Thời gian nghệ thuật trong tiểu thuyết “Phố những cửa hiệu u tối” của Patrick Modiano

ĐỀ TÀI

THỜI GIAN NGHỆ THUẬT TRONG TIỂU THUYẾT
PHỐ NHỮNG CỬA HIỆU U TỐI CỦA PATRICK MODIANO

Lê Khắc Bảo Long – Văn 3D

1


Thời gian nghệ thuật trong tiểu thuyết “Phố những cửa hiệu u tối” của Patrick Modiano

A – MỞ ĐẦU
I. Lý do chọn đề tài
Đất nước Pháp là một cường quốc trên nhiều lĩnh vực, trong đó có văn học nghệ thuật,
quả không ngoa khi nói điều đó, bởi lẽ bằng chứng đơn giản nhất có thể thấy là số lượng giải
Nobel Văn chương mà Viện Hàn lâm Thụy Điển trao tặng cho nước Pháp tính đến thời điểm
này đã là con số 15. Người vừa được vinh dự nhận giải thưởng cao quý và mang lại niềm
hãnh diện cho nước Pháp đó chính là nhà văn Patrick Modiano – tác giả của khoảng 27 tiểu
thuyết, 4 kịch bản phim và một số tác phẩm còn dang dở. Viện Hàn lâm Thụy Điển đã trao
giải Nobel cho Patrick Modiano bởi “nghệ thuật của ký ức mà với nó ông đã viết nên những
số phận không được thấu hiểu và lột trần thế giới bị chiếm đóng”. Ông sinh ra tại miền tây
Paris hai tháng sau khi chiến tranh Thế giới thứ II kết thúc ở châu Âu năm 1945.Cha ông một người Ý gốc Do Thái gặp mẹ ông - một diễn viên người Bỉ trong thời gian Paris bị Đức
quốc xã chiếm đóng, một số lớn tác phẩm của ông đã phản ánh giai đoạn lịch sử này. Đồng
thời, với tuổi thơ thường xuyên phiêu bạt, luân chuyển từ kí túc này đến trú xá kia. Không khí
đặc biệt của những ngày thiếu niên đó dường như là một tiền đề khiến Modiano tìm đến
nghiệp văn chương,trong sáng tác của ông dễ nhận thấy hai hệ đề tài xuyên suốt và chủ đạo
đó là đi tìm bản ngã và sự bất lực không thể hiểu những hỗn mang của thời đại, luôn che lấp
quá khứ. Văn phong của Patrick Modiano giản dị, không khó đọc nhưng đằm thắm và sâu

lắng, để lại dư vị buồn đến nao lòng. Cảm thức về quá khứ, hoài niệm về những gì quá vãng
dường như đã hằn sâu trong tâm thức của ông như một ám ảnh thường trực, có lẽ vì vậy mà
người ta thường gọi Patrick Modiano là nhà khảo cổ kí ức.
Ở Việt Nam, bạn đọc biết đến Patrick Modiano với một số tác phẩm được dịch như
Quảng trường ngôi sao (La Place de L’Etoile), Những đại lộ ngoại vi ( Les boulevards de
ceinture), Phố những cửa hiệu u tối ( Rue des boutiques obscures), Ở quán cà phê của tuổi
trẻ lạc lối ( Dans le café de la jeunesse perdue). Trong đó, với tác phẩm Quảng trường ngôi
sao, ông cùng lúc giật hai giải thưởng Roger Nimier và Fenéon. Tiểu thuyết Phố những cửa
hiệu u tối đã mang lại cho ông giải Goncourt danh giá năm 1978. Với hệ chủ đề về kí ức, sự
quên lãng, nhận dạng và tội lỗi, các tác phẩm của ông đã phản ánh trọn vẹn và sâu sắc những
tư tưởng đó. Tiểu thuyết Phố những cửa hiệu u tối là một trong số tác phẩm như vậy, toàn bộ
cuốn tiểu thuyết là sự truy vấn nhân thân, tìm về quá khứ để trả lời một câu hỏi tưởng chừng
như đơn giản nhưng lại khó có đáp án – tôi là ai? Dòng hoài niệm cùng những khoảnh khắc
vụn vở, những kí ức chập chờn đã góp phần làm nên nét độc đáo, phong cách nghệ thuật riêng
biệt của Patrick Modiano thể hiện trong tác phẩm. Đó cũng chính là vấn đề thời gian, thời
gian gây nên nỗi ám ảnh dai dẳng trong sáng tác của Patrick Modiano.
Thời gian trong Phố những cửa hiệu u tối đã trở thành một nghệ thuật, một hình tượng
và hơn hết, nó góp phần thể hiện chủ đề, tư tưởng của tác phẩm. Đồng thời làm nên nét đặc
Lê Khắc Bảo Long – Văn 3D

2


Thời gian nghệ thuật trong tiểu thuyết “Phố những cửa hiệu u tối” của Patrick Modiano
biệt trong phong cách nghệ thuật của chủ nhân giải thưởng Nobel Văn chương 2014. Tìm
hiểu vấn đề thời gian nghệ thuật trong Phố những cửa hiệu u tối giúp ta khám phá thêm hệ đề
tài trong sáng tác của Patrick Modiano, khám phá cảm thức và sự truy vấn bản thể của nhà
văn, đồng thời cũng là của mỗi chúng ta, của cộng đồng và của mỗi một dân tộc. Do vậy,
người viết muốn tìm hiểu, khai thác vấn đề thời gian nghệ thuật, điều làm nên nét độc đáo và
hấp dẫn trong tiểu thuyết của Patrick Modiano. Đó cũng chính là đề tài cụ thể mà người viết

muốn đi sâu tìm hiểu: Thời gian nghệ thuật trong tiểu thuyết Phố những cửa hiệu u tối của
Patrick Modiano.
II. Lịch sử vấn đề
Nhà văn Patrick Modiano và phong cách nghệ thuật của ông đã được nhiều nhà nghiên
cứu, dịch giả và nhiều nhà báo chú ý quan tâm và tìm hiểu, đặc biệt từ khi ông đoạt giải
Nobel.
Tác giả Dương Tường đã có bài viết trên Tạp chí Sông Hương với nhan đề: Patrick
Modiano và niềm khắc khoải với quá khứ, trên báo Tuổi Trẻ cũng có bài viết về Patrick
Modiano : Nobel Văn học 2014: Patrick Modiano - nghệ thuật về ký ức. Tác giả Phạm Văn
Quang cũng có bài viết về nghê thuật ký ức của nhà văn này trên trang web khoa Ngữ văn
Pháp, trường Đại học KHXH&NV – ĐHQG Thành phố Hồ Chí Minh: Tự sự với dòng chảy
ký ức. Và còn nhiều bài bào, bài viết được ra đời sau khi Patrick Modiano đoạt giải Nobel
2014.
Người viết nhận thấy, nhiều bài viết mang tính chất giới thiệu, gợi mở về tác giả Patrick
Modiano và giải thưởng Nobel nhưng chưa có bài đi nghiên cứu sâu các tác phẩm của ông. Hi
vọng, với đề tài Thời gian nghệ thuật trong tiểu thuyết Phố những cửa hiệu u tối của
Patrick Modiano, người viết sẽ đóng góp ít nhiều vào hệ thống các bài nghiên cứu về Patrick
Modiano nói chung và vấn đề thời gian nghệ thuật trong các tác phẩm của ông nói riêng.
III. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
1. Đối tượng nghiên cứu
Người viết sẽ tiến hành đi sâu vào nghiên cứu về vấn đềThời gian nghệ thuật trong
tiểu thuyết Phố những cửa hiệu u tối của Patrick Modiano.
2. Phạm vi nghiên cứu
Tiểu thuyết Phố những cửa hiệu u tối của Patrick Modiano
IV. Phương pháp nghiên cứu
Để thực hiện đề tài này, người viết sử dụng kết hợp nhiều phương pháp khác nhau
nhằm khai thác tốt nhất và có hiệu quả nhất nội dung được đề cập đến. Dưới đây là một số
phương pháp phổ biến:
- Phương pháp cấu trúc, hệ thống
- Phương pháp phân tích

Lê Khắc Bảo Long – Văn 3D

3


Thời gian nghệ thuật trong tiểu thuyết “Phố những cửa hiệu u tối” của Patrick Modiano
V. Cấu trúc đề tài
Chương 1 : Cấu trúc thời gian nghệ thuật và phân loại các lớp thời gian trong tiểu
thuyết Phố những cửa hiệu u tốicủa Patrick Modiano
Chương 2 : Thời gian trong tương quan với các thủ pháp nghệ thuật và bình diện thi
pháp khác trongPhố những cửa hiệu u tối của Patrick Modiano
Chương 3 : Vai trò, chức năng nghệ thuật của thời gian trong tương quan với chủ đề, tư
tưởng và hiệu quả thẩm mỹ của tác phẩm

B – NỘI DUNG
Lê Khắc Bảo Long – Văn 3D

4


Thời gian nghệ thuật trong tiểu thuyết “Phố những cửa hiệu u tối” của Patrick Modiano

CHƯƠNG 1
CẤU TRÚC THỜI GIAN NGHỆ THUẬT VÀ PHÂN LOẠI
CÁC LỚP THỜI GIAN TRONG TIỂU THUYẾT PHỐ NHỮNG CỬA HIỆU U TỐI
CỦA PATRICK MODIANO
1.1. Cấu trúc và biểu hiện của thời gian nghệ thuật trong tác phẩm văn học
1.1.1. Khái niệm thời gian nghệ thuật
Thời gian nghệ thuật là hình thức của hình tượng nghệ thuật, nó là một trong những
phạm trù quan trọng nhất của thi pháp học, bởi vì nó thể hiện khả năng sáng tạo nghệ thuật

của nhà văn. Thời gian nghệ thuật là thời gian mà ta có thể nghiên cứu được trong tác phẩm
nghệ thuật với độ dài của nó, với nhịp độ nhanh hay chậm, với chiều thời gian là hiện tại, quá
khứ hay tương lai.
Thời gian nghệ thuật là phạm trù đặc trưng của văn học, bởi văn học là nghệ thuật thời
gian. Thời gian là đối tượng, là chủ thể, là công cụ miêu tả - là sự tự ý thức và cảm giác về sự
vận động và đổi thay của thế giới trong các hình thức đa dạng của thời gian xuyên suốt toàn
bộ văn học.
Thời gian nghệ thuật phản chiếu sự cảm thụ thời gian của con người trong từng thời kì
lịch sử, từng giai đoạn phát triển, nó cũng thể hiện sự cảm thụ độc đáo của tác giả về phương
thức tồn tại của con người trong thế giới. Trong thế giới nghệ thuật, thời gian nghệ thuật xuất
hiện như một hệ quy chiếu có tính tiêu đề được giấu kín để miêu tả đời sống trong tác phẩm,
cho thấy đặc điểm tư duy của tác giả. Gắn với các phương thức, phương tiện thể hiện, mỗi thể
loại văn học đều có kiểu thời gian nghệ thuật riêng.
1.1.2. Cấu trúc của thời gian nghệ thuật
Thời gian nghệ thuật mang trong nó hai lớp thời gian cơ bản để làm nên sự tổ chức thời
gian và các hình thức thời gian nghệ thuât. Hai lớp thời gian cơ bản đó là thời gian trần thuật
và thời gian được trần thuật.
1.1.2.1. Thời gian trần thuật
Theo Trần Đình Sử thì thời gian trần thuật là thời gian vận động theo dòng vận động
tuyến tính, một chiều của văn bản ngôn từ [3;65]. Khái niệm “trần thuật” được dùng với ý
nghĩa rất khái quát – không chỉ là cho loại tự sự, mà cho mọi văn bản văn học, nghĩa là sự tổ
chức văn bản miêu tả, biểu hiện của chủ thể để thể hiện thế giới nghệ thuật của tác phẩm.
Thời gian trần thuật là thời gian của người kể, của sự kể. Nó có mở đầu và kết thúc, do
đó là một thời gian hữu hạn. Nó có tốc độ và nhịp độ riêng do người kể có thể kể nhanh hay
chậm, có nghĩa là kể lướt hay kể tỉ mỉ, dừng lại miêu tả chi tiết. Khi nào diễn đạt khái quát thì
thời gian lướt nhanh, khi nào sa vào miêu tả chi tiết thì thời gian như dừng lại. Do có tính
Lê Khắc Bảo Long – Văn 3D

5



Thời gian nghệ thuật trong tiểu thuyết “Phố những cửa hiệu u tối” của Patrick Modiano
không đảo ngược cho nên nó có thể sắp xếp lại trật tự thời gian của sự việc vào trật tự trước
sau của nó. Thời gian trần thuật luôn mang thời hiện tại. Thời gian trần thuật là thời gian
mang bản chất nghệ thuật, nó thực chất là thời gian biểu diễn bằng phương tiện ngôn từ.
1.1.2.2. Thời gian được trần thuật
Thời gian được trần thuật là thời gian của sự kiện được nói tới. Đây chưa phải là thời
gian nghệ thuật, nhưng là cơ sở của nó. Thời gian được trần thuật bao gồm:
Thời gian sự kiện là chuỗi liên tục của các sự kiện trong quan hệ liên tục trước sau,
nhân quả. Có người gọi đây là thời gian “lịch sử”, thời gian truyện. Đó là các lên gọi ước lệ.
Thời gian sự kiện có thể được tính theo đội dài thời gian mà nó diễn ra.
Thời gian nhân vật bao gồm thời gian tiểu sử và thời gian được nếm trải qua tâm hồn
nhân vật. Hoạt động tâm lý, ký ức dòng ý thức tạo thành thời gian nhân vật. Nếu nhân vật
thiếu đời sống nội tâm thì thời gian của nó chỉ tồn tại trên cấp độ sự kiện nhân quả, trân cấp
độ thời gian đồng hồ và lịch. Thời gian nhân vật gắn với các thời gian điểm có ý nghĩa riêng
của nhân vật đó. Thời gian nhân vật có độ dài hiện diện trong tác phẩm khác nhau. Chỉ có
nhân vật chính là có thời gian bằng thời gian tiền sử và thời gian cốt truyện.
Thời gian trần thuật và thời gian được trần thuật có mối quan hệ chặt chẽ với nhau. Sự
sắp xếp và phối trí giữa hai cấu trúc thời gian này tạo ra thời gian nghệ thuật thực sự. Mối
quan hệ này được biểu hiện qua các mối tương quan sau đây:
Tương quan giữa điểm mở đầu – kết thúc của thời gian trần thuật với điểm mở đầu –
kết thúc thời gian sự kiện. Hai điểm này có thể trùng nhau, như trong truyện kể cổ tích, ngụ
ngôn,...
Tương quan sự kiện trong thời gian trần thuật. Các sự kiện trong thời gian trần thuật có
thể: Liên tục nhau, gối đầu nhau, ngắt giữa chừng, đảo ngược thời gian, trần thuật dồn nén,...
Tương quan thời gian trần thuật và thời gian nhân vật: Xây dựng thời gian trần thuật
dựa vào quá trình tự ý thức của nhân vật. Sự tự ý thức của con người là một quá trình, từ chưa
nhận ra đến nhận ra, theo quá trình phát hiện. Ý thức con người vận động theo quy luật ký ức,
liên tưởng.
Thời gian nghệ thuật trong tác phẩm văn học đa dạng và mang nhiều bình diện khác

nhau. Đặc biệt, đối với các văn học của thế kỷ XX, XXI đã có nhiều hình thức thời gian nghệ
thuật mới. Các hình thức thời gian đó đều gắn liền với quan niệm nghệ thuật về con người.
Như đối với M.Prust thì “con người là tổng thể của mọi ký ức”. Đối với William Faulkner
thì “con người là tổng thể mọi quá khứ của họ”...Còn đối với nhà văn Patrick Modiano – giải
thưởng Nobel Văn chương 2014, thời gian là nỗi khắc khoải triền miên về nguy cơ đánh mất
nhân thân và bản cách. Thời gian trong các tác phẩm của ông đều ám ảnh và thể hiện những
triết lí về sự truy vấn bản thể một cách nghiêm túc.
1.2. Các lớp thời gian trong tiểu thuyết Phố những cửa hiệu u tối
Lê Khắc Bảo Long – Văn 3D

6


Thời gian nghệ thuật trong tiểu thuyết “Phố những cửa hiệu u tối” của Patrick Modiano
Trong tiểu thuyết Phố những cửa hiệu u tối, Patrick Modiano đã xây dựng nên nhiều
lớp thời gian, các lớp thời gian này xoay quanh và xoáy sâu và tiềm thức của nhân vật chính
Guy Roland, để rồi anh ta tự nhận thức và định vị bản thân mình trong thế giới này. Các lớp
thời gian xuất hiện trong tiểu thuyết là thời gian vật lý, thời gian hồi tưởng, thời gian quá khứ.
1.2.1. Thời gian vật lí – hành trình nghề nghiệp thuần túy
Guy Roland – một nhân viên của hãng thám tử tư đã lần mò theo dấu vết của người đàn
ông “thấp bé, tóc nâu, mặt húp híp, với cái nhìn nhớn nhác...” mà hãng của anh ta đã giao
phó công việc. Hành trình công việc điều tra sẽ chẳng có gì phải nói nếu như Guy Roland
không tự lần mò về quá khứ mờ nhạt của mình trong khi tìm kiếm nhân thân của người đàn
ông kia. Từ hành trình đó, anh đã khám phá ra chính bản thân mình hay những người mà anh
cho rằng chính là mình của thời quá vãng. Vấn đề thân phận và sự định vị bản thân của con
người chưa bao giờ lại được chú ý đến như thế nếu chưa đọc Patrick Modiano. Trên hành
trình tìm người – tìm mình của Guy Roland, thời gian vật lý đóng một vai trò quan trọng, lớp
thời gian này đã định vị được từng bước đi trên hành trình tìm lại mình của Guy Roland.
Thời gian vật lý trong tác phẩm cũng là thời gian tuyến tính, là những bước chuyển của
ngày, tháng, của giờ, phút gắn liền với từng bước chân hành trình của thám tử tư Guy Roland.

Thời gian vật lý vận động theo hành trình của Guy Roland:“Tôi đi chuyến tàu 20h 55”, “Sáu
giờ kém mười lắm. Tôi đề nghị người lái xe taxi đợi tôi trong con phố nhỏ Charles-MarieWidor và tôi đi bộ theo đường này đến tận phố Claude-Lorrain, nơi có nhà thờ Nga” [1; 34],
các khung giờ đồng hồ được nhân vật nhắc tới như điểm từng dấu ấn trên hành trình của
mình. Khi sử dụng thời gian đồng hồ như vậy cùng với kiểu trần thuật ngôi thứ nhất của tác
giả, đã cho làm người đọc theo dõi từng bước chân của Guy Roland. Đồng thời từng giờ, từng
phút được nhắc đến chi tiết đã thể hiện rõ tính chất nghề nghiệp thám tử của nhân vật. Guy
Roland đã kể cho người đọc nghe và thấy được từng bước chuyển động thuần túy của anh
trên con đường đi tìm lại chính mình. Thời gian đồng hồ không chỉ thể hiện đơn thuần hành
trình của Guy Roland, mà còn cho thấy tâm trạng, tâm lý của anh ta khi dừng lại để tự nhận
diện mình với mọi người xung quanh, “Thời gian trôi. Gần nửa giờ đã qua mà họ vẫn trò
chuyện. Tôi sợ, rốt cuộc, một người nào trong bọn họ sẽ để ý thấy tôi đứng đó, trên vỉa hè”
[1; 39]. Từng giây phút trôi qua khiến cho Guy Roland lo lắng, bồn chồn bởi lẽ anh đang rình
ngóng Stioppa, người mà anh muốn tìm trong cuốn Bottin của Paris, anh sợ mọi người nhìn
thấy anh, nhưng thời gian trôi qua mà anh chưa khám phá được điều gì cũng làm cho Guy
Roland khó chịu, bởi vậy anh đành sợ chính từng giây phút trôi qua, sợ kế hoạch của mình bị
phá hỏng. Thời gian vật lý thuần túy đã xác lập được câu chuyện kiếm tìm chính mình của
thám tử Guy Roland, câu chuyện ấy còn được xác lập chi tiết hơn qua những tiêu điểm thời
gian vận động của ngày, đêm và cả thời gian trên tấm bưu thiếp.

Lê Khắc Bảo Long – Văn 3D

7


Thời gian nghệ thuật trong tiểu thuyết “Phố những cửa hiệu u tối” của Patrick Modiano
Trong Phố những cửa hiệu u tối, không chỉ có thời gian đồng hồ là giờ, giây, phút được
nhân vật nhắc đến mà còn có cả ngày, đêm – những khung thời gian tự nhiên vận động theo
chu kỳ vốn có của nó. Những tiêu điểm thời gian này được nhân vật nhắc đến đã góp phần
làm rõ thêm dấu chân hành trình của thám tử Guy Roland. “Đêm dần buông. Một con đường
hẹp với hai bên đường là những tòa nhà vô hồn được xây dựng trong khoảng giữa hai cuộc

thế chiến, mỗi bên tạo thành một mặt tiền duy nhất kéo dài suốt từ đầu nọ đến đầu kia đại lộ
Julien-Potin...” [1; 43], đêm là khoảng thời gian để con người ta nghỉ ngời và nhìn lại một
ngày làm việc vất vả, là khoảng thời gian để suy nghĩ, chiêm nghiệm lại mình. Guy Roland
cũng đang nhìn cuộc sống của mình vào ban đêm, anh cảm nhận rõ từng chi tiết con đường
vào ban đêm bởi đó là lúc yên ắng và thanh tịnh nhất. Trên hành trình của mình, chính những
thời gian như thế này cho anh thấy rõ mọi thứ xung quanh mình, nhưng không những thế,
“Trở về đêm. Một công viên nhỏ khác, xung quanh là những khối nhà. Tận phía cuối, sông
Seine và bên trái, cầu Puteaux. Và hòn đảo kéo dài. Hàng dãy xe qua cầu. Tôi nhìn thấy tất
cả những mặt nhà nọ, tất cả những cửa sổ nọ, giống như của sổ tôi đang đứng cạnh. Và tôi
phát hiện ra, trong cái mê cung chằng chịt những cầu thang và buồng thang máy, giữa hàng
trăm lỗ ong ấy, một người đàn ông có lẽ là...” [1; 50-51], trên hành trình thám tử tư của mình,
Guy Roland còn cảm nhận rõ Paris bên dòng sông Seine vào ban đêm và cả những mê lộ,
những người mà anh muốn tìm, đã đi qua cuộc đời anh một cách mờ nhạt, chập chờn. Có thể
thấy, thời gian ban đêm được nhân vật nhắc đến nhiều trong tác phẩm, Guy Roland như đang
thấy rõ công việc và bản thân mình hơn vào ban đêm, đêm buông xuống hay đêm lại đến đều
kèm theo những cảm nhận và lịch trình công việc của anh ta. Nhưng vượt lên trên hết, nếu
như Guy Roland đang cố gắng định vị bản thân bằng hành trình đi tìm lại mình trong quá khứ
thì thời gian vật lý mà nhân vật nhắc đến đang định vị Guy Roland từng bước, từng bước một
trên hành trình truy vấn ấy. Thời gian vật lý, thời gian lịch, thời gian đồng hồ đều tập trung
thể hiện rõ bản chất nghề thám tử tư của nhân vật, rình ngóng và cẩn thận đến từng chi tiết,
cảm nhận tinh tế kể cả thời gian mà nhân vật hành động.
Thời gian vật lý trong tiểu thuyết không chỉ là thời gian đồng hồ, mà còn là thời gian
hiện lên rõ ràng qua những tấm bưu thiếp của các nhân vật mà Guy Roland muốn kiếm tìm và
điều tra. Từng khoảng thời gian hiện lên các tấm danh thiếp góp phần giúp ích cho công việc
điều tra của anh ta, đồng thời nó cũng xác lập sự đồng hiện của thời gian quá khứ qua những
tâm danh thiếp. Guy Roland căn cứ vào đó để điều tra và lần mò theo những dấu vếtcủa
những người mà anh cho đó là anh và chính là anh của thời quá vãng.
Với Phố những cửa hiệu u tối, Patrick Modiano đã xây dựng nên những mảnh ghép
thời gian, vừa chắp nối vừa rời rạc để Guy Roland tự tìm kiếm và lắp ghép lại thời gian của
chính mình trong hiện tại và quá khứ. Trong các lớp thời gian ấy, thời gian vật lý là lớp thời

gian nổi lên trên để định vị và xác lập từng bước chân hành trình của Guy Roland, đồng thời
Lê Khắc Bảo Long – Văn 3D

8


Thời gian nghệ thuật trong tiểu thuyết “Phố những cửa hiệu u tối” của Patrick Modiano
từng khoảng thời gian đó cũng thể hiện rõ sự cảm nhận của anh về cuộc sống quanh mình. Là
lớp thời gian bề nổi, nhưng thời gian vật lý cũng có vai trò quan trọng trong việc bước đầu thể
hiện những chuyến hành trình tìm kiếm nhân thân của Guy Roland. Trong tiểu thuyết, không
chỉ có lớp thời gian vật lý, mà còn có lớp thời gian hồi tưởng, lớp thời gian này chập chờn và
rời rạc trong tâm trí của nhân vật khi anh nhớ lại những gì đã xảy ra chung quanh anh trong
quá khứ.
1.2.2. Thời gian hồi tưởng – chập chờn và rời rạc trong tâm trí
Tôi chẳng là gì cả. Chỉ là một cái bóng nhạt màu. Mở đầu tác phẩm, nhân vật đã tự
nhận mình như thế, một cái bóng nhạt màu bởi Guy Roland chưa xác định được mình là ai,
một con người cụ thể nào tồn tại trên thế gian này. Cái bóng đó đang muốn tìm kiếm và hoài
vọng vào quá khứ để xác định được nhân thân của của mình của những năm về trước. Quá
trình tìm kiếm dấu vết của người đàn ông đã mất tích từ lâu của Guy Roland cũng là niềm
khát vọng tìm kiếm dấu vết của mình, xác định những nơi mà mình từng đến, từng ở và...từng
tồn tại.
Cũng chính vì thế, trong hành trình ấy có những thời khắc Guy Roland hồi tưởng lại
quá khứ của mình, đó chính là lớp thời gian hồi tưởng của nhân vật nhưng nó chập chờn và
rời rạc, có khi khiến cho Guy Roland thấy mơ hồ và không nhận ra. Thời gian hồi tưởng bị
quy định bởi điểm mốc của điểm nhìn trần thuật và là thời gian được kể lại. Trong tác phẩm,
nhân vật xưng tôi và kể về quá trình kiếm tìm, khám phá nhân thân của mình. Cũng nhờ sử
dụng điểm nhìn ngôi thư nhất nên câu chuyện được kể cụ thể và chi tiết, chân thực hơn. Thời
gian hồi tưởng cũng được thể hiện rõ ràng hơn.
Guy Roland đã có những lúc phải phân vân, tự vấn chính mình trên hành trình khám
phá quá khứ bản thân, anh ta tìm kiếm thông tin của cô Gay Orlow, người mà anh nghĩ mình

từng thân thiết trong quá khứ, “hẳn đã có những tối nào đó, tôi từng leo lên cầu thang số nhà
25 đại lộ Maréchal-Lyautey, tim đập rộn...”, anh đã nghĩ như thế, bởi trong tâm trí anh, kí ức
chỉ mờ nhạt và mong manh. Guy Roland cố gắng tìm kiếm dấu vết của mình khắp mọi nơi.
Để chứng minh và giải phóng những nghi ngờ mờ nhạt của mình ở quá khứ, Guy Roland đã
hồi tưởng bằng những câu hỏi, hỏi nhưng chính anh cũng không thể trả lời được, “Hồi ấy,
chúng tôi nói với nhau bằng tiếng gì nhỉ? Tiếng Anh chăng? Tấm ảnh với ông già Giorgiadzé
có phải được chụp trong căn hộ này không? Hồi ấy căn hộ bài trí ra sao? Một gã tên gọi
Howard de Luz- tôi? – thuộc “một gia đình quý tộc” và là “người thân cận với John Gilbert”
và một cựu vũ nữ sinh ra ở Matxcova, từng quen biết Lucky Luciano ở Palm-Island, thì có thể
nói những chuyện gì với nhau nhỉ?” [1;77]. Đến khoảng thời gian “hồi ấy” với những gì xảy
ra với mình, Guy Roland cũng không thể trả lời được. Các câu hỏi hồi tưởng nhưng thực chất
cũng mang tính chất tự vấn thuần túy, anh không thể trả lời cho nhân thân của mình ở đâu và
làm gì với Gay Orlow ở quá khứ. Thời gian hồi tưởng cũng mờ nhạt và chập chờn như chính
Lê Khắc Bảo Long – Văn 3D

9


Thời gian nghệ thuật trong tiểu thuyết “Phố những cửa hiệu u tối” của Patrick Modiano
dòng suy nghĩ của anh vậy. Liệu Howard de Luz có phải là Guy Roland của quá khứ? Liệu
căn hộ đó có phải là của anh ta? Tất cả chỉ có Guy Roland mới trả lời được nhưng dường như
chính anh cũng mờ hồ đối với quá khứ của mình. Hành trình tìm lại nhân thân chính là con
đường trở về mới chính mình, cảm thức hoài vọng luôn tồn tại trong mỗi con người có bản
cách. Và Guy Roland là một trong số đó. Thời gian hồi tưởng trong anh dường như chập chờn
và rời rạc hơn, bởi những câu hỏi tự vấn nhưng anh chưa thể có câu trả lời cho chính mình.
Những khoảng khắc của thời gian hồi tưởng trong Guy Roland có khi cũng rõ ràng như
sự chắc chắn của quá khứ nhưng dường như những điều chắc chắn đôi khi phải kèm theo chữ
có lẽ, Guy Roland đã thấy cảnh của quảng trường trước ga mà hồi tưởng rằng “Cả mình nữa,
mình cũng từng chơi ở đây, từ lâu lắm rồi, tôi nghĩ thầm. Cái quảng trường yên tĩnh này quả
có nhắc nhớ tôi một cái gì đó. Ông nội Howard de Luz của tôi thường đến đón tôi ở chuyến

tàu Paris hay ngược lại? Những chiều mùa hè, tôi ra đón ông ở sân ke nhà ga cùng với bà tôi
nhũ danh là Mabel Donahue”[1;87]. Những điều anh nhớ, anh hồi tưởng cho mình cứ ngỡ là
sự khẳng định được gia cảnh và người thân của anh trong quá khứ nhưng rồi niềm vui của
hoài vọng không tồn tại bao lâu, “một cảm giác sầu não xâm chiếm tôi: có lẽ tôi đang đứng
trước tòa lâu đài nơi tôi đã sống thời thơ ấu. Tôi đẩy cổng sắt và mở được không khó khăn
gì...Bên phải, tôi nhận thấy một nhà gạch có lẽ trước kia là chuồng ngựa...Cái tòa nhà lặng
lẽ này càng làm tôi bồn chồn. Tôi sợ phát hiện ra đằng sau mặt tiền, chẳng còn gì khác ngoài
cỏ mọc cao và những mảnh tường đổ rụn” [1;88]. Guy Roland cảm thấy sợ cảnh tượng trước
mắt, bởi quá khứ đối với anh đầm ấm và đẹp đẽ, anh sợ đánh mất gia đình và bản thân ngay
chính ở hiện tại. Hồi ức về gia đình quá khứ ngay chính trong căn phòng mà anh cho là của
mình thời thơ ấu cũng mang một màu mờ nhạt và rời rạc, bởi anh không xác định được mình
sống với ai ở căn phòng ấy, người thân – điều mà anh cần khám phá và tìm kiếm lại mờ nhạt
đến sững sờ như nhưng câu hỏi không đáp án, “ Tôi cố hình dung gian phòng này ngày xưa,
khi chúng tôi từng dùng bữa ở đây. Cái trần mà tôi đã vẻ bầu trời lên đó. Bức tường mà tôi
muốn điểm một nốt nhiệt đới bằng cây cọ. Những ô kính màu qua đó một ánh ngày phơn phớt
xanh rớt xuống mặt chúng tôi. Nhưng đó là những ngương mặt nào nhỉ?”. Những mảng màu
màu hồi ức cứ tràn về trong tâm trí Guy Roland khi anh thấy khung cảnh của những căn
phòng, căn nhà mà anh cho là của gia đình anh thời thơ ấu. Tên anh là Freddie hay Pedro
McEvoy, anh cũng đang lần mò và tìm kiếm, anh truy tìm từ Freddie đến Pedro McEvoy,
nhưng những hồi tưởng của anh khi tìm kiếm Freddie chưa rời rạc và chập chờn như khi anh
tìm kiếm bản thân anh là Pedro McEvoy, cảm giác của anh lúc này là những dòng hồi tưởng
như bước sóng yếu và chập chờn, đến nỗi anh không thể chắp nối được chúng, “Chuyện ấy từ
hồi nào nhỉ? Vào thời tên tôi là Pedro McEvoy và tối nào cũng về đây?...Tôi tưởng như còn
nghe thấy trong lối vào những khu chung cư dư âm bước chân của những người thường nào
đó và đã biệt tăm từ bấy đến nay. Một cái gì vẫn liên tục rung lên sau khi họ đi qua, những
Lê Khắc Bảo Long – Văn 3D

10



Thời gian nghệ thuật trong tiểu thuyết “Phố những cửa hiệu u tối” của Patrick Modiano
làn sóng mỗi lúc một yếu đi những vẫn nắm bắt được nếu tập trung chú ý. Thật ra, có thể
chưa bao giờ tôi là cái gã Pedro McEvoy, tôi chẳng là cái gì cả, nhưng những làn sóng xuyên
qua tôi, khi xa xăm, khi mạnh hơn và tất cả những dư vang tân mát bồng bềnh trong không
trung ấy kết tinh lại và đấy là tôi”. Những mảnh hồi ức nếu chắp nối được, có lẽ Guy Roland
sẽ tìm được nhân thân và chính bản cách của mình ở quá khứ, nhưng những mảnh ấy chỉ rời
rạc và chập chờn như đợt sóng yếu không đủ gây nên xung lực hoài vọng lớn lao. Từng mảnh
thời gian hồi tưởng như cho thấy rõ hơn bi kịch của Guy Roland, bi kịch của sự hoài vọng
nhưng không lời hồi đáp của quá khứ, bi kịch tìm kiếm lại nhân thân và bản cách của mình
mà dường như bất lức, anh là ai? Sống ở đâu trong quá khư? Đến anh cũng chưa tìm ra.
Những mảnh ghép thời gian cũng chỉ rời rạc và xô bồ vào nhau càng khiến cho Guy Roland
phân vân và luôn đặt ra những câu hỏi nhưng tâm trí của anh không đủ xung năng hồi tưởng
để trả lời cho những câu hỏi mơ hồ và chập chờn đó. Nhưng câu hỏi của Guy Roland như
những giấc mơ, thấy rõ nhưng không làm sao để giải thích và chạm tay vào được. Anh không
thể chạm tay và quá khứ của mình, anh còn cô đơn và lạc hướng ngay chính trên con đường
tìm lại mình.
Thời gian hồi tưởng trong Phố những cửa hiệu u tối còn là những điệp khúc “tôi nhớ”
của Guy Roland, nhưng cũng chỉ là những mảng màu hoài vọng xám xịt, “tôi nhớ cái đốm
sáng do bộ đồ trắng ấy tạo nên trong cầu thang và những tiếng cộp cộp đều đều của chiếc
gậy đầu quả táo nện trên các bận...Tôi nhớ một đêm chúng tôi về rất khuya. Scouffi ngồi trên
một bậc cầu thang. Y bắc tréo hai bàn tay quanh cái đầu quả táo của cây gậy và tìm cằm lên
đó...Tôi giẫm lên những bước ngày xưa của mình mà tôi không biết...Và tôi không còn nhớ tối
hôm ấy, tôi tên là Jimmy hay Pedro, họ Stern hay McEvoy”. Hồi ức qua trí nhớ của Guy
Roland có khi cũng hiện hữu và rõ ràng là thế nhưng cũng mờ nhạt và rời rạc bởi anh không
thể chắc chắn với trí nhớ của mình, chỉ là một quá trính lật lại trí nhớnhưng cũng chưa tìm
được câu trả lời chính xác cho sự định vị bản thân ở quá khứ. Đồng thời, đến cái họ, cái tên
của mình anh cũng phải cố gắng đi xác minh và anh sợ mọi người gặp anh,hỏi giấy tờ của
anh, bởi anh như những người vô danh, một sự vô danh đúng nghĩa. Con người vô danh ấy
nhờ thời gian hồi tưởng để tìm lại mình.
Lớp thời gian hồi tưởng thể hiện rõ sự mờ nhạt và rời rạc qua hồi ức của Guy Roland,

cùng với những câu hỏi không có lời giải đáp càng tăng thêm sự mơ hồ về quá khứ của nhân
vật. Những khoảng khắc hồi tưởng cũng là lúc nhân vật đang cố gắng định vị bản thân trong
những hoàn cảnh khác nhau, nhưng đều loang loáng, chập chờn và rời rạc. Họ và tên, nhân
thân và cả những nơi mà anh đã sống trong quá khức, tất cả cũng chỉ là sự giả định và nghi
ngờ. Bởi anh chưa tìm ra được đâu là sự thật. Lớp thời gian hồi tưởng đã góp phần thể hiện rõ
điều đó và sự phức tạp tâm lý trong Guy Roland, vừa lo sợ, vừa phân vân, lại vừa vui mừng
nhưng có lúc lại tự vấn. Nhưng trong tiểu thuyết, không chỉ có lớp thời gian vật lý, thời gian
Lê Khắc Bảo Long – Văn 3D

11


Thời gian nghệ thuật trong tiểu thuyết “Phố những cửa hiệu u tối” của Patrick Modiano
hồi tưởng mà còn có thời gian quá khứ. Đó là lớp thời gian đi sâu hơn vào thời gian hồi
tưởng, rõ ràng và chắc chắn hơn những cũng chì là sự hoài niệm của Guy Roland về những
thời đã mất.
1.2.3. Thời gian quá khứ - hoài niệm về kí ức đã mất
Thời gian quá khứ là một bình diện của thời gian nghệ thuật. “Chỉ khi nào có ý thức về
đời sống nội tâm nhân vật thì nhân vật mới có khả năng hồi tưởng và mới xuất hiện thời quá
khứ” [3; 75]. Khi xuất hiện lớp thời gian hồi tưởng thì kèm theo đó, thời gian quá khứ cũng
được xác lập qua dòng hồi tưởng của nhân vật. Đó là những nhân vật có ý thức về đời sống
nội tâm của mình, Guy Roland trong tác phẩm là một nhân vật như thế. Thời gian quá khứ
của Guy Roland là những khoảng khắc, thời điểm của kí ức đã qua hiện về trong tâm trí và
dòng hồi tưởng của anh, nếu như thời gian hồi tưởng chập chờn, mơ hồ và rời rạc thì thời gian
quá khứ hiện lê rõ nét hơn, định hình hơn.
Dòng thời gian quá khứ xuất hiện là khi Guy Roland cố gắng hồi tưởng những gì đã xảy
ra với gia đình anh, với những người anh đã từng quen biết và cả những nơi anh từng cư trú.
Nhưng sợi dây kết nối giữa hiện tại và quá khứ đối với Guy Roland trở nên mơ hồ và rời rạc,
anh cố gắng quay về quá khứ để rồi nghi vấn chính hành động của mình, “Tôi đã sống dứt
cuộc đời mình và tôi chỉ còn là một hồn ma trở lại chập chờn trong khong khí ấm áp một tối

thứ bảy. Tại sao còn muốn nối lại những sợi dây đã đứt và tìm những lối qua đã bịt kín từ
lâu? [1; 67]. Con người luôn có ý thức tìm lại nguồn cội và nhìn lại cuộc đời quá khứ của
mình. Đối với Guy Roland, điều đó thật là khó bởi lẽ trong tâm trí anh chưa có một hình dung
cụ thể nào về nhân thân vả bản cách quá khứ của mình. Trên hành trình truy vấn bản thân của
Guy Roland, những dòng thời gian quá khứ cũng dần dần ùa về qua hồi ức của chính anh và
qua câu chuyện của những người mà anh cho rằng có thể khai thác thông tin ở họ.
Bob, người giúp việc cho gia đình Howard de Luz đã giúp Guy Roland hình dung ra
hoàn cảnh của “gia đình” anh ở quá khứ qua dòng hồi ức:“hồi ấy, nhà cũng chẳng sung túc
gì về mặt tài chính...Ông nội cậu Freddie đã phá tan hết gia sản của vợ...Một gia sản từ Mỹ
rất đồ sộ...”.Thời gian quá khứ qua mẫu hồi tưởng của bà Bob đã cho Guy Roland một không
gian khác để anh có thể thấy mình và nhân thân ở thời quá vãng. Những dòng hồi tưởng của
Bob đã xác định giúp Roland một gia đình ở kí ức, nhưng gia đình đó liệu có tồn tại, liệu có
đúng là Guy Roland ở quá khứ. Tất cả cũng chỉ là một cuộc điều tra và thẩm vấn lại chính
mình của Roland, anh có khí là Howard de Luz nhưng rồi lại là Pedro, có khi là một người
khác, bởi quá khứ của anh đã mờ nhạt, cùng với trí nhớ quá nhiều lỗ hỏng của anh đã làm cho
sợi dây liên kết giữa hiện tại và quá khứ càng thêm mỏng manh hơn.
Cũng có khi, Guy Roland đã từng nghĩ về quá khứ của mình với Denise, người mà anh
cho là nhân tình của anh. Qúa khứ với Denise đối với anh thật đẹp và bình yên, những giây
phút ấy không thể không làm cho anh nguôi đi cơn khát tìm lại nhân thân và bản cách của
Lê Khắc Bảo Long – Văn 3D

12


Thời gian nghệ thuật trong tiểu thuyết “Phố những cửa hiệu u tối” của Patrick Modiano
mình, “Tôi nghĩ đến những tối chúng tôi đã sống ở đây. Nàng làm theo mẫu cắt mà Van
Allen giao hoặc ngồi khâu, còn tôi nằm dài trên trường kỷ, đọc một cuốn Hồi ký nào đó hoặc
một quyển tiểu thuyết trinh thám thuộc tủ sách “Mặt nạ” mà nàng rất mê. Những buổi tối đó
là những khoảnh khắc nghỉ ngơi duy nhất tôi từng biết...”. Guy Roland thấy quá khứ thật đẹp
và ấm áp, có lẽ đó là một trong những điều anh muốn kiếm tìm ở thời quá vãng, niềm hạnh

phúc bên gia đình và nhân tình của mình. Dòng hồi tưởng quá khứ đi qua anh một thoáng như
bước sóng ngắn nhưng cũng đủ làm anh mơ mộng và nghĩ nhiều hơn về tương lai. Sự đồng
hiện thời gian đã phù phép cho giấc mơ của anh. “Tôi những muốn sống lại một số đêm trong
vắt khi chúng tôi ngắm cảnh làng phía dướ...Những đêm ấy mọi sự đều có vẻ đơn giản, làm ta
yên tâm và chúng tôi mơ tới tương lai. Chúng tôi sẽ định cư ở đây, con cái chúng tôi sẽ đi học
ở trường làng, mùa hè sẽ tới trong tiếng lục lạc của những đàn gia súc đi lang thang gặm
cỏ...Chúng tôi sẽ sống một cuộc sống hạnh phúc, không có những bất ngờ”[1;227]. Cũng
chính nhờ những hồi ức đẹp nhưng có phần mờ nhạt đó mà Guy Roland đã chuyển từ những
nỗi sợ và lo lắng thành một sự thanh thoát, một nỗi buồn thanh tịnh tỏa ra từ cảnh vật. Có lẽ
thời gian quá khứ đã phần nào khơi dậy trong anh những hồi ức và kỉ niệm tốt đẹp, mặc dù
anh vẫn chưa nhận ra nhân thân và bản cách của mình thực sự ở quá khứ. Đó chỉ là một
Denise, nhưng sẽ còn những ai trong cuộc đời Guy Roland, đó mới chỉ là một khu “thập tự
phương Nam” nhưng liệu có còn nhiều nơi khác mà anh đã hiện tồn ở quá khứ.
Cảm thức hiện sinh đã lan tỏa khắp tác phẩm. Guy Roland đã từng run sợ và lo âu bởi
những điều anh từng nghe về gia đình quá khứ của mình, anh sợ người ta thấy anh lang thang
một mình trên những khu phố, anh sợ cảnh sát sẽ kiểm tra giấy tờ tùy thân của anh...Guy
Roland cũng đang tiếp xúc với chính sự mơ hồ và chập chờn trong quá khứ của mình, một sự
hư vô đúng nghĩa của chủ nghĩa hiện sinh. Sợi dây chắp nối quá khứ với hiện tại đã trở nên
mong manh và có thể đứt mạch bất cứ lúc nào, và anh cũng sợ chính điều đó, anh sợ mọi thứ
có thể xóa nhòa đi dòng suy nghĩa của anh, một ngọn gió cũng đủ làm cho anh quên đi những
hoài niệm. Guy Roland đang cô đơn trên chính mảnh đất của mình, anh tự do nhưng lo sợ,
anh thoải mái kiếm tìm nhưng lại đơn độc trên bước đường trở về quá khứ của mình. Có thể
thấy lớp thời gian quá khứ không chỉ giúp người đọc hình dung cụ thể một thời quá vãng
trong tâm trí của Guy Roland, một miền kí ức rõ ràng mà chắc chắn như chính anh mong
muốn mà thời gian quá khứ còn khơi dậy bao ước mơ và niềm hi vọng trong anh trên con
đường tìm lại chính bản thân mình.
Dòng thời gian quá khức không chỉ hiện tồn qua tâm trí và suy nghĩ của Guy Roland
mà còn hiện hữu ngay trên những tấm phiếu làm căn cứ điều tra, những tấm danh thiếp của
các nhân vật. Trên đó hiện lên những thông tin của đối tượng và cũng là những năm tháng
hoạt động trong quá khứ của nhân vật.

Đối tượng: ORLOW, Galina, tức “Gay” ORLOW.
Lê Khắc Bảo Long – Văn 3D

13


Thời gian nghệ thuật trong tiểu thuyết “Phố những cửa hiệu u tối” của Patrick Modiano
Sinh tại Moscou (Nga), năm 1914, con ông Kyril ORLOW và bà Irène GIORGIADZE.
...
Cô Orlow chết năm 1950 tại nhà, số 25 đại lộ Marechal-Lyautey, Paris XVI, do uống
thuốc ngủ quá liều
Ông Waldo Blunt,...sinh ngày 30 tháng chín năm 1910 ở Chicago.
...
Cộng hòa Pháp
Tỉnh Seine
Trích lục các giấy khai sinh của quận XIII Paris
Năm 1917
Ngày 21 tháng Mười hai năm 1917
Vào hồi 15 giờ, ở số 1, phố bến tàu Auterliz, đã ra đời Denise Yvette Coudreuse, giới
tính nữ, con của Paul Coudreuse và Henriette Bogaerts, vô nghề nghiệp, trú ở địa chỉ trên...
...
Đối tượng: SCOUFFI, Alexandre.
Nơi sinh: Alexandria (Ai Cập), ngày 28 tháng tư năm 1885.
Quốc tịch: Hi Lạp
Alexandre Scouffi đến Pháp lần đầu tiên vào năm 1920, lần lượt ở: 26 phố Naples,
Paris (Q.VIII), 11 phố Berne, Paris (Q.VIII)...
Thông qua những tấm phiếu của hãng thám tử tư, những danh thiếp, Guy Roland cũng
xác định được trong khoảng thời gian quá khứ các nhân vật mà anh nghĩ có liên quan đến
cuộc đời mình đã làm gì, ở đâu. Thời gian quá khứ đã hiển hiện lên trên những tờ phiếu, phần
nào hé lộ manh mối giúp cho Guy Roland tìm được quá khứ của mình thông qua lược sử của

những Gay Orlow, Denise, Howard de Luz, Pedro,...Nếu như thời gian quá khứ hiện tồn trong
tâm trí và dòng suy nghĩ của Guy Roland đã thể hiện niềm khắc khoải, sự ấm áp và day dứt
với hoài niệm thì thời gian quá khứ qua những tấm phiếu lại góp phần thể hiện và định hướng
con đường tìm kiếm của Guy Roland, làm cho nhân vật có một hình dung cụ thể về những
người liên quan đến cuộc đời mình. Nhìn chung, lớp thời gian quá khứ trong tác phẩm đã
từng bước được hiện tồn qua dòng kí ức, hồi tưởng của nhân vật và hiện tồn cả trên những
trang phiếu điều tra để rồi mở ra một dòng thời gian thăm thẳm dẫn Guy Roland trở về thời
thơ ấu và dấu vết của nhân thân mình. Đồng thời, anh cùng con người mình trong quá khứ,
tuy mờ nhạt và chập chờn nhưng anh đã từng thấy mình có cha, có người yêu, có gia đình để
sống và có một thời thơ ấu đầm ấm trong một Paris phồn hoa đô hội.
Có thể thấy, các lớp thời gian vật lý, hồi tưởng và quá khứ trong tác phẩm được hiện
tồn dần dần và rõ nét qua từng bước chân trên hành trình khám phá thời quá vãng của nhân
vật Guy Roland. Tuy rõ nét là thế nhưng khi đi vào dòng hồi ức và suy nghĩ của Roland, thơi
Lê Khắc Bảo Long – Văn 3D

14


Thời gian nghệ thuật trong tiểu thuyết “Phố những cửa hiệu u tối” của Patrick Modiano
gian quá khứ và hồi tưởng trở nên rời rạc, khó đoán định và chập chờn bởi lẽ chính anh cũng
chưa bồi đắp được cho trí nhớ và dòng suy nghĩ của mình những khoảng khắc của quá khứ,
đó cũng chính là bi kịch của anh. Anh kiếm tìm quá khứ của anh, nhưng liệu đó có phải là quá
khứ của chính anh hay của một người nào khác? Đến cái tên của mình anh cũng không xác
định được, nó cũng chập chờn và mơ hồ như từng mảnh ghép thời gian trong tác phẩm. Để
thể hiện rõ bi kịch của nhân vật Guy Roland trên con đường tìm lại chính mình, Patrick
Modiano không chỉ dừng lại là việc tái tạo các lớp thời gian mà còn sử dụng các thủ pháp
nghệ thuật khác để làm rõ tính chất thời gian của nhân vật, bi kịch của nhân vật.

Lê Khắc Bảo Long – Văn 3D


15


Thời gian nghệ thuật trong tiểu thuyết “Phố những cửa hiệu u tối” của Patrick Modiano

CHƯƠNG 2
THỜI GIAN TRONG TƯƠNG QUAN VỚI
CÁC THỦ PHÁP NGHỆ THUẬTVÀ BÌNH DIỆN THI PHÁP KHÁC
TRONG PHỐ NHỮNG CỬA HIỆU U TỐI CỦA PATRICK MODIANO
2.1. Thủ pháp thể hiện thời gian nghệ thuật trong tiểu thuyết
Các lớp thời gian trong Phố những cửa hiệu u tối không chỉ được xác lập đơn thuần qua
dòng hồi ức và suy nghĩ của nhân vật mà còn thể hiện qua các thủ pháp nghệ thuật mà Patrick
Modiano sử dụng trong tác phẩm, đó là sự đồng hiện thời gian và thủ pháp dòng ý thức, thủ
pháp mờ hóa thời gian. Tất cả đều góp phần làm nổi bật lên bi kịch đi tìm nhân thân và bản
cách của nhân vật Guy Roland.
2.1.1. Thủ pháp dòng ý thức và sự đồng hiện thời gian
Thủ pháp dòng ý thức (stream of consciousness) được nhà tâm lý học người Mỹ
William James đưa ra trong cuốn The Principles of Psychology (Cơ sở tâm lý học) xuất bản
năm 1890, khi cho rằng ý thức là một dòng chảy, một dòng sông mà ở đó những tư tưởng,
cảm xúc, liên tưởng bất chợt luôn lấn át nhau và đan bện một cách kỳ quặc, phi logic. Ở một
phương diện khác, có thể nói dòng ý thức là mức tới hạn, là dạng cực đoan của độc thoại nội
tâm.
Trong Phố những cửa hiệu u tối, Patrick Modiano đã sử dụng thủ pháp dòng ý thức để
biến các lớp thời gian mang tính chất hình tượng, Guy Roland từ hiện tại về quá khứ qua cảm
quan và dòng suy nghĩ, hồi tưởng một cách khó khăn, rời rạc và chập chờn như chính tâm lý
của một kẻ đãng trí. “Không có ông, không có sự giúp đỡ của ông, tôi không hiểu mình đã ra
sao hồi mười năm trước đây, khi mà đùng một cái tôi bị bệnh mất trí nhớ, đâm ra mò mẫm
trong sương mù...”. Chính bệnh mất trí nhớ của Guy Roland đã khiến anh quên đi, không thể
nhận ra nhân thân của mình, anh chỉ biết tên mình là Guy Roland qua thẻ căn cước và tấm hộ
chiếu mà ông chủ hãng thám tử tư đưa cho anh. Cũng chính vì sự hoài nghi quá khứ, hoài

nghi thân phận của mình mà anh đã lần mò trong kí ức và ý thức để tìm về thời quá vãng của
mình.
“Tôi có cái cảm giác khó chịu là mình đang mơ. Tôi đã sống dứt cuộc đời mình và tôi
chỉ còn là một hồn ma trở lại chập chờn trong không khí ấm áp một buổi tối thứ Bảy. Tại sao
còn muốn nối lại những sợi dây đã đứt và tìm những lối qua đã bít kín từ lâu? Và cái con
người thấp béo tròn để ria đi bên cạnh tôi đây, tôi khó mà tin là y hiện hữu thật” [1;67]. Guy
Roland một mặt tự ý thức bản thân mình phải tìm lại quá khứ của mình, vì đối với anh đó là
điều quan trong nhất. Nhưng mặt khác, anh luôn tự vấn bản thân liệu rằng việc làm đó có khả
thi không khi mà chính anh cũng mơ hồ với những manh mối. Cũng chính dòng hồi ức và ý

Lê Khắc Bảo Long – Văn 3D

16


Thời gian nghệ thuật trong tiểu thuyết “Phố những cửa hiệu u tối” của Patrick Modiano
thức sâu sắc mà Guy Roland nghĩ mình đang mơ, một giấc mơ quá mơ hồ và chập chờn. Theo
Freud thì giấc mơ là nơi giải tỏa ẩn ức cá nhân, là miền vô thức sâu thẳm với những khát thao
đời thường của mỗi con người. Guy Roland khát khao và hoài vọng về quá khứ, giấc mơ của
anh quá đỗi bình bị và giản đơn nhưng thật khó mà thực hiện bởi lẽ miền kí ức trong anh quá
mơ hồ và nhạt nhòa. Anh xem mình chỉ là một hồn mà chập chờn trong không khí mà thôi,
hồn mà ấy cố gắng nối lại sợi dây của quá khứ với hiện tại nhưng luôn truy vấn bản thân, hoài
nghi bản thân, hoài nghi quá khứ của chính mình. Thủ pháp dòng ý thức góp phần đã thức
giấc những suy tư trong Guy Roland về quá khứ, về hiện tại. Anh hoài nghi quá khứ đã đành,
anh còn hoài nghi cả chính hiện tại của mình, liệu người đàn ông thấp bé mà mình mò mẫm
theo để tìm manh mối có thực sự tồn tại, hay ông ta cũng chỉ là cái bóng mà thôi? Qủa thực,
nội tâm của Guy Roland đang có sự đấu tranh gay gặt, đấu tranh để không dùng dằng tìm
kiếm quá khứ và hiện tại, đấu tranh để thoát khỏi bóng ma của sự hoài nghi ám ảnh. Nhưng
chính bản cách của anh không cho phép anh từ bỏ cuộc kiếm tím đó, anh chính là người có ý
thức sâu sắc về sự “định vị” bản thân mình nên càng phải kiên quyết đến cùng trên hành trình

tìm lại mình trong quá khứ. Cái nghề thám tử tư cũng chính là điều kiện để mài dũa ý chí và
sự tự ý thức trong anh, để rồi phải hiểu rằng sự thật của con người là điều quan trong nhất,
phải luôn kiếm tìm đến chân tướng của sự thật. Qúa khứ của anh cũng là một sự thật phải
được kiếm tìm.
“Chiều đi văng chỉ còn là một vệt nhàn nhạt và trên trần, những cái bóng cắt nhau
thành mạng mắt cáo và những hình thoi. Tôi cố bắt dư âm những buổi tối xa xưa của chúng
tôi, nhưng vô ích”, Guy Roland có khi cũng bất lức trước dòng chảy ý thức của mình, anh cố
găng bám víu quá khứ nhưng có lẽ anh không thể bắt được bước sóng của kí ức. Thời gian
quá khứ cũng lặng lẽ mờ nhạt đi để lại một buổi chiều của hiện tại nhàn nhạt như chính kí ức
của anh. Thủ pháp dòng kí ức đã khắc họa sự phức tạp tâm lí của Guy Roland và những cảm
xúc, hoài niệm nhưng có khi vô vọng của anh, sự bất lức với kí ức của Guy Roland có khi
cũng đã làm cho dòng ý thức của anh mất đi giá trị, nhưng điều quan trọng là nhờ vào dòng ý
thức lặng lẽ đó, đã rót vào tâm trí anh những mảnh hoài niệm và thời gian đáng quý để giúp
anh kiếm tìm được bản thân mình trong quá khứ.
Thủ pháp dòng ý thức đã gắn chặt với từng lớp thời gian trong tác phẩm, và còn thể
hiện rõ màu sắc hiện sinh và tâm lí phức tạp, bi kịch cái tôi hoài niệm của Guy Roland, “Bây
giờ, một cái gì bật đánh “tạch” trong tôi. Cái cảnh nhìn thấy từ căn phòng này gây cho tôi
một cảm giác lo âu, nơm nớp, mà tôi từng biết.Những mặt tiền này, con phố vắng này, những
bóng người canh gác này trong hoàng hôn làm tôi bối rối một cách quỹ quyệt như một bài
hát hay một mùi hoa xa kia đã từng quen thuộc. Và tôi dám chắc rằng nhiều lần, cũng vào
giờ này, tôi từng đứng đây rình ngóng không động đậy, không làm một cử chỉ nhỏ nào và
thậm chí không dám thấp lấy một ngọn đèn” [1;127]. Những điều quen thuộc đối với Guy
Lê Khắc Bảo Long – Văn 3D

17


Thời gian nghệ thuật trong tiểu thuyết “Phố những cửa hiệu u tối” của Patrick Modiano
Roland đã gợi cho anh từ quá khứ, đó là một mùi hoa, một bài hát hay cả những lần đứng ở
cửa sổ rình ngóng. Tất cả điều đó qua dòng ý thức của Guy Roland đều làm cho anh lo âu,

nờm nợp, bởi lẽ những điều quá quen thuộc với anh sẽ có khi dễ tan biến trong trí nhớ của
mình, anh lo sợ những điều đó sẽ trở nên xa lạ với anh trong nay mai, một cảm thức hiện sinh
rõ nét. Nếu Guy Roland được chọn quá khứ của mình, được lựa chọn từng mảnh kí ức rõ ràng
thì có lẽ anh sẽ sớm nhận ra giá trị và định vị được bản thân mình. Chỉ có điều, quá khứ và kí
ức quá nhiều và mờ nhạt, đến nỗi gây nhiễu cho chính kẻ đã mất đi trí nhớ như anh, nên anh
phải tự mình sắp xếp lại để tìm được giá trị và định vị được bản thân mình. Thủ pháp dòng ý
thức đã góp phần thể hiện sắc nét tâm lí và những mặc cảm trên con đường tìm lại mình của
Guy Roland, đồng thời, thủ pháp đã thể hiện rõ sự đan xen của các lớp thời gian. Đó cũng
chính là sự đồng hiện thời gian trong tác phẩm.
Sự đồng hiện thời gian là thủ pháp nghệ thuật làm cho các lớp thời gian cùng hiện hữu
cùng một lúc, góp phần làm tăng giá trị gợi hình, thể hiện được ý muốn của tác giả trong tác
phẩm, đồng thời bộc lộ rõ suy tư, tình cảm của nhân vật. Trong Phố những cửa hiệu u tối, thủ
pháp đồng hiện thời gian cũng đã được Patrick Modiano sử dụng hiệu quả cùng với thủ pháp
dòng ý thức để thể hiện bi kịch của nhân vật.
“Tôi vặn núm tắt đèn, nhưng đáng lẽ rời khỏi văn phòng của Hutter thì tôi nán lại mấy
giây trong bóng tối. Rồi tôi bật lại đèn, và lại tắt. Tôi bật lần thứ ba. Và lại tắt. Điều đó đánh
thức một cái gì nơi tôi: tôi thấy mình đang tắt đèn ở một gian phòng cùng kích thước với
phòng này vào một thời kỳ mà tôi không thể xác định nổi. Và động tác ấy, tối nào tôi cũng lặp
lại, vào cùng một giờ” [1;168]. Rõ ràng, trong căn phòng mà Guy Roland đang ở đã gợi cho
anh cảm giác của căn phòng quá khứ, của gia đình anh. Anh đang đứng ở góc phòng để vặn
núm đèn, nhưng càng bật và tắt thì lại khiến anh nhớ về hành động của mình từng làm ở thời
quá khứ. Động tác ấy, tối nào anh cũng làm, lập đi lập lại. Thời gian quá khứ và thời gian
hiện tại được đan xen với nhau, cùng hiện hữu trong trong bối cảnh của căn phòng, thể hiện
qua tâm trí của Guy Roland. Hành động bật rồi tắt, bật rồi tắt núm đèn của Guy Roland đã
chứng tỏ anh đang lập lại việc làm để cố gắng nhớ ra, một hành động như quá khứ anh đã làm
ở căn phòng như thế.
Trong tiếng Pháp, có một từ là Dèjà vu(đã nhìn thấy), hay còn gọi là ký ức ảo giác,
dùng để chỉ một cảm giác, sự cảm thấy quen thuộc (như đã từng thấy, từng trải qua trong trí
nhớ) trong một môi trường, khung cảnh mới, chưa từng biết trước đó hoặc không nhớ rõ lúc
nào. Đây có thể là những trải nghiệm của một cảm giác chắc chắn rằng đã từng chứng kiến

hay đã sống qua một hoàn cảnh đã xảy ra trước đây (một người cảm thấy sự kiện đang xảy ra
này đã từng xảy ra trong quá khứ không lâu), mặc dù không thể biết chắn chắn các trường
hợp linh cảm ấy đã xảy ra lúc nào. Guy Roland chính là trường hợp này, anh bị mất trí nhớ và
điều đó khiến cho những kí ức trong anh mơ hồ và chập chờn. Việc lập đi lập lại hành động
Lê Khắc Bảo Long – Văn 3D

18


Thời gian nghệ thuật trong tiểu thuyết “Phố những cửa hiệu u tối” của Patrick Modiano
bật tắt núm đèn của anh đã thể hiện một niềm thức của anh trong quá khứ, anh cho rằng việc
làm đó anh đã làm ở quá khứ, anh thấy mình đang ở trong một căn phòng tương tự và làm
hành động tương tự. Điều này xuất phát từ những kí ức chưa được sắp xếp, mờ nhạt và rời rạc
của anh. Nó khiến cho kí ức của anh trở thành ảo giác, thấy đó nhưng mơ hồ, không thể nào
hình dung một cách rõ ràng rằng mình đã làm việc đó ở quá khứ hay chưa. Một hành động
tưởng chừng như đơn giản, nhưng nó đã góp phần thể hiện khát khao tìm kiếm nhân thân của
Guy Roland, việc làm ấy anh đã từng thực hiện ở căn phòng gia đình anh, anh cố nhớ căn
phòng đó, việc làm thường ngày của mình để rồi hồi ức trở nên quen thuộc và ấm áp. Thời
gian quá khứ, hiện tại song song hiện hữu trong tâm trí anh. Thủ pháp đồng hiện thời gian đã
góp phần thể hiện khát khao bám víu quá khứ và truy vấn quá khứ của Guy Roland. Nhờ sự
đồng hiện thời gian mà ta cứ ngỡ rằng Guy Roland có khi đang ở quá khứ, có khi đang ở hiện
tại. Điều đó cũng đã góp phần tạo nên hiệu ứng thẩm mỹ và giá trị tư tưởng của tác phẩm.
Sự đồng hiện thời gian không chỉ là sự đồng hiện của thơi gian quá khứ và thời gian
hiện tại mà là sự đồng hiện của thơi gian tâm tưởng và thơi gian quá khứ. “Tôi tới gần cửa
sổ. Gần như áp trán vào ô kính. Bên dưới, trước ngôi nhà trắng, có một bãi đất phủ sỏi, cỏ
dại đã nhú lên. Tôi hình dung Freddie và tôi mặc blazer. Và tôi cố tưởng tượng ra dáng vẻ
của ông đến đón chúng tôi một ngày được phép ra ngoài, từ trên xe hơi bước xuống, đi về
phía chúng tôi – cái ông mà người ta bảo là cha tôi”. Sự xuất hiện của hình ảnh người đàn
ông trong tâm tưởng của Guy Roland đã gợi ra lớp thời gian tâm tưởng, nhưng nó không đơn
thuần là thời gian tâm tưởng trong hồi ức và sự tưởng tượng của anh, mà đó là sự hiện hữu

ngay ở hiện tại. Nơi anh đang áp trán vào ô kính. Cũng chính trong khoảng thời gian thư thái
đó anh mới có điều kiện hình dung ra trong tâm trí của mình hình ảnh của người đàn ông mà
người ta bảo là cha của anh. Anh tưởng tượng ra dáng vẻ của cha anh, một hành động thể hiện
khát khao tìm lại nhân thân của anh. Hai lớp thời gian hồi tưởng và hiện tại đồng hiện với
nhau càng góp phần thể hiện sự tự ý thức và niềm mong mỏi được chắp nối sợi dây quá khứ
với hiện tại, được thấy nhân thân của mình ở ngay lúc này, Guy Roland mong muốn rằng quá
khư không mờ nhạt và chập chơn như tâm trí của anh, mà hãy rõ ràng và chắc chắn như
những gì anh đang tưởng tượng. Mong muốn kéo quá khứ đến với hiện tại của anh là điều thể
hiện niềm khát khao của sự tự ý thức tìm kiếm nhân thân và bản cách của Guy Roland.
Patrick Modiano đã từng nói rằng “Bởi nhiều năm đã trôi qua, những dấu vết duy nhất
mà hàng bao ngàn người không quen biết kia còn để lại, đó là những tên, những địa chỉ, và
những số điện thoại của họ. Đôi khi, một cái tên biến mất, từ năm này qua năm khác, có một
điều gì chóng mặt khi lật giở những cuốn niêm giám xưa và nghĩ rằng kể từ nay những số
điện thoại này chẳng trả lời nữa” [2;114]. Đó chính là thời gian, là quá khứ, là hiện tại,
những điều mà Patrick Modiano luôn ám ảnh trong tác phẩm của mình. Thân phận Guy
Roland là điều mà ông muốn nói đến trong cảm thức thời gian đó. Và thủ pháp dòng ý thức,
Lê Khắc Bảo Long – Văn 3D

19


Thời gian nghệ thuật trong tiểu thuyết “Phố những cửa hiệu u tối” của Patrick Modiano
sự đồng hiện thời gian đã góp phần thể hiện bi kịch kiếm tìm nhân thân và bản cách của Guy
Roland, khắc họa rõ nét những trạng thái tâm lí phức tạp và niềm mong muốn đơn sơ nhưng
mơ hồ của nhân vật. Đồng thời, trong tác phẩm không chỉ có thủ pháp dòng ý thức, sự đồng
hiện thời gian mới thể hiện rõ hiệu ứng của thời gian nghệ thuật mà còn có thủ pháp mờ hóa
thời gian cũng góp phần thể hiện điều đó.
2.1.2. Thủ pháp mờ hóa thời gian
Thủ pháp mờ hóa thời gian là thủ pháp làm xóa mờ đi ranh giới giữa các lớp thời gian,
khó xác định được thời gian hiện tồn của sự vật hiện tượng. Góp phần làm cho mọi vật trở

nên mờ ảo, lung linh. Trong Phố những cửa hiệu u tối, Patrick Modiano cũng đã sử dụng thủ
pháp mờ hóa thời gian bên cạnh đồng hiện thời gian để làm cho các lớp thời gian trở thành
những tín hiệu thẩm mỹ trong tác phẩm. “Chuyện được quyết định rất nhanh. Vì mưa tuyết.
Từ một tuần nay, tuyết không ngừng rơi. Tôi lại có cảm giác ngạt thở như đã từng trải qua ở
Paris. Tôi tự nhủ nếu ở lại đây lâu hơn, chúng tôi sẽ mắc bẫy. Tôi cắt nghĩa điều đó cho
Denise hiểu” [1;231]. Việc ở lại ngôi nhà “Thập tự Phương Nam”trong tiết trời tuyết giá đã
làm cho Guy Roland có cảm giác ngạt thở như đã từng trải qua ở Paris, nhưng dường như sự
ngạt thở đã từng thấy ở Paris cũng chính là ở nơi đây. Cảm giác ấy đã từng xảy ra với Guy
Roland trong quá khư nhưng giờ như lại hiện về với anh, có lẽ anh đang lo lắng, ngột ngạt vì
không thể xác định được hướng đi thực sự cho mình. Hai lớp thời gian quá khứ và hiện tại
cùng xuất hiện một lúc trong tâm trí của Guy Roland nhưng ta cảm thấy ranh giới ấy bị xóa
mờ đi, ở Paris cũng giống như ở Thập tự Phương Nam, không có gì là dấu hiệu riêng ở hai
khoảng thời gian khác nhau. Tất cả đều làm cho Guy Roland ngạt thở và lo âu. Patrick
Modiano đã vận dụng khéo léo kĩ thuật mờ hóa thời gian để thể hiện trực cảm của nhân vật,
dường như trực cảm ấy của Guy Roland không thay đổi, ở quá khứ cũng như hiện tại, tất cả
đều làm cho anh lo sợ, ngột ngạt và tù túng, ngột ngạt vì những khung cảnh và mẫu kí ức cứ
bủa vây anh nhưng lộn xộn và chập chờn, lo âu bởi vì anh khó mà sắp xếp được mẫu kí ức
của mình.
“Chiếc đi văng chỉ còn là một vệt nhàn nhạt và trên trần, những cái bóng cắt nhau
thành mạng mắt cáo và những hình thoi. Tôi cố bắt dư âm những buổi tối xa xưa của chúng
tôi, nhưng vô ích” [1;98]. Lại một lần nữa, cái trần nhà, những hình thoi, những cái bóng lại
khiến Guy Roland hồi tưởng quá khứ, nhưng có lẽ anh càng cố gắng nhớ thì lại càng vô ích,
mọi kí ức không thể rõ ràng để anh thấy được những điều mà hiện tại làm anh thổn thức. Dư
âm của quá khứ cũng là những điều mà Guy Roland thấy ở hiện tại, có điều hiện tại càng rõ
ràng, hiện hữu bao nhiêu thì quá khứ lại càng mờ nhạt và loang lỗ bấy nhiêu. Sự mờ hóa thời
gian ở đây đã làm cho cái mơ hồ của quá khứ hòa trộn trong cái hiện tồn của hiện tại, để rồi ta
thấy được bi kịch của Guy Roland là không thể níu kéo được quá khứ, cố gắng cảm nhận quá
khứ như chính hiện tại nhưng vô ích. Hai lớp thời gian này có khi tách ra nhau, có khi hòa

Lê Khắc Bảo Long – Văn 3D


20


Thời gian nghệ thuật trong tiểu thuyết “Phố những cửa hiệu u tối” của Patrick Modiano
quyện trong nhau nhờ thủ pháp mờ hóa, làm cho người đọc khó xác định được đâu là kí ức,
đâu là thực tại. Điều đó càng thể hiện rõ niềm khát vọng và mong muốn truy tìm sự thật về
nhân thân và giá trị bản thân của Guy Roland. Gia đình của anh trong quá khứ có thực sự tồn
tại, anh lần mò theo dấu vết người đàn ông to béo kia nhưng liệu ông ta có thực sự hiện sinh
như chính anh mong muốn. Cuộc đời anh phải chăng là cuộc đời thực hay chỉ là của một ai
đó mà anh cố gắng chen vào để rồi không thể nào định hình được.
Thủ pháp mờ hóa thời gian đã góp phần thể hiện mong muốn chắp nối sợi dây quá khứ,
hiện tại của Guy Roland mà anh đã làm đứt từ lâu, nhưng dường như, càng cố gắng mờ hóa
thời gian, càng cố gắng kéo ranh giới hai lớp thời gian lại thì nó lại càng đẩy ra xa, tách biệt
nhau, mơ hồ và rời rạc như nhau. “Tôi gần như giá trán vào tường để xem cho rõ những chi
tiết. Những cánh đồng quê. Thiếu nữ đeo tóc giả ngồi trên những cái đu, mục đồng mặc quần
ống phồng chơi đàn măng đô lin. Rừng cây dưới ánh trăng. Mọi cái đó chẳng gợi cho tôi kỷ
niệm gì, vậy mà những hình vẽ này hẳn đã từng quen thuộc đối với tôi hồi tôi còn ngủ trên
giường này. Tôi tìm trên trần, trên các bức tường và mặt cánh cửa, một vết tích bất kỳ, mà
không biết nó là cái gì. Những chẳng có gì níu mắt tôi lại”[1;127]. Guy Roland đang tìm
kiếm những thứ trong ngôi nhà của mình, anh tìm kiếm quá khứ hay hiện tại? Có lẽ là cả hai
nhưng anh càng cố gắng kiếm tìm thì anh lại không thấy một vết tích nào và không có một
điểm nhấn của quá khứ nào níu mắt anh lại. Sự mờ hóa thời gian đã làm khiến cho những
điều quen thuộc của anh trở nên xa lại bởi vì quá khứ mờ ảo chừng nào thì khi hòa vào hiện
tại thì làm cho hiện tại cũng mơ hồ và loang lỗ, mơ hồ ở chính trong tâm trí của Guy
Ronland. Những cánh đồng quê, thiếu nữ đeo tóc giả, mục đồng mặc quần ống phồng...tất cả
hình ảnh đó đều hiện hữu trước thực tại nhưng trong tâm trí của anh, mọi thứ lại rất mờ bởi vì
nó không thể gợi cho anh một điều gì đó quen thuộc, thậm chí chẳng một vết tích nào níu
được đôi mắt anh lại. Sự hoài vọng vào quá khứ của anh dường như thất bại. Bi kịch tinh thần
của Guy Roland chính là càng cố gắng kiếm tìm mình ở quá khứ thì lại càng thấy mơ hồ và

lạc lõng, càng cố gắng hiện tại hóa quá khứ thì quá khứ lại càng đi xa anh. Những dấu vết của
anh ở quá khứ chưa từng được xác minh. Tất cả có lẽ là ảo giác, là dèja vu.
Nhưng giá trị của các lớp thời gian và sự mờ hóa thời gian không chỉ dừng lại ở việc
thể hiện bi kịch và màu sắc thẩm mỹ cho tác phẩm mà còn mang một màu sắc nhân văn mới.
Đó là con người không thể kiểm soát được thời gian, con người làm ra thời gian nhưng thời
gian có khi lại sinh ra con người. Có điều, chúng ta mỗi khi đã ý thức về bản thân, về nhân
cách và sự tự định vị mình trong thể giới này thì lại muốn xoay chuyển thời gian, cố găng
chiến thắng thời gian để tìm lại mình. Điều đó mới làm nên giá trị của mỗi con người. Thủ
pháp mờ hóa thời gian đã góp phần thể hiện hiệu ứng của thời gian nghệ thuật trong Phố
những cửa hiệu u tối, qua đây cũng thấy được ngòi bút tài năng của Patrick Modiano khi viết
về sự ám ảnh thời gian.

Lê Khắc Bảo Long – Văn 3D

21


Thời gian nghệ thuật trong tiểu thuyết “Phố những cửa hiệu u tối” của Patrick Modiano
2.2. Sự tương tác giữa không gian, thời gian nghệ thuật trong tiểu thuyết
Các lớp thời gian trong tác phẩm không tồn tại một cách độc lập, ko chỉ thể hiện sự
tương quan trong các thủ pháp nghệ thuật mà còn có sự tương tác với các lớp không gian
trong tiểu thuyết. Sự tưởng tác giữa các lớp không gian, thời gian cũng góp phần làm nên hiệu
ứng thẩm mỹ và giá trị của thời gian nghệ thuật trong Phố những cửa hiệu u tối. Các lớp
không gian xuất hiện trong tác phẩm đó là không gian vật lý, không gian hành trình, không
gian tâm lý, tất cả đều tương tác với các lớp thời gian nghệ thuật tạo nên những hiệu ứng và
giá trị cho tác phẩm.
2.2.1. Không gian vật lí – thời gian vật lí
Không gian vật lí trong tác phẩm là toàn bộ môi trường bao quanh nhân vật. Đó là
những dấu hiệu của các đồ đạc nội thất trong căn phòng mà Guy Roland đã ghé qua. Là
những đại lộ, công viên, con đường, quán cà phê, là Paris hoa lệ, là những căn nhà mà Guy

Roland đến truy tìm dấu vết mình. Đó là những nơi diễn ra các sự kiện liên quan đến hành
trình tìm kiếm quá khứ của nhân vật.
“Tôi tìm thấy anh ta trong một quán cà phê ngay gần đấy, phố Chardon-Lagache. Anh
ta ngồi ở một bàn, trước một vại bia...”. Những quán cà phê, những khu phố, những đại lộ
như Charles-Marie-Widor, Maillor, Richard-Wallace, Julien-Potin, Ernest-Deloison, New
York, Bảo tàng nghệ thuật hiện đại, khách sạn Hilton,... là không gian vật lý xuất hiện rất
nhiều lần trong tác phẩm. Đây cũng là những địa điểm mà Guy Roland đã đi qua, đồng thời là
những nơi mà các nhân vật Guy Roland cho là nhân thân của anh luôn lui tới và anh luôn có
cảm giác những nơi này cũng thân quen đối với mình. Sự hiện diện của lớp không gian là
những địa điểm trên luôn song hành cùng lớp thời gian vật lý trong tác phẩm. Đó là những
giờ, phút mang tính chất tuyến tính trên chuyến hành trình đi tìm quá khứ của Guy Roland.
“Rẽ sang trái, bạn sẽ ngạc nhiên vì sự tịch lặng và trống trải ở đoạn đường này của phố
Cambacérès. Không một chiếc xe. Tôi đi qua trước cửa một khách sạn và chói mắt vì một cây
đèn chùm lấp lánh tất cả các bóng pha lê của nó trong hành lang liền với cửa vào. Có ánh
nắng” [1;112]. Những địa điểm là quán cà phê, khách sạn,...mà Guy Roland đã từng ghé qua
càng góp phần làm tăng thêm giá trị chân thực của những mảnh vụn kí ức trong tâm trí của
anh. Đồng thời, những nơi đó còn ghi dấu rõ nét bóng dáng của anh đi qua, để tìm những
nhân thân mình trong kí ức, để đi tìm dấu vết bản thân những ngày xưa cũ.
Cũng có khi, những không gian vật lý tưởng chừng như trơ trụi, đơn giản nhưng lại
mang lại cho Guy Roland nỗi ám ảnh về bóng tối, về nỗi sợ của mình, “Phố vắng tanh và tối
hơn lúc tôi vào khu nhà. Gã cảnh sát vẫn đứng canh vỉa hè trước mặt. Phía trái, nếu cúi đầu
tôi có thể thấy một khoảng cũng vắng tanh với những nhân viên cảnh sát đứng cạnh. Như thể
cửa sổ của tất cả những khu nhà ấy nuốt lấy bóng đêm đang xuống dần. Những cửa sổ ấy đen
ngòm và ta thấy rõ là không có ai đó” [1;127] . Trong không gian những khu phố tối tăm với
Lê Khắc Bảo Long – Văn 3D

22


Thời gian nghệ thuật trong tiểu thuyết “Phố những cửa hiệu u tối” của Patrick Modiano

những cái bóng của màn đêm đang rũ xuống đang tạo cho Guy Roland một cảm giác lo lắng,
trơ trọi và ám ảnh. Đúng như tên tác phẩm, Phố những cửa hiệu u tối, đọc tên tiểu thuyết ta
đã bắt gặp không gian vật lý, nhưng không đơn thuần là không gian vật lý thuần túy, mà nó
còn là sự chuyển dịch từ u tối của không gian đến sự u tối trong chính tâm trí và kí ức của
Guy Roland. Kết hợp với thời gian vật lí trên hành trình của anh, những con số của đồng hồ
chỉ điểm, những buổi tối, buổi chiều chạng vạng đã làm cho hai lớp không gian, thời gian này
như đan xen và tạo thành vòng xoáy vào đôi chân nhỏ bé và đơn độc của Guy Roland.
Không gian vật lý trong tác phẩm không chỉ là những địa điểm, những quán cà phê, đại
lộ, khách sạn mà còn là những căn phòng với nội thất nhỏ bé, những căn phòng mà Guy
Roland từng ám ảnh và gợi lại kí ức cho anh. “Y xoay một chiếc chìa khóa trong ổ khóa,
Chúng tôi bước vào. Y dẫn tôi qua một gian phòng tối và trống không, rồi theo một hành
lang. Chúng tôi đâm ra một gian phòng khác có những kính lắp màu khiến nó có vẻ như một
nhà thờ nhỏ hoặc một khu vườn mùa đông...”... “Thoạt đầu, chúng tôi không rời khỏi căn
nhà gỗ. Chúng tôi chơi bài liên miên trong phòng khách. Tôi còn nhớ khá rõ cụ thể về gian
phòng này. Một tấm thảm len. Một ghế dài bọc da trên đó chạy suốt một giá sách. Một bàn
thấp. Hai cửa sổ trông ra ban công...” [1;222]. Những căn phòng với nội thất đầy ấn tượng
đã gây cho Guy Roland một sự chú ý rõ rệt. Không đơn thuần là những chi tiết nội thật của
một căn phòng nhỏ bé, mà đó còn gợi ra trong Guy Roland những hoài vọng về quá khứ, về
gia đình mình. Không gian vật lý qua con mắt và sự miêu tả chi tiết của anh đã góp phần lí
giải cho niềm mong muốn quay về quá khứ của mình. Không gian những căn phòng nhỏ bé
này đều gắn với thời gian lịch trình của nhân vật, đó thường là trong những buổi bối và buổi
sáng. Điều này một phần thể hiện sự cảm nhận và hành trình thuần túy của Guy Roland, đồng
thời với không gian căn phòng khi màn đêm buông xuống, đó còn là những cảm thức về kí
ức, về sự vi diệu trong cảm nhận của Guy Roland về bất kì thứ gì có thể gợi lên trong anh
những kỉ niệm, vết tích của quá khứ.
Không gian vật lý trong Phố những cửa hiệu u tối còn là những trang phục của nhân vật
mà đôi khi gợi ra cho Guy Roland về một nhân thân nào đó của mình, “tấm thứ hai chụp y ở
tư thế đứng, mặc com lê trắng với áo vest cài chéo, sơ mi kẻ sọc và cà vạt sẫm. Tay trái nắm
chặt một chiếc gậy chống có đầu táo...”. Đó là trang phục của Scouffi, người mà trong bức
ảnh đã gợi ra cho Guy Roland một điều gì đó về quá khứ của mình, thông qua ngoại hình,

trang phục của nhân vật đó, anh có thể có manh mối để truy tìm vào hộ chiếu của Scouffi. Để
rồi từ đó, anh lại lên đường với những con số chỉ thời gian thương ngày, gõ từng nhịp bước
chân anh trên hành trình tìm lại bản thân.
Tất cả không gian vật lý trong tác phẩm đã phần nào lí giải cho hành động và cảm thức
về sự truy tìm quá khứ của Guy Roland, tất cả những nơi chốn, những địa điểm mà chính anh
miêu tả đều để lại trong anh một dấu hiệu nào đó về quá khứ của anh. Cũng chính vì điều đó
Lê Khắc Bảo Long – Văn 3D

23


Thời gian nghệ thuật trong tiểu thuyết “Phố những cửa hiệu u tối” của Patrick Modiano

-

nên không gian vật lý còn góp phần thể hiện một phần tính cách của anh. Một con người tinh
tế, luôn tự ý thức về hành động và bản cách của mình. Sống không chỉ đơn thuần là sống mà
sống phải thức nhọn mọi giác quan, để thấu hiểu mọi điều xung quanh, mà hơn hết là thấu
hiểu bản thân mình, hoài nghi và tìm lại cội nguồn của mình. Hai lớp không gian, thời gian
vật lý trong tác phẩm đã đan xen, tương tác với nhau tạo nên những mạng lưới bủa vây Guy
Roland, làm cho tính chất của cuộc hành trình càng trở nên hấp dẫn người đọc, gây sự chú ý
bởi những nơi anh đến và tạo nên hiệu ứng thẩm mỹ cho tiểu thuyết.
2.2.2. Không gian hành trình – thời gian hồi tưởng
Guy Roland trên con đường đi tìm lại quá khứ của mình đã phải xê dịch từ nơi này đến
nơi khác, hành trình vận động và thay đổi địa điểm của anh cũng làm nên sự chuyển dịch của
không gian hành trình. Không gian hành trình đánh dấu từng bước đi của Guy Roland trong
quá trình truy tìm quá khứ bản thân. Và trong hành trình đó, xuất hiện những giấc mơ hồi
tưởng, đó là thời gian hồi tưởng của nhân vật. Hai lớp không gian, thời gian này đã góp phần
tạo nên giá trị thẩm mỹ và tư tưởng của tác phẩm.
Tôi đi chuyến tàu 20 giờ 55,...và đó cũng là lúc bắt đầu chuyến hành trình của Guy

Roland, không gian hành trình bắt đầu xuất hiện. Guy Roland đến cửa ô Saint-Cloud, rồi lại
đến những con phố nhỏ Charles-Marie-Windor,...các con phố và đại lộ đơn thuần là không
gian vật lý, nhưng với sự thay đổi địa điểm và sự dịch chuyển hành trình của Guy Roland đã
khiến chúng trở thành không gian hành trình. Các khu phố, đại lộ, quán cà phê ở Paris hoa lệ
đã đánh dấu bước chân của Guy Roland đi qua, và anh đã đi từ nơi này đến nơi khác quanh
thành đô Paris để tìm dấu vết của mình. Và cũng trong sự xuất hiện của không gian hành
trình, thời gian hồi tưởng lại được hiện hữu, “Cái quảng trường yên tĩnh này quả có nhắc
nhở tôi một cái gì đó. Ông nội Howard de Luz của tôi thường đến đón tôi ở chuyến tàu Paris
hay ngược lại, Những chiều mùa hè, tôi ra đón ông ở sân ke nhà ga cùng với bà tôi nhữ danh
là Mabel Donahue...”. Sự tương tác giữa hai lớp không gian hành trình và thơi gian hồi tưởng
một cách nhịp nhàng đã làm nổi bật giá trị của thời gian nghệ thuật trong tiểu thuyết, thời gian
hồi tưởng khi xuất hiện đều kéo theo một không gian xuất hiện, nhưng đó là một quá trình
chuyển dịch từ không gian này đến không gian kia. Để ghi dấu ấn trong tâm trí của Guy
Roland, khi đó thì thời gian hồi tưởng và những mảnh vụn kí ức dần dần ùa về trong anh.
“Chúng tôi đi ra theo lối của ngách nhỏ mà y đóng lại, hai vòng chìa khóa. Trời tối
đen.
Tôi phải đáp tàu về lại Paris, tôi bảo y...
...
Chúng tôi đi qua một khoảng rừng trống, cỏ như phát lân quang dưới ánh trăng. Đằng
kia, một lùm thông có tán. Y đã tắt đèn pin vì ở chỗ này, chúng tôi nhìn rõ gần như ban
ngày...”. Sự chuyển dịch từ không gian Paris hoa lệ rồi đến không gian rừng thẳm để truy tìm
Lê Khắc Bảo Long – Văn 3D

24


Thời gian nghệ thuật trong tiểu thuyết “Phố những cửa hiệu u tối” của Patrick Modiano
dấu vết nhân thân của Guy Roland cũng làm cho lớp thời gian hồi tưởng xuất hiện, hai tầng
không gian thay đổi sẽ dẫn đến suy nghĩ và sự vận động trong tâm trí của Guy Ronland về
những dấu vết mà mình đã và đang bắt gặp. “Tôi thầm nhắc đi nhắc lại cái tên được đặt cho

tôi từ lúc lọt lòng, cái tên mà người ta đã dùng gọi tôi suốt một quãng đời và gợi lên gương
mặt tôi với một số người: Pedro”. Guy Roland đã có một ý thức rất rõ cái tên quá khứ của
mình, anh hồi tưởng về cái tên đó, nhưng sợ nó sẽ bay mất bởi vì cái tên cũng mập mờ như
chính kí ức của anh. Liệu đó có phải là cái tên của anh, của gã nài ngựa hay của một con
người nào khác. Không gian hành trình dịch chuyển cũng là lúc dịch chuyện những lớp kí ức
trong Guy Roland, khi thì kí ức về gia đình, khi thì kí ức người yêu, khi thì kí ức về bản thân
mình,...tất cả đan xen và hòa trộn vào nhau làm nên nét độc đáo của hai lớp thời gian hồi
tưởng và không gian hành trình.
Guy Roland đã hồi tưởng về thời gian mà anh với nhân tình của mình là nàng Denise
Coudreuse khi dịch chuyển không gian hành trình đến khách sạn Castille, “Trong cùng khách
sạn, một khoảng sân quây trong tường có hàng rào mắt cáo xanh phủ đầy dây leo. Nền lát đá
màu chu sa, cái màu của cát trên những sân quần vợt Bàn ghế, loại kê ở vườn. Vậy là tôi đã
sống ở đây với nàng Denise Coudreuse nọ. Phòng chúng tôi trông ra phố Cambon hay nhìn
xuống sân?”. Kí ức hồi tưởng của anh cũng không rõ ràng và chắc chắn lắm, anh xem mình
là một cái bóng mờ nhạt và hồi ức trong anh cũng rời rạc và chập chờn như chính anh mà
thôi. Không gian khách sạn xuất hiện, đơn thuần là không gian vật lý nhưng đã sự dịch
chuyển không gian trên hành trình tìm kiếm quá khứ của Guy Roland nên nó trở thành không
gian hành trình và tương tác với những mảnh kí ức hồi tưởng của anh đã làm nên một hiệu
ứng đặc biệt cho tác phẩm.
Không gian hành trình của Guy Roland cứ như con đường trở về của anh mà dịch
chuyển, “sáng hôm ấy, chúng tôi khởi hành rất sớm trên chiếc xe hơi bỏ mui của Denise và
hình như chúng tôi đã đi qua cửa ô Saint-Cloud...Chúng tôi tới một làng ở tỉnh Seine-et-Oise
hay Seine-et-Marne gì đó”, “Nhưng buổi chiều, chúng tôi đã dạo chơi trong công viên
Varsailles...”, “ Sau đó, tôi đến tìm Denise ở công viên Édouard VII,...Tôi xuống tàu ở
Sallanches. Trời nắng. Trên quảng trường nhà ga, một chiếc xe khách đang đợi...”. Tất cả
đều tạo nên sự mở rộng rồi thu hẹp không gian, sự chuyển dịch từ không gian này đến không
gian khác kéo theo sự thay đổi từ kí ức và hoài niệm của Guy Roland về quá khứ. Không gian
hành trình bản thân nó tự mang tính chất xê dịch, đồng thời với sự xê dịch ngay chính trong
tâm trí, hoài vọng về thời quá vãng của Guy Roland càng làm cho không gian hành trình có
tính biểu niệm và giá trị hơn. Có thể thấy, không gian hành trình xuyên suốt từ đầu đến cuối

tác phẩm, điều đó có thể thấy được tính chất hành động và hành trình của Guy Roland, miệt
mài và cố gắng để tìm kiếm dấu tích mình ở bất cứ đâu mà anh có manh mối. Qua đó thể hiện
sự mong mỏi và khát vọng khám phá bản ngã của con người mình trong quá khứ. Tôi là ai?
Lê Khắc Bảo Long – Văn 3D

25