BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

NGUYỄN THỊ PHƯƠNG

KẾT THÚC BẤT NGỜ
TRONG THI PHÁP TRUYỆN NGẮN O. HENRY?

LUẬN VĂN THẠC SĨ VĂN HỌC

THÀNH PHỔ HỔ CHÍ MINH – 2002




CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM
Độc lập - Tự do - Hạnh phúc

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi.
Các số liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực và chưa từng được ai
công bố trong bất kỳ công trình nào khác.
TP. Hồ Chí Minh, ngày tháng năm
Tác giả luận văn.


LỜI CẢM ƠN

Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sác đến P.G.S. LƯƠNG DUY TRUNG, người
hướng dẫn khoa học, đã giúp đỡ tôi rất nhiều trong quá trình thực hiện luận văn.

Xin chân thành cảm ơn:
■ Các giáo sư đã nhiệt tình giảng dạy.
■ Ban Giám hiệu, Phòng Sau Đại học, Ban Chủ nhiệm Khoa Ngữ Văn
Trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh.
■ Ban Giám hiệu trường Cao đẳng Sư phạm Tiền Giang.
cùng gia đình và bạn bè...
đã động viên, tạo điều kiện, giúp đỡ tôi hoàn thành công trình này.


MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN .................................................................................................... 4
LỜI CẢM ƠN .......................................................................................................... 5
MỤC LỤC ................................................................................................................ 6
PHẦN MỞ ĐẦU ...................................................................................................... 8
1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI: ..............................................................................................8
2. LỊCH SỬ VẤN ĐỀ: ..................................................................................................10
3. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU:.........................................................15
3.1- ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU: ..........................................................................15
3.2- PHẠM VI NGHIÊN CỨU: ................................................................................15
4. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU VÀ NHỮNG ĐÓNG GÓP CỦA LUẬN VĂN: ..........16
5. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU: ...........................................................................16
6. CẤU TRÚC LUẬN VĂN: .........................................................................................17

CHƯƠNG 1: TÁC GIA TRUYỆN NGẮN O’HENRY VỚI KẾT THÚC BẤT
NGỜ ........................................................................................................................ 19
1.1.TÁC GIA O’HENRY: ..............................................................................................19
1.1.1-Thời đại: ...........................................................................................................19
1.1.2-Cuộc đời, sáng tác, quan điểm nghệ thuật O’Henry: .......................................24
1.2. TRUYỆN NGẮN O’HENRY: ................................................................................29
2.2.2- Khái quát về truyện ngắn O’Henry: ................................................................29

6


1.2.2- Truyện ngắn O'Henry, thi pháp truyện cổ điển: ..............................................32
1.3.KẾT THÚC BẤT NGỜ: ..........................................................................................35
1.3.1- Bất ngờ và kết thúc bất ngờ: ...........................................................................35
1.3.2- Kết thúc bất ngờ-kiểu kết cấu cốt truyện đặc biệt:..........................................36

CHƯƠNG 2: DẠNG THỨC KẾT THÚC BẤT NGỜ TRONG THI PHÁP
TRUYỆN NGẮN O’HENRY................................................................................ 38
2.1.DẠNG THỨC KẾT THÚC BẤT NGỜ NHÌN TỪ GÓC ĐỘ NỘI DUNG: ..........39
2.1.1- Kết thúc bất ngờ từ sự bất ngờ của diễn biến câu chuyện: .............................39
2.1.2- Kết thúc bất ngờ từ sự bất ngờ ở tính cách nhân vật:......................................41
2.1.3- Kết thúc bất ngờ từ sự bất ngờ của chủ đề tư tưởng: ......................................43
2.2. DẠNG THỨC KẾT THÚC BẤT NGỜ NHÌN TỪ GÓC ĐỘ KẾT CẤU: ............45
2.2.1- Kết thúc bất ngờ với một bất ngờ duy nhất:....................................................46
2.2.2- Kết thúc bất ngờ với hai bất ngờ tuần tự hoặc sóng đôi: ................................47
2.2.3- Kết thúc bất ngờ với bất ngờ sau cùng nối kết một chuỗi bất ngờ: ................48
2.3. DẠNG THỨC KẾT THÚC BẤT NGỜ NHÌN TỪ GÓC ĐỘ NGÔN NGỮ: .......50
2.3.1- Hình thức ngôn ngữ của kết thúc bất ngờ: ......................................................51
2.3.2- Lượng ngôn từ của kết thúc bất ngờ: ..............................................................54
2.4.DẠNG THỨC KẾT THÚC BẤT NGỜ NHÌN TỪ GÓC ĐỘ TIẾP NHẬN CỦA
ĐỘC GIẢ: ......................................................................................................................57

7


PHẦN MỞ ĐẦU

1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI:

❖ Vị trí văn học Mỹ và truyện ngắn Mỹ:
Văn học Hoa Kỳ - nền văn học trẻ trung, đầy sức sống; phát triển mạnh mẽ, nhanh
chóng; giàu giá trị nhân văn, thẩm mỹ; cách tân liên tục về mọi mặt; có sức thu hút lớn
với thị trường văn chương. Tuy không có một bề dày lịch sử nhưng những thành tựu xuất
sắc của chỉ vài thế kỷ đã khẳng định tầm quan trọng thế giới của văn học Mỹ và một vị trí
ngang tầm với các nền văn học tiên tiến châu Âu.
Truyện ngắn bao giờ cũng là thể loại rất được người Mỹ ưa chuộng. Thể loại này
thể hiện tinh thần dân tộc Mỹ với tính chất năng động, hiệu quả và cấp thời. Parrington,
nhà nghiên cứu lịch sử tư tưởng Mỹ cho rằng: "Truyện ngắn thường được coi là thể loại
trong đó thể hiện rõ nhất tinh thần dân tộc Mỹ, tức là ý hướng sùng bái hiệu quả, cố
hết sức loại bỏ những gì dư thừa và một số khao khất thường xuyên là đi tìm một thứ
kỹ thuật sao đáng gọi là hoàn thiện." [89,388]

❖ O'Henry - tác gia xuất sắc của truyện ngắn cổ điển Mỹ:
■ O'Henry - tác gia xuất sắc của truyện ngắn Mỹ trong giai đoạn chuyển giao giữa
thế kỷ XIX - XX. Nhà văn không phải là người mở đầu một trào lưu văn học mới, cũng
không phải là một nhà cách tân nghệ thuật, nhưng ông giữ một vị trí đặc biệt trong nền
văn học Mỹ. Tác phẩm của ông được xem là mẫu mực của truyện ngắn truyền thống. Tài
năng và cá tính sáng tạo của O'Henry đã đem vào kỹ thuật viết truyện cổ điển một phong

8


cách riêng độc đáo. Giá trị nhân văn thấm đậm trong sáng tác đã chinh phục hàng triệu
độc giả nước Mỹ và độc giả nhiều nước trên thế giới.
■ Mildred H. Larson - một nhà nghiên cứu văn học Mỹ có uy tín đã khẳng định vị
trí, ảnh hưỏng, cùng sức sống bền lâu của truyên ngắn O'Henry: "Sự thành công phi
thường của O’Henry đã gây ảnh hưởng đáng kể về sự tiến triển truyện ngắn của nước
Mỹ, Thật vậy, lối hành vấn và hình thức tân truyện ngày nay đều lấy truyện của ông
làm tiêu chuẩn "Lúc O’Henry mất, ông là tác giả truyện ngắn có nhiều độc giả và phổ

biến rộng rãi nhất Hoa Kỳ. Chính bây giờ, hơn nửa thế kỷ sau ngày ông tạ thế, truyện
của ông vẫn còn tiếng vang lớn. Bất cứ tuyển tập tân truyện nào về những truyện ngắn
tiêu biểu và bán chạy nhất ở Mỹ đều in ít nhất một hai truyện dưới bút hiệu O'Henry."
[76,16]
■ Năm 1919, Hội Nghệ thuật Khoa học Mỹ quyết định thiết lập "Giải thưởng kỷ
niệm O'Henry" (O'Henry Memorial Awards). Hàng năm giải sẽ được t rao tặng cho ba
truyện ngắn xuất sắc nhất trong số hàng nghìn truyện ngắn đăng ưên các báo và tạp chí uy
tín ở Mỹ. Điều này là một minh chứng không thể phủ nhận về tài năng O'Henry và sự
đóng góp to lớn của tác giả vào sự trưởng thành của truyện ngắn Mỹ, của nền văn học
Mỹ.

❖ Kết thúc bất ngờ (KTBN) - nét đặc sắc trong thỉ pháp truyện ngắn O'Henry:
■ O’Henry không chỉ được ái mộ ở Mỹ. Truyện ngắn của nhà văn đã chinh phục
được độc giả cùa nhiều quốc gia và thuyết phục được độc giả Việt Nam bởi nội dung hiện
thực, lãng mạn, hài hước,... bởi tấm lòng nhân ái của tác giả, nghệ thuật dẫn truyện tài
tình và KTBN đặc sắc. Cây bút truyện ngắn tài hoa này xứng đáng với sự tìm hiểu,
nghiên cứu sâu rộng hơn.
9


■ Tác gia O’Henry cũng đã được đưa vào chương trình giảng dạy ở Khoa Văn Cao Đẳng Sư Phạm và bậc Trung học cơ sở nhưng trong giáo trình Văn học phương Tây
chưa có phần bài về nhà văn nổi tiếng này. Những công trình nghiên cứu dài hơi, khảo
sát, đúc kết, những vấn đề cơ bản của nội dung tư tưởng, hình thức nghệ thuật truyện
ngắn O’Henry vẫn chưa được thực hiện. Chỉ có thể tham khảo về tác gia này, ở một số
bài giới thiệu của các dịch giả, ở các bài nghiên cứu nhỏ được đăng trên các tạp chí
chuyên ngành hay chỉ vài trang - thậm chí vài dòng - viết về O’Henry trong những sách
nghiên cứu văn học Hoa Kỳ.
■ KTBN là một khía cạnh nổi trội nhất, độc đáo nhất của phương diện thi pháp kết
cấu cốt truyện. Thi pháp kết cấu cốt truyện lại là một phương diện quan trọng bậc nhất
của thi pháp truyện ngắn O’Henry. Lê Huy Bắc đã khẳng định : "Truyện của ông rất hấp

dẫn mà nguyên do là nhờ ở nghệ thuật sáng tạo ánh huống, cốt truyện tài tình, kết hợp
vôi lối tự sự vừa tình cảm nhẹ nhàng vừa hài hước giễu cợt, châm biếm chưa cay và
đặc biệt là những cái kết bất ngờ" [10,11]. Nguyễn Đức Đàn cũng đã nhìn thấy điểm nổi
bật này: "Ông tìm kiếm không mệt mỏi những cái bất ngờ và cái kỳ lạ. Cốt truyện
không bao giờ diễn biến một cách logic và phần cuối bao giờ cũng có một sự kiện đột
ngột." [19,195]. Lê Đình Cúc cũng thừa nhận: "Kết thúc câu chuyện hết sức đột ngột và
bất ngờ ở thời điểm bất ngờ nhất là tài nghệ của nhà viết truyện ngắn bậc thầy
O’Henry." [13,309]
Đề tài sẽ được thực hiện với sự cố gắng tiếp nhận xứng đáng những thành công
nghệ thuật và tấm lòng ưu ái của nhà văn O’Henry đối với con người, cuộc đời.

2. LỊCH SỬ VẤN ĐỀ:
❖ Nghiên cứu phê bình ở Mỹ:
10


Nói đến văn học Mỹ không thể không nói đến truyện ngắn Mỹ. Nói đến truyện ngắn
Mỹ không thể không nói đến O’Henry. O’Henry chuyên viết truyện ngắn và đã từng là
cây bút "ăn khách" ở Hoa Kỳ vào đầu thế kỷ XX. Nhà văn đã đến với độc giả nhiều nơi
trên thế giới và thuyết phục được độc giả Việt Nam. Tác phẩm O’Henry ra đời đã gần
một thế kỷ nhưng vẫn còn đó giá trị và sức hấp dẫn bền lâu.
Cuộc đời, sự nghiệp O’Henry - từng là mối quan tâm của các nhà phê bình, nghiên
cứu văn học ở Mỹ. Có những bài viết và công trình đáng chú ý như:
■ Through the shadows wỉth O’Henry (Nhìn qua những chiếc bóng với O’Henry)
- A. Jennings.
■ O’Henry, the man and his work (O’Henry, con người và tác phẩm) - EM. Long
■ O’Henry - G. Langford
■ Tales of O’Henry (Chuyện kể của O’Henry - Barne Noble Books)
■ O’Henry - Mildred H.Larson
■ The Furnished Room, How plot reveaỉs (Căn phòng có sẵn đồ cho thuê - CỐT

truyện khơi mở điều gì) - Cleanth Brooks, Robert Penn Warren.
Tất cả đều chỉ rõ điểm đặc biệt trong thi pháp truyện ngắn O’Henry: kết thúc bất
ngờ; nhưng những ý kiến đánh giá về vấn đề này còn sơ lược và khá khác biệt. Trong khi
Mildred H. Larson xem đó là biểu hiện của tài năng: "... trong mạch văn lai láng, ông
triển khai những câu chuyện một cách khéo léo và phong phú, khiến độc giả không
thể bỏ lửng cốt truyện mà phải đọc từ đầu đến cuối vôi một ngạc nhiên.'" [76,19] thì R.
Warren xem đó là sự "non tay" của nhà viết truyện ngắn: "Trò lừa bao hàm trong cái
kết cuộc ngạc nhiên kia có thể là một nể lực nhằm bù đắp cho những khiếm khuyết
bên trong câu chuyện." [135,98]
11


❖ Nghiên cứu phê bình ở Châu Âu:
Các nhà nghiên cứu phê bình Châu Âu (Pháp, Nga...) cũng bàn nhiều về nghệ thuật
truyện ngắn O’Henry trong:
■ Kỹ thuật truyện ngắn - Daniel Grojnowski
■ Bàn về các cốt truyện lắt léo - Ô-lê-sa
■ Kết cấu của cốt truyện (Dẩn luận nghiên cứu văn học) - G.N. Pospelov...
Các bài viết, công trình này cũng chưa có sự bình giá thống nhất về KTBN trong
truyện ngắn O’Henry. G.N. Pospelov đánh giá cao hiệu quả nghệ thuật của KTBN : "F
nghĩa tư tưởng của các tác phẩm như thế thường thể hiện đột ngột và chỉ trong mấy
dòng cuối của văn bản. Các truyện ngắn O’Henry đều xây dựng như vậy, các đoạn
cuối dường như lộn trái ra những gì đã kể trước đó, che giấu và nhận ra đem lại cho
hành động một sức hấp dẫn lớn"[78,255]. Ngược lại Ô-lê-sa (nhà văn Nga hiện đại) cho
rằng: "Chính tổ chức chặt chẽ, yếu tố khiến cho truyện O’Henry tạo ra hiệu quả như
vậy, đối vôi riêng tôi, nó lại là yếu tố khiến cho tôi cảm thấy những truyện đó không
thật là văn học." [89,449]

❖ Nghiên cứu phê bình ở Việt Nam:
Ở Việt Nam, ưước năm 1990, tình hình dịch thuật, giới thiệu, phê bình, nghiên cứu

về O’Henry còn khá sơ lược, hạn hẹp. Vài năm gần đây, truyện O’Henry được dịch nhiều
hơn và những bài giới thiệu, giảng bình, nghiên cứu đã xuất hiện nhiều hơn trên các tạp
chí, trong những công trình nghiên cứu về văn học Mỹ.
□Các bài giới thiệu trong các sách nghiên cứu về văn học Mỹ và trong các tuyển tập
:
12


* O’Henry - American Literature - Ta Thị Minh Hiền
* O’Henry, The great American short story wrỉter - A History of English and
American Literature - Nguyễn Xuân Thơm.
* Lời giới thiệu tuyển tập truyện ngắn đoạt giải thưởng O’Henry - Nguyễn Thị
Hiền Thảo.
* Lời giới thiệu tuyển tệp truyện ngắn O’Henry - Diệp Minh Tâm.
□Những bài giảng bình, phân tích tác phẩm O’Henry của Phùng Văn Tửu, Lê Huy
Bắc, Lê Nguyên Cẩn ...
□Những bài nghiên cứu về truyện ngắn O’Henry:
* Nghệ thuật truyện ngắn O’Henry - Lê Huy Bắc.
* O’Henry và truyện ngắn của ông - Diệp Minh Tâm.
* Truyện ngắn O’Henry (“ Văn học Mỹ, mấy vấn đề và tác giả”)
- Lê Đình Cúc
□Những bài viết, công trình nghiên cứu về văn học Mỹ và truyện ngắn Mỹ có đề
cập đến O’Henry.
* Hành trình văn học Mỹ - Nguyễn Đức Đàn.
* Văn học Mỹ - những đặc điểm (Văn học Mỹ, quá khứ và hiện tại) - Nguyễn Thị
Khánh.
* Truyện ngắn Mỹ (Văn học Mỹ, quá khứ và hiện tại) - Lê Huy Bắc.
* Truyện ngắn Mỹ (Văn chương 2 - Tuyển tập thơ văn nghiên cứu phê bình)- Đào
Ngọc Chương.
13



* Mấy vấn đề lý luận và thực hành trong giáng dạy văn học Mỹ ở Việt Nam (Tiếp
cận đương đại văn hóa Mỹ ở Việt Nam) - Nguyễn Liên
* Tiếp nhận và giảng dạy văn học Mỹ tại Việt Nam {Tiếp cận đương đại văn hóa
Mỹ ở Việt Nam) - Bửu Nam
* Ảnh hưởng của truyện ngắn Mỹ đối với các nhà văn Việt Nam (Tiếp cận đương
đại văn hóa Mỹ ở Việt Nam) - Bùi Việt Thắng.
□ Những công trình lý luận về loại thể có bàn đến truyện ngắn O’Henry của Vương
Trí Nhàn, Bùi Việt Thắng...
Ý kiến bình luận, đánh giá nghệ thuật xây dựng cốt truyện, kiểu kết bất ngờ trong
truyện ngắn O’Henry cũng rất khác biệt. Nếu Lê Huy Bắc ("Chiếc lả cuối cùng và nghệ
thuật truyện ngắn O’Henry") cho rằng: "O’Henry tỏ ra rất thiện nghệ trong nghệ
thuật xây đựng và dẫn dắt tình huống truyện phát triển" [10,99] thì Nguyễn Đức Đàn
(Hành trình văn học Mỹ) lại nhận định: "O’Henry là người làm chơ thể loại truyện
hoàn toàn có tính chất giả tạo. Sau một lúc thích thúy người đọc chóng đi đến chán cái
thủ đoạn của tác giả”. [19,195]
Đối với những KTBN trong thi pháp truyện ngắn O’Henry, tùy góc độ, tầm nhìn,
quan điểm, sự cảm nhận..., đã có những ý khen chê khác nhau. Trên cơ sở những kết quả
phê bình, nghiên cứu đã có, đề tài sẽ khảo sát những KTBN trong hàng loạt truyện ngắn
O’Henry để có thể góp phần tìm hiểu đặc điểm thi pháp này, như đi tìm thêm những căn
cứ cho những đánh giá hợp lẽ, công bằng về một cây bút truyện ngắn danh tiếng.

14


3. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU:
3.1- ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU:
Thực hiện đề tài, người viết tập trung tìm hiểu:
•> Một số bài giới thiệu, phê bình, nghiên cứu về cuộc đời sáng tác của O’Henry và

những công trình lý luận về loại thể có nói đến truyện ngắn O’Henry ở Hoa Kỳ và một số
nước Châu Âu đã và chưa được dịch sang tiếng Việt mà người viết tập hợp được.
•> Những bài giới thiệu, giảng bình, nghiên cứu về tiểu sử và truyện ngắn O’Henry
trên các tạp chí và trong các tuyển tập; những công trình nghiên cứu về văn học Mỹ;
những công trình lý luận về loại thể có nói đến O’Henry của giới nghiên cứu Việt Nam
mà người viết thu thập được.
•> Các tác phẩm của O’Henry được dịch sang tiếng Việt của nhiều dịch giả: Ngô
Vĩnh Viễn, Nguyễn Việt Long, Diệp Minh Tâm,v.v... trong các tuyển tập của các nhà
xuất bản Văn học, Hội nhà văn. Các truyện lẻ khác được dịch và đăng trên các tạp chí
chuyên ngành và các tuyển tập truyện ngắn Mỹ của Lê Huy Bắc, Nguyễn Yến Khanh,
Thanh Việt Thanh, v.v... Tổng cộng có 72 truyện ngắn đã được dịch ở Việt Nam trong số
hơn 300 truyện đã được sáng tác của nhà văn.
•> Một số truyện ngắn nguyên tác trong tuyển tập "Tales of O’Renry" - Sixty two
stories - Burnes & Noble books - New York.
Trên cơ sở đó đề tài đi sâu khai thác nét thi pháp đặc sắc nhất của truyện ngắn
O’Henry: KTBN.
3.2- PHẠM VI NGHIÊN CỨU:
Đề tài sẽ được triển khai trong những giới hạn sau:
15


Tim hiểu KTBN, kiểu kết thúc O’Henry đã sử dụng để kết thúc truyện ngắn. KTBN
đã tồn tại như một đặc điểm độc đáo trong nghệ thuật kết cấu cốt truyện của thi pháp
truyện ngắn O’Henry.
Đề tài sẽ tiếp cận giá trị thẩm mỹ và giá trị tư tưởng của những KTBN trong thi
pháp truyện ngắn O’Henry khi khảo sát và phân tích các vấn đề cơ bản:
•

Các dạng thức chủ yếu của những KTBN.


•

Các thủ pháp chính để tạo dựng nên những KTBN.

4. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU VÀ NHỮNG ĐÓNG GÓP CỦA LUẬN VĂN:
Thực hiện đề tài "KTBN trong thỉ pháp truyện ngắn O’Henry" người viết hy
vọng:
-

Khám phá - ở một mức độ nhất định - cá tính sáng tạo đặc biệt, phong cách nghệ

thuật O’Henry thể hiện qua kiểu kết bất ngờ với những dạng thức và thủ pháp phong phú.
-

Đi tìm giá trị của điểm thi pháp đặc sắc - KTBN - trước những ý kiến đánh giá

không thống nhất, thậm chí đối lập giữa các nhà phê bình, nghiên cứu.
Đề tài sẽ đóng góp tiếng nói khiêm tốn vào việc tìm hiểu về một tác giả cổ điển của
nền văn học Mỹ và vào việc nghiên cứu, giảng dạy văn học Mỹ ở Việt Nam - một công
việc mà giới học giả Việt Nam, những người nghiên cứu và giảng dạy văn học nước
ngoài đang đặc biệt quan tâm.

5. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU:
□ Phương pháp tổng quát của đề tài là phương pháp nhằm nghiên cứu vấn đề một
cách khách quan trong những mối quan hệ tương tác và trong sự vận động, phát triển.
□ Đề tài được thực hiện với các phương pháp cụ thể sau:
16


•


Phương pháp phân tích - tổng hợp: Sự phân tích để chuẩn bị cho tổng hợp và

tổng hợp giúp cho phân tích đi sâu hơn vào bản chất đối tượng.
Đề tài đi vào việc phân tích những KTBN ương tác phẩm của O’Henry, từ đó tổng
hợp khái quát vấn đề : KTBN như một đặc điểm thi pháp độc đáo riêng biệt, có giá trị tư
tưởng - thẩm mỹ trong thi pháp kết cấu cốt truyện của truyện ngắn O’Henry.
•

Phương pháp hệ thống - cấu trúc: Xác định các yếu tố cấu thành hệ thống; xem

xét cấu trúc - hình thức tổ chức các mối quan hệ -giữa các yếu tố với nhau và giữa các
yếu tố với hệ thống.
ĐỂ tài đặt từng KTBN trong mỗi tác phẩm vào hệ thống KTBN của sáng tác
O’Henry; xem xét mối tương quan giữa những KTBN (về dạng thức, thủ pháp, hiệu quả
thẩm mỹ,...) và vai trò của mỗi KTBN trong việc cấu thành nên đặc điểm thi pháp đặc sắc
này.
Đề tài cóp tham khảo, vận dụng thành tựu của những huynh hướng mới trong
nghiên cứu văn học đang được chấp nhận rộng rãi : Thi pháp học, Mỹ học tiếp nhận,...

6. CẤU TRÚC LUẬN VĂN:
❖ PHẨN MỞ ĐẨU :
1. Lý do chọn đề tài.
2. Lịch sử vấn đề.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu.
4. Mục tiêu nghiên cứu và những đóng góp của luận văn.
5. Phương pháp nghiên cứu.
17



6. Cấu trúc luận văn. PHẦN NỘI DUNG :
CHƯƠNG 1: TÁC GIA TRUYỆN NGẮN O’HENRY VỚI KTBN.
1.1- Tác gia O'Henry.
1.2- Truyện ngắn O’Henry.
1.3- KTBN.
CHƯƠNG 2: DẠNG THỨC KTBN TRONG THI PHÁP TRUYỆN NGẮN
O’HENRY.
2.1- Dạng thức KTBN nhìn từ góc độ nội dung.
2.2- Dạng thức KTBN nhìn từ góc độ kết cấu.
2.3- Dạng thức KTBN nhìn từ góc độ ngôn ngữ.
2.4- Dạng thức KTBN nhìn từ góc độ tiếp nhận của độc giả.
CHƯƠNG 3 : THỦ PHÁP KTBN TRONG THI PHÁP TRUYỆN NGẮN
O’HENRY.
3.1- Những thủ pháp chuẩn bị cho KTBN.
3.2- Những thủ pháp thực hiện KTBN. PHẨN KẾT LUẬN

18


PHẦN NỘI DUNG

CHƯƠNG 1: TÁC GIA TRUYỆN NGẮN O’HENRY VỚI KẾT
THÚC BẤT NGỜ

1.1.TÁC GIA O’HENRY:
1.1.1-Thời đại:

❖ Lịch sử xã hội:
O’Henry là tác gia sống và sáng tác vào buổi giao thời giữa hai thế kỷ XIX và XX.
Sau cuộc nội chiến (1861 - 1865) và sau cuộc chiến thắng lợi trước thực dân Tây

Ban Nha (1898) nước Mỹ đã trải qua một cuộc đổi thay nhanh chóng, mạnh mẽ. Sự mở
rộng lãnh thổ. sự phát triển công nghệ, việc khai thác nguồn tài nguyên thiên nhiên khổng
lồ, sự tăng nhanh dân số do dòng người nhập cư ồ ạt, sự lổn mạnh của các đô thị, sự phát
triển của hệ thống giao thông, thông tin liên lạc... đã tạo nên bước phát triển vượt bậc cho
nồng nghiệp, kỹ thuật và thương mại. Cho đến thế chiến thứ nhất, nước Mỹ đã trở thành
một cường quốc trên thế giới.
Trên bước đường thực hiện "Giấc mơ Mỹ" tuyệt đẹp, hướng tới cuộc sống tự do,
bình đẳng, tiến bộ, phồn vinh, cái giá mà chính những người Mỹ phải trả không phải là
nhỏ.

19


Cuối thế kỷ XIX, đầu thế kỷ XX những vấn đề xã hội của việc đô thị hóa và công
nghiệp hóa đã nảy sinh. Sự phân cách giàu -nghèo trở nến trầm trọng, số lượng những
triệu phú Mỹ ngày càng nhiều cùng với sự tăng nhanh tình trạng khốn khó của người lao
động. Sự thành đạt giàu sang song hành với đói khổ nghèo nàn trong xã hội. Việc cá nhân
tự tạo cho mình một số phận tốt đẹp, một tương lai tươi sáng bằng đầu óc thực tiễn, tháo
vát, sự cần mẫn... xem ra ngày càng khó có thể thực hiên. "Không còn những khoảng
trống cho những kẻ khốn khổ có thể xây dựng lại cuộc sống và vươn len trên con
đường làm ăn phồn vinh. Bây giờ thì người nghèo khổ đành phải chịu đựng số phận
cơ cực." [19,208]
Hoa Kỳ là một nước có độ lớn về địa lý, một "quốc gũi của dân nhập cư", đa dạng
về dân tộc và phong phú về chủng tộc.
Đời sống xã hội Mỹ vì thế cực kỳ phức tạp với bao điều tương phản : phồn vinh và
cùng khổ, tự do dân chủ và bất công bạo ngược. James T. Farrell thật xác đáng khi cho
rằng: "Mỹ là một nước lớn đến mức hầu như những gì nói về nó đều có thể đúng, và
những gì nói ngược lại có lẽ cũng đúng không kém". [85,13]
O’Henry là một trong những người lao động khốn khổ của thời đại đó. Ông đã phải
kiếm sống bằng nhiều nghề khác nhau và bằng cách viết những trang truyện ngắn về đời

sống của những người thuộc tầng lớp mình với sự am hiểu sâu sắc và bằng tấm lòng nhân
ái bao la.

❖ Tư tưởng văn hóa:
Tinh hình tư tưởng cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX ở Mỹ khá phức tạp. Có những
học thuyết du nhập từ Châu Âu, thích ứng với điều kiện lịch sử xã hội Mỹ, đã tồn tại và
phát huy ảnh hưởng trong đời sống, chính trị, văn hóa Mỹ:
20


•> Thuyết của Charles Darwin (1809 - 1882, nhà sinh vật học
người Anh) luận về sự tiến hóa của tự nhiên, về qui luật đấu tranh sinh tồn, sự thích
nghi để tồn tại.
•> Triết học của Herbert Spencer (1820 - 1903, nhà tư tưởng người Anh) đã phát
triển học thuyết của Danvin. Luận về sự tiến bộ, Spencer chỉ ra mối tương quan giữa tiến
hóa và tự do kinh doanh.
•> Học thuyết của Nietzche (1844 - 1900), nhà Triết học vô thần người Đức, tán
dương sự bóc lột và sức mạnh, đề cao cá nhân một cách cực đoan. Quan niệm về con
người siêu nhân đã làm cho những nhà triệu phú Mỹ được tôn vinh như những hình mẫu
lý tưởng.
Ảnh hưởng ít nhiều từ các triết thuyết châu Âu, các học thuyết nảy sinh trên đất Mỹ
đã chi phối trực tiếp đến chính trị xã hội, văn hóa Mỹ:
•> Chủ nghĩa thực dụng (Pragmatism): Từ cơ sỏ lý thuyết của Spencer, William
James đề cao tính hiệu quả và tính khả thi của tư tưởng.
•> Chủ nghĩa công cụ (Instrumentalism): Do John Dewey đưa ra là sự cụ thể hóa lý
luận của chủ nghĩa thực dụng.
Mỹ là đất nước của tự do tôn giáo nên có nhiều loại hình tín ngưỡng, giáo phái và
nhà thờ.
Tôn giáo lớn của người Mỹ là Thiên Chúa giáo (đạo Tin lành). Tuy tồn tại tách biệt
với thể chế chính trị, đạo giáo này của người Mỹ đã đi cùng với những luận thuyết khẳng

định vị thế của những người thành đạt trong xã hội mà cho rằng sự giàu có luôn đi cùng
với lòng ngoan đạo, là hệ quả tất yếu của lòng ngoan đạo.
21


Có không ít học giả, nhà tư tưởng đương thời (Edward Bellamy, Henry George,...)
đã lên tiếng phê phán cái gọi là “qui luật của tự nhiên và của Thượng đế” vạch trần căn
nguyên của nghèo khổ và bản chất của sự phồn vinh.
Chủ nghĩa xã hội khoa học của Marx và Engels cũng đã đến nước Mỹ; tư tưởng xã
hội chủ nghĩa như một sự đối lập với những quan điểm nhân danh qui luật đấu tranh sinh
tồn mà hợp thức hóa quyền bóc lột người lao động.
O’Henry không phải là một nhà tư tưởng, cũng không chịu ảnh hưởng sâu đậm của
một triết thuyết nào. Theo cách riêng của mình, ông đã bênh vực cho những người nghèo
khổ, phê phán bất công xã hội, thủ đoạn bóc lột tàn bạo của tầng lớp tư sản Mỹ.
Khó có thể mô tả lối sống Mỹ hay đặc tính Mỹ điển hình. Người Mỹ được người
nước ngoài nhận thức qua cách cư xử ít nhiều mâu thuẫn: ít đặt nặng tầm quan trọng của
danh dự và phẩm giá; tính thân mật bề ngoài; khiêm tốn trước lời khen và thích chế nhạo
lỗi lầm yếu kém của mình; tự hào kín đáo về những gì mình đạt được và phê phán những
sự việc chưa hoàn thiện, v.v...
Nhìn chung, đặc điểm lịch sử xã hội, truyền thống về quyền bình đẳng, tự do, ảnh
hưởng của các hệ thống tư tưởng và sự phát triển nhanh và mạnh của xã hội công nghiệp tiêu thụ cuối XIX đầu XX, đã làm nảy sinh trong tâm lý người Mỹ chủ nghĩa cá nhân, chủ
nghĩa thực dụng, chủ nghĩa lạc quan,...
O’Henry cũng như nhiều tác gia Mỹ khác đã thể hiện tâm thức này của người Mỹ
trong tác phẩm, đặc biệt là sự khôi hài với những biến tấu đa dạng : những trêu đùa vui
nhộn, giễu cợt sâu cay, những trò lừa tinh tế, nghiêm trang...

❖ Văn học nghệ thuật:

22



Trước thời Nội chiến (1861 -1865) văn học nghệ thuật Hoa kỳ chịu ảnh hưởng rõ rệt
của Châu Âu đặc biệt là của văn học Anh. Từ sau Nội chiến đến Thế chiến thứ nhất, ảnh
hưởng của Châu Âu vẫn còn đậm nét, nhưng một nền nghệ thuật mang bản sắc dân tộc
Mỹ đã hình thành. Chất "Mỹ" thể hiện rõ ở nhiều lĩnh vực hội họa, kiến trúc, âm nhạc,
sân khấu,... ; nhưng sức sống, sức sáng tạo của văn hóa nghệ thuật Mỹ thể hiện rõ nhất
trong văn học.
Cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX có khá nhiều trào lưu khuynh hướng văn chương
cùng tồn tại ở Mỹ. Chủ nghĩa lãng mạn (Romanticism) vẫn tồn tại bên cạnh chủ nghĩa
hiện thực (Réalism) và mang những sắc thái đặc biệt đa dạng. Ban đầu là những truyện
vừa, tiểu thuyết mang màu sắc địa phương và tính chất trào phúng (Mark Twain 1835 —
1910) báo hiệu sự ra đời của chủ nghĩa hiện thực. Sau đó chủ nghĩa hiện thực được khẳng
định với các tên tuổi: William Dean Howells (1837 -1920), Henry James (1843 - 1816).
Khi chủ nghĩa hiện thực phát triển, chủ nghĩa tự nhiên (Naturalism) ra đời - thì sự thật của
đời sống Mỹ được miêu tả một cách chân thực đến ưần trụi, một cách khách quan đến
lạnh lùng với một cảm hứng phê phán mạnh mẽ. Những bi kịch xã hội và gia đình của
thời đại đã được phơi bày trong sáng tác của Stephan Crane (1817 - 1900),
FrankNorris(1870- 1902)....
Bên cạnh chủ nghĩa hiện thực triệt để, có một số tác gia vẫn phản ánh chân thật cuộc
sống với sự phê phán khá gay gắt; nhưng trong tác phẩm của học ngoài dấu ấn hiện thực
vẫn tồn tại những yếu tố lãng mạn. Được xem là tác gia “bên cạnh chủ nghĩa hiện thực”
[19, 195], chất hiện thực trong sáng tác O’Henry dù không thuần nhất nhưng cũng rất
đậm đà. Chất hiện thực ấy bao trùm và biến hóa đa dạng trong những tác phẩm mang màu
sắc lãng mạn, hài hước phiêu lưu.

23


1.1.2-Cuộc đời, sáng tác, quan điểm nghệ thuật O’Henry:


❖Cuộc đời:
William Sidney Porter(11-9-1962->5-6-1910) bút hiệu O’Henry (1899). Sinh tại
Greensboro, tiểu bang North Carolina.
Năm 1865, mẹ mất vì bệnh lao. Cha là một bác sĩ tài năng nhưng nghiện rượu,
không lo xa, sống hoang phí. O’Henry được gửi đến học tại một trường tư của người cô
đến năm 15 tuổi.
Vào năm 1877, O’Henry rời trường đến làm việc tại dược phẩm của chú. Trong năm
năm liền làm công việc tẻ nhạt và đơn điệu này, O’Henry đã đọc được rất nhiều sách.
Đến năm 1882, phát hiện triệu chứng bệnh lao, O’Henry đến sống tại một trại nuôi
cừu ở bang Texas trong hai năm hy vọng khí hậu đồng nội giúp phục hồi sức khỏe.
Năm 1884, O’Henry đến Austin thuộc bang Texas, nhà văn viết những truyện ngắn
đầu tay, các mậu truyện cười đăng trên các nhật báo và tuần báo miền Tây Nam. Thời
gian này ông làm nhiều nghề khác nhau: nhân viên địa chính, vẽ kỹ thuật và kiến trúc,
đầu bếp nhà hàng, nhân viên công ty địa ốc, nhân viên xưởng in...
Năm 1894, O’Henry lập tờ tuần san hài hước "The Rolling Stone" và làm chủ bút.
Tờ báo chỉ hoạt động một năm thì thua lỗ. O’Henry đến Houston (Texas) làm phóng viên
và vẽ hí họa rồi lại về Austin làm nhân viên ngân hàng của "First National Banh".
Đến năm 1896, bị kết tội biển thủ tiền của ngân hàng. mất việc ở nhà băng và bị truy
tố tội hình sự. Mặc dù vô tội (do quản lý ngân hàng lỏng lẻo và do lỗi lầm kế toán
O’Henry hoảng sợ và bỏ trốn đến Honduras (Trung Mỹ). Sau sáu tháng sống trốn tránh

24


O’Henry trở về Austin vì vợ ốm nặng. Vợ mất, ông bị bắt, bị kết án 5 năm tù ở Columbus
bang Ohio.
Thời gian sống trong tù, (1998 - 1901) O’Henry làm dược tá cho bệnh viện nhà tù,
sáng tác truyện ngắn lấy bút hiệu O’Henry. Nhờ tư cách tốt, ông chỉ phải ỏ trong tù hơn
ba năm. Khi được trả tự do, O’Henry đến cư ngụ tại thành phố Pittsburgh bang
Pennsylvania.

Năm 1902 O’Henry đến NewYork. Nhà văn định cư hẳn ở NewYork, kiếm sống
bằng sáng tác, viết truyện ngắn đăng trên các nhật báo, tạp chí. Ông nổi tiếng nhanh và
được tiền nhuận bút khá (10 tập truyện đã ra đời trong khoảng thời gian 1904 - 1910). Ba
năm trước khi mất, ông kết hôn lần hai với một cô bạn thời trẻ nhưng không hạnh phúc.
Bệnh lao phổi tái phát, bệnh xơ gan do nghiện rượu cùng với những khó khăn về tài chính
làm cho cuộc sống thêm cùng quẫn.
O’Henry đã qua đời trong bệnh tật, nghèo túng và cô đơn vào ngày 5 tháng 6 năm
1910 tại NewYork.
Nhà văn đã sống một cuộc đời rất phong phú và đa dạng nhưng phải nếm trải không
ít những mất mát, đắng cay, tủi nhục: Tuổi thơ không được yêu thương, chăm sóc; thời
thanh niên lang bạt, kiếm sống vất vả bằng nhiều nghề khác nhau; khi trưởng thành phải
chịu nỗi đau mất mát người thân và từng bị tù tội. Đến lúc nổi danh, tương đối khá giả,
hạnh phúc vẫn không mĩm cười với ông. O’Henry đã phải từ giã cuộc đời vì những căn
bệnh hiểm nghèo, trong túng thiếu khi tài năng và sức sáng tạo đang độ phát triển.

❖ Sáng tác:
Sáng tác của O’Henry chủ yếu tập trung trong hơn mười năm cuối của cuộc đời.
Vốn sống cực kỳ phong phú, nhạy bén trong quan sát, tinh tế trong cảm nhận và khả năng
25