Khóa luận tốt nghiệp

Trường ĐHSP Hà Nội 2

LI CM N
Khúa lun So sỏnh t chc b mỏy chớnh quyn di thi vua Gia
Long v vua Minh Mnh c hon thnh ti khoa Lch S, Trng i
hc S phm H Ni 2 di s hng dn trc tip ca Th.s Trn Th Thu
H.
hon thnh khúa lun ny, tụi xin by t li cm n chõn thnh nht
ti cụ Trn Th Thu H - ngi ó hng dn tn tỡnh, gúp ý trc tip v
giỳp tụi trong sut thi gian thc hin ti ny.
Tụi xin cm n ti cỏc thy cụ trong trng i hc S phm H Ni 2,
c bit l cỏc thy cụ trong khoa Lch S ó ging dy tụi trong sut thi
gian qua.
Cui cựng, tụi xin gi li cm n sõu sc ti gia ỡnh, thy cụ trong khoa
Lch S, tp th lp K35 C nhõn Lch S, cỏc bn sinh viờn cựng ngnh cỏc
khúa K36, K37, K38 C nhõn Lch S ó ng viờn, gúp ý v to iu kin
cho tụi trong sut thi gian thc hin ti ny.
Tụi xin chõn thnh cm n!
Thỏng 05 nm 2013
Sinh viờn

Th Phỳc

Đỗ Thị Phúc

Khoa Lịch sử


Khóa luận tốt nghiệp

Trường ĐHSP Hà Nội 2

LI CAM OAN
Khúa lun tt nghip ny c hon thnh di s hng dn ca cụ
Trn Th Thu H. Tụi xin cam oan õy l kt qu nghiờn cu ca riờng tụi.
Nu sai tụi xin hon ton chu trỏch nhim.

Thỏng 05 nm 2013
Sinh viờn

Th Phỳc

Đỗ Thị Phúc

Khoa Lịch sử


Khóa luận tốt nghiệp

Trường ĐHSP Hà Nội 2

MC LC

M U................................................................................................ 1
Chng 1. S THNG NHT T NC DI TRIU VUA GIA
LONG V VUA MINH MNH .................................................................. 6
1.1.

S XC LP VNG TRIU NGUYN ....................................... 6


1.1.1. Vi nột v dũng h Nguyn ............................................................... 6
1.1.2. S thnh lp vng triu Nguyn .................................................. 10
1.2.

VAI TRề THNG NHT T NC CA VUA GIA LONG
V VUA MINH MNH ................................................................... 12

1.2.1. Triu vua Gia Long ......................................................................... 12
1.2.2. Triu vua Minh Mnh ..................................................................... 19
Chng 2. SO SNH T CHC CHNH QUYN THI GIA LONG
V THI MINH MNH ........................................................................... 24
2.1. GING NHAU .................................................................................... 24
2.1.1. Hong , ngi ng u nh nc kinh ụ Hu ...................... 24
2.1.2. Nhim v ca Lc B ....................................................................... 30
2.1.3. Mụ phng b mỏy hnh chớnh nh nh Thanh............................... 31
2.2. KHC NHAU ...................................................................................... 35
2.2.1. B mỏy hnh chớnh trung ng .................................................... 35
2.2.1.1. C quan vn phũng......................................................................... 35
2.2.1.2. Lc b ............................................................................................. 39
2.2.2. B mỏy hnh chớnh a phng .................................................... 46
2.2.2.1. Cp tnh ......................................................................................... 46
2.2.2.2. Cp ph, huyn, chõu, tng. ........................................................... 50
2.2.2.3. Cp lng, xó .................................................................................... 52

Đỗ Thị Phúc

Khoa Lịch sử



Khãa luËn tèt nghiÖp

Tr­êng §HSP Hµ Néi 2

Chương 3. NHẬN XÉT VỀ TỔ CHỨC CHÍNH QUYỀN THỜI GIA
LONG VÀ MINH MỆNH .......................................................................... 55
3.1. ĐẶC ĐIỂM .......................................................................................... 55
3.2. ƯU ĐIỂM ............................................................................................. 59
3.3. HẠN CHẾ ............................................................................................ 66

KẾT LUẬN ......................................................................................... 72
TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................. 74

§ç ThÞ Phóc

Khoa LÞch sö


Khóa luận tốt nghiệp

Trường ĐHSP Hà Nội 2

M U
1. Lý do chn ti
Giai on 1802 1884 l thi kỡ phỏt trin cc thnh ca ch quõn ch
chuyờn ch trung ng tp quyn Vit Nam di triu Nguyn. giai on
ny mi bn cht ca ch u c bc l, bi cnh xó hi a din u
c phi by. ú l iu kin thun li to dng tớnh khỏch quan trong
vic nghiờn cu v triu Nguyn. Cho n nay ch tỡm hiu t chc b
mỏy chớnh quyn nh nc triu Nguyn vn l ni dung quan trng, nhiu ý

ngha i vi hin ti nờn c gii s hc trong c nc quan tõm nghiờn
cu trờn cỏc lnh vc lch s, hnh chớnh v phỏp ch. Trong ú, nghiờn cu
nhiu nht phi k n vua Gia Long v vua Minh Mnh.
Triu Nguyn l triu i cú quyn mang tớnh uy lc tuyt i, hn bt
c triu i no cú t trc ú. B mỏy nh nc di thi vua Gia Long v
vua Minh Mnh l t chc cú quyn lc mnh cú kh nng thng nht lónh
th, th quyn v giỏo quyn trong c nc, cú kh nng khng ch ton xó
hi v chinh phc cỏc nc lõn bang. B mỏy ú ó th hin sc mnh to ln
trong vic huy ng sc dõn kin to kinh thnh, xõy dng cụng trỡnh giao
thụng thy li, khai khn t hoang, bo v biờn gii v hi o. Gia Long v
Minh Mnh ó t chc tt v phỏt trin trớ lc cú hiu qu cao trong vic
nghiờn cu, biờn son nhiu cụng trỡnh lch s, a lý, lut phỏp v in ch
thuc loi s nht ca t nc.
Gia Long l ngi u tiờn thng nht t nc t Bc vo Nam v l
ngi ch trng thit lp li ch quõn ch chuyờn ch ca dũng h
Nguyn trc ú. Tuy nhiờn, cuc ci cỏch hnh chớnh ca vua Minh Mnh
(1831 1832) c coi l trng im. Nú c nhỡn nhn nh mt s phỏt
trin ca b mỏy nh nc quõn ch phong kin trung ng tp quyn m

Đỗ Thị Phúc

1

Khoa Lịch sử


Khóa luận tốt nghiệp

Trường ĐHSP Hà Nội 2


nc ta ó nh hng t th k X v tng xỏc lp hon thin vo thi Hng
c th k XV.
Vi mong mun gỡn gi nhng giỏ tr lch s m vua Gia Long v vua
Minh Mnh ó úng gúp cụng sc, trớ tu xõy dng b mỏy chớnh quyn cho
dõn tc Vit Nam trong thi kỡ hai ụng nm quyn thng tr, to nờn nhng
iu kin thun li xõy dng t nc thnh mt quc gia giu mnh, xõy
dng nh nc quõn ch phong kin trung ng tp quyn, hng dn v
phỏp tr v chuyờn ch cc oan, cng nh gúp phn lm sỏng t nhng im
ging v khỏc nhau trong cỏch thc t chc b mỏy chớnh quyn t trung
ng n a phng ca hai ụng vua u triu Nguyn, tỏc gi ó chn ti
So sỏnh t chc b mỏy chớnh quyn di thi vua Gia Long v vua Minh
Mnh.
Nghiờn cu ti ny giỳp tụi cú thờm nhiu kin thc lch s ca dõn tc.
Nhng kin thc ny s l hnh trang rt b ớch cho ngh ca tụi sau ny.
2. Lch s nghiờn cu vn
ó cú khụng ớt cỏc ti liu nghiờn cu v b mỏy chớnh quyn di thi
vua Gia Long v vua Minh Mnh cú th k n õy:
Trong b s i Nam thc lc chớnh biờn (1965), (Nxb Khoa hc xó
hi, H Ni) ó ghi chộp cỏc s kin, nhõn vt ca triu Nguyn. Trong ú cú
nhng s kin núi v s lờn ngụi v t chc, iu hnh t nc ca vua Gia
Long v vua Minh Mnh.
Trong b s Khõm nh i Nam Hi in s l (1993), (NxbThun
Húa, Hu) ó ghi chộp li Ni cỏc triu Nguyn v thit ch hot ng ca lc
B triu Nguyn. Trong b s ny, ch yu núi v cỏc s kin v thit ch
hot ng ca cỏc c quan hnh chớnh di triu vua Gia Long, vua Minh
Mnh v vua Thiu Tr.

Đỗ Thị Phúc

2


Khoa Lịch sử


Khãa luËn tèt nghiÖp

Tr­êng §HSP Hµ Néi 2

Trong cuốn “Tổ chức chính quyền trung ương thời Nguyễn Sơ (1802 –
1847)” của tác giả Nguyễn Sĩ Hải (1962), (Nxb Sài Gòn) đã phần nào cung
cấp tài liệu về bộ máy chính quyền trung ương triều Nguyễn từ khi vua Gia
Long mới lên ngôi cho đến cuối thời vua Minh Mệnh.
Cuốn “Cải cách hành chính dưới triều Minh Mệnh (1820 – 1840), của
Nguyễn Minh Tường (1996), (Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội) đã nói về quá trình
vua Minh Mệnh cải cách lại tổ chức bộ máy chính quyền từ đời vua Gia Long.
Trong cuốn “Tổ chức bộ máy nhà nước triều Nguyễn (1802 – 1884)” của
tác giả Đỗ Bang (1997), (Nxb Thuận Hóa) đã khái quát về tổ chức bộ máy
chính quyền của triều Nguyễn. Tuy nhiên, nội dung của cuốn sách chủ yếu
nói về bộ máy chính quyền từ trung ương đến địa phương dưới thời vua Gia
Long và vua Minh Mệnh.
Năm 2005, tác giả Trần Hạnh Minh Phương có bài viết với nhan đề “Tư
liệu về hầm bí mật trong gia đình Gia Long”, đăng trên tạp chí xưa và nay số
236 – 2005. Bài viết phần nào cung cấp những thông tin về những tháng ngày
khó khăn của Gia Long trước khi lên ngôi.
Và nhiều bài viết trên các tạp chí: Dân tộc học, nghiên cứu lịch sử, tạp chí
giáo dục và lí luận…
Nhìn chung các công trình, tác phẩm đều đi vào khai thác những vấn đề
trung tâm về bộ máy nhà nước dưới triều vua Gia Long và vua Minh Mệnh.
Nhưng chưa có tài liệu nào so sánh bộ máy chính quyền dưới thời vua Gia
Long và vua Minh Mệnh.

3. Mục đích và nhiệm vụ
Mục đích
Đề tài này nhằm mục đích tìm hiểu về cách tổ chức bộ máy chính quyền
dưới hai đời vua Gia Long và vua Minh Mệnh. Qua đó so sánh để thấy sự
giống và khác nhau trong cách tổ chức bộ máy chính quyền giữa hai đời vua
đầu của triều Nguyễn.

§ç ThÞ Phóc

3

Khoa LÞch sö


Khóa luận tốt nghiệp

Trường ĐHSP Hà Nội 2

Nhim v
Su tm, x lý cỏc ngun ti liu xõy dng hỡnh thnh khúa lun.
Trỡnh by mt cỏch cú h thng s thng nht t nc di triu vua Gia
Long v vua Minh Mnh.
So sỏnh tỡm ra im ging v khỏc nhau v t chc b mỏy chớnh quyn
di thi vua Gia Long v vua Minh Mnh.
a ra nhn xột v t chc b mỏy chớnh quyn di thi vua Gia Long v
vua Minh Mnh.
4. i tng v phm vi nghiờn cu ca ti
i tng
T chc b mỏy chớnh chớnh quyn di thi vua Gia Long v vua Minh
Mnh.

Phm vi nghiờn cu
Thi gian: T nm 1802 n 1840, tp trung vo giai on t khi Gia
Long lờn ngụi n ht i vua Minh Mnh.
Khụng gian: Ton lónh th Vit Nam, c bit sau ci cỏch hnh chớnh
ca vua Minh Mnh, phm vi lónh th nc ta ó c xỏc lp t Lng Sn
n mi C Mau.
5. Ngun t liu v phng phỏp nghiờn cu
Ngun t liu
hon thnh khúa lun, tỏc gi ó khai thỏc cỏc ngun t liu sau:
Ngun ti liu th nht: Cỏc b s ca Vit Nam.
Ngun ti liu th hai: Cỏc ngun ti liu thụng s, lch s Vit Nam c
trung i v cn i
Ngun ti liu th ba: Cỏc ti liu chuyờn sõu nh sỏch, tp chớ, k yu
Ngun ti liu th t: Cỏc ti liu t cuc hi tho khoa hc quc gia v
lch s thi Nguyn nm 2002.
Ngun ti liu th nm: Khai thỏc t cỏc trang web ỏng tin cy.

Đỗ Thị Phúc

4

Khoa Lịch sử


Khóa luận tốt nghiệp

Trường ĐHSP Hà Nội 2

Phng phỏp nghiờn cu
Khúa lun c nghiờn cu da trờn phng phỏp lun ca ch ngha Mỏc

Lờnin v t tng H Chớ Minh, phng phỏp logic, lch s, phng phỏp
thu thp t liu, phng phỏp nghiờn cu liờn ngnh cựng mt s phng
phỏp khỏc.
6. úng gúp ca ti
Cung cp cỏi nhỡn tng i y v b mỏy chớnh quyn di thi vua
Gia Long v vua Minh Mnh, t ú khúa lun cú nhng úng gúp nht nh
v mt khoa hc v thc tin:
V mt khoa hc: Khúa lun ó hon thnh nhim v khoa hc t ra l gúp
phn lm sỏng t im ging v khỏc nhau ca b mỏy chớnh quyn di thi vua
Gia Long v vua Minh Mnh. T ú cú thờm iu kin nhn thc y hn
v chớnh sỏch xõy dng b mỏy qun lý cỏc cp ca ng v Nh nc ta.
V mt thc tin: Kt qu nghiờn cu khúa lun s gúp phn cung cp
thờm t liu v b mỏy chớnh quyn di thi vua Gia Long v vua Minh
Mnh, ng thi giỳp mi ngi hiu rừ hn vai trũ ca vua Gia Long v vua
Minh Mnh trong vic nghiờn cu, t chc b mỏy chớnh quyn xõy dng
t nc giu mnh, úng gúp kinh nghim i vi b mỏy qun lý ca ng
v Nh nc ta.
7. B cc ca ti
Ngoi phn m u, kt lun, ph lc, khúa lun gm ba chng.
Chng 1. S thng nht t nc di triu vua Gia Long v vua
Minh Mnh
Chng 2. So sỏnh t chc chớnh quyn thi vua Gia Long v vua
Minh Mnh
Chng 3. Nhn xột v t chc chớnh quyn thi Gia Long v Minh
Mnh

Đỗ Thị Phúc

5


Khoa Lịch sử


Khóa luận tốt nghiệp

Trường ĐHSP Hà Nội 2

NI DUNG
Chng 1
S THNG NHT T NC DI TRIU VUA GIA LONG
V VUA MINH MNH

1.1.

S XC LP VNG TRIU NGUYN

1.1.1. Vi nột v dũng h Nguyn
Nh bao triu i khỏc ti Vit Nam v nhiu nc trờn th gii, vng
triu Nguyn cng ó c thnh lp, phỏt trin v li tn theo nhp ph hng
ca dũng chy lch s dõn tc. Vi thi gian lm ch t nc di ngn khỏc
nhau, triu i no cng cú u, nhc im, mt tớch cc v mt tiờu cc,
khụng nhiu thỡ ớt. Tuy nhiờn s ỏnh giỏ v nhng mt ny i vi vng
triu Nguyn cú v c bit hn so vi cỏc triu i khỏc trong lch s nc
ta. c bit ch, ngi i cha cú c s nht trớ trong nhn thc v s
ging nhau trong quan im. Chng hn nh nu cú ngi cho rng, nh cú
nh Nguyn nờn dõn tc ta mi cú c mt t nc Vit Nam rng ln v
hon chnh nh ngy nay, thỡ k khỏc li lờn ỏn triu Nguyn l mt triu i
bỏn nc v cc k phn ng.
ỏnh giỏ bt c s kin hay vn no, mt trong nhng vic phi lm
l cn tỡm hiu v ngun gc xut hin ca nú, bao gm hon cnh chớnh tr

xó hi v xut x, lai lch cng nh thõn th ca nhng cỏ nhõn, dũng h hoc
cng ng cú liờn quan, tc l cn c ca s vic v ng c cng nh phm
cht ca ngi trong cuc.
Vng triu Nguyn tuy ch mi thnh lp mt cỏch chớnh thc vo u
th k XIX, nhng s chun b i n kt qu y thỡ ó bt u t rt lõu
trc ú, mun lm cng l vo th k XVII.

Đỗ Thị Phúc

6

Khoa Lịch sử


Khóa luận tốt nghiệp

Trường ĐHSP Hà Nội 2

Nh mt vựng t a linh nhõn kit, Thanh Húa l ni phỏt tớch ca
nhng dũng h vua chỳa ni ting trong thi kỡ lch s Trung cn i Vit
Nam: vua Lờ, chỳa Trnh, vua chỳa nh Nguyn. Nhng vỡ quyn li riờng t,
chớnh dũng h ng hng ny cú lỳc ó tr lờn thự ch, mun loi tr nhau
tranh bỏ vng. Bi kch y ó din ra sau khi nh Mc chim ngụi vua
Lờ vo nm 1527. T ú, s phõn cc quyn lc trờn chin trng y ri ren
t Bc gia cỏc dũng h Mc, Lờ, Trnh, Nguyn. iu ú ó y oan
Qun Cụng Nguyn Hong vo trn th x Thun Húa nm 1558, ri kiờm
nghim x Qung Nam nm 1570.
õy l nhng mc thi gian ỏng ghi nh trong quỏ trỡnh hỡnh thnh v
phỏt trin lónh th ca ng Trong. Mói cho n khi gn lỡa i vo nm
1613, Nguyn Hong cũn dn Nguyn Phỳc Nguyờn, ngi con sp lờn k v

mỡnh rng: t Thun Qung phớa Bc cú nỳi Ngang v sụng Gianh him
tr, phớa Nam cú nỳi Hi Võn v nỳi ỏ Bia vng bn. Nỳi sn vng st, bin
cú cỏ mui, tht l t dng vừ ca ngi anh hựng. Nu bit dy dõn luyn
binh chng chi vi h Trnh thỡ xõy dng c nghip muụn i [20,
tr.44].

Bng chớnh sỏch mm do v chin lc khụn khộo c lũng dõn, chỳa
Trnh, Nguyn Hong v cỏc th h chỳa Nguyn k v ụng ó tip tc thc
hin cuc Nam tin ca dõn tc khi u t thi Lớ, tri qua cỏc triu i nh
Trn, nh H, nh Lờ v c bn hon thnh s mng lch s cao c ny m
ra mt t nc i Vit tng i hon chnh vo gia th k XVIII.
Tt nhiờn, n bõy gi, sụng Gianh vn cũn l nhỏt dao oan nghit chia ct
t nc thnh ng Ngoi v ng Trong. Trong hai th k XVII v XVIII,
ng Trong ó c t di s lốo lỏi ca 9 i chỳa Nguyn:
1. Nguyn Hong (1558 1613).
2. Nguyn Phỳc Nguyờn (1613 1635).

Đỗ Thị Phúc

7

Khoa Lịch sử


Khóa luận tốt nghiệp

Trường ĐHSP Hà Nội 2

3. Nguyn Phỳc Lan (1635 1648).
4. Nguyn Phỳc Tn (1648 1687).

5. Nguyn Phỳc Thỏi (1687 1691).
6. Nguyn Phỳc Chu (1691 1725).
7. Nguyn Phỳc Chỳ (1725 1738).
8. Nguyn Phỳc Khoỏt (1738 1765).
9. Nguyn Phỳc Thun (1765 1775).
Tuy nhiờn, theo bc thng trm ca lch s mi triu i, ngai vng ca
cỏc chỳa Nguyn ng Trong ó b lung lay ngay sau khi cỏi cht ca chỳa
Nguyn Phỳc Khoỏt vo nm 1765. T ú, Quc phú Trng Phỳc Loan, mt
con ngi va tham quyn va tham tin, ó khuy ng c triu ỡnh Phỳ
Xuõn. Bng mi th on gian ỏc, ụng a hong t th 16 ca v chỳa th 8
l Nguyn Phỳc Thun mi 11 tui cũn tr di lờn ni ngụi li dng. S
lng quyn ca Trng Phỳc Loan ó lm mt nhõn tõm t Trung ng n
a phng, lm cho b mỏy cai tr ca nh chỳa yu kộm dn v lõm vo tỡnh
trng b dt t trờn núc dt xung.
ú chớnh l lớ do khin nh Tõy Sn ni dy Quy Nhn vo nm 1771,
chng li chớnh quyn s ti v m rng nh hng ra cỏc a phng lõn
cn. Vi chiờu bi phự Nguyn dit Trng, phong tro khi ngha ny ó
nm n mc tiờu trc mt l mang li s cụng bng v no m cho ngi
nghốo trong xó hi.
Bin ng chớnh tr y li tr thnh cỏi c chỳa Trnh Sõm ng
Ngoi vn dng sỏch lc c nc bộo cũ bng cỏch sai lóo tng Hong
Ng Phỳc kộo hng vn quõn vt sụng Gianh vo Phỳ Xuõn ly c dit tr
Trng Phỳc Loan v xin mn ng i thng qua bờn kia ốo Hi Võn
tiờu dit lon Tõy Sn giựm cho nh Nguyn. Tt nhiờn, triu ỡnh Phỳ Xuõn
tha bit õm mu li dng c hi y cho nờn b trớ mt phũng tuyn i

Đỗ Thị Phúc

8


Khoa Lịch sử


Khóa luận tốt nghiệp

Trường ĐHSP Hà Nội 2

phú. Nhng lc lng chng chi quỏ yu. Bc quõn tin ỏnh ụ thnh Phỳ
Xuõn, chỳa tụi h Nguyn ó phi xung thuyn di tn vo Nam lỏnh nn
v kp thi khụi phc c .
Sau khi lm ch vựng t Thun Húa vo nm 1775, quõn Trnh vt qua
ốo Hi Võn v to ra mt liờn minh bt c d vi lc lng Tõy Sn tỡm
cỏch tiờu dit hn triu ỡnh lu vong ca chỳa Nguyn Phỳc Thun tn
trong Nam. Chim c Qung Nam trong mt thi gian ngn, quõn Trnh rỳt
v Thun Húa. Dự liờn minh va núi b v, nhng quõn Trnh vn lm ch
c vựng Thun Húa Phỳ Xuõn cho n nm 1786.
õy l thi im phong tro Tõy Sn ó ln mnh. Hong Thỏi c
Nguyn Nhc c bo l Nguyn Hu kộo quõn t Quy Nhn ra ỏnh chim
Phỳ Xuõn. Chin thng trn ny, ụng ó dựng mu nhiu hn dựng sc. Quõn
Trnh i bi, ch cũn li mt ớt tn binh chy chn ra Bc vi chiờu bi dit
Trnh phự Lờ. Thnh cụng theo d kin, ụng ó tin thờm mt bc trong vic
xúa b ranh gii. Nguyn Nhc phong cho Nguyn Hu lm Bc Bỡnh Vng
úng bn doanh ti Phỳ Xuõn canh gi a bn t Thun Húa tr ra.
Nm 1788, duy trỡ cỏi ngai vng p p ca mỡnh, nh Lờ cu vin Trung
Hoa v Tụn S Ngh ó kộo 29 vn quõn Thanh sang Thng Long chun b
loi b nh Tõy Sn. ng trc tỡnh hỡnh du sụi la bng y, Bc Bỡnh
Vng lờn ngụi Hong vi niờn hiu Quang Trung, m cuc Bc pht, v
vi chin thut thn tc, ch sau 5 tun l ó ỏnh tan quõn Thanh Thng
Long vo u xuõn nm K Du (1789). Trong quóng i lm tng v lm
vua ca mỡnh, õy l cụng trng to ln v sỏng ngi nht ca v anh hựng dõn

tc. Tuy nhiờn Quang Trung cht vỡ bnh quỏ sm (40 tui), sau ú l s k v
ca vua Cnh Thnh mi 10 tui. Tỡnh trng ny lm cho nh Tõy Sn ngy
cng suy yu. õy l c hi cho lc lng lu vong ca hu du cỏc chỳa
Nguyn trong Nam tin dn ra khụi ph c .

Đỗ Thị Phúc

9

Khoa Lịch sử


Khóa luận tốt nghiệp

Trường ĐHSP Hà Nội 2

Nm 1775 ti Thun Húa, khi quõn Trnh ỏnh chim, trong nhúm ngi
thuc triu ỡnh chỳa Nguyn phi b thnh Phỳ Xuõn i t nn vo thi im
y, cú mt cu bộ mi 13 tui tờn l Nguyn Phỳc nh (sinh nm 1762). Cu
bộ ny l con ca c th t Nguyn Phỳc Cụn (Nguyn Phỳc Luõn) v l chỏu
ni ca Nguyn Phỳc Khoỏt, tuy cũn tr tui, nhng trờn quỏ trỡnh sng lu
vong, ó nuụi ý chớ khc phc cu kinh ca t tiờn mỡnh mt cỏch bn b.
Vo thi gian cui i, chỳa Nguyn Phỳc Khoỏt cú ý nh lp ngi con
trai th hai l Nguyn Phỳc Cụn lm th t, vỡ ngi con u l Nguyn Phỳc
Chng ó cht sm vo nm 1763. Nhng khi chỳa va qua i l quyn
thn Trng Phỳc Loan thay i di chiu, ph b hong t Cụn, lp mu bt
giam vo ngc v a hong t th 16 l Nguyờn Phỳc Thun mi 11 tui lờn
k v d b khuynh loỏt. Trong my thỏng b giam gi, hong t Cụn lo
bun m sinh bnh, n khi v nh thỡ mt, cng vo nm 1765.
Mi nm sau ú, on ngi lu vong theo chỳa Nguyn Phỳc Thun

vo tỏ tỳc trong mt thi gian ngn Qung Nam, ri vt bin vo Gia nh
nm 1776. Ti õy, h ó tp hp c mt lc lng trung thnh vi cỏc
chỳa Nguyn i theo phũ tỏ, trong ú cú Mc Thiờn T, Thanh Nhõn
By gi chỳa Nguyn Phỳc Thun giao cho Nguyn nh gi chc Chng
s, thng cựng ụng bn tớnh vic quõn.
1.1.2. S thnh lp vng triu Nguyn
Nm 1777, Nguyn Hu em quõn t Quy Nhn vo ỏnh Gia nh,
chỳa tụi nh Nguyn phi chy xung nh Tng, Cn Th ri Long Xuyờn.
Quõn Tõy Sn ui theo, bt c chỳa v on tựy tựng, h u b git, ch
tr Nguyn nh kp ri t lin ra chn trỏnh o Th Chõu. Sau ú, ụng
tr v Long Xuyờn t tp c mt s ngi thõn tớn v tỏi khi binh ỏnh
chim ti Si Gũn. Nm 1778, ụng c cỏc tng tỏ di tng tụn lờn lm
i nguyờn soỏi quyn coi vic nc. Nm y ụng mi 16 tui. Hai nm sau
ụng c tụn lờn ngụi vng, cng ti Si Gũn.

Đỗ Thị Phúc

10

Khoa Lịch sử


Khãa luËn tèt nghiÖp

Tr­êng §HSP Hµ Néi 2

Suốt 24 năm trời từ 1778 đến 1802, Nguyễn Ánh đã liên tiếp chống lại
kẻ thù họ Nguyễn. Trong thời gian đó, khi thắng, khi bại, khi chơi vơi trên
mặt biển, khi lưu lạc đất người, ông không bao giờ nản chí, luôn luôn theo
đuổi nghĩa lớn, và nhờ đó, cuối cùng gây dựng được cơ đồ cũ, thống nhất

được giang sơn. Nguyễn Ánh lên ngôi lấy đế hiệu là Gia Long, cai trị một
lãnh thổ rộng lớn hơn bao giờ hết về trước, và lãnh thổ này, chính ông đã đặt
tên nước là Việt Nam.
Từ một kẻ lưu vong không còn một mảnh đất cắm dùi, Nguyễn Ánh đã
kiên trì giữ gìn huyết thống và uy tín của dòng họ, nên đã khôi phục được cho
tổ tiên và thống nhất đất nước sau 275 năm nội chiến (1527 – 1802). Nguyễn
Ánh là người đã “đem giang sơn về một mối, nam bắc một nhà, làm cho nước
ta thành một nước lớn ở phương Nam” [9, tr.405].
Trước đó, đã có khi dòng máu của thời các chúa Nguyễn suýt bị đứt
mạch bởi quân Trịnh rồi nhà Tây Sơn, nhưng do có ý trí sắt đá của một hậu
duệ là Nguyễn Phúc Ánh mà nó vẫn tiếp tục chảy và có ảnh hưởng đến lịch sử
dân tộc Việt Nam trong một thời gian khá dài về sau. Từ một kẻ lưu vong
không còn một mảnh đất để cắm dùi, ông đã kiên trì giữ gìn huyết thống và
uy tín của dòng họ, nên đã khôi phục được cơ đồ cho tổ tiên và thống nhất đất
nước sau 275 năm nội chiến (1527 – 1802).
Trong “Việt Nam sử lược”, tác giả Trần Trọng Kim đã dành ra một
chương với tiêu đề “Nguyễn vương thống nhất nước Nam” để khẳng định
Nguyễn Phúc Ánh là người đã đem giang sơn về một mối, nam bắn một nhà,
làm cho nước ta trở thành một nước lớn ở phương Nam.
Li Tana thì viết: “Chính đồng bằng sông Cửu Long đã cứu họ Nguyễn.
Đối với Nguyễn Phúc Ánh, nó trở thành một chân trời khác, một căn cứ đầy
tiềm lực của đồng bằng sông Cửu Long, cách riêng, thóc gạo tại đây, đã giúp
Nguyễn Phúc Ánh có thể đánh bại Tây Sơn… thiết lập triều Nguyễn và một
quốc gia thống nhất mới” [33, tr.219].

§ç ThÞ Phóc

11

Khoa LÞch sö



Khãa luËn tèt nghiÖp

Tr­êng §HSP Hµ Néi 2

Đúng một năm, sau ngày lập lại chủ quyền ở kinh đô Phú Xuân, ngày 2
tháng 5 năm Nhâm Tuất (1 – 6 – 1802) Nguyễn Ánh làm lễ lên ngôi, đặt niên
hiệu Gia Long. Ngày 21 tháng 6 năm 1802, từ Phú Xuân, Gia Long xuất quân
ra Bắc đánh bại triều Tây Sơn, xác lập vương triều Nguyễn trên cả nước. Gia
Long là vị vua khai sang vương triều Nguyễn. Nó kéo dài 143 năm (1802 –
1945) qua 13 đời:

1.2.

1.

Nguyễn Phúc Ánh – Gia Long (1802 – 1819).

2.

Nguyễn Phúc Đảm – Minh Mệnh (1820 – 1840).

3.

Nguyễn Phúc Miên Tông – Thiệu Trị (1841 – 1847).

4.

Nguyễn Phúc Hồng Nhậm – Tự Đức (1848 – 1883).


5.

Nguyễn Phúc Ưng Chân – Dục Đức (1883 – 3 ngày).

6.

Nguyễn Phúc Hồng Dật – Hiệp Hòa (1883 – 4 tháng).

7.

Nguyễn Phúc Ưng Đăng – Kiến Phúc (1884).

8.

Nguyễn Phúc Ưng Lịch – Hàm Nghi (1885).

9.

Nguyễn Phúc Ưng Đường – Đồng Khánh (1886 – 1888).

10.

Nguyễn Phúc Bửu Lân – Thành Thái (1889 – 1907).

11.

Nguyễn Phúc Vĩnh San – Duy Tân (1907 – 1916).

12.


Nguyễn Phúc Bửu Đảo – Khải Định (1916 – 1925).

13.

Nguyễn Phúc Vĩnh Thụy – Bảo Đại (1926 – 1925).

VAI TRÒ THỐNG NHẤT ĐẤT NƯỚC CỦA VUA GIA LONG
VÀ VUA MINH MỆNH

1.2.1. Triều vua Gia Long
Thống nhất lãnh thổ, biên giới, hải đảo.
Vua Gia Long rất có ý thức về bảo vệ lãnh thổ, biên giới và hải đảo.
Năm 1805, nhà vua cho triển khai vẽ bản đồ nước ta. Trong một tờ truyền của
công đồng ngày mùng 7 tháng 6 năm Gia Long thứ 4 (1805) cho trấn quan

§ç ThÞ Phóc

12

Khoa LÞch sö


Khóa luận tốt nghiệp

Trường ĐHSP Hà Nội 2

Gia nh cú ghi rng: Nay truyn cho cỏc dinh thn v ha ca dinh mỡnh
hn n sang nm np ti lu trn quan ng kớ v chuyn v kinh [4, tr.35].
Vua Gia Long rt chỳ trng n biờn gii Tõy Nam, nht l ven trn H

Tiờn, ni tip giỏp vựng t Cao Miờn v vựng bin Xiờm La. Trong i Nam
thc lc cú xỏc nhn mt sc ch ca vua Gia Long, nm 1810 nh sau: Vua
thy H Tiờn biờn cng phớa ụng cú quan h tin tc vi vic ng tnh
bin khi, nờn sc rng phm cú thuyn buụn nc ngoi n buụn thỡ nờn hi
thm ngi Xiờm th no tõu lờn [25, tr.111].
Vua Gia Long rt quan tõm n vic phũng ng cỏc ca khu v hi
o. Nm 1813, vua cho i tờn ca Eo lm ca Thun An v cho xõy i
Trn Hi, sai Nguyn c Xuyờn trụng coi cụng vic. Vua thy ú l ni
trng yu ca hi cng.
Bn v c lc dựng binh, Gia Long d rng: Cụn Lụn, Phỳ Quc, Th
Ni, Cự Mụng, Trm cựng cỏc tng s ó trm trn ỏnh vt v mi cú ngy
nay, lỳc yờn ng quờn lỳc nguy. ú thc l o gi nc yờn dõn [46,
tr.184].
Nh vua rt cú ý thc qun lớ v xõy dng qun o Hong Sa. Sau khi
lờn ngụi, thỏng 8 nm 1803, ly cai c Vừ Vn Phỳ lm th ng ca bin Sa
K; sai m dõn ngoi tch lm i Hong Sa ra cai qun o Hong Sa.
Gia Long ó thng 20 lng bc cho thuyn Ma Cao u Nng
dõng a Hong Sa cho triu ỡnh Hu.
V cng t Hong Sa, Gia Long bt u ý thc v mt kh nng vin
dng ca hi thuyn nc ta. Nm 1815, sai i quõn Hong Sa l Phm
Quang nh ra o dũ tỡm ng bin.
Vi mt ý thc vỡ ch quyn t nc mnh m nờn biờn gii, hi phn
v hi o nc ta di thi Gia Long c khng nh v cng c.
Thng nht chớnh tr.

Đỗ Thị Phúc

13

Khoa Lịch sử



Khóa luận tốt nghiệp

Trường ĐHSP Hà Nội 2

V t chc nh nc: Sau khi lờn ngụi, Gia Long c s b do Thng
th B H Trnh Hoi c cm du mang sỏch n nh Thanh phong cho
vng triu Tõy Sn em tr li vi ý thm dũ thỏi Thanh triu v
chớnh thc bỏo cỏo vng triu Tõy Sn ó b dit vong.
Thỏng 11 nm 1802, vua Gia Long li c x b do Thng th B
Binh Lờ Quang nh dn u sang Trung Quc xin phong vng v t quc
hiu Nam Vit. Sau nhiu cuc thng tho gay cn trong sut nm 1803,
cui cựng c Thanh triu v Nguyn triu chp nhn quc hiu nc ta u
thi Nguyn l Vit Nam. Ngy 17 thỏng 2 nm Giỏp Tý, vua Gia Long tuyờn
cỏo t quc hiu mi, nhng n nm 1806 Gia Long mi lm l xng
in Thỏi Hũa.
V triu chớnh: Sau khi xỏc lp c c s xó hi v truyn thng dng
ụ, xỏc nh c th phong thy v dch lý, vua Gia Long ó chn Hu lm
kinh ụ. õy cng l t trung gia Gia nh v Thng Long cho mt
nc Vit Nam mi. Nm 1803, nh vua ớch thõn kho sỏt t kinh ụ. Ngy
18 thỏng 5 nm 1805, kinh thnh Hu chớnh thc c khi cụng xõy dng.
T ú n cui i, kinh thnh Hu l mt trong nhng l lc v bn tõm
chớnh tr ca Hong Gia Long.
Lỳc t nc mi bỡnh nh, vua Gia Long ỏp dng ch quõn qun,
chia nc ra lm nhiu vựng. Bc thnh v Gia nh thnh chia cho 2 i thn
u triu l Nguyn Vn Thnh v Lờ Vn Duyt ph trỏch. õy l nn tng
sau ny vua Minh Mnh dõn s húa v tp trung quyn lc cao nht cho
kinh ụ Hu.
Vỡ cha o to kp i ng vn quan cú thc ti nờn hng ng quan li

triu Gia Long phn ln do cỏc vừ tng m nhn.
Mt s cu thn nh Lờ ra tham chớnh sau li kờu gi ca Gia Long (6
1802) cng ch gi cỏc chc v tha hnh.

Đỗ Thị Phúc

14

Khoa Lịch sử


Khóa luận tốt nghiệp

Trường ĐHSP Hà Nội 2

S khng hong b mỏy vn tr sau 5 nm mi n nh c trong c
ch nh nc triu Gia Long.
T tng chớnh tr v t chc nh nc ca triu Gia Long t nn
múng vng chc cho ch cai tr ca triu Nguyn v sau.
V quõn i: Ra khi cuc chin tranh vi Tõy Sn nhng Gia Long
vn s dng i quõn thng trc kinh ụ, cỏc tnh, phũng v cỏc ca khu.
Tuy nhiờn quõn i triu Gia Long cú ci t cho phự hp vi hon cnh mi.
Trc ht, nhng binh s gi nua, Gia Long cho v quờ quỏn. t phộp
dón binh tuyn m tõn binh. Phộp tuyn ny khụng ng u trờn cỏc min
lónh th. Cỏc tnh min Trung c tuyn m cao hn cho i quõn ng trc
kinh ụ. T Qung Bỡnh vo Bỡnh Thun, c 3 sut inh thỡ chn 1 lớnh. T
H Tnh tr ra 5 ni trn bc Thnh 7 sut inh chn mt lớnh. Bc Thnh
ngoi trn c 10 sut inh chn 1 lớnh. kinh ụ cú than binh, cm binh, tinh
binh v cú i quõn nhc 50 ngi, cỏc trn cú lớnh c, lớnh m.
Quõn lớnh chia lm 3 phiờn, 2 phiờn cho v quờ lm n v mt phiờn

li, c th thay phiờn nhau.
V khớ phn ln l gm, giỏo, mó tu. Cú sỳng i bỏc, sỳng iu
thng.
ca b cú n bo, binh s thng xuyờn trn gi. mi ca khu cú
mt c lớnh trụng coi.
Nh vua cho ch thuyn bc ng ng trc v phũng th trờn cỏc
mt bin.
V phỏp lut: Sau khi lờn ngụi, vua Gia Long tham kho b lut Hng
c t ra 15 iu khon xột x trong nc. Nm 1811, nh vua sai
Nguyn Vn Thnh lm Tng ti son b Hong triu hỡnh lut, quen gi l
b lut Gia Long. Nm 1812, b lut Gia Long son xong gm 398 iu v
c ban hnh vo nm 1815. Tỏc gi Trn Trng Kim cho rng: B lut y

Đỗ Thị Phúc

15

Khoa Lịch sử


Khóa luận tốt nghiệp

Trường ĐHSP Hà Nội 2

tuy núi theo lut Hng c nhng k thc l chộp lut ca nh Thanh v ch
thay i ớt nhiu m thụi.
Vua Gia Long rt quan tõm n vic xột x cỏc v ỏn. Nh vua mun
cỏc v ỏn xột x nhanh chúng, cụng minh v cú s khoan hng cho cỏc cụng
thn ca bn triu.
Nm 1812, vua Gia Long ra ch d cho b Hỡnh rng: Hỡnh ngc l

vic ln, quan h n sinh mnh ca thiờn h. Gn õy cỏc nha mụn hi vic
hỡnh, cú ni c ng ỏn tit lm ly cho binh dõn, ta rt thng. Vy h
lnh cho s ti phi xột vn ỏn soỏt ti tự, k no nh thỡ tha cho, k no nng
thỡ tõu xin x trớ cho hỡnh c thanh, chớnh c bỡnh, xng vi lũng ta.
[19, tr.149].
Vi quan im xột x ú nờn Gia Long ó giỏng chc Thng ch Th
ni Vừ Vit Bo xung lm cai c thay vỡ x ti nhu ngh ỏn ca b Hỡnh.
Lý do l nm 1816, Vừ Vit Bo cho thuc h v thm nh, vic b phỏt giỏc,
vua gi n hi, Bo khụng dỏm khai tht, vua sai giam vo ngc. B Hỡnh
ngh x ti , Gia Long cho l Bo do s ch khụng c ý nờn ch giỏng chc
m thụi.
Nhng b Hong triu lut l v bn thõn Gia Long vn khụng cu
c nhng i thn u triu l Nguyn Vn Thnh v ng Trn Thng
v sau ny l Lờ Vn Duyt nờn Gia Long sau ny li cho lch s mt bn
ỏn cho chớnh nh vua l ó git hi cụng thn.
Thỏng 8 nm 1815, b Hong triu Lut l do Nguyn Vn Thnh lm
Tng ti c ban hnh thỡ n cui nm, Thnh dớnh vo mt v ỏn do bi
th ca con l Nguyn Vn Thuyờn, Triu thn quy vo ti phn nghch.
Thuyờn b tng ngc, Thnh b thu n, Gia Long cho rng Vn Thnh lm i
thn m dung tỳng cho con kt np mụn khỏch. Vi mt b tụi nh th thỡ khú
x trớ. V ỏn Nguyn Vn Thnh kộo di. Nguyn Vn Thnh ung thuc c

Đỗ Thị Phúc

16

Khoa Lịch sử


Khóa luận tốt nghiệp


Trường ĐHSP Hà Nội 2

cht. Cũn li mt t biu trn tỡnh gi li cho Gia Long, nh vua cm biu
c m au xút, ngh Vn Thnh ó theo mỡnh t khi cũn tr, vt v lm, cú
cụng nhiu m nay phi cht nh vy. Gia Long cho l mỡnh kộm c vỡ
khụng bo h c Vn Thnh.
B Hong triu lut l l mt cng hin quan trng ca Gia Long i
vi phỏp lut thi Nguyn.
Thng nht v kinh t, ti chớnh.
Vua Gia Long cho lp a b kim kờ ti nguyờn, rung t, lp inh
b nm ngun nhõn lc cỏc lng. Nh vua cho o sụng, m ng, tu
sa ờ iu giao thụng liờn lc v lm thy li. o lng, tin t c
thng nht. Thu rung t, thu inh, thu sn vt cng c quy nh li
tựy theo ng hng rung t v khu vc dõn c m úng thu khỏc nhau.
Hot ng kinh t bt u khi sc, nht l khai hoang vựng Gia nh. Tỡnh
hỡnh khai thỏc m cng c chỳ ý cho thc hin vi hai phng thc: nh
nc qun ch khai thỏc v t nhõn lónh trng.
Buụn bỏn vi phng Tõy v trong nc cú hn ch nhng lung mu
dch vi Trung Quc thng xuyờn ó to c mt ngun thu ỏng k.
Thng nht v vn húa, giỏo dc, xó hi.
Song song vi vic xõy dng kinh ụ, n miu Hu, nm 1809, vua
Gia Long cho sa sang miu th Lờ Thỏnh Tụng. Nm 1806, Lờ Quang nh
ó hon thnh b sỏch Nht thng a d, 10 quyn l b D a chớ u
tiờn v y cỏc mc t sn xuyờn n sn vt, phong tc c nc t Lng
Sn n H Tiờn. Nm 1811, nh vua kờu gi nhõn dõn cung cp ti liu lch
s hoc biờn chộp s sỏch thi Lờ v Tõy Sn v c Nguyn Vn Thnh lm
Tng Ti b Quc triu thc lc. Chớnh nhn thc ỳng n ny, triu Gia
Long ó su tm c nhiu ti liu quý v t nn múng cho ngnh quc s


Đỗ Thị Phúc

17

Khoa Lịch sử


Khóa luận tốt nghiệp

Trường ĐHSP Hà Nội 2

ca triu Nguyn v ó li nhng t liu quan trng cho nhiu cụng trỡnh
s hc s sau ny.
Thi Gia Long ó cho ci cỏch lch phỏp nc ta, trc nm 1810,
Vit Nam son lch Vn Ton trờn c s tham trc lch i Tng ca nh
Minh. Sau khi Nguyn Hu Thun i s Trung Quc v v mang theo sỏch
i Thanh lch tng kho thnh, lch cú tham kho lch Phng Tõy nờn
chớnh xỏc hn, Khõm Thiờn Giỏm nghiờn cu v cho s dng chớnh thc t
ú.
Thi Gia Long cng hỡnh thnh vn húa phi vt th nh ca, mỳa, nhc,
tung cung ỡnh m sc thỏi dõn tc.
thay dn i ng vừ quan, Gia Long ó sm cú ý thc o to quan
li theo kiu Nho hc. Vn miu c lp kinh ụ vi cỏc doanh, trn th
Khng T. Quc T Giỏm c t kinh ụ dy con cỏc quan v cỏc t
s sut sc trong c nc. M khoa thi hng chn ngi lm quan.
cỏc trn t chc c hc, s dng cỏc khoa mc thi Lờ lm i
ng thy giỏo.
Thi Gia Long ó sn sinh ra nhiu tỏc phm vn hc ni ting nh:
Truyn Hoa Tiờn ca Nguyn Huy T, Truyn Kiu ca Nguyn Du l mt
kit tỏc vn chng ca nc ta.

Gia Long lờn ngụi phi i phú vi hng lot cỏc cuc khi ngha ca
nhõn dõn, nht l ng Ngoi v mt s a phng min Trung nh
Ngh An, Qung Ngói, Bỡnh nh. i phú tỡnh hỡnh khi ngha vi nhiu
nguyờn nhõn m nguyờn nhõn chớnh l do dõn bt phc, thng hng v
triu c (triu Lờ v Tõy Sn), chớnh sỏch ỏp bc, thu mỏ nng n, mt mựa,
úi kộm, Gia Long mt mt a quõn i n ỏp, mt khỏc ph d, min gim
thu hoc ly lỳa d tr trong kho phỏt chn cho dõn. Gia Long ó thc hin

Đỗ Thị Phúc

18

Khoa Lịch sử


Khóa luận tốt nghiệp

Trường ĐHSP Hà Nội 2

chớnh sỏch an dõn cú hiu qu. Cỏc cuc khi ngha ngy cng gim dn v
quy mụ nh hn.
Nh vy cú th thy, trong vũng 18 nm tr vỡ (1802 1819) ca Gia
Long ln u tiờn t nc Vit Nam c thng nht t mc Nam Quan n
mi C Mau. Tuy nhiờn nn thng nht mi trờn phng din lónh th a lý
v quõn s, cũn trờn bỡnh din chớnh tr, t chc hnh chớnh thỡ ang trong
tỡnh trng lng lo, ri rc.
1.2.2. Triu vua Minh Mnh
Vn thng nht t nc di triu vua Minh Mnh vn da trờn
nhng nn tng m vua Gia Long ó lm c trc ú.
Cú l, t tng thng nht t nc l t tng thng trc v nung

nu trong con ngi Minh Mnh. Chớnh vỡ vy khi mi lờn ngụi ụng ó bt
tay ngay vo vic tin hnh nhng ci cỏch b mỏy hnh chớnh nc Vit
Nam ngy ú. Núi mt cỏch khỏc, cụng cuc ci cỏch hnh chớnh c trin
khai tng bc t triu ỡnh n cỏc a phng nhm c th húa t tng
chớnh tr ny ca Minh Mnh.
Cụng cuc cng c thng nht t nc c tr i tr li Minh
Mnh biu hin trờn cỏc mt: Vn thng nht gn lin vi vn ton vn
lónh th, ng thi vn thng nht cũn gn lin vi vn tp trung quyn
lc vo chớnh quyn trung ng, khụng chp nhn s phõn quyn, tn quyn.
Thng nht quyn trờn phng din lónh th v chớnh quyn trung
ng.
Nn múng ban u v xõy dng kinh ụ, t chc b mỏy nh nc
trung ng tp quyn, ch quan li di triu vua Gia Long c Minh
Mnh cng c, phỏt trin v nú ó t ti nh cao ca s hon thin. Cỏc lnh
vc kinh t, vn húa, giỏo dc bo v biờn gii, phỏt trin th lc ra bờn
ngoi c Minh mnh quan tõm v y mnh hn mt bc.

Đỗ Thị Phúc

19

Khoa Lịch sử


Khóa luận tốt nghiệp

Trường ĐHSP Hà Nội 2

ỏp ng yờu cu t nc m rng v quyn hnh tp trung, Minh
Mnh tin hnh ci cỏch hnh chớnh cỏc cp, cỏc ngnh nu khụng nh nc

s b bt lc, nn cỏt c v ni chin s xy ra.
Ni cỏc c thnh lp nm 1829 tng cng quyn lc thay cho
vn th phũng cú t trc ú. Ci t v tng cng cú trỏch nhim cho c
quan Lc B, Lc T, thnh lp cỏc c quan chuyờn mụn Trung ng. V
a phng, xúa b cp qun lớ trung gian gia triu ỡnh v a phng l
Bc Thnh v Gia nh thnh. Lp 31 tnh trc thuc triu ỡnh Hu (1832).
Vic ci t, sp t li cỏc n v t chc b mỏy qun lớ nh nc ch yu
cp trung ng v cp tnh thi Minh Mnh ó ỏnh du mt bc phỏt trin
trong quỏ trỡnh cng c nh nc quõn ch trung ng tp quyn vi mt h
thng ch yu gm 4 cp. Trung ng Tnh Ph, huyn, chõu Lng, xó.
Vi vic sp t, ci t ny Nh nc quõn ch trung ng tp quyn Nguyn
t ti mc hon chnh vi mt th ch dy , cht ch nht mt nh nc
mnh so vi cỏc nh nc quõn ch trc ú. ú l mt thng li v thng
nht quyn trờn phng din lónh th v chớnh quyn trung ng ca triu
Nguyn.
Thng nht v xó hi
Triu Minh Mnh l thi kỡ cú nhiu cuc khi ngha nụng dõn n ra
khp ni, Minh Mnh mt mt da vo quõn i n ỏp, dựng bo lc hn
l nhu vin, ph d, mt khỏc dựng cỏc bin phỏp cng rn v cm o, ỏnh
chim Cao Miờn, Ai Lao. Khi ngha nụng dõn lan trn v mnh m l du
hiu ca mt xó hi cú nhiu mõu thun, khng hong mc dự l thi thnh tr
nht ca triu Nguyn.
Chớnh vỡ vy m t tng thng nht t nc ca Minh Mnh luụn
gn lin vi t tng yờn dõn. Nú cú mi quan h mt thit vi nhau. Nu
nh t nc ó c thng nht m dõn khụng yờn thỡ ng nhiờn nn

Đỗ Thị Phúc

20


Khoa Lịch sử


Khóa luận tốt nghiệp

Trường ĐHSP Hà Nội 2

thng nht ú ch l hỡnh thc. T tng yờn dõn, xột mt tng cng s
bn vng ca mt triu i li cú tm quan trng sng cũn i vi triu i
ú. T tng yờn dõn ca Minh Mnh bao trựm sut thi gian tr vỡ ca ụng.
ú l ý thc trỏch nhim ca ngi ng u quc gia v s an ton ca
hong tc m ụng l i din.
Mt ln vo thm Minh Mnh th 20 (1839), trc ngy t giao my
ngy, Minh Mnh trong ngi khụng c khe. Hong trng t Miờn Dung
xin chn ngy khỏc lm l, Minh Mnh ó d rng: Con ch bit cú mt m
cha bit c hai. Lm vua cai tr muụn nc phi kớnh Tri, bt chc t
tiờn, chm chớnh s v thng yờu dõn, bn vic y khụng lỳc no lóng quờn
c. Hung chi vỡ dõn cu phỳc, lp lờn l t kớnh cn, ó cú ngy nht nh
thay i sao c. [24, tr.145]
Thng nht v vn húa, phỏp lut.
c tụn Nho giỏo v cao phỏp tr l t tng chớnh tr ni bt ca
Minh Mnh. Ban u hai lung t tng Tng Nho ca Bc H v Minh Nho
ca Nam H cú nh hng n ng li trong nc ca vua Nguyn, nhng
v sau tng lp s phu o to di triu Minh Mnh dn dn chim u th
vi mt t tng quõn quyn c tụn h tr c lc cho ngụi thiờn t. Do ú
t tng Minh Nho dự phúng khoỏng, thc tin hn ó cú mt thi to nờn
khớ cht v s khoỏng t di triu Gia Long v u triu Minh Mnh m
nhng ngi tiờu biu cho t tng ny l ng c Siờu, Lờ Quang nh,
Trnh Hoi c, gi nhng ch cho tng lp Nho s mi o to t Kinh
sỏch Tng nho thnh hin, bo th, bi tr cỏc h t tng khỏc. Dự khụng

khc nghit vi Pht Giỏo nhng t tng bi tr Ki Tụ Giỏo dn n cm
o v bi ngoi ca Minh Mnh l do s c v ca ỏm quõn thn theo Tng
Nho thi ú.

Đỗ Thị Phúc

21

Khoa Lịch sử