Trường ĐHSP Hà Nội 2

Khóa luận tốt nghiệp

Trường đại học sư phạm hà nội 2
Khoa giáo dục tiểu học

***&***

Vũ thị ngân

vẻ đẹp thiên nhiên trong tập thơ
chú bò tìm bạn của phạm hổ

khoá luận tốt nghiệp đại học
Chuyên ngành: Văn học trẻ em

Người hướng dẫn khoa học
Th.s nguyễn ngọc thi

Hà nội - 2009

Vũ Thị Ngân K31 GDMN

1


Trường ĐHSP Hà Nội 2

Khóa luận tốt nghiệp

Lời cảm ơn
Luận văn này được hoàn thành tại Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2,
dưới sự hướng dẫn của THS. GVC. Nguyễn Ngọc Thi.
Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới THS. GVC. Nguyễn Ngọc Thi,
người đã luôn quan tâm, động viên và tận tình hướng dẫn tôi trong qúa trình
thực hiện luận văn này.
Tôi xin chân thành cảm ơn tới các thầy, cô giáo trong khoa Giáo dục
Tiểu học của Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2 đã giúp đỡ và tạo điều kiện
thuận lợi cho tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu.
Do năng lực và thời gian nghiên cứu có hạn, đề tài này không tránh khỏi
những thiếu sót. Vì vậy, tôi rất mong nhận được sự góp ý của các thầy cô giáo
và các bạn sinh viên.
Hà Nội, ngày 4 tháng 5 năm 2009
Tác giả
Vũ Thị Ngân

Vũ Thị Ngân K31 GDMN

2


Trường ĐHSP Hà Nội 2

Khóa luận tốt nghiệp

Lời cam đoan
Tôi xin cam đoan đây là những nghiên cứu của bản thân tôi, chưa được
công bố ở bất cứ nơi nào khác. Nếu sai tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm.
Hà Nội, ngày 4 tháng 5 năm 2009
Tác giả


Vũ Thị Ngân

Vũ Thị Ngân K31 GDMN

3


Tr­êng §HSP Hµ Néi 2

Khãa luËn tèt nghiÖp

MỤC LỤC
Trang
MỞ ĐẦU

1

1 . Lý do chọn đề tài

1

2. Lịch sử nghiên cứu

5

2.1. Phạm Hổ- nhà thơ của tuổi thơ

5


2.2. Những sáng tác thơ của Phạm Hổ

7

2.3. Các ý kiến đánh giá về sáng tác thơ của Phạm Hổ

9

3. Mục đích nghiên cứu

10

4. Đối tượng- phạm vi nghiên cứu

10

5. Nhiệm vụ nghiên cứu

10

6. Giả thuyết nghiên cứu

10

7. Phương pháp nghiên cứu

11

NỘI DUNG CHÍNH


12

CHƯƠNG 1: ĐỀ TÀI THIÊN NHIÊN TRONG THƠ CA

12

1.1. Giới thuyết chung về thiên nhiên

12

1.2. Thiên nhiên trong thơ viết cho thiếu nhi

14

1.3. Nghệ thuật thơ viết về thiên nhiên

14

CHƯƠNG 2: VẺ ĐẸP THIÊN NHIÊN TRONG TẬP THƠ CHÚ
BÒ TÌM BẠN

18

2.1.Vẻ đẹp thiên nhiên bao trùm tập thơ Chú bò tìm bạn

18

2.1.1. Thế giới loài vật ngộ nghĩnh, đáng yêu

22


2.1.2. Thế giới thực vật muôn màu, muôn vẻ

29

2.1.3. Các hiện tượng tự nhiên mới lạ, hấp dẫn

34

2.2. Một vài nét đặc sắc nghệ thuật trong tập thơ Chú bò tìm bạn

40

Vò ThÞ Ng©n – K31 GDMN

4


Tr­êng §HSP Hµ Néi 2

Khãa luËn tèt nghiÖp

2.2.1. Nghệ thuật miêu tả thiên nhiên

40

2.2.2. Nhịp điệu thơ độc đáo

44


2.2.3. Nghệ thuật xây dựng không gian trò chuyện

47

2.2.4. Biện pháp tu từ nhân hóa

50

KẾT LUẬN

54

TÀI LIỆU THAM KHẢO

Vò ThÞ Ng©n – K31 GDMN

5


Tr­êng §HSP Hµ Néi 2

Khãa luËn tèt nghiÖp

MỞ ĐẦU

1 .LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI
1.1. Thơ viết cho thiếu nhi là một bộ phận không thể thiếu được của văn
học thiếu nhi nói riêng, văn học Việt Nam nói chung. Sự phát triển phong phú
và toàn diện về các mặt đề tài, chủ đề và thể loại của thơ ca cho thiếu nhi
được chứng minh bằng việc có rất nhiều tác giả, tác phẩm sống được với thời

gian. Để có được những thành tựu như vậy, người ta phải kể đến sự có mặt
của lớp lớp tác giả. Trước hết là những người chăm lo đến cuộc sống trẻ thơ
như: Xuân Quỳnh, Võ Quảng, Phạm Hổ, Trần Đăng Khoa…
Có nhiều bài viết đề cập và trao đổi ý kiến về các sáng tác thơ cho thiếu
nhi với hi vọng giúp ích cho những người sáng tác, nghiên cứu, phê bình, các
nhà giáo và những ai quan tâm đến thiếu nhi.
- Nói về các tác phẩm thơ cho các em nhà văn Võ Quảng cho rằng
“Các em yêu thơ hay không là do chúng ta, là do trách nhiệm người làm ra
thơ và những người đưa thơ đến cho các em. Về phần các em, vốn rất nhạy
bén sẵn sàng tiếp đón thơ, thơ đối với các em rất cần thiết”. [20]
- Nhà nghiên cứu Vân Thanh cho rằng những vấn đề của thơ thiếu nhi
hiện nay: “Cần phải nói thêm rằng rất đòi hỏi ở các bác, các cô chú những
bài thơ hay. Vì thế hệ tương lai , các nhà thơ hãy chắp cánh cho các em bay
xa, qua những câu thơ tự đáy lòng mình”. [12, T805]
- Với nhà thơ Phạm Hổ trong hội nghị văn học thiếu nhi tại Hà Nội
tháng 9 năm 1980 cũng có ý kiến về thơ cho các em. “Chúng ta hy vọng rồi
đây, thơ viết cho các em của chúng ta ngày càng thêm hay, và các nhà phê
bình, nghiên cứu lý luận sẽ giúp cho bạn đọc nhỏ tuổi thấy được cái hay ấy
một cách đến nơi đến chốn, giúp các em từ sự cảm nhận cái hay cái đẹp trong

Vò ThÞ Ng©n – K31 GDMN

6


Tr­êng §HSP Hµ Néi 2

Khãa luËn tèt nghiÖp

thơ mà biết sống hay sống đẹp trong cuộc sống hàng ngày đồng thời động

viên và hỗ trợ cho công việc sáng tác của anh chị em làm thơ cho chúng ta”
[19, T77]
Các ý kiến đó phải chăng cũng chính là những trăn trở, những mong
muốn chung cho những ai quan tâm đến cuộc sống trẻ thơ? Xuất phát từ
những ý kiến, nhận xét ở trên về việc làm thơ cho các em đã gợi ý cho chúng
tôi lựa chọn đề tài và hướng nghiên cứu về thơ viết cho thiếu nhi của Phạm
Hổ .
1.2. Phạm Hổ, một trong những nhà thơ tâm huyết với nghề, với sự
nghiệp sáng tác cho thiếu nhi. Khó có thể kể hết những gì mà nhà thơ đã miêu
tả, khắc hoạ bằng đôi mắt trẻ con trong thế giới con trẻ. Chính vì vậy mà các
sáng tác của Phạm Hổ đã được bao thế hệ nhỏ tuổi nhiệt thành đón nhận, yêu
mến .
Phạm Hổ sáng tác rất nhiều thể loại cho thiếu nhi : Thơ, truyện, kịch,
truyện ngắn, truyện vừa, truyện cổ tích…Ở thể loại nào ông cũng để lại ấn
tượng sâu sắc trong lòng độc giả. Ngoài lĩnh vực sáng tác văn học cho thiếu
nhi, Phạm Hổ còn sáng tác thơ, viết tiểu thuyết và cả phê bình văn học…
nhưng thành công hơn cả đó là sáng tác thơ cho thiếu nhi và nhất là cho lứa
tuổi nhi đồng. Nhiều tác phẩm của ông đã đạt được những giải thưởng văn
học có giá trị. Thơ văn của Phạm Hổ viết cho tuổi thơ thường ngộ nghĩnh, vui
tươi, dễ hiểu, dễ nhớ, giàu trí tưởng tượng, hợp với tâm lý trẻ. Với văn phong
độc đáo, đã tạo nên dấu ấn riêng cho tên tuổi Phạm Hổ.
Nếu có thể nói đến một tình cảm lớn, bao quát và xuyên suốt thơ Phạm
Hổ thì đó là sự ấm áp của tình bạn. Theo Phạm Hổ thế giới này được tạo dựng
bằng tình yêu thương và tình bạn đó là sự hoà đồng thương mến, ở đó có mối
tương giao, sự chia sẻ và gắn bó sâu sắc.

Vò ThÞ Ng©n – K31 GDMN

7



Tr­êng §HSP Hµ Néi 2

Khãa luËn tèt nghiÖp

Trong hơn 10 tập thơ viết cho các em, đã có 6 tập viết về tình bạn : Chú
bò tìm bạn, Bạn trong vườn, Những người bạn nhỏ, Những người bạn im
lặng, Ai kêu đấy, Bạn nào thích nhảy. Trong các tập thơ ấy, Phạm Hổ luôn
lấy tình bạn làm mục đích chính, ông vừa mong muốn các em có những ứng
xử thân thiết, lại vừa nhẹ nhàng giới thiệu cho các em nét đáng yêu, đáng quý
của những sự vật, hiện tượng quen thuộc trong đời sống hàng ngày.
1.3. Trong thế giới thơ viết cho trẻ của Phạm Hổ, điều ta cảm nhận rõ
nhất đó là thế giới vạn vật luôn sống động với nhiều bất ngờ thú vị. Thế giới
quanh các em từ các sự vật vô tri như cỏ cây, hoa lá, con đường hay cho dù là
cái hàng rào, cái xe lu, xe chữa cháy, món đồ chơi…Phạm Hổ cũng có những
suy nghĩ, hành động và đời sống tình cảm.
Vì vậy, sẽ là một thiếu sót lớn nếu ta không đề cập đến đề tài thiên
nhiên trong những sáng tác của Phạm Hổ. Nhà nghiên cứu Vân Thanh đã từng
nhận định : “Nói về thơ Phạm Hổ trước hết là nói về thiên nhiên. Dù rằng ca
ngợi thiên nhiên là một điểm chung của các nhà văn, nhà thơ viết cho thiếu
nhi. Thông qua các bức tranh thiên nhiên người viết gợi cho các em lòng yêu
cuộc sống, bạn bè, đất nước…”.Trong thơ Phạm Hổ là cả một thế giới thiên
nhiên kì thú với sự hiện diện của các loài hoa, loài cây, loại quả. Ông luôn
luôn khai thác chúng ở một khía cạnh rất độc đáo và khám phá vẻ đẹp tự
nhiên, giàu chất thơ của nó. Cùng với đề tài này, tác giả còn khắc hoạ lên
những bức tranh sinh động về thế giới loài vật- càng là thế giới quen thuộc
của các em. Bao nhiêu con vật xinh xắn dễ thương như: đom đóm, thỏ con, bê
con, gà con đến ngựa, bò, trâu…cũng hiện lên ngộ nghĩnh, đáng yêu như thế
giới các em đầy tưởng tượng, nhầm lẫn và thắc mắc.
Bởi lẽ đâu mà ông đã vẽ lên những bức tranh thiên nhiên sống động,

trong sáng đẹp tự nhiên đến vậy? Phải chăng, tác giả đã nhận thức được vai
trò cần thiết và cảm nhận được vẻ đẹp kì diệu của thiên nhiên? Từ những cái

Vò ThÞ Ng©n – K31 GDMN

8


Tr­êng §HSP Hµ Néi 2

Khãa luËn tèt nghiÖp

tưởng chừng bình thường như: Cây cỏ, giọt sương, đến tiếng “ậm ò” gọi bạn
của chú bò…đều ấn tượng và ăn sâu vào kí ức của đàn em thơ ngây…Hiểu
được lẽ đó, Phạm Hổ đã tâm huyết viết nên những tập thơ, tập truyện đáng
nhớ về đề tài này như: Chú bò tìm bạn, Bạn trong vườn, Chuyện hoa
chuyện quả…Thiên nhiên trong thơ ông cứ hiện ra đẹp đẽ và hồn hậu, làm
dấy lên trong lòng các em niềm vui sướng, tình yêu thiên nhiên và nảy sinh
khát vọng muốn làm đẹp cho cuộc sống này.
1.4. Đến với tập thơ Chú bò tìm bạn ta như thấu hiểu rõ hơn về đề tài
thiên nhiên trong thơ ông. Mỗi bài thơ là một câu chuyện cổ tích hấp dẫn trẻ
thơ. Thế giới thiên nhiên trong tập thơ thật phong phú: Này là những con vật
ngộ nghĩnh, đáng yêu, và đây là thế giới các loài hoa, loài cây, loại quả đang
sinh sôi, khoe sắc và đây nữa là thế giới tự nhiên có mây, nước, trăng,
sao….Với 60 bài thơ trong tập thơ Chú bò tìm bạn, mỗi bài thơ là một câu
chuyện nhỏ xinh, dễ thương, phù hợp với tâm hồn nhạy cảm của trẻ thơ.
Trong đó, có 35 trên tổng số 60 bài khắc hoạ một thế giới thiên nhiên đẹp đẽ,
tươi mới. Những bài thơ khác (25 bài/ 60 bài) tác giả lại thể hiện một mạch
cảm xúc khác với ý nghĩa trang bị cho những tình cảm về lâu về dài đó là tình
yêu đất nước, yêu những người thân, yêu lao động, biết giữ gìn đồ dùng, đồ

chơi…Nói tóm lại, thơ Phạm Hổ không chỉ đơn thuần là viết cho các em mà
còn truyền cả mạch sống, những giá trị văn hoá đạo đức (lòng nhân ái) và cả
khát vọng của dân tộc. Tuy nhiên, đề tài thiên nhiên là mảng đề tài rộng nhất.
Có lẽ bởi vì thiên nhiên quanh ta là những gì thân thương, gần gũi và phù hợp
với cách cảm, cách nghĩ “mộc mạc” của các em.Tâm lí trẻ thơ vốn thích quan
sát, tìm tòi, ham hiểu biết. Các em có trí tưởng tượng phong phú, lối tư duy cụ
thể. Tập thơ của Phạm Hổ đã mở rộng tri thức về thiên nhiên, về cuộc đời và
con người Việt Nam. Ở đó thiên nhiên giữ một vai trò to lớn làm cho cuộc
sống và tâm hồn ta giàu có hơn, ấm áp, tươi mới hơn. Được cảm nhận những

Vò ThÞ Ng©n – K31 GDMN

9


Tr­êng §HSP Hµ Néi 2

Khãa luËn tèt nghiÖp

vần thơ tinh tuý đó, đời sống tình cảm của các em cũng phát triển, biến hoá,
hòa nhịp với thiên nhiên kì diệu. Từ đây, chất thơ của những vần thơ và tính
thơ ngây của trẻ em đã hoà quyện với nhau khiến cho trẻ đến với thơ ca một
cách tự nhiên như đến với chính mình vậy.
Thấy rõ được vai trò của thiên nhiên luôn gắn với quy luật phát triển
của trẻ em, hiểu được ý nghĩa của những vần thơ viết về thiên nhiên mà nhà
thơ Phạm Hổ dành cho trẻ. Bên cạnh đó, thấy rõ được Phạm Hổ là một tác giả
có nhiều sáng tác được lựa chọn đưa vào giảng dạy ở mẫu giáo, tiểu học, cao
đẳng, đại học sư phạm…Với vai trò là một giáo viên Mầm non yêu trẻ, tôi rất
quan tâm đến những vần thơ hay mà Phạm Hổ viết cho lứa tuổi nhi đồng. Từ
đó, muốn truyền tình yêu thơ ông đến các em nhỏ. Chính vì những lí do trên,

chúng tôi đã quyết định chọn đề tài nghiên cứu “Vẻ đẹp thiên nhiên trong
tập thơ Chú bò tìm bạn của Phạm Hổ” (tập thơ được tặng thưởng loại A
cuộc vận động sáng tác cho thiếu nhi do Trung Ương Đoàn tổ chức 19571958). Việc nghiên cứu thành công đề tài này, tôi hy vọng sẽ góp phần tích
cực vào việc giảng dạy thơ Phạm Hổ ở trường Mầm non đạt hiệu quả cao.
Đồng thời đây cũng là sự thể hiện lòng yêu mến, trân trọng của tác giả khoá
luận với nhà thơ Phạm Hổ. Một nhà thơ luôn được tuổi thơ ngưỡng mộ.

2. LỊCH SỬ NGHIÊN CỨU VẤN ĐỀ

2.1. Phạm Hổ- nhà thơ của tuổi thơ.
Phạm Hổ có bút danh là Hồ Huy, sinh ngày 28-11-1926 tại xã An
Nhơn, huyện An Nhơn, tỉnh Bình Định. Ông từng công tác ở Nhà xuất bản
Kim Đồng, Nhà xuất bản Văn học, báo Văn nghệ và Hội nhà văn Việt Nam.
Năm 1995, ông nghỉ hưu từ đó đến lúc qua đời ông luôn chuyên tâm vào công
việc sáng tác. Phạm Hổ là nhà thơ đa tài. Ông sáng tác thơ, văn, vẽ tranh và

Vò ThÞ Ng©n – K31 GDMN

10


Tr­êng §HSP Hµ Néi 2

Khãa luËn tèt nghiÖp

dịch thuật…. Ở mỗi thể loại đều in dấu những đặc điểm riêng của ông, đó là
sự đằm thắm tình người.
Nhưng nổi bật nhất trong sự nghiệp sáng tác của ông là những bài thơ
viết cho thiếu nhi và nhất là lứa tuổi mẫu giáo, đầu tiểu học. Bởi Phạm Hổ có
tình cảm đặc biệt với thiếu nhi. Ông ý thức sâu sắc rằng thơ văn phải mang lại

những tư tưởng và tình cảm bổ ích trong cuộc hành trình đi đến tương lai của
các em. Vì lẽ đó ông đã dành phần lớn tâm huyết đời mình để làm thơ tặng
các em, ông coi đó là việc làm nho nhỏ, đơn sơ, là niềm vui, niềm hạnh phúc
nhất của đời mình.
Trong bài “Viết cho các em về nhân dân và về đảng của chúng ta” đăng
trên Tạp chí Văn học số 6/1981, nhà thơ Phạm Hổ đã có lời tâm sự chân
thành: “Đối với tôi, công việc này không chỉ là nghĩa vụ mà là một hạnh phúc,
bởi còn gì sung sướng hơn là khi được viết về những gì mình trân trọng nhất,
yêu quý nhất, viết về cái đẹp, cái lý tưởng của suốt đời mình” [9, T109]. Lời
bộc lộ chân tình của nhà thơ là điều hoàn toàn xác thực mà chúng ta đều thấy
và hiểu được. Phạm Hổ đã dành gần trọn cuộc đời trong suốt cả hành trình
văn học của mình cho các em. Những gì tinh tuý, tâm huyết nhất của đời
mình cùng với những thăng hoa cảm xúc đều được ông chắt lọc gửi gắm trên
những trang văn, thơ cho các em thiếu nhi. Chính vì vậy, sáng tác của Phạm
Hổ luôn được các em yêu quý và trân trọng. Nhiều bài thơ của Phạm Hổ được
tuổi thơ lưu giữ trong trí nhớ và nó trở thành hành trang cho các em trong suốt
cuộc đời.
Thơ văn của Phạm Hổ được chọn lọc đưa vào giảng dạy ở các lớp mẫu
giáo như các bài: Cô dạy, Xe chữa cháy, Chơi ú tìm, Bắp cải, Sen nở, chùm
thơ Gà con và quả trứng, Tâm sự của cái mũi, Vì sao, Thỏ con và mặt trăng,
Rình xem mặt trời, Sữa, Bọt xà phòng, Giặt sách, Chân và dép, Miệng xinh,
Đàn gà con, Rong và cá.

Vò ThÞ Ng©n – K31 GDMN

11


Tr­êng §HSP Hµ Néi 2


Khãa luËn tèt nghiÖp

Ở cấp tiểu học có các bài: Em yêu tổ quốc Việt Nam, Chú bò tìm bạn,
Đàn gà mới nở, Sầu riêng…
Ông còn có trên 50 đầu sách sáng tác cho thiếu nhi với nhiều giải
thưởng của Hội đồng thiếu nhi Việt Nam, Hội nghệ sĩ sân khấu, Trung ương
đoàn tặng…Điều đó chứng tỏ rằng sự vất vả cực nhọc của nghề tạo nên niềm
vui cho nhà thơ.
Cả một đời Phạm Hổ đã yêu thương với một tình yêu đằm thắm mà ông
đã dành trọn cho thế hệ trẻ. Dường như trong ông luôn sống với niềm mong
ước: làm sao trong tác phẩm của mình đem đến cho tâm hồn các em cái đẹp,
cái quý, cái chân và cái thiện….
Trong cuộc đời sáng tác của mình, phần lớn tâm huyết và bút lực nhà
thơ Phạm Hổ dành cho thiếu nhi, và ông đã đạt được những thành công xuất
sắc nhất ở những mảng thơ, chính vì vậy mà bạn đọc thường gọi ông là “Nhà
thơ của tuổi thơ” “Ông say mê với hạnh phúc hiến dâng trọn vẹn cái phần
tinh tuý của đời mình, của tâm hồn mình cho con trẻ ….” [1, T950] để chăm
sóc, yêu thương con trẻ- những chủ nhân tương lai của đất nước.

2.2. Những sáng tác thơ của Phạm Hổ
Phạm Hổ là một trong số ít nhà văn chuyên tâm viết cho các em. Trải
qua hơn 50 năm miệt mài sáng tác (1945-1999), Phạm Hổ để lại cho nền văn
học thiếu nhi Việt Nam khoảng 25 tập thơ truyện, 10 kịch bản sân khấu, hoạt
hình… Với những đóng góp lớn lao ấy, nhiều nhà nghiên cứu đã dành tặng
Phạm Hổ niền ưu ái, sự hâm mộ, cảm phục trước một tấm lòng hết mình vì
tuổi thơ.
Nhà thơ Vũ Duy Thông đã nói về nhà thơ Phạm Hổ như sau: “Đọc thơ
Phạm Hổ viết cho các em, ấn tượng đầu tiên của anh để lại là: đây là con
người yêu trẻ đến mức đắm đuối không bao giờ no chán, một người luôn khao


Vò ThÞ Ng©n – K31 GDMN

12


Tr­êng §HSP Hµ Néi 2

Khãa luËn tèt nghiÖp

khát tìm đến trẻ để hiểu và yêu chúng hơn nữa, một con người vốn không phải
đóng vai một thầy giáo nghiêm nghị cất lời răn dạy phải trái mà là một người
bạn chân thành của trẻ. Trên con đường đến với trẻ thơ ấy, Phạm Hổ đã có
nhiều thành công…” [14, T797]
Điều này hoàn toàn phù hợp với quan điểm và cách sống của Phạm Hổ.
Ông là người yêu các em, hiểu các em và biết cách đi vào thế giới con trẻ.
Phạm Hổ luôn cố gắng làm sao để có những tác phẩm thật hay, thật giá trị để
đáp ứng được lòng mong mỏi của các độc giả nhỏ tuổi, của các bậc làm cha
làm mẹ và thầy giáo của các em…. Thơ viết cho thiếu nhi của Phạm Hổ
không phải là sự diễn tả thể hiện mà còn là sự gửi gắm có ý nghĩa giáo dục tới
các em. Thơ của ông nhẹ nhàng tình cảm chứ không có sự cao đạo, lên gọng
truyền giảng, tránh sự khô khan vô hiệu. Phạm Hổ luôn có những vần thơ ngộ
nghĩnh, dí dỏm, hồn nhiên. Chúng ta hãy nghe nhà thơ Phạm Hổ có lần tâm
sự rằng : “Tôi làm thơ cho các em là muốn góp thêm cho các em một thứ đồ
chơi, như viên bi, như một cánh diều, hay thậm chí như là một đồ chơi điện tử
nào đó”…
Ở mảng sáng tác cho thiếu nhi của Phạm Hổ, thường là thơ viết cho lứa
tuổi nhi đồng.Phạm Hổ xác định đây là lứa tuổi cần sự chăm sóc đặc biệt, cần
sự quan tâm nhất vì đó là cái mầm, cái gốc. Ông nói “ Mầm có khoẻ, gốc có
mập thì cây sau này mới cao, lớn hoa, quả mới đẹp” [10, T30]
Thơ của Phạm Hổ viết cho thiếu nhi mang nhiều nét đáng yêu, nhất là

những bài thơ viết về thiên nhiên. Qua bức tranh thiên nhiên của cây cỏ, hoa
lá, chồi xanh lộc biếc, bướm ong tung tăng….Phạm Hổ đã khơi gợi cho các
em lòng yêu cuộc sống, yêu bạn bè, đất nước… Vườn thơ của Phạm Hổ đa
dạng và phong phú, thế giới loài vật từ những con vật nhỏ bé nhất, quen thuộc
nhất cũng được hiện diện trong thơ sinh động.

Vò ThÞ Ng©n – K31 GDMN

13


Tr­êng §HSP Hµ Néi 2

Khãa luËn tèt nghiÖp

2.3. Các ý kiến đánh giá về sáng tác thơ và tập thơ Chú bò tìm bạn của
Phạm Hổ
- Nhà thơ Trần Đăng Khoa đã có những khám phá thú vị: “Phạm Hổ đã
hiến dâng trọn vẹn cái phần tinh tuý nhất của đời mình, của tâm hồn mình
cho con trẻ. Đọc thơ của ông, ta thấy ông rất yêu trẻ con. Mà không chỉ yêu,
ông còn kính trọng và sùng bái chúng. Vì thế nói đến ông ta vẫn quen nghĩ đó
là thi sĩ chuyên viết cho thiếu nhi, viết bằng nhiều thể loại : thơ, truyện, kịch,
truyện thần thoại, rồi kịch bản phim hoạt hình….” [1, T950]
- Tiến sĩ Lã Thị Bắc Lý cũng nhận ra sức mạnh của ngòi bút Phạm Hổ ở
chỗ “Phạm Hổ đã tìm ra được chìa khoá mở của tâm hồn trẻ thơ, giáo dục trẻ
thơ bằng con đường tình cảm nhẹ nhàng mà hiệu lực, thơ Phạm Hổ là chiếc
cầu nối giữa trẻ thơ và cuộc sống….”[4, T947]
- Nhà phê bình Nguyễn Xuân Nam trên báo văn nghệ số 373 năm 1970
đã đánh giá cao tập thơ Chú bò tìm bạn của Phạm Hổ rằng : “Ngay từ khi
cầm bút anh viết cho các em với một tấm lòng yêu thương, trân trọng,….Mỗi

bài thơ viết cho các em không chỉ là một bài học mở rộng dần con mắt nhìn
đời, mà còn là một điều thú vị, hình thành thị hiếu tốt. Với cái nhìn kì thú yêu
thương trong nhiều bài thơ của tập Chú bò tìm bạn Phạm Hổ đã làm được
điều đó ….” [6, T956]
- Trên đây là những lời tâm huyết của những người quan tâm, yêu mến
thơ Phạm Hổ. Có thể nói, các sáng tác của Phạm Hổ viết cho thiếu nhi nói
chung và thơ nói riêng đã góp một tiếng nói giá trị vào vườn thơ thiếu nhi.
Nhận thấy, có nhiều bài viết, nhiều ý kiến đã đi sâu đánh giá, nhận xét
các tập thơ của tác giả Phạm Hổ nhưng về phương diện “Vẻ đẹp thiên nhiên
trong tập thơ Chú bò tìm bạn của Phạm Hổ” thì còn “để ngỏ” và các ý kiến

Vò ThÞ Ng©n – K31 GDMN

14


Tr­êng §HSP Hµ Néi 2

Khãa luËn tèt nghiÖp

trên sẽ là gợi ý quý báu giúp cho chúng tôi chọn lọc và kế thừa trong quá trình
nghiên cứu đề tài này.

3. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU.
Thông qua một số bài báo, các ý kiến hay những tài liệu nghiên cứu có
liên quan, đề tài cần làm nổi bật giá trị nghệ thuật và nội dung của tập thơ
Chú bò tìm bạn của Phạm Hổ, đặc biệt chú ý tới vẻ đẹp thiên nhiên trong tập
thơ. Việc nghiên cứu đề tài này không chỉ có ý nghĩa về mặt lí luận mà còn có
giá trị thực tiễn trong công tác giảng dạy thơ Phạm Hổ và cho những ai quan
tâm đến văn học thiếu nhi nói chung.


4. ĐỐI TƯỢNG - PHẠM VI NGHIÊN CỨU
- Chúng tôi xây dựng được đối tượng nghiên cứu của luận văn là: Vẻ
đẹp thiên nhiên trong thơ Phạm Hổ.
- Phạm vi nghiên cứu đề tài: Tập thơ Chú bò tìm bạn của Phạm Hổ,
Nhà xuất bản Kim Đồng, 1958.

5. NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU
- Xây dựng cơ sở lý luận khoa học của đề tài, cụ thể đi nghiên cứu
mảng thơ viết về thiên nhiên. Từ đó đi sâu làm rõ vẻ đẹp thiên nhiên trong tập
thơ Chú bò tìm bạn.

6. GIẢ THUYẾT KHOA HỌC
Thiên nhiên là một mảng rộng trong sáng tác thơ của Phạm Hổ. Việc
khai thác vẻ đẹp thiên nhiên trong tập thơ Chú bò tìm bạn của Phạm Hổ sẽ
giúp bạn đọc có cái nhìn đầy đủ hơn về những đóng góp trong thơ Phạm Hổ.

Vò ThÞ Ng©n – K31 GDMN

15


Tr­êng §HSP Hµ Néi 2

Khãa luËn tèt nghiÖp

Hiện nay, văn học thiếu nhi đang được giảng dạy trong hệ thống giáo
dục các cấp. Phạm Hổ là một trong những tác giả tiêu biểu cho nền văn học
đó. Các sáng tác của ông được đưa vào chương trình giảng dạy trong nhà
trường. Những tài liệu tham khảo về Phạm Hổ còn ít và sơ lược. Vì vậy, đề tài

có thể là một tài liệu tham khảo có ý nghĩa trong nhà trường.

7. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
-

Phương pháp đọc sách, nghiên cứu tìm tài liệu

-

Phương pháp thống kê

-

Phương pháp phân tích, tổng hợp

-

Phương pháp so sánh

Vò ThÞ Ng©n – K31 GDMN

16


Tr­êng §HSP Hµ Néi 2

Khãa luËn tèt nghiÖp

NỘI DUNG CHÍNH


CHƯƠNG 1: ĐỀ TÀI THIÊN NHIÊN TRONG THƠ CA

1.1. GIỚI THUYẾT CHUNG VỀ THIÊN NHIÊN
Có thể nói sự có mặt của thiên nhiên trong đời sống văn học nghệ thuật
đã được khẳng định từ thời xa xưa. Từ các huyền thoại, truyền thuyết con
người đã có ý thức lý giải về các hiện tượng tự nhiên xung quanh mình và
khẳng định mối liên hệ khăng khít hữu cơ của bản thân mình với thế giới
xung quanh. Như vậy, văn học có chức năng nhận thức và phản ánh các quy
luật sống qua các mối quan hệ xung quanh con người. Trong đó không thể
không bỏ qua mối quan hệ quan trọng là con người với hoàn cảnh sống tự
nhiên của nó. Xã hội càng phát triển, ý thức về mối quan hệ này càng quan
trọng hơn. Như vậy từ góc độ lý luận có thể khẳng định thiên nhiên đã trở
thành một yếu tố truyền thống và quan trọng trong văn học xưa và nay.
Trong Từ điển tiếng Việt Nhà xuất bản Đà Nẵng năm 2008 đưa ra khái
niệm về thiên nhiên:“Thiên nhiên là tổng thể nói chung những gì tồn tại xung
quanh con người mà không phải do con người tạo ra”. Theo như tác giả Lê
Lưu Oanh trong tác phẩm “Cái tôi trữ tình”, luận án PTS khoa học Ngữ văn
Đại học Sư phạm Hà Nội đã đưa ra khái niệm tương đối hoàn chỉnh về thiên
nhiên: “Thiên nhiên là môi trường tự nhiên của xã hội: mối liên hệ với thiên
nhiên của con người không những mang tính hợp lí hết sức thực tiễn mà còn
vừa biến hoá không ngừng, vừa tuần hoàn vĩnh cửu…”
Chúng tôi đồng ý với những ý kiến trên, thiên nhiên vốn là những gì có
sẵn trong tự nhiên đó là: thế giới loài vật, muông thú… là cảnh sắc thiên
nhiên tươi đẹp của cỏ cây, hoa lá như bắp cải, hoa hồng, hoa sen…là các hiện
tượng tự nhiên như mặt trời, mặt trăng, các vì sao…tất cả đã cùng nhau tạo

Vò ThÞ Ng©n – K31 GDMN

17



Tr­êng §HSP Hµ Néi 2

Khãa luËn tèt nghiÖp

nên một bức tranh thiên nhiên sinh động, đẹp đẽ có hương, có sắc, có hình
ảnh, âm thanh. Và đây cũng chính là môi trường sống tất yếu của con người
chúng ta. Con người vốn là những sinh thể sống và tồn tại trong môi trường
ấy.
Nằm trong mạch nguồn chung của thơ ca phương Đông, chịu sự ảnh
hưởng tác động qua lại từ lâu đời, thơ ca Việt Nam cũng có những đặc điểm
nói trên và thêm vào đó là những ảnh hưởng riêng của lịch sử, địa lí, dân tộc.
Từ lâu đời, người Việt Nam có thói quen kể lể chuyện mình, chuyện đời qua
hàng loạt con vật quen thuộc như: con cò, con vạc, cái bống, cái bang… Khi
nói đến hoàn cảnh, chuyện làng xóm thì hay nhắc tới: cây đa, giếng nước, sân
đình, ao sen…Khi nói đến nghĩa, tình thì mượn non, mượn biển; nói tình cảm
thì mượn mận, đào, cau, trầu, “gừng cay muối mặn”…
Những hình ảnh đơn sơ thân thuộc ấy không phải tìm, không phải gọi
dường như nó thấm sâu vào lời ăn tiếng nói, cách cảm, cách nghĩ của người
Việt Nam. Ngay như khi mở đầu một câu chuyện, muốn cho duyên dáng và tế
nhị hơn người ta cũng vận đến thiên nhiên trong lối tỷ, lối hứng khéo léo:
Trèo lên cây bưởi hái hoa
Bước xuống vườn cà hái nụ tầm xuân
Nụ tầm xuân nở ra xanh biếc
Em lấy chồng rồi, anh tiếc lắm thay!
Với người dân lao động, họ có thói quen tư duy bằng những sự vật hiện
tượng cụ thể quanh mình. Vả lại, cuộc sống làm ăn khiến họ luôn phải:
Trông trời, trông đất, trông mây
Trông mưa, trông nắng, trông ngày,trông đêm.
Bởi vậy, thiên nhiên không chỉ đi vào thơ ca thuần tuý như môi trương

sống mà còn phản ánh đời sống tinh thần của con người. Cái nếp nghĩ ấy luôn
luôn tồn tại trong cộng đồng người Việt Nam.

Vò ThÞ Ng©n – K31 GDMN

18


Tr­êng §HSP Hµ Néi 2

Khãa luËn tèt nghiÖp

1.2. THIÊN NHIÊN TRONG THƠ VIẾT CHO THIẾU NHI
Trẻ em lớn lên cùng với việc tiếp xúc với một thế giới tự nhiên kì diệu
có cảnh vật thiên nhiên, cây cối, loài vật phong phú, hấp dẫn.Với con mắt hồn
nhiên thơ trẻ, các em nhìn mọi vật xung quanh mình đều mới lạ, hấp dẫn điều
này tác động đến bản tính tò mò, ưa khám phá của các em. Nắm bắt được tâm
lí đó các nhà thơ, nhà văn lựa chọn đề tài thiên nhiên trong những sáng tác
của mình dành tặng các em. Và coi đó như một món quà tự nhiên “dễ kiếm”
của cuộc sống, món quà đó đã chắp cánh cho các em đến với kho tàng nhận
thức, bồi đắp khướu thẩm mĩ cho các em.
Trước hết là “thiên nhiên trong mắt các em thơ” vừa gần gũi, vừa mang
ý nghĩa cao đẹp như: một chú thỏ chạy theo mặt trăng, một chú bò tìm bạn
nhoẻn miệng “chào”, “cười” với cái bóng của chính mình nghe có vẻ ngây
ngô, vô lý nhưng trong mắt thơ ngây của bé thì đầy mới lạ và thú vị. Đọc
xong những vần thơ ấy, bất chợt khiến tôi nhớ đến câu nói của văn hào Pháp
Antonphăngxơ “trẻ thơ và loài vật rất hiểu nhau” bởi ta thấy cái hồn nhiên
của các em nhi đồng trong mọi hành động cũng đầy tính bản năng như loài
vật vậy.
1.3. NGHỆ THUẬT THƠ VIẾT VỀ THIÊN NHIÊN

Thơ viết về đề tài thiên nhiên nói chung và thơ viết về thiên nhiên cho
trẻ em nói riêng rất gần gũi với hơi thở của đời sống dân gian. Có lẽ điều này
không chỉ dựa trên cơ sở chất liệu: hoa, lá, củ, quả, mặt nước, mây trời…mà
chủ yếu ở lối tái hiện rất gần với lối nói, tả, kể của dân gian: kể, tả dựa trên lối
so sánh, liên tưởng, ẩn dụ, nhân hoá.
Bằng phép so sánh thi sĩ trẻ Xuân Quỳnh đã đưa những sinh vật to lớn,
cao xa trở về những hình ảnh gần gũi, quen thuộc: “Con yêu mẹ- bằng con
dế”.

Vò ThÞ Ng©n – K31 GDMN

19


Tr­êng §HSP Hµ Néi 2

Khãa luËn tèt nghiÖp

Lối so sánh, liên tưởng còn giúp kéo gần lại những cặp sự vật, sự việc
vốn ít đi đôi với nhau, khiến chúng tự nhiên hoà hợp, gắn bó trong một nét
tương đồng nào đó:
Chị ơi vì sao
Hoa hồng lại khóc ?
-Không phải đâu em
Đấy là hạt ngọc
Người gọi là sương…
(Bướm em hỏi chị )
Phạm Hổ đã miêu tả hình ảnh Xe chữa cháy thật tự nhiên với những
đặc điểm vốn có của nó :
Mình đỏ như lửa

Bụng chứa nước đầy…
Hay cảnh đầm sen mùa hạ lộng lẫy và trong sáng trong bài thơ Có một
chỗ chơi của Võ Quảng :
Hoa sen sáng rực
Như ngọn lửa hồng
Một chú bồ nông
Mải mê đứng ngắm…
Những câu thơ đầy sức gợi tả như thế sẽ tràn vào tâm hồn con trẻ, tự
thân nó đã có một ý nghĩa giáo dục các em về tình yêu thiên nhiên, yêu đời,
yêu cái đẹp. Trong hình thức thể hiện, thiên nhiên cũng cần được diễn tả sinh
động, linh hoạt như chính cuộc đời các em vậy. Các em có thể tin chim biết
nói, hoa biết cười, cây biết buồn vui và nắng cũng biết… làm nũng như người
vậy. Có điều kỳ lạ là người lớn cũng dễ tin như vậy khi đọc những câu thơ
miêu tả thiên nhiên như thế. Ta gặp trong thơ viết về thiên nhiên cho các em
nhiều lối nhân cách hoá táo bạo, ngộ nghĩnh, nhiều ẩn dụ, nhiều liên tưởng

Vò ThÞ Ng©n – K31 GDMN

20


Tr­êng §HSP Hµ Néi 2

Khãa luËn tèt nghiÖp

đột biến, bất ngờ. Như bài thơ Hoa vừa đi vừa nở của Trần Mạnh Hảo tả loài
hoa lục bình đã hấp dẫn các em ngay từ cái đầu đề. Còn đây là nắng trong thơ
Hoàng Tá:
Rồi nắng nhẹ tới
Lan vũng nước sâu

Nắng vẫy mèo nhỏ
Lên chổi rơm nằm
Dắt bóng cau xanh
Lên hè tập múa…
Cả những phi lí từ trí liên tưởng thông minh trong thơ cũng tạo nên
những bất ngờ thú vị:
Cái hoa bằng cái cúc
Màu đỏ làm ra hoa
Chim bấy giờ sinh ra
Cho trẻ con nghe hót…
(Truyện cổ tích về loài người- Xuân Quỳnh)
Có thể thấy, thiên nhiên- một kho tàng vô tận đã chiếm vị trí trong văn
học nói chung. Với văn học thiếu nhi, thiên nhiên là đề tài hấp dẫn, sinh động
có mặt trong các tác phẩm của Tô Hoài, Huy Cận, Xuân Quỳnh, Võ Quảng,
Phạm Hổ… Các trang văn, trang thơ viết cho thiếu nhi là những bức tranh
thiên nhiên muôn màu, muôn vẻ đã gợi cho các em lòng yêu cuộc sống. Thiên
nhiên tươi đẹp đem lại cho các em một cảm giác tươi mới, khát khao nhận
biết những sự vật quanh mình, gieo vào lứa tuổi nhỏ những hạt giống về tình
yêu thương, sự hoà đồng gắn kết với vạn vật quanh mình.
Cái đẹp của thiên nhiên vốn là điều ai cũng có thể khẳng định, nhưng
tìm ra và nói lên cho hết được cái vẻ đẹp ấy quả là điều không đơn giản.
Nhưng bằng chính sự tâm huyết, tài năng của mình, mỗi nhà thơ đã lựa chọn

Vò ThÞ Ng©n – K31 GDMN

21


Tr­êng §HSP Hµ Néi 2


Khãa luËn tèt nghiÖp

và thể hiện nguồn cảm xúc ấy theo cách riêng của mình. Trong nội dung bài
khoá luận, chúng tôi muốn hướng ngòi bút của mình tìm hiểu tác giả Phạm
Hổ với những đặc sắc về nội dung và nghệ thuật trong tập thơ Chú bò tìm
bạn của ông.

Vò ThÞ Ng©n – K31 GDMN

22


Tr­êng §HSP Hµ Néi 2

Khãa luËn tèt nghiÖp

CHƯƠNG 2: VẺ ĐẸP THIÊN NHIÊN TRONG TẬP THƠ
CHÚ BÒ TÌM BẠN

2.1. VẺ ĐẸP THIÊN NHIÊN BAO TRÙM TẬP THƠ CHÚ BÒ TÌM BẠN
Để dẫn dắt các em đi vào thế giới của con người với biết bao cái hay,
cái đẹp Phạm Hổ đã khai thác các sự vật, hiện tượng thiên nhiên trong mắt bé.
Thiên nhiên phong phú, đa dạng luôn được coi là người bạn gần gũi, thân
thiết nhất của trẻ em. Nó không chỉ mang lại cho con người những gì cần thiết
để sống mà còn hấp dẫn ta bởi vẻ đẹp kì diệu của nó. Thiên nhiên cần cho con
người bao nhiêu thì lại càng không thể thiếu được đối với trẻ thơ. Nói tóm lại,
thiên nhiên đồng nghĩa với sự sống. Sự sống đó đã được tác giả Phạm Hổ
phản ánh “đầy chất thơ” qua tập thơ Chú bò tìm bạn
Chú bò tìm bạn - với mùi thơm của hoa trái, với tiếng “ậm ò”, tiếng gà
con “chiếp chiếp”…tập thơ đã đưa các em về một thế giới tuy xa nhưng

không hề lạ lẫm. Đối với mỗi người lớn chúng ta khi đọc tập Chú bò tìm bạn
của Phạm Hổ cũng khó tránh khỏi chút bâng khuâng nhớ tiếc về một tuổi thơ
đã qua.
Tâm hồn Phạm Hổ khá tinh tế, nhạy bén, ông sẵn sàng đón bắt một ý
nghĩ hay một hình ảnh nào đó và chuyển chúng ngay từ một ý thơ thành một
bài thơ. Từ đó, mỗi bài thơ ra đời lại ẩn chứa một điều thú vị.
Sau khi đọc xong những bài thơ trong tập thơ Chú bò tìm bạn, nhà phê
bình văn học Nguyễn Xuân Nam đã tinh tế phát hiện ở Phạm Hổ “một cái
nhìn kì thú, yêu thương….”, “Phạm Hổ may mắn giữ được cái nhìn kì thú ấy
nên thơ anh không có cái dáng ngỡ ngàng, miễn cưỡng ..”[6, T951]. Phải
chăng, Phạm Hổ đã tìm ra chìa khoá mở của tâm hồn trẻ thơ nên anh mới có
được sự hoá thân kì diệu ấy?

Vò ThÞ Ng©n – K31 GDMN

23


Tr­êng §HSP Hµ Néi 2

Khãa luËn tèt nghiÖp

Qua khảo sát 60 bài thơ trong tập thơ Chú bò tìm bạn của Phạm Hổ (
Nxb Kim Đồng, 1958), chúng tôi nhận thấy có tới 35 trên tổng số 60 bài viết
về thiên nhiên kì thú. Thiên nhiên với sự đông đúc, nhộn nhịp của các loài
chim chóc, muông thú, loài hoa, củ, quả … Bằng tài năng của người thi sĩ, nó
được thể hiện một cách độc đáo, tự nhiên mang đậm chất thơ, phong cách thơ
Phạm Hổ.
Kết quả khảo sát tập thơ Chú bò tìm bạn của Phạm Hổ dưới đây cho
thấy được sự phong phú của thiên nhiên trong thơ ông:


Vò ThÞ Ng©n – K31 GDMN

24


Tr­êng §HSP Hµ Néi 2

Khãa luËn tèt nghiÖp

Đề tài thiên nhiên
Số
thứ
tự

Đề tài

Tên bài thơ
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12

13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30

Chú bò tìm bạn
Ngựa con
Bê đòi bú
Sáo đậu lưng
trâu
Sáo ăn na
Thỏ con và mặt
trăng
Bê hỏi mẹ
Đom đóm
Ngỗng và vịt

Ngủ rồi
Bướm em hỏi chị
Chơi ú tim
Gấu đen
Xe chữa cháy
Bắp cải xanh
Củ cà rốt
Tre
Lúa và gió
Thị
Khế
Na
Ổi
Vải
Dứa
Đu đủ
Mía
Dưa đỏ
Muỗm
Dừa
Gà con &quả
trứng
Gà đẻ
Gà ấp
Gà nở

Thế giới động vật
Chim
chóc


Thú

Côn
trùng

Thế giới
thực vật
Cây
cối

Củ,
Quả

Hiện
tượng tự
nhiên

Đề tài
khác

+
+
+
+
+

Vò ThÞ Ng©n – K31 GDMN

+
+

+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+

25