Bài 10

STRESS TÂM LÝ
GIA ĐÌNH – XÃ HỘI - STRESS

stress
11/23/15

PGS.TS.TranXuanMai


• trình bày định nghĩa, triệu chứng và nguyên
nhân của stress
• trình bày quá trình từ stress tâm lý đến bệnh lý
• trình bày mối quan hệ giữa stress và nhân cách
• trình bày cơ chế nảy sinh stress trong gia đình
và gia đình liệu pháp
• trình bày các phương pháp quản lý và giúp đỡ
nạn nhân vượt qua stress
stress
11/23/15

PGS.TS.TranXuanMai


ĐỊNH NGHĨA
Stress là mối kích động (vật lý, hóa chất, vi
khuẩn, tâm lý XH) mạnh và đột ngột đòi hỏi
con người huy động tiềm năng thích ứng
(sinh lý, tâm lý) để phản ứng lại.
Holmes và Rahe (1967): biến đổi trong cuộc sống 

thay đổi môi trường dương tính (thi đậu, đám cưới
…), âm tính (tin dữ, chết chóc, lời nói độc địa, hành
động thô bỉ, chửi mắng, đe dọa ….)  ảnh hưởng đến
tâm thần và rối loạn cơ thể.
stress
11/23/15

PGS.TS.TranXuanMai


Phản ứng đặc thù: riêng cho từng loai kích động
Phản ứng chung:
hội chứng thích ứng chung (GAS)

Stress  vùng dưới đồi  tuyến yên  vỏ thượng thận  cortisol

• phản ứng báo động: sức đề kháng tăng
• giai đoạn đề kháng
• giai đoạn kiệt quệ  chết
stress
11/23/15

PGS.TS.TranXuanMai


TRIỆU CHỨNG
• giai đoạn báo động: chất trung gian được gởi

đến hệ hô hấp, máu và cơ tim làm gia tăng nhịp thở,
nhịp tim, HA, cơ căng và co, đồng tử giãn, đường huyết,

adrenalin, cholesterol tăng

• giai đoạn đề kháng: cá nhân đề kháng với yếu
tố gây stress đến mức biến nó thành phù hợp. Cá nhân
cảm thấy mệt mỏi, âu lo, căng thẳng

• giai đoạn kiệt quệ: cạn kiệt các dạng năng lượng
dự trữ, cá nhân mệt mỏi, xơ xác, suy nhược toàn thân,
già nua, bệnh rất nặng  chết
stress
11/23/15

PGS.TS.TranXuanMai


Eustress: tạo các hiệu ứng dương tính, giúp người

ta sáng tạo, đạt thành tích đỉnh cao, nhận thức sắc bén
Distress: tạo các hiệu ứng âm tính: gây bất hoạt,
bệnh tật

Stress:
dưới tải
Thành tích: thấp

tối ưu
tối ưu

chán nản
thành tích cao

giảm hoạt động năng lượng cao
lãnh đạm
sắc sảo
thờ ơ
bình tĩnh
stress

11/23/15

PGS.TS.TranXuanMai

quá tải
thấp
mất ngủ
bức rứt
phạm sai lầm liên tục
không thể quyết định


NGUYÊN NHÂN
Nguyên nhân chung
• Điều kiện, môi trường sống thiếu thốn, tù túng,
ồn ào …
• Bị chèn ép, oan ức, thất bại trong cuộc sống
• Gặp nhiều mâu thuẫn, xung đột, bất an, thay đổi
cuộc sống
• Quá bận rộn, lo toan công việc
stress
11/23/15


PGS.TS.TranXuanMai


Nguyên nhân do công việc
Stress tổ chức
Chính sách: đánh giá thành tích không công bằng,
độc đoán; bất bình đẳng trong lương bổng
Cấu trúc: mâu thuẫn giữa các phòng ban, phân chia
chức năng không rõ ràng …
Quá trình: thông tin kém, mục tiêu mơ hồ, kiểu cách
quản lý không thích hợp
stress
11/23/15

PGS.TS.TranXuanMai


Stress cá nhân (French & Caplan, 1972)
1. mơ hồ về vai trò (không đủ thông tin về công
việc phải làm)

2. mâu thuẫn về vai trò (vai trò và nhiệm vụ
xung khắc nhau)

3. vai trò quá nặng/quá nhẹ (công việc quá tải
về lương/về chất)

4. tính lãnh thổ của tổ chức (làm một công việc
không thuộc về mình)
stress

11/23/15

PGS.TS.TranXuanMai


Stress cá nhân (tt)
5. trách nhiệm cho mọi người (trách nhiệm cá
nhân có thể rất nhiều hoặc rất ít)

6. thiếu quan tâm đến người khác (có rất ít sự
tin tưởng nhận sự hỗ trợ từ người khác)

7. thiếu tham gia (bị loại bỏ khỏi sự quyết định)
8. khác biệt về nghề nghiệp (khác biệt về những
yếu tố bản chất trong công việc)
stress
11/23/15

PGS.TS.TranXuanMai


QUÁ TRÌNH
TỪ STRESS TÂM LÝ ĐẾN BỆNH LÝ
• Stress lập đi lập lại dẫn đến phì đại thượng thận,
tuyến tiền liệt, teo tuyến ức và hạch bạch huyết, cao
huyết áp, loét dạ dày tá tràng, hen suyễn, tiểu
đường….
• tăng tiết cortisol và catecholamin
• giảm HDL lipoproptein, tăng cholesterol  xơ vữa
động mạch

• giảm Zn làm phì đại tuyến tiền liệt, tinh trùng hoạt
động yếu, vô sinh
stress
11/23/15

PGS.TS.TranXuanMai


• chống hấp thu calcium gây loãng xương, chuột
rút, co cứng tay chân
• thay đổi sodium, potassium, mangan, crôm,
selenium …, hủy hoại magnesium
• mất đi khoảng 10% vitamin C
• tăng endorphin
• giảm insulin dẫn đến tăng đường huyết
• tăng tiết histamin, giảm sinh epinephrin làm tăng
hen suyễn
stress
11/23/15

PGS.TS.TranXuanMai


STRESS và NHÂN CÁCH
• Kiểu nhân cách A: tích cực tham gia, đấu tranh liên
tục để đạt được càng nhiều hiệu quả trong càng ít thời
gian càng tốt

• Kiểu nhân cách B: không cảm thấy bị áp lực thời


gian, thoải mái, thư giãn, không cần cạnh tranh và khẳng
định ưu thế của mình

Kiểu A dễ mắc tâm phế mãn (CHD) gấp 3 lần so với
kiểu B (Caplan và ctv. 1975), tốc độ mới mắc cao
hơn 6,5 lần (Mathew 1982), dễ chết vì bệnh tim 58%
hơn kiểu B (Ragland và Brand 1988)
stress
11/23/15

PGS.TS.TranXuanMai


Có tương quan giữa tự tin và các yếu tố nguy
cơ bệnh tim trong những người bị mất việc
làm (Kasl & Cobb 1970)
• người nội hướng tin rằng mình có thể kiểm
soát phần lớn cuộc sống và số phận của mình
• người ngoại hướng tin rằng điều gì xảy ra với
họ phụ thuộc phần lớn vào yếu tố bên ngoài như
số phận, sự may mắn, cơ hội và người khác.
Người nội hướng ít bị stress và có mức độ thỏa
mãn với công việc cao hơn, họ có thể lạc quan
trong việc đánh giá khả năng của mình
stress
11/23/15

PGS.TS.TranXuanMai



GIA ĐÌNH và STRESS TÂM LÝ
Nguyên nhân
•

Rối loạn về quan hệ
vợ - chồng, cha mẹ - con cái, con cái với nhau

•

Rối loạn về vai trò
Cha: quá uy quyền, độc đoán, quá nhu nhược,
thiếu gương mẫu, nghiệp ngập, bỏ bê gia
đình, điên, lấy vợ khác
Mẹ: quá nghiêm khắc, thiếu tình thương, quá
nhu nhược, thiếu gương mẫu, ngoại tình,
mại dâm
Con cái: cămstress
ghét, ganh đua, phân biệt đối xử ..

11/23/15

PGS.TS.TranXuanMai


Giải tỏa stress tâm lý gia đình:

gia đình liệu pháp

Lý thuyết hệ thống
Tiểu hệ phức tạp (mỗi thành viên trong gia đình)

Đại hệ gia đình (liên quan, tác động qua lại giữa các
thành viên)
Đại hệ xã hội (làng xóm, khu phố …)
Mối liên quan giữa các thành viên, giữa gia đình và
xã hội là vấn đề rất quan trọng, có thể linh hoạt
hoặc cứng nhắc, có phản hồi.

Cải thiện quan hệ giao tiếp giữa cá nhân có
thể thay đổi tình trạng của toàn bộ gia đình
stress

11/23/15

PGS.TS.TranXuanMai


Học thuyết giao tiếp
• Từ chối giao tiếp : một bên muốn giao tiếp, một
bên không muốn, kéo dài dễ dẫn đến stress
• Chấm câu : khi chuỗi ứng xử không ăn khớp thì
bên này dễ đổ lỗi cho bên kia
• Đối xứng hoặc bổ xung cho nhau : đáp ứng,
ứng xử tương ứng với bên kia (nói to leo thang);
một bên đáp ứng ý muốn của bên kia (quan hệ
vợ-chồng, cha mẹ-con cái)
• Giao tiếp nghịch lý : người khởi xướng nêu ra
một điều xong lại đề ra điều ngược lại ( Ừ, đi đâu
thì đi, nhưng tao rất ghét cái kiểu la cà ngoài
đường phố ) : stress
buộc 2 tròng

11/23/15

PGS.TS.TranXuanMai


QUẢN LÝ STRESS
1.Thực hành quản lý tốt
- tri giác sắc bén + nguyên tắc quản lý chung

- đảm bảo rõ trách nhiệm – quyền lực, đặt con
người vào vị trí không quá cao mà không thiếu
khả năng

2. Tạo ra những công việc có ý nghĩa
- stress sẽ giảm khi người ta cam kết với công

việc, liên quan chặt chẽ giữa cảm nhận cá nhân
với sự quan trọng của công việc
stress
11/23/15

PGS.TS.TranXuanMai


QUẢN LÝ STRESS (tt)
3. Thay đổi cấu trúc của tổ chức
Đảm bảo cấu trúc làm thuận lợi cho việc hoàn
thành những mục tiêu của tổ chức theo cách
đơn giản nhất


4. Tăng cường trình độ cá nhân
- thể lực khỏe mạnh
- làm được nhiều hành động dương tính
- tương tác tốt với người khác
- tham gia các công việc có ý nghĩa
stress
11/23/15

PGS.TS.TranXuanMai


Tóm tắt những điểm cần làm để
tránh stress quá mức trong quản
lý bản thân và quản lý người khác
QUẢN LÝ BẢN THÂN
• Quản lý thời gian có hiệu quả, xây dựng hệ

thống ưu tiên và đánh giá công việc của bạn

• Biết nói chữ KHÔNG: nếu bạn cảm thấy không
thể làm thêm nhiều việc nữa, hãy giải thích cho
cấp trên hiểu bạn còn nhiều việc quan trọng để
làm
• Xây dựng quan hệ nâng đỡ
stress

11/23/15

PGS.TS.TranXuanMai



QUẢN LÝ BẢN THÂN (tt)
• Nếu thấy bất kỳ lĩnh vực nào bạn không rõ,

hãy hỏi cấp trên để được giải thích và xác định
mục đích, mục tiêu cho bạn
• Hỏi lại cho rõ những yêu cầu của cấp trên nếu
bạn cảm thấy bị đánh giá thấp về những công
việc bạn đang làm
• Tìm thời gian thư giãn, tập thể dục …, bạn sẽ
trở lại công việc tươi tỉnh hơn
stress
11/23/15

PGS.TS.TranXuanMai


QUẢN LÝ NGƯỜI KHÁC
• Xem xét kiểu quản lý có thể gây stress cho cấp dưới
• Làm rõ điều mình mong đợi cho thuộc cấp, giải thích
đầy đủ phạm vi và thẩm quyền của họ, đồng thời cũng
giải thích họ được đánh giá như thế nào
• Tưởng thưởng xứng đáng những thành tích hiệu quả
• Phát triển không khí nâng đỡ bằng cách thúc đẩy sự
cởi mở và tin tưởng giữa các thuộc cấp
• Làm vai trò huấn luyện, phát triển khả năng của thuộc
cấp thông qua thảo luận và cung cấp cơ hội thăng tiến
stress
11/23/15


PGS.TS.TranXuanMai