b t k khu

v c đó là ngành luy n thép, ch t o ơtơ, đóng tàu hay b t c m t ngành gì khác.
- Thúc đ y các ngành cơng nghi p có ti m n ng phát tri n trong t
Có m t lu n ch ng ph bi n khác là CSCN nên tìm cách h
vào nh ng ngành cơng nghi p có ti m n ng t ng tr


ng lai:

ng các ngu n l c

ng cao trong t

ng lai. Rõ

ràng, s thay đ i trong công ngh , trong mô th c tiêu dùng c ng nh trong l i
15



THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
th so sánh s d n đ n t c đ phát tri n c a các ngành là r t khác nhau. Tuy
không ph i là ln ln, song đơi khi c ng có th d đoán đ
t ng tr

c là ngành nào s

ng nhanh nh t. Chính ph có nên tìm cách “ch n ra k th ng cu c” và

KIL
OBO
OKS
.CO
M

u tiên các ngu n l c cho các ngành có tri n v ng t ng tr
không?. M t l n n a, câu tr l i v n là: các th tr


ng cao nh t hay

ng ho t đ ng t t s làm đ

c

đi u đó và vai trị c a Chính ph là khơng c n thi t. P.Grucman tin r ng c c u
th tr

ng s ph n ng nhanh và chính xác h n so v i c c u chính tr . Vì khi

m t ngành công nghi p t ng tr
nhu n, v n và lao đ ng s đ

ng nhanh, do tính hi u qu hay đ ng c l i

c di chuy n sang ngành đó ngay c khi khơng có

m t s khuy n khích đ c bi t nào c a Chính ph . Tr phi t n t i các th t b i th
tr

ng, thêm m t s kích thích b sung đ i v i vi c di chuy n ngu n l c t i khu

v c đó s làm cho s di chuy n này tr nên quá m c mà h u qu tr c ti p c a
nó là s khơng hi u qu và lãng phí.
- Vi c ch ng l i nh h

ng c a các chính sách cơng nghi p c a các n


khác: Tiêu chu n cu i cùng đang d
tranh lu n

c

c s d ng m t cách r ng rãi t i các cu c

M v vai trò c a CSCN, đó là ý t

pháp phịng v . L p lu n này gi d các n

ng xem CSCN nh là m t bi n

c khác đang h tr m t ngành cơng

nghi p nào đó và làm cho ngành này t i M b thu h p. Nh v y, M có nên đáp
l i b ng cách h tr ngành này không?. N u không, theo l p lu n này, trên th c
t ,n

c M s đ cho c c u công nghi p c a mình b quy t đ nh b i CSCN

c a các n

c khác. Theo quan đi m c a P.Grucman, n u m t n

c có l i th

trong vi c s n xu t ra m t m t hàng b i s can thi p c a chính ph hay do ti n
b cơng ngh thì k t qu đ i v i M đ u t


ng t .

kinh t , M s di chuy n ngu n l c ra kh i ngành đó.
đ

c t phía th tr

t ng phúc l i c a n n

ây c ng là k t qu thu

ng.

Tóm l i, l p lu n c a Paul Kgrucman cho th y nh ng tiêu chu n đ
ra

trên đ

cđ a

ng h CSCN đã khơng d a trên nh ng phân tích sâu s c v kinh t .

Ông cho r ng các tiêu chu n trên ch h p lý khi t n t i các th t b i th tr

ng

song ông c ng th a nh n giá tr c a nh ng tiêu chu n này. M t khác, xét m t
khía c nh khác c a phân tích trên, ta th y l p lu n phê phán c a Paul Kgrucman
16




THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
m c dù r t có giá tr nh ng nó khơng phù h p v i các n
mà th tr
tr

c đang phát tri n, n i

ng còn ch a phát tri n, s thi u th n v m t th ch và th t b i th

ng ph bi n trong ho t đ ng cơng nghi p. Vì nh ng tiêu chu n đ a ra mang
c xem xét t góc đ th c t liên quan đ n nh ng

KIL
OBO
OKS
.CO
M

tính th c t cho nên nó c n đ

b i c nh và đi u ki n nh t đ nh.

1.2.2. Gi i h n c a chính sách cơng nghi p.

Cùng v i s phân tích mà Paul Kgrucman đ a ra, ph n trình bày “tr c tr c
c a th tr

ng” đã nh n m nh đ n kh n ng th t b i c a th tr


phân b ngu n l c t i u và đi u này đã m ra “con đ

ng” đ các nhà ho ch

đ nh chính sách tin r ng : “ c n ph i có s can thi p c a nhà n
b ngu n l c t i u ”. Nói m t cách khác, Nhà n
CSCN đ t ng c

c bàn đ n

phân b ngu n l c s ph i đ
khía c nh sau:

- Th nh t, ngoài ph
nh ng ph

đây là khi th tr

c đ đ t s phân

c c n ph i th c hi n các

ng hi u su t c ng nh t c đ t ng tr

v n đ chính ch a đ

ng trong vi c

ng kinh t . Th nh ng,


ng th t b i thì quá trình

c di n ra nh th nào? Và nó đ

c xét trên hai

ng th c phân b ngu n l c c a th tr

ng cịn có

ng th c phân b nào khác khơng ?

- Th hai, trong tr

ng h p có ph

ng án thay th thì các nguyên t c, c

ch th c hi n c ng nh các đi u ki n c a ph
Nói chung, khi th tr

ng án đó là nh th nào?

ng th t b i trong vi c phân b ngu n l c, Nhà n

c

có lý do chính đáng đ can thi p và trong ph m vi CSCN đó là can thi p vào s
phát tri n các ngành. S can thi p c a Nhà n


c có th đ

c th c hi n tr c ti p

thông qua các DNNN ho c m t cách gián ti p khi Nhà n

c ph i h p cùng th

tr

ng và các t ch c khác. Tuy nhiên, có th th y r ng dù có th c hi n theo c

ch nào thì s can thi p c a Nhà n

c c ng có kh n ng th t b i. Xét trên quan

đi m phân b ngu n l c, s th t b i c a Nhà n
Nhà n

c x y ra khi vi c can thi p c a

c đã không d n đ n s phân b ngu n l c t i u ho c th m chí cịn làm

cho tình tr ng t i đi. Theo quan đi m này, m t CSCN b coi là th t b i khi s
phân b ngu n l c vào các ngành đ

c l a ch n đã không đ t hi u qu nh

mong mu n, gây lãng phí ngu n l c và có th kìm hãm s phát tri n c a ngành

17



THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
và c a n n kinh t . S th t b i c a Nhà n

c th

ng đ

c b t ngu n g c b i

nh ng nguyên nhân sau:
- N ng l c c a Nhà n

c trong vi c ra quy t đ nh chính sách: Vì c ch ra

KIL
OBO
OKS
.CO
M

quy t đ nh d a trên c c u chính tr ch không ph i là c c u th tr

ng nên nó

ph thu c vào nh ng nhóm l i ích. Quy t đ nh s thu c v nhóm l i ích nào có
kh n ng chi ph i h n.


đây, s can thi p c a Nhà n

c có th đ ng tr

cs

ích k c a m t s nhóm l i ích và nó r t có th có nh ng quy t đ nh sai l m.
- Chính sách cơng nghi p thi u suy tính: Ngay c khi có đ

c s đ ng

thu n t phía các nhóm l i ích v m c tiêu chung, s nh t trí trong hành đ ng,
CSCN v n có th là m t chính sách “ thi u suy tính ” v i kh n ng th t b i cao.
M t “ chính sách cơng nghi p thi u suy tính ” có th đ

c đ c tr ng v i ít nh t

m t s đ c đi m sau đây:

+ Không d a trên s phân tích k l

ng v th t b i th tr

ng mà nó d

đ nh s kh c ph c.
+ Không xác đ nh đ
tr


c nh ng m c tiêu c th nh kh c ph c th t b i th

ng hay t i đa hoá các ngo i ng tích c c và th i gian cho vi c th c

hi n m c tiêu.

+ B qua nh ng tín hi u th tr

ng khi c đ t đ

c tính hi u qu .

+ Coi nh nh ng h n ch v kh n ng, n ng l c và trình đ c a chính ph .
+

ánh giá khơng chính xác ho c khơng xác đ nh đ
có và s có trong t

c các ngu n l c s n

ng lai.

+ Khơng phân tích hi u ng ph c a CSCN và các ph
+ Thi u tính đi u ch nh và nh ng ph

ng án d phòng.

ng án thay th .

+ Khơng xét đ n tính hi u qu , quy mô và nh ng v n đ cân nh c khác.


18



THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
* Nh ng nhân t có th d n đ n CSCN “thi u suy tính” là:
+ Thơng tin: r t khó có th có đ y đ thông tin đ đ nh d ng m t th t b i
th tr

ng mà CSCN đ nh kh c ph c hay khuy n khích. V n đ c ng t

ng t

KIL
OBO
OKS
.CO
M

đ i v i các nhà ho ch đ nh trong vi c xác đ nh “k th ng cu c”. M t khía c nh
khác, nh ng thông tin c n ph i bi t

góc đ lý thuy t ch a ch c đã phù h p v i

các thông tin th c t t phía các doanh nghi p, các ngành hay th tr
v y, các nhà ho ch đ nh chính sách ln
phân tích k l

ng… Vì


trong tình tr ng thi u thơng tin đ

ng các v n đ chính sách hay đ ra m t quy t đ nh đúng.

+ Tính gi i h n và kh n ng làm méo mó các k t qu kinh t c a cơng c
chính sách có s n: vi c xác đ nh nh ng chính sách phù h p đ đ i phó v i th t
b i th tr

ng đã khó thì vi c l a ch n nh ng cơng c thích h p c ng khó kh n

t

i u này xu t phát b i b n ch t có gi i h n và có u, nh

ng t .

c đi m c a

các cơng c chính sách có s n. M t khác, do vi c s d ng CSCN th

ng kèm

theo các hi u ng ph nên các nhà ho ch đ nh nhi u khi ph i đánh đ i các m c
tiêu mà vi c l a ch n này là r t khó kh n và r t d có sai l m.
+ N ng l c và ph m ch t c a các nhà ho ch đ nh chính sách: n u các nhà
ho ch đ nh không đ kh n ng chuyên môn và kinh nghi m c ng nh không có
đ b n l nh, ph m ch t hay khơng có m t mơi tr

ng đ giúp h cách ly kh i


các áp l c chính tr và các t n n nh tham nh ng thì các quy t đ nh chính sách
c a h s h a h n nh ng k t qu t i t .
+ M c tiêu: Nhà n

c th

ng t p trung vào r t nhi u m c tiêu khác nhau,

th m chí có nh ng m c tiêu đ i l p nhau, ví d nh th t nghi p và l m phát,
hi u qu và công b ng, u th c a đ c quy n và h n ch c a nó... Nh ng m c
tiêu này có th d n d t CSCN t i các h
m t tr ng tâm.

ng khác nhau làm CSCN b phân tán,

- Chi phí c a s can thi p: s can thi p c a Nhà n

c có th đem đ n m t

l i ích nh t đ nh cho n n kinh t . Tuy nhiên, s can thi p này ln có giá đó là
chi phí c h i c a vi c phân b ngu n l c cho khu v c này ch không ph i khu
v c khác. Chi phí này có th đ

c chia thành: chi phí qu n lý, chi phí tuân th

và chi phí hi u qu . S can thi p s th t b i khi các chi phí v
19

t quá l i ích đ t




THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
đ

c. Tuy nhiên, vi c đ nh l

th c t . Vì v y

ng l i ích và chi phí là r t khó kh n và không

đây, ta s ch ra các tr

ng h p khi n chi phí này t ng, đi u đó

khi n kh n ng th t b i c a CSCN s t ng. Các tr
it

ng đi u ch nh c a CSCN quá l n, nó t o ra m t kh i l

KIL
OBO
OKS
.CO
M

+

ng h p này có th là:

ng công

vi c l n c ng nh s gia t ng các chi phí th c t kèm theo.
+ Kh n ng thích nghi c a đ i t
x y ra khi tín hi u th tr

ng đ i v i chính sách g p khó kh n. Nó

ng b l ch l c, các đi u ki n c nh tranh khơng cơng

b ng, chính ph b m t ni m tin, h th ng pháp lu t không đ m b o, t n n tham
nh ng, có quá nhi u s can thi p c ng nh s thay đ i m t cách không minh
b ch c a nó.

+ S t ng lên c a các chi phí hi u qu : chi phí hi u qu là chi phí ti m
n ng c a nh ng thay đ i trong ho t đ ng s n xu t do nh h

ng c a CSCN.

N u m t chính sách cơng nghi p t i thì h u qu c a nó khơng ph i nghi ng , các
k t qu kinh t s x u đi và chi phí cho s t n th t này có th l n h n c chi phí
qu n lý và tn th . Cịn ngay c khi s can thi p là t i u thì v n t n t i lo i chi
phí này. Cùng v i th i gian, các đi u ki n và môi tr

ng c bi n đ i, s can

thi p v i b n ch t c a nó khơng th ph n ng nhanh h n c ch th tr
v y, nh ng can thi p tích c c tr

ng. Vì


c kia tr nên l i th i và phi kinh t . T i t h n

n a, s can thi p này l i t o ra nh ng méo mó, nh ng rào c n cho s ti n b
công ngh , s phát tri n c a th tr

ng và quá trình t ng tr

c ng là lý do quan tr ng gi i thích t i sao m t s ngành đ

ng kinh t ...

ây

c khuy n khích l i

có th ho t đ ng v i n ng su t kém h n mong mu n.

Tóm l i, qua nh ng phân tích nêu trên, ta có th rút ra nh n xét là s th t
b i c a th tr
n

c.

ng không ph i là đi u ki n c n và đ cho s can thi p c a Nhà

i u này c ng có ngh a là CSCN s là m t gi i pháp đáng đ

c mong


mu n ch khi mà nó tho mãn m t s đi u ki n. Nh ng đi u ki n này bao g m
các đi u ki n d n đ n th t b i th tr

ng trong m t s l nh v c nh công ngh ,

nh ng v n đ liên quan đ n n n kinh t quy mô… và các ph n đi u ki n c a
phân tích v th t b i c a Nhà n
Nhà n

c trong vi c s d ng CSCN nh : n ng l c c a

c, s đ ng thu n các nhóm l i ích, s d dàng trong vi c s d ng các
20



THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
cơng c thích h p và các tr

ng h p mà chi phí c h i c a CSCN có xu h

ng

gi m… Nh ng gi đ nh đó càng nhi u và càng thuy t ph c thì s bi n minh cho

KIL
OBO
OKS
.CO
M


CSCN càng chính đáng. ây chính là gi i h n đ t ra cho CSCN.

CH

NG 2

KINH NGHI M QU C T CHÍNH SÁCH CƠNG NGHI P C A NH T
B N VÀ TRUNG QU C.

Lý thuy t v chính sách cơng nghi p đ

c coi là m t ph n trong lý thuy t

v t ch c ngành. Theo quan đi m này, các qu c gia s phát tri n các ngành
ho t đ ng trong n n kinh t trên c s l a ch n m t s ngành đ
Ch

u tiên. Trong

ng 1, chúng ta đã ch ra r ng, m t CSCN có l s kh thi và có hi u qu

n u nó đ

c th c hi n trong “gi i h n”. Tuy nhiên, khái ni m “gi i h n chính
21



THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN

sách cơng nghi p” c n ph i đ
nh t đ nh. Vì v y, trong ch

c làm rõ h n trong nh ng b i c nh th c ti n

ng này, tác gi s phân tích ho t đ ng CSCN c a

m t s qu c gia trên th gi i và đánh giá vai trị c a các chính sách đó đ i v i
s đ

ng ng. Các CSCN

KIL
OBO
OKS
.CO
M

s phát tri n kinh t c a m i qu c gia trong các th i k t

c coi là thành công khi chúng góp ph n thúc đ y các ngành đ

c l a ch n

phát tri n và b n thân nh ng ngành này l i góp ph n c i ti n hi u su t và t ng
tr

ng c a toàn b n n kinh t . Hai n

cđ


c ch n

Qu c. Nh t B n là m t qu c gia có t c đ t ng tr
60 và 70 và là m t n

đây là Nh t B n và Trung

ng th n k trong nh ng n m

c phát tri n có h th ng CSCN rõ nét nh t. Vì v y, nh ng

kinh nghi m c a Nh t B n đã đ

c nh ng n

c đi sau nh Hàn Qu c, ài Loan

v n d ng khá thành cơng... Cịn Trung Qu c m c dù ch a hoàn thành quá trình
cơng nghi p hố, hi n đ i hố, ch a th c s tr thành m t n

c phát tri n,

nh ng v i ti m n ng c a mình c ng nh nh ng gì Trung Qu c đã th hi n sau
c i cách thì vi c nghiên c u, h c t p các CSCN c a Trung Qu c là h t s c c n
thi t trong b i c nh hi n nay, nh t là khi Trung Qu c có nhi u đi m t

ng đ ng

v kinh t , chính tr , xã h i v i Vi t Nam.


2.1. Chính sách cơng nghi p Nh t B n.

T sau chi n tranh th gi i th 2, CSCN luôn gi v trí quan tr ng trong h
th ng các chính sách phát tri n kinh t c a Nh t B n. D
Công nghi p và Th
B n, CSCN đã đ

i s ch đ o c a B

ng m i Qu c t (MITI), cánh tay ph i c a Chính ph Nh t

c v n d ng m t cách r t linh ho t tùy thu c vào m c tiêu c a

Chính ph c ng nh các đi u ki n trong t ng th i k c a n n kinh t Nh t B n.
Khi phân tích CSCN Nh t B n, ng

i ta th y r ng tr ng tâm c a CSCN là “ các

chính sách thúc đ y các ngành cơng nghi p phát tri n theo đ nh h
trên c s phân b các ngu n l c m t cách t

ng k ho ch

ng đ i h p lý ”. [17, 8].

it

ng


ch y u c a CSCN Nh t B n là các ngành công nghi p và các doanh nghi p ho t
đ ng trong các ngành đó. i u này đ

c lý gi i b i quá trình th c hi n CSCN Nh t

B n g n li n v i q trình cơng nghi p hoá, hi n đ i hoá đ t n

c. Nhà n

ct p

trung m i ngu n l c cho phát tri n cơng nghi p, trong khi đó các ngành nơng
nghi p ít đ

c quan tâm b i Nh t B n là m t n
22

c khơng có đi u ki n thu n l i v



THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
phát tri n nơng nghi p. V i n i dung nh v y, CSCN Nh t B n đ

c chia làm 3

giai đo n: Giai đo n tái thi t n n kinh t (1945 - 1960); Giai đo n t ng tr

ng


cho đ n 1990.

KIL
OBO
OKS
.CO
M

nhanh (1960 - 1972); và giai đo n t sau cu c kh ng ho ng d u l a n m 1973

2.1.1. Th i k tái thi t.

2.1.1.1. H th ng s n xu t u tiên (1945 - 1949).

Sau khi chi n tranh k t thúc, n n kinh t Nh t B n r i vào tình tr ng suy
thối, t n th t n ng n : m c s ng c a ng

i dân b gi m sút m nh, các hãng suy

y u b i các chính sách ch ng đ c quy n và s thi u th n các y u t đ u vào
nguyên li u, v t t . N m 1946, t ng s n ph m qu c dân c a c n
61%, thu nh p qu c dân tính theo đ u ng

i ch b ng 55% và s n l

ngành cơng nghi p khai khống ch đ t 29% so v i th i k tr
Tr

c ch b ng
ng c a


c chi n tranh.

c tình hình nh v y, m c tiêu c a các chính sách kinh t nói chung c ng

nh chính sách cơng nghi p nói riêng là ph c h i s n xu t. N i dung c a CSCN
là “ h th ng s n xu t u tiên ” v i các ngành đ
thép. ây là hai ngành đ
có kh n ng nh h

c l a ch n là các ngành than,

c cho là đ c bi t khó kh n trong vi c ph c h i nh ng

ng l n đ n s phát tri n c a các ngành khác nh cơng

nghi p khai khống và ch bi n vì nó cung c p n ng l

ng và nguyên li u đ u

vào cho các ngành này. Trong “h th ng s n xu t u tiên”, s gia t ng s n l
c a hai ngành than và thép tr

ng

c tiên nh m đáp ng đ u vào cho b n thân chúng

sau đó m i đ n các ngành công nghi p khác. V i ý ngh a nh v y, h th ng s n
xu t u tiên đã v n d ng t t c các bi n pháp ki m sốt tr c ti p hi n có: phân
ph i v t t , c p phát tài chính tái thi t, ki m soát giá c , tr giá và phân ph i

hàng nh p kh u. Trong n m tài khoá 1947, v n cho vay c a Cơng ty Tài chính
Tái thi t (RFC) đ t 53,4 t Yên x p x t ng v n cho vay c a t t c các ngân
hàng t nhân (56,8 t Yên), 30% v n cho vay c a RFC đ

c dành cho ngành

than và chi m t i 70% v n vay c a ngành này. Nh ng h tr v giá c chi m
17,9% t ng ngân sách trong n m và t ng t i 23,8% c a ngân sách vào n m
1948. Ngành thép là ngành nh n nhi u nh t s ti n vay đó. V i s tr giúp nh
v y, n m 1947, s n l

ng thép thông th
23

ng t ng t i 740.000 t n và s n l

ng



THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
than t ng 29,34 tri u t n, s n l

ng khai khoáng và ch bi n nói chung c ng

t ng 22,7%. Ngồi n l c c a các nhà s n xu t trong n
n ng cung ng nguyên, nhiên v t li u t n

c ngồi thơng qua các bi n pháp h


ng. [55, 15].
Nh đ t đ

ngành đã đ

ng l n đ n s gia t ng s n

KIL
OBO
OKS
.CO
M

tr v n, c p gi y phép nh p kh u c ng có nh h
l

c, vi c c i thi n kh

c k t qu h t s c tích c c k trên, ho t đ ng s n xu t c a các

c kh i đ ng l i và d n đi vào qu đ o phát tri n. Vì v y, có th coi

h th ng s n xu t u tiên đã thành công trong vi c th c hi n m c tiêu c a nó.
H n n a, h th ng s n xu t u tiên còn đ
tr

c xem là đã d n đ

ng cho s t ng


ng các ngành công nghi p n ng và m đ u cho q trình cơng nghi p hoá

c a Nh t B n. Tuy v y, thành công c a h th ng s n xu t u tiên v n b nghi
ng b i:

- Th nh t, m c tiêu cu i cùng c a h th ng s n xu t u tiên là đ m b o
đ u vào cho vi c s n xu t hàng hoá tiêu dùng nên vi c ph c h i s n xu t trong
công nghi p n ng là không đáng k nh t là khi so sánh v i thành t u đ t đ

c

c a n n kinh t sau này.

- Th hai là s c n thi t ph i có m t h th ng s n xu t u tiên. M t s nhà
nghiên c u cho r ng vi c s n xu t b t c ngh n b i s thi u h t đ u vào là do
các tín hi u th tr

ng đ i v i hàng hoá trung gian ch m h n so v i hàng hoá

tiêu dùng trong th i k này vì v y c n ph i u tiên cho vi c s n xu t các hàng
hoá trung gian. S ch m tr này có th đ

c lý gi i b i m t s nguyên nhân sau:

các bi n pháp ki m soát kinh t tr c ti p đang áp d ng có th gây b t mãn cho
ng

i lao đ ng, vi c h u nh khơng có kh n ng huy đ ng ngu n tài chính c a

khu v c t nhân, l m phát và ho t đ ng nghèo nàn nói chung c a th tr


ng

trong đi u ki n xã h i còn l n x n c a th i k này. Do đó ph i nhìn nh n chính
sách “ h th ng s n xu t u tiên ” ch là m t bi n pháp t m th i trong nh ng
đi u ki n h t s c đ c bi t c a n n kinh t Nh t B n sau chi n tranh. M t khác,
vi c th c hi n h th ng s n xu t u tiên v i t cách là m t chính sách thay th
nh p kh u b t bu c đã làm gia t ng tình tr ng l m phát b i ngân sách phình lên
vì ph i tr giá c ng nh vi c h tr tín d ng theo các tiêu chu n l ng l o... Ch
24



THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
s giá tiêu dùng đã t ng kho ng 4% m i quý n m 1947, sau đó đã t ng v t
kho ng 15%/quý n m 1948. [73, 20]. S c ép l m phát đã bu c CSCN ph i thay
đ i và có nh ng đi u ch nh trong giai đo n ti p theo.

KIL
OBO
OKS
.CO
M

2.1.1.2. Giai đo n h p lý hố cơng nghi p.
T n m 1950 đ n 1955, sau khi có đ

c nh ng thành cơng t h th ng s n

xu t u tiên, n n kinh t đi vào n đ nh, Nh t B n th c hi n m c a đ i v i n n

kinh t thông qua vi c áp d ng t giá th ng nh t. S bùng n cu c chi n tranh
Tri u Tiên vào n m 1951 đã đ a đ n s phát tri n nhanh chóng c a s n l

ng

khống s n và công nghi p ch t o. Tuy nhiên, s khi m khuy t c a các chính
sách th i k tr

c đó đã đ t Nh t B n tr

c hai v n đ : đó là s m t cân b ng

cán cân thanh toán và s c c nh tranh y u c a hàng xu t kh u do giá than, thép
quá cao. Vì v y, n i dung chính c a CSCN trong giai đo n này là h p lý hoá
ngành nh m gi i quy t các kho n n , gi m giá than thép và đ a các hãng thoát
kh i s ki m sốt đ có thêm đ ng l c m i, t ng n ng su t s n xu t và kh n ng
c nh tranh cho các hãng. Vào đ u n m 1950, nhi u ngành công nghi p đã b t
đ u t ng đ u t đ h p lý hố và Chính ph c ng đã có nh ng bi n pháp ng h
nh ng n l c này đ i v i m t s ngành c b n quan tr ng: thép, than, đi n, v n
t i bi n, phân hố h c...

Tiêu chu n đ Chính ph l a ch n ngành cơng nghi p nào đó đ
u đãi g m:

ch

ng

+ Ngành công nghi p c b n trong th i k đình tr .
+ Ngành có th


nh h

ng t i s phát tri n c a các ngành công nghi p

khác và thay th nh p kh u.

+ Ngành r t c n h p lý hoá đ t ng s n l

ng và gi m chi phí s n xu t.

+ Ngành công nghi p đang r t c n hi n đ i hoá trang thi t b ho c ng
d ng công ngh m i, đ c bi t là các ngành xu t kh u và các ngành có
tri n v ng l n.

M t s bi n pháp c a Chính ph nh m thúc đ y nh ng ngành này bao
g m: vi c thành l p “ H i đ ng h p lý hố cơng nghi p ” n m 1949, “ các bi n
pháp h p lý hoá ngành khai thác thép và than ” n m 1950, “ Lu t khuy n khích
25