MỤC LỤC
Phần I-Đặt vấn đề…………………………………………………2
Phần II-Tổng quan nghiên cứu ………………………………… 3
2.1. Khái niệm lâm sản ngoài gỗ …………………………. 3
2.2. Phân loại lâm sản ngoài gỗ ………………………….. 5
2.3. Giá trị sinh thái,kinh tế và văn hoá của LSNG ……… 6
2.4. Nghiên cứu về lâm sản ngoài gỗ ……………………. 9
2.4.1. Tổng quan về LSNG trên thế giới ………………… 9
2.4.2. Tổng quản về LSNG ở Việt Nam ……………… .. 10
2.4.2.1. Tình hình sử dụng LSNG ở Việt Nam ………… ..10
2.4.2.2 . Tình hình quản lý LSNG ở Việt Nam ……….... 12
2.4.2.3 . Tình hình nghiên cứu LSNG ở Việt Nam ……… 13
Phần III- Kết Luận ……………………………………………. 16
Tài liệu tham khảo …………………………………………….. 18


Tiểu luận môn : Lâm Học Nhiệt Đới

Giảng viên: PGS TS: Phạm Xuân Hoàn

PHẦN 1
ĐẶT VẤN ĐỀ
Rừng không chỉ có chức năng cung cấp lâm sản mà còn có những chức
năng quan trọng khác như bảo vệ, điều tiết nguồn nước, chống xói mòn đất,
bảo vệ môi trường, tạo cảnh quan, bảo tồn đa dạng sinh học ... .
Cấu trúc tổ thành loài của hệ sinh thái rừng (nhất là rừng tự nhiên) rất
đa dạng và phong phú, bao gồm thực vật, động vật, vi sinh vật ... . Không chỉ
tầng cây gỗ mới tạo nên cấu trúc rừng mà các thành phần khác vai trò hết sức
quan trọng như dây leo, thực vật ngoại tầng, bì sinh, lớp cây bụi, thảm tươi ...
Khi nhìn thấy sinh khối của rừng chủ yếu là gỗ, thường thì người ta cho
rằng giá trị của rừng là do gỗ tạo nên. Vì vậy, trước đây người ta coi sản

phẩm gỗ là "lâm sản chính", những sản phẩm tự nhiên khác từ rừng được gọi
là "Lâm sản phụ" hoặc "đặc sản" nếu có giá trị cao. Việc phân chia lâm sản
chính, lâm sản phụ đến nay không còn phù hợp nữa vì có nhiều mục đích kinh
doanh rừng khác nhau.
Các sản phẩm được khai thác, được tạo ra từ rừng phục vụ lợi ích của
con người không chỉ có gỗ mà còn có rất nhiều loại khác như: các loại thực
phẩm, dược liệu, hương liệu, tinh dầu, nhựa cây, tanin, thuốc nhuộm, cây
cảnh, nấm, côn trùng, động vật hoang dã v.v...
Ngày nay, sản phẩm thu từ rừng được xếp vào hai nhóm: Gỗ và Lâm
sản ngoài gỗ (Non-Timber forest produsts)
Vậy, câu hỏi được đặt ra: Các Lâm sản ngoài gỗ là gì ?
• Lâm sản ngoài gỗ (LSNG) bao hàm tất cả các vật liệu sinh học khác
gỗ, được khai thác từ rừng tự nhiên phục vụ mục đích của con người. Bao
gồm các sản phẩm là động vật sống, nguyên liệu thô và củi, song mây, tre
nứa, gỗ nhỏ và sợi. (The Economic value of Non-timber Forest products in
Southeast asia - W.W.F - 1989).
"Thực vật rừng gồm tất cả các loài cây, loài cỏ, dây leo bậc cao và bậc
thấp phân bố trong rừng. Những loài cây không cho gỗ hoặc ngoài gỗ còn cho
các sản phẩm quý khác như nhựa thông, quả hồi, vỏ quế hoặc sợi song mây là
thực vật đặc sản rừng". (Thực vật và thực vật đặc sản rừng - GT. trường
ĐHLN - Lê Mộng Chân, Vũ Dũng - 1992). "Nhiều loài cây rừng cho các sản
phẩm tự nhiên ngoài gỗ đó là cây cho đặc sản. Các sản phẩm tự nhiên đó có
thể được sử dụng trực tiếp như một số loài cây cho thuốc, cây cho quả hoặc
2


Tiểu luận môn : Lâm Học Nhiệt Đới

Giảng viên: PGS TS: Phạm Xuân Hoàn


làm thức ăn gia súc nhưng phần lớn phải qua gia công chế biến như cây cho
nguyên liệu, giấy sợi, cây cho cao su, cho dầu..." (Quản lý bảo tồn tài nguyên
thực vật rừng - GT. Trường ĐHLN - Lê Mộng Chân-1993).
Như vậy, Lâm sản ngoài gỗ bao gồm tất cả các vật liệu sinh học khác gỗ được
khai thác từ rừng (cả rừng tự nhiên và rừng trồng) phục vụ mục đích của con
người. Bao gồm các loài thực vật, động vật dùng làm thực phẩm, làm dược
liệu, tinh dầu, nhựa sáp, nhựa dính, nhưa dầu, cao su, tanin, màu nhuộm, chất
béo, song mây, tre nứa, cây cảnh, nguyên liệu giấy, sợi...Các loại sản phẩm
ngoài gỗ sẽ ngày càng được tăng lên do sự tìm tòi, phát hiện giá trị của chúng
để phục vụ cuộc sống
Hiện nay lâm sản ngoài gỗ được quan tâm ở nhiều khía cạnh khác nhau
chúng có giá trị đóng góp vào việc phát triển kinh tế, xã hội, bảo vệ môi
trường và đa dạng sinh học. Về giá trị kinh tế người ta ghi nhận có 150 loài
lâm sản ngoài gỗ có giá trị được buôn bán trên thị trường quốc tế, giá trị lớn
lao của nó được thể hiện ở nguồn thu nhập của các cộng đồng sống gần rừng,
lâm sản ngoài gỗ có thể là nguồn thu bẳng tiền duy nhất để mua lương thực,
hàng tiêu dùng, và trang trải chi phí thuốc men học hành cho con trẻ của các
hộ dân nghèo. Ngoài ra lâm sản ngoài gỗ còn đóng góp không nhỏ vào kinh tế
đất nước. Theo cơ quan y tế thế giới (WHO) đánh giá là 80% dân số các nước
đang phát triển dùng lâm sản ngoài gỗ để chữa bệnh và làm thực phẩm. Về
giá trị xã hội lâm sản ngoài gỗ giúp ổn định và an ninh cho đời sống người
dân phụ thuộc vào rừng, tạo việc làm và bảo tồn kiến thức bản địa. Giá trị về
mặt môi trường, chúng góp phần bảo vệ, điều tiết nguồn nước, chống xói
mòn, bảo vệ môi trường và quan trọng hơn là bảo tồn đa dạng sinh học.

PHẦN 2
TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU
2.1 Khái niệm về LSNG
Từ xưa đến nay, nói đến giá trị của rừng ông cha ta thường kể đến các
loài gỗ quý như đinh, lim, sến, táu, dổi, vàng tâm,... để xây dựng nhà cửa,

đóng đồ mộc trang trí trong nhà chứ ít ai nhắc đến các sản vật khác lấy từ
rừng, có nhiều lúc những sản phẩm tưởng như rất đơn giản này lại chính là
cứu cánh cho sự sống còn, tồn vong và phát triển của con người, đó là các loài
cây cho lương thực, thực phẩm thu hái trong rừng vào những năm đói kém
hay vào thời gian giáp hạt, những căn bệnh hiểm nghèo duy nhất chỉ trông
3


Tiểu luận môn : Lâm Học Nhiệt Đới

Giảng viên: PGS TS: Phạm Xuân Hoàn

chờ vào các phương thuốc quý giá từ cây cỏ trong thiên nhiên. Những loại sản
vật kể trên nói theo cách ngày nay được gọi là lâm sản ngoài gỗ (LSNG).
Trên thế giới, thuật ngữ LSNG mới xuất hiện trong khoảng hơn 2 thập
kỷ trở lại đây để chỉ các lâm sản khác gỗ. De.Beer (1989) đã quan niệm
LSNG như là “ tất cả các vật liệu sinh học khác gỗ mà chúng được khác thác
từ rừng tự nhiên để phục vụ tiêu dùng của loài người. LSNG bao gồm thực
phẩm, thuóc, gia vị, tinh dầu, nhựa cây, keo dán, chất đốt và các nguyên liệu
thô, song, mây, tre, nứa, trúc, gỗ nhỏ và gỗ cho sợi… Theo quan niệm của
De.Beer, LSNG bao gồm mọi sản phẩm hữa hình(khác gỗ) có nguồn gốc sinh
học được khai thác từ rừng tự nhiên. Tuy nhiên, quan niệm của De.Beer về
LSNG chưa đề cập đầy đủ đến các sản phẩm khác gỗ của rừng trồng và của
hệ canh tác nông lâm kết hợp.
Tổ chức chuyên gia tư vấn về LSNG châu Á- Thái Bình Dương (IEC)
họp tại Bangkok – Thái Lan(1991) đã chấp nhận định nghĩa LSNG có thể áp
dụng cho hầu hết các nước trong khu vực như sau : “ LSNG bao hàm tất cả
các sản phẩm tái tạo và hữa hình, không phải là gỗ xẻ, gỗ nhiên liệu và gỗ củi,
thu được từ rừng hoặc từ bất kỳ loại hình sử dụng đất tương tự nào cũng như
đất trồng cây gỗ. Vì vậy, các sản phẩm như cát, đá, nước, du lịch sinh thái

cũng là LSNG”. Bằng cách hạn chế LSNG chỉ bao gồm các sản phẩm hoặc
hàng hóa hữu hình, định nghĩa này đã loại trừ các dịch vụ tạo ra như dịch vụ
cắm trại, chăn thả, săn bắn…
Theo Ros –Tonen(1995,2000), lâm sản ngoài gỗ được định nghĩa là tất
cả các sản phẩm động, thực vật tự nhiên, trừ các sản phẩm gỗ thương mại, có
thể lấy được từ rừng để sử dụng và buôn bán. Trong định nghĩa này, du lịch
sinh thái không được coi là một loại NTFP mà là một hình dịch vụ của rừng một loại đầu ra khác của rừng.
FAO(1995) đã chỉ ra yêu cầu của ý nghĩa về LSNG là định nghĩa phải
vừa diễn tả nghĩa của thuật ngữ LSNG, phải vừa xác định chính xác giới hạn,
phạm vi và đặc trưng của nó. Từ đó FAO(1995) đưa ra định nghĩa :“ LSNG
bao gồm tất cả các sản phẩm có nguồn gốc sinh học (trừ gỗ) và các dịch vụ
thu được từ rừng hoặc từ các kiểu sử dụng đất tương tự”.
Định nghĩa này xác định, LSNG bao gồm cả các hàng hoá và dịch vụ
có nguồn gốc thực vật và động vật. Định nghĩa về LSNG của FOA(1995)
cũng đã nhận biết về chức năng dịch vụ quan trọng đang gia tăng của tài
nguyên LSNG. Chẳng hạn, du lịch sinh thái là một ngành công nghiệp lớn
trên thế giới đang phát triển rất nhanh.Vì thế, rừng, vùng hoang dã, động vật
4


Tiểu luận môn : Lâm Học Nhiệt Đới

Giảng viên: PGS TS: Phạm Xuân Hoàn

hoang dã là những thành phần của du lịch sinh thái nên được nhận biết phong
phạm vi của LSNG.
Ở Việt Nam, theo Tiến sĩ Nguyễn Thanh Chiến- Trung tâm nghiên cứu
lâm đặc sản viết trong tạp chí khoa học- Công nghệ kinh tế lâm nghiệp, tác
giả cho rằng “Thuật ngữ lâm sản ngoài gỗ nhằm để chỉ các vật liệu sinh học
khác gỗ được khai thác từ rừng nhằm phục vụ nhu cầu tiêu dùng của con

người. Lâm sản ngoài gỗ bao gồm: thực phẩm, dược liệu, gia vị, tinh dầu,
nhựa cây, keo gián, nhựa mũ, tanin, thuốc nhuộm, cây cảnh,động vật hoang
dã, chất đốt, các chất liệu thô, song mây, tre nứa, gỗ nhỏ cho sợi”.
2.2. Phân loại LSNG
Lâm sản ngoài gỗ có nhiều dạng khác nhau và rất có íchcho các hộ gia
đình ở vùng nông thôn nhiệt đới. Chúng có thể được phân loại như sau : Thực
vật có thể ăn được, động vật có thể ăn được, sản phẩm dược liệu, các sản
phẩm động thực vật không ăn được ( De.Beer&McDermott, 1006). Lâm sản
ngoài gỗ không chỉ thấy ở các hệ sinh thái rừng tự nhiên mà còn được tìm
thấy ở các cấu trúc thực vật do con người tạo nên như vườn rừng và các đồn
điền.
Hiện nay, trên thế giới có rất nhiều cách phân loại lâm sản ngoài gỗ:
Căn cứ vào giá trị sử dụng của LSNG Mendelsohn đã chia LSNG thành
các nhóm : Các sản phẩm thực vật ăn được, keo dán nhựa, thuốc nhuộm và
tanin, cây cho sợi và cây làm thuốc. Căn cứ vào thị trường tiêu thụ
Mendelsohn đã chia LSNG thành 3 nhóm: Nhóm thứ nhất bán trên thị trường,
nhóm thứ 2 bán ở địa phương và nhóm 3 được sử dụng trực tiếp bởi người thu
hoạch. Loại này thường tính được tỷ trọng rất cao nhưng chưa tính được giá
trị. Chính loại này đã làm LSNG bị lu mờ, ít được chú ý đến, tác giả cũng chỉ
rõ rừng như một nhà máy quan trọng đối với xã hội và LSNG là một trong
những sản phẩm quan trọng nhất của nhà máy này. Nhìn chung, các tác giả đã
phân loại LSNG theo gia trị sử dụng thành các nhóm: a. làm lương thực, thực
phẩm; b. làm vật liệu xây dựng; c. làm hàng thủ công mỹ nghệ; d. làm dược
liệu, hương liệu; e. làm cảnh.
Ở Việt Nam theo nhóm nghiên cứu của dự án hỗ trợ chuyên ngành lâm
sản ngoài gỗ tại Việt Nam cho rằng lâm sản ngoài gỗ được phân loại theo 6
nhóm tổng hợp dựa vào công dụng và nguồn gốc của lâm sản ngoài gỗ bao
gồm các nhóm sau:

5



Tiểu luận môn : Lâm Học Nhiệt Đới

Giảng viên: PGS TS: Phạm Xuân Hoàn

+ Nhóm sản phẩm cây có sợi: tre, nứa, song, mây các loại thân lá có sợi
và củ.
+ Nhóm thực phẩm:
- Những sản phẩm có nguồn gốc từ thực vật như: thân, chồi non, rễ, lá,
hoa, quả, hạt, các loại gia vị, hạt có dầu, nấm… có thể dùng làm thực phẩm.
- Những sản phẩm có nguồn gốc từ động vật như: mật ong, thịt thú
rừng, cá, tổ yến, trứng chim, các loại côn trùng ăn được.
+ Nhóm dược liệu, chất thơm và cây có chất độc.
+ Nhóm những sản phẩm chiết xuất như: các loại nhựa, tanin, chất
màu, dầu béo và tinh dầu…
+ Nhóm động vật và những sản phẩm từ động vật không dùng làm thực
phẩm như các loại thú rừng, chim, côn trùng sống, da, sừng, ngà voi, xương,
cánh kiến đỏ
+ nhóm những sản phẩm khác như: cây cảnh, lá để gói thức ăn, hàng
hóa, phong lan…
Cách phân loại này nhìn chung chỉ mang tính tương đối vì công dụng
của một số loài lâm sản ngoài gỗ luôn có sự thay đổi, một số sản phẩm có thể
phân vào nhiều nhóm khác nhau tùy lúc, tùy vào công dụng và mục đích
dùng, biến đổi tùy theo tập quán của từng vùng, từng lãnh thổ…
2.3 . Giá trị sinh thái, kinh tế và văn hoá của Lâm sản ngoài gỗ:
Nếu giá trị của rừng bao gồm giá trị lâm sản và giá trị sinh thái thi
trong đó giá trị sinh thái của rừng cao hơn rất nhiều và giá trị của LSNG
không hề thua kém giá trị của lâm sản gỗ.
Theo FOA(1997) và IUNC(1999), ở nhiều quốc gia trên thế giới, giá trị

của LSNG được ước tính xấp xỉ với giá trị của lâm sản gỗ. Vì thế, nếu coi lâm
sản gỗ là nguồn thu nhập duy nhất trong kinh doanh rừng. chúng ta đã bỏ phí
một nguồn lợi khác tương đương với nó. Hơn nữa, trong một thời gian dài,
chính quan niệm giá trị cảu rừng chỉ là giá trị của bộ phận gỗ đã gây ra các
hoạt động làm suy thoái và huỷ diệt rừng trên quy mô rộng lớn, làm mất đi
những giá trị sinh thái và giá trị LSNG của rừng.Nếu chú ý phát triển và kinh
doanh thực vật cho LSNG sẽ giúp cho việc làm giảm sức ép lên tài nguyên
cây gỗ, bảo vệ được nhân tố chủ đạo của rừng, do đó không những duy trì
được chức năng sinh thái của rừng mà còn làm gia tăng đáng kể giá trị kinh tế
của nó.Việc phát triển thực vật cho LSNG là một lựa chọn vừa mang tính
6


Tiểu luận môn : Lâm Học Nhiệt Đới

Giảng viên: PGS TS: Phạm Xuân Hoàn

kinh tế, sinh thái, vừa là một chọn lựa khả thi ở nhiều khu vực khác nhau
(Phạm Văn Điển trong “ Một số vấn đề lâm học nhiệt đới”, 2004).
Lâm sản ngoài gỗ hình thành nên một bộ phận tổng hợp của sinh kế
trong cộng đồng nông thôn sống ở các vùng nhiệt đới. Tại hộ gia đình chúng
chủ yếu được sử dụng cho các mục đích như lương thực, thực phẩm, thuốc
men, đồ gia dụng,.. Hơn nữa, một số sản phẩm thường có giá trị kinh tế lớn
khi chúng được buôn bán ở địa phương, thậm chí ở quốc tế. Bên cạnh đó,
LSNG cũng đóng góp đáng kể trong việc bảo tồn các khu rừng nhiệt đới và
quản lý rừng có sự tham gia (Ros-Tonen-2000). Các giá trị văn hoá và tinh
thần của LSNG rất đa dạng nên chúng nhận được sự quan tâm đáng kể của
các nhà nghiên cứu và các nhà hoạch định chính sách.
Các cộng đồng nông thôn ở vùng nhiệt đới sử dụng LSNG từ rất lâu, có
chiều dài lịch sử hình thành của họ. Bên cạnh đó, LSNG còn đóng vai trò rất

quan trọng trong kinh tế hộ gia đình. Ở Java, hệ thống nông lâm kết hợp cung
cấp cho một số nông hộ hơn 40% tổng lượng calo mà họ tiêu thụ
(Christianty,1986).Ở Nigeria, mô hình vườn nhà truyền thống bao gồm ít nhất
60 loài cây cung cấp các sản phẩm lương thực (Okafor và Femander, 1986).
Trong nhiều trường hợp khác, LSNG cũng giúp con người sống sót trong
những thời kỳ kho khăn ( vi dụ khủng hoảng lương thực, lũ lụt, chiến
tranh…).
Giá trị kinh tế - xã hội của LSNG được thể hiện ở nhiều khía cạnh khác
nhau, từ cung cấp lương thực, thực phẩm, vật liệu xây dựng, nguyên liệu thủ
công mỹ nghệ, dược phẩm, đến giải quyết công ăn, việc làm, phát triển ngành
nghề, bảo tồn và phát huy kiến thức bản địa, tôn tạo nét đẹp văn hoá, xoá đói,
giảm nghèo, nâng cao đới sống nhiều mặt cho người dân, đặc biệt là những
người dân nghèo. Tầm quan trọng đó của LSNG đối với các nước nhiệt đới đã
được thừa nhận. Myer(1988) đã tính toán rằng, một khu rừng nhiệt đới có
diện tích 50.000 ha nếu được quản lý tốt sẽ cung cấp đều đặn 200 đôla
Mỹ/ha/năm từ sản phẩm động vật hoang dã, còn nếu đốn gỗ chỉ cho thu nhập
trên dưới 100 USD/ha/năm. Peters và cộng sự (1989) đã tính toán thu nhập từ
lâm sản gỗ và LSNG trên một hecta rừng nhiệt đới ở vùng Amazon đạt
6820USD/ha/năm.
Rừng và LSNG là nguồn sống chủ yếu của ít nhất 27 triệu người ở
vùng Đông Nam Á(De.Beer,1996). Giá trị thu nhập hiện tại từ LSNG có thể
lớn hơn giá trị thu nhập hiện tại từ bất kỳ loại hình sử dụng đất nào đó
(Peter,1989). Bảo tồn có khai thác, ít nhất ở một số địa phương cũng được ưu
7


Tiểu luận môn : Lâm Học Nhiệt Đới

Giảng viên: PGS TS: Phạm Xuân Hoàn


tiên hơn về mặt kinh tế so với các loại hình sử dụng đất khác (Balick và
Mendelsohn,1992).Việc khai thác LSNG thường ít phá huỷ hệ sinh thái hơn
so với các loại hình sử dụng đất khác.
Những nghiên cứu gần đây về LSNG đã phác họa một bức tranh tươi
sáng về sự bảo tồn có khai thác. Nghiên cứu của Mendelsohn(1992) là một tác
phẩm nổi bật. Theo ông LSNG ở vùng nhiệt đới đóng vai trò quan trọng cho
sự bảo tồn, duy trì tính bền vững của rừng và có giá trị kinh tế. Chúng quan
trọng cho việc bảo tồn vì khai thác LSNG rất có giá trị. Tác giả đã khảng định
việc khai thác LSNG nên được thúc đẩy như một hứa hẹn giữa bảo tồn và
phát triển rừng nhiệt đới. Một ưu điểm nữa là rừng tự nhiên có thể được giữ
nguyên vẹn, trong khi người dân vẫn có thể thu được lợi ích từ các khu rừng
này. Để bảo tồn có khai thác và đạt hiệu quả bền vững Mendelsohn đề nghị 3
vấn đề : cần phải khuyến khích quản lý tài nguyên dài hạn, phải xác định
vùng đất giành cho khai thác và cần phải xác định rõ các thành phần đầy đủ
của sản phẩm được khai thác từ rừng.
Nghiên cứu của Peter(1989) chỉ ra rằng việc khai thác nhựa của rừng
nguyên sinh ở Peru đã cho kết quả thu nhập cao hơn bất cứ việc sử dụng đất
nào. Nghiên cứu bổ sung của Heizmen (1990) cũng chỉ ra khai thác cây họ
cau dừa ở vùng Peren của Guatemana cũng cho thu hoạch quan trọng. Balick
và Mendelsohn (1992) cho rằng giá trị về y học trên một hecta trong rừng thứ
sinh ở Beliz cũng cao hơn giá trị thu từ nông nghiệp. Theo các tác giả này thì
bảo tồn có khai thác ít nhất của một địa phương cũng được ưu tiên hơn về mặt
kinh tế so với các loại hình sử dụng đất khác. Đặc điểm quan trọng của rừng
nhiệt đới là tính đa dạng của nó. Bảo tồn có khai thác là phải tạo phần lớn các
thực vật sinh trưởng trong rừng. Những nghiên cứu kinh tế thực vật cho thấy
rừng tự nhiên nhiệt đới cung cấp một lượng lâm ssản phong phú. Nghiên cứu
của Peter có tới 72 loại thực vật sống trên ô mẫu rộng 2 ha mà chúng có thể là
sản phẩm hàng hoá. Các sản phẩm khác chưa thể lượng hoá được thuộc các
loài trong y học, làm gia vị và thuốc nhuộm. Trong nghiên cứu của mình
Mendeldohn 1992 đã khuyến cáo rằng để khai thác rừng nhiệt đới có hiệu quả

buộc phải thường xuyên dựa vào vô số sản phẩm. Nhiều trường hợp trong khu
vực hẹp người ta sẽ đôi khi bắt gặp một đám sản phẩm có giá trị cao. Peter et
al (1989) đã tìm thấy các khu rừng có 5 loài cây có giá trị kinh tế cao ở vùng
Amazon Peru hàng năm cho ta thu nhập từ 200-6000 USD/năm.
Rừng nhiệt đới không chỉ phong phú về tài nguyên gỗ mà còn đa dạng
về các loài thực vật cho LSNG. Ở Đông Nam Á có ít nhất 30 triệu người chủ
8


Tiểu luận môn : Lâm Học Nhiệt Đới

Giảng viên: PGS TS: Phạm Xuân Hoàn

yếu dựa vào LSNG đóng góp cho thị trường thể giới khoảng 3 tỷ đô la Mỹ từ
các đồ gia dụng làm từ song, mây ( Kroekhoen,1996. De.Beer Medermott,
1996). Nhiều nước trên thế giới như Brazil, Comlombia,Equado,Thái Lan,
Indonesia, Malaysia, Ấn Độ, Trung Quốc đã và đang nghiên cứu sử dụng hợp
lý các LSNG làm nâng cao đới sống của người dân bản địa và bảo vệ đa dạng
sinh học của các hệ sinh thái rừng địa phương.
Nghiên cứu và phân tích của Padoch,Belê (1989) đã chỉ ra rừng nhiệt
đới đóng vai trò quan trọng cho người dân địa phương. Rừng không chỉ là
nguồn thu lợi mà còn cung cấp lương thực, vật liệu xay dựng, thuốc và năng
lượng. Myers (1980) ước khoảng 60% tổng sản phẩm phi gỗ được tiêu thụ bởi
người dân địa phương đã đạt tới lợi ích của họ từ những khu rừng kề cận. Đối
với nền kinh tế của một số nước vai trò của LSNG đã được khẳng định chẳng
hạn ở Thái Lan trong năm 1987 đã xuất khẩu LSNG đạt giá trị 23 triệu USD,
ở Indonesia cũng trong năm đó đạt 238 triệu USD và Malaysia trong năm
1986 xuất khẩu hàng hoá sản xuất từ LSNG đạt 11 triệu USD
(Jen.H.De.Beer,1986).
2.4.Nghiên cứu về LSNG

2.4.1 Tổng quan về LSNG trên thế giới
Trên thế giới, lâm sản ngoài gỗ là nguồn sống chủ yếu và là nguồn thu
nhập chính của người dân nghèo, đồng bào dân tộc miền núi, người lao động
tự do và những người sống phụ thuộc vào rừng, nó là nguồn thu nhập đáng kể
cho nhiều nước trên thế giới chủ yếu là các nước nghèo và các nước đang
phát triển.
Ở Châu Á, nơi đây có nguồn tài nguyên LSNG vô cùng phong phú và
là nguồn cung cấp các sản phẩm thiết yếu cho người dân vùng nông thôn.
Chẳng hạn như:
- Tại Ấn Độ có khoản 500 triệu dân sống trong và xung quanh rừng phụ
thuộc vào nguồn LSNG cho sinh kế của họ (Viện Tài Nguyên Thế Giới
1990). Ở đây có khoảng 16.000 loài cây thì 3.000 loài LSNG có lợi, hầu hết
tiêu thụ trong nước, xuất khẩu chủ yếu là nguyên liệu thô. Sản xuất lâm sản
ngoài gỗ ở Ấn Độ đóng góp khoảng 40% tổng doanh thu từ rừng và 55% việc
làm dựa vào rừng (Tewari và Campbell 1996).
- Tại Lào có 90% dân cư sống ở vùng nông thôn và 50% thu nhập của
các hộ nông dân này từ LSNG. Theo một nghiên cứu của Sounthone
Detphanh (Lào) cho rằng, người dân nông thôn dùng LSNG chủ yếu để ăn
9


Tiểu luận môn : Lâm Học Nhiệt Đới

Giảng viên: PGS TS: Phạm Xuân Hoàn

(măng, tre, nứa, lá một số loại cây, cá suối và thịt chim thú), làm vật liệu xây
dựng (mây, tre, cây quanh vườn, lá lợp). Tuy nhiên LSNG vẫn chưa là đối
tượng quản lý của các nhà chức trách nên làm cho nguồn LSNG ở đây ngày
một khan hiếm[3].
Ở Châu Mỹ, LSNG mang lại việc làm và nguồn thu nhập đáng kể cho

người dân trong khu vực cũng như nguồn ngoại tệ mà tài nguyên này đem lại.
Theo Foster (1995), Mỹ xuất khẩu khoảng 77 tấn nhân sâm hoang dã có giá
trị trên 21 triệu USD vào năm 1993. Theo Mater (New York Times 1996) Hoa
Kỳ đã tăng trưởng thị trường thuốc thảo dược với tốc độ hàng năm ước tính
khoảng 13 – 15% với doanh số bán hàng của dược liệu, một dự báo rằng nền
kinh tế Mỹ sẽ kiếm được 5 tỷ USD trong năm 2000. Tại Brazil hạt dẻ là loại
sản phẩm quan trọng thứ 2 sau nhựa cao su vì nó mang lại nguồn thu từ 10 –
20 triệu USD hàng năm cho những người thu hái. Trên bán đảo Yucatan của
Mexico, giá trị thị trường của lá cọ được sử dụng hoặc bán ước tính đem lại
137,000,000 USD / năm (Theo Molnár 2004). Điều này chứng tỏ các nhà
quản lý của các nước trong khu vực này tiêu biểu như Mỹ, Panama, Brazil,
Mexico đã bắt đầu quan tâm đến LSNG và những giá trị mà nguồn tài nguyên
này mang lại.
Qua đó, cho thấy LSNG là nguồn tài nguyên quan trọng cho hầu hết
các nước trên thế giới nó là nguồn sống, nguồn thu nhập chính của các nước
nghèo và đang phát triển “80 phần trăm dân số tại các nước đang phát triển
phụ thuộc vào các lâm sản ngoài gỗ cho sinh hoạt, cả về kinh tế và dinh
dưỡng. Lâm sản ngoài gỗ là đặc biệt quan trọng đối với phụ nữ trong việc
phát triển quốc gia từ châu Mỹ Latinh đến châu Á và châu Phi(Gbadebo et al
1999)”. Đồng thời LSNG cũng đem lại nguồn ngoại tệ không nhỏ cho các
nước phát triển.
Nhìn chung những nghiên cứu về LSNG ở ngoài nước đã và đang phát
triển nhanh chóng, đề cập khá rõ nét về khía cạnh cho việc phát triển LSNG
bao gồm cả những nghiên cứu cơ bản và nghiên cứu phát triển phong phú.
Những kinh nghiệm và giải pháp cho phát triển LSNG ở nhiều nước đã được
tổng kết tương đối công phu đã chỉ ra tiềm năng to lớn và sự cần thiết phải
phát triển LSNG trong chiến lược quản lý rừng bền vững theo hướng “ bảo
tồn có khai thác”.
2.4.2 Tổng quan về LSNG ở Việt Nam
2.4.2.1 Tình hình sử dụng LSNG ở Việt Nam

10


Tiểu luận môn : Lâm Học Nhiệt Đới

Giảng viên: PGS TS: Phạm Xuân Hoàn

Theo Hoàng Hòe (1998) nguồn tài nguyên lâm sản ngoài gỗ của nước
ta rất phong phú và đa dạng,có nhiều loài có giá trị cao: Số cây làm thuốc
chiếm khoảng 22% tổng số loài thực vật Việt Nam ,có khoảng trên 500 loài
thực vật cho tinh dầu (chiếm 7,14% tổng số loài ), khoảng trên 600 loài cho
tanin và rất nhiều loài khác cho dầu nhờn, dầu béo, cây cảnh.Bên cạnh đó còn
có song mây tre nứa, hiện nay tổng diện tích tre nước ta là 1.492.000 ha với
khoảng 4.181.800.000 cây. Theo dự đoán của nhiều nhà thực vật số loài thực
vật bậc cao có thể lên tới 20.000 loài; hệ động vật cũng đã thống kê được 225
loài thú, 828 loài chim, 259 loài bò sát, 84 loài ếch nhái .
Nhiều loại lâm sản ngoài gỗ đã trở thành nguyên liệu quan trọng cho
các ngành công nghiệp, được chế biến và sản xuất ra hàng loạt các sản phẩm
như các loài song mây, tre nứa, các loài hoa…
Các loài LSNG làm thức ăn như mộc nhĩ, nấm hương, nấm linh chi và
măng, tre, trúc, mật ong là những sản phẩm vừa để phục vụ cho đời sống hàng
ngày vừa là hàng hóa thương mại. Chúng đã từ lâu trở nên quen thuộc đối với
người dân và là nguồn lương thực và thu nhập lớn cho người dân chỉ sau lúa,
ngô, sắn. Các loài làm thực phẩm quan trọng khác như chè, cà phê… đã góp
phần quan trọng trong thu nhập của Việt Nam thông qua xuất khẩu.
Các loài dược liệu dùng được dùng để chữa bệnh tật và để chế biến các
vị thuốc. Cây thuốc Nam là yếu tố quan trọng trong việc chăm sóc sức khỏe
cộng đồng, góp phần làm giảm chi phí trong phòng chữa bệnh. Chúng đóng
vai trò rất quan trọng với nhân dân vùng cao, vùng xa, điều kiện còn nhiều
khó khăn cả về chăm sóc y tế, nguồn thuốc và phương tiện đi lại. Ngoài ra,

một số vị thuốc quí của Việt Nam như hòe, sâm Ngọc linh, quế, ba kích, hà
thủ ô, hoằng đằng… Nhiều loại dược liệu của Việt nam được xuất khẩu đem
lại nguồn ngoại tệ lớn cho đất nước như quế, hồi, hòe… Theo Viện Dược liệu
thì đã phát hiện được gần 2000 loài cây làm thuốc ở Việt Nam thuộc 1033
chi, 236 họ và 101 bộ, 17 lớp, 11 ngành thực vật. Theo tác giả Võ Văn Chi,
con số này lên tới hơn 3000 loài cây được người dân sử dụng làm thuốc .
Các loài LSNG là động vật là chim, thú cũng đóng góp nhiều tích cực
vào giá trị cuộc sống. Chúng được dùng làm thực phẩm (thịt các loài động
vật, mật ong, côn trùng), làm dược liệu (mật gấu, cao hổ, rắn, sừng tê giác…),
làm đồ trang sức (ngà voi, sừng hươu nai, móng vuốt các loài họ mèo…).
Còn rất nhiều loại LSNG khác chưa thống kê hết được, nhưng sử dụng
rất rộng rãi trong cuộc sống của người dân: nhựa trám, tre trúc, mây, dược
liệu, nấm thực phẩm, mộc nhĩ, măng tươi, măng khô, hạt dẻ, các loại quả
11


Tiểu luận môn : Lâm Học Nhiệt Đới

Giảng viên: PGS TS: Phạm Xuân Hoàn

rừng, các loại rau rừng, cánh kiến đỏ, các loại củ rừng chàm nhuộn vải, vỏ
cây và quả rừng, tắc kè, thịt thú rừng, mật ong, thức ăn gia súc, củi, than hầm,
lá gồi, lá buông, động vật rừng nuôi, thủy sản rừng ngập, cây rừng làm
cảnh… Các loại sản phẩm này hiện nay rất phân tán và khai thác theo phương
thức hái lượm nên con số thống kê cụ thể còn chưa được thực hiện đầy đủ.
2.4.2.2 Tình hình quản lý LSNG ở Việt Nam
Nhận thấy rõ tầm quan trọng của LSNG, Nhà nước ta đã ban hành
nhiều chương trình, chính sách cho việc phát triển và bảo tồn rừng trong đó
có đề cập đến nội dung quản lý LSNG. Một số chính sách quan trọng đã tạo
nên sự chuyển biến về phát triển và quản lý LSNG như chính sách của chính

phủ về Giao đất giao rừng cho hộ gia đình và cộng đồng quản lý (Nghị định
02/CP ngày 15 tháng 1 năm 1994; thông tư 06LN/KN về giao đất lâm nghiệp;
Nghị định 163/CP ngày 16/11/1999 về giao đất và cho thuê đất lâm nghiệp);
chương trình trồng mới 5 triệu ha rừng cũng đã đề cập đến việc phát triển
Lâm sản ngoài gỗ; luật bảo vệ và phát triển rừng (2004), thông tư 13LN/KL
của Bộ Lâm nghiệp đã ban hành nhiều quy định nhằm bảo vệ và phát triển tài
nguyên động thực vật rừng quý hiếm, mà nhiều loài LSNG có giá trị.
Hiện nay, lâm sản ngoài gỗ hiện nay được quản lý dưới nhiều hình thức
khác nhau: quản lý nhà nước, quản lý cộng đồng và quản lý ở cấp hộ gia đình,
cá nhân với nhiều mục đích khác nhau (kinh doanh, sử dụng cho mục đích tự
cung cấp, nghiên cứu…). Trong đó việc lập kế hoạch quản lý bền vững LSNG
dựa vào cộng đồng là một trong những vấn đề được quan tâm và nó đang
ngày càng thể hiện rõ vai trò tích cực trong phát triển nguồn tài nguyên
LSNG.
Theo chiến lược phát triển Lâm nghiệp Việt Nam 2006-2020, định
hướng phát triển lâm sản ngoài gỗ của Việt Nam đến năm 2020 dự kiến xuất
khẩu lâm sản đạt trên 7,8 tỷ USD (bao gồm 7 tỷ USD sản phẩm gỗ và 0,8 tỷ
USD sản phẩm lâm sản ngoài gỗ). Đến năm 2020, lâm sản ngoài gỗ trở thành
một trong các ngành hàng sản xuất chính, chiếm trên 20% tổng giá trị sản
xuất lâm nghiệp, giá trị lâm sản ngoài gỗ xuất khẩu tăng bình quân 15 - 20%;
thu hút khoảng 1,5 triệu lao động và thu nhập từ lâm sản ngoài gỗ chiếm 15 20% trong kinh tế hộ gia đình nông thôn.
Bộ NN&PTNT đã đưa ra các chương trình hoạt động để bảo vệ và phát
triển rừng trong đó đặc biệt quan tâm bảo vệ và phát triển LSNG nhằm giảm
bớt áp lực về gỗ cũng như tăng cường các lợi ích từ rừng. Các chương trình
hoạt động cụ thể là Chương trình xây dựng mô hình trình diễn và đào tạo,
12


Tiểu luận môn : Lâm Học Nhiệt Đới


Giảng viên: PGS TS: Phạm Xuân Hoàn

huấn luyện cho chủ rừng; chương trình canh tác lâm nông kết hợp trên đất sau
nương rẫy; Chương trình đào tạo cho cán bộ làm công tác khuyến lâm;
Chương trình thông tin, tuyên truyền; và Chương trình tư vấn và dịch vụ
khuyến lâm: Nhằm cung cấp các dịch vụ tư vấn và khuyến lâm.
2.4.2.3 Tình hình nghiên cứu LSNG ở Việt Nam
Tại Việt Nam, LSNG rất đa dạng, phong phú, giàu tiềm năng, phân bố
rộng khắp cả nước, nhưng nghiên cứu về LSNG còn rất hạn chế. Chỉ có một
số ít các tổ chức, cơ quan nghiên cứu về vấn đề này. Năm 1978, Trung tâm
nghiên cứu Đặc sản rừng được thành lập (thực chất là nghiên cứu về LSNG)
với nhiệm vụ nghiên cứu phát triển LSNG, phương pháp chế biến, gây trồng
lâm sản có giá trị. Trung tâm này thường phối hợp với Trung tâm nghiên cứu
Tài nguyên và Môi trường (CRES-Đại học Quốc gia Hà nội) và Viện Kinh tế
Sinh thái (ESCO-ECO) để thực hiện các dự án về sử dụng bền vững LSNG.
Các hoạt động nghiên cứu bao gồm: phát triển và thử nghiệm các hệ thống
quản lý rừng và LSNG, nghiên cứu hệ thống sở hữu LSNG ở Việt Nam,
nghiên cứu thử nghiệm gây trồng một số loài LSNG có giá trị kinh tế cao dựa
theo nhu cầu của người dân địa phương, gây trồng một số loài tre và dược
liệu... Một số tổ chức khác có nghiên cứu về LSNG gồm có Trường Đại học
Lâm nghiệp, Trường Đại học Nông Lâm Huế, Viện Điều tra Qui hoạch rừng,
Viện Khoa học Lâm nghiệp Việt Nam...
Phạm Văn Điển (2001) đã đưa ra quan niệm về LSNG. Sau khi điểm lại
các thuật ngữ đang được sử dụng để gọi tên các lâm sản khác gỗ như: lâm sản
phụ, lâm sản khác có giá trị kinh tế, đặc sản rừng, các lợi ích phi gỗ của rừng,
tài sản phi gỗ và các dịch vụ, lâm sản ngoài gỗ,… tác giả đã đề nghị nên sử
dụng lâm sản ngào gỗ để chỉ các lâm sản khác gỗ. Theo tác giả, thuật ngữ
LSNG có tính khoa học cao bởi phạm vi, độ chính xác và tính ổn định của nó.
Thuật ngữ này có triển vọng được sử dụng thống nhất và phù hợp với các yếu
tố có thể lượng hoá. Nó loại trừ tất cả các sản phẩm và các hàng hoá đặc trưng

của gỗ. trong phạm vi lâm sản ngoài gỗ, cần tính đến các sản phẩm(từ các
thực vật thân thảo và từ các bộ phận ngoài gỗ của thực vật thân gỗ thu được
bởi các quá trình chiết suất bằng phương pháp hoá học và phương pháp chưng
cất phá huỷ gỗ, chẳng hạn như sản phẩm dầu của gỗ đàn hương, dầu thắp sáng
sinh học.
Cũng theo Phạm Văn Điển(2001), những thực vật của rừng hoặc của hệ
thống sử dụng tưng tự rừng cho sản phẩm không phải gỗ, hoặc ngoài việc
13


Tiểu luận môn : Lâm Học Nhiệt Đới

Giảng viên: PGS TS: Phạm Xuân Hoàn

cung cấp gỗ chúng còn cho các sản phẩm khác gỗ từ thực vật như quả,vỏ, hạt,
nhựa,tinh dầu, thuốc nhuộm, thuốc chữa bệnh,… được gọi chung là thực vật
cho LSNG.
Lâm sản ngoài gỗ đóng một vai trò quan trọng trong việc bảo đảm cuộc
sống của con người, đặc biệt đối với một nước như Việt Nam. LSNG là một
thành phần chính trong sự sinh tồn của người nghèo ở nông thôn, là một
nguồn cung cấp quan trọng đảm bảo an ninh lương thực và sức khoẻ nhất là
khi cấp bách, đóng góp vào việc cải thiện sinh kế bền vững, và LSNG đôi khi
chưa được đánh giá đúng mức nhưng có tiềm năng cho phát triển nghề thủ
công. Vì vậy LSNG có thể được xem là một phương cách giúp giảm nghèo,
tăng những khuyến khích cho tái sinh rừng, hợp tác quản lý các khu bảo tồn,
vùng đệm và bảo tồn rừng. LSNG còn có vai trò quan trọng trong nền kinh tế
quốc dân. Hơn nữa, các lâm sản ngoài gỗ còn đại diện và đóng góp vào đa
dạng sinh học của rừng Việt Nam. Kết quả khai thác cạn kiệt và không được
kiểm soát là sự mất sinh cảnh LSNG, sử dụng không bền vững các loại LSNG
đe doạ cuộc sống của con người, đa dạng sinh học rừng và chức năng hệ sinh

thái của đất nước.
Trong khi các can thiệp liên quan đến LSNG là cần thiết để đảm bảo
những chức năng vừa nhắc ở trên. Phải thừa nhận rằng không phải tất cả các
sáng kiến về LSNG luôn luôn có thể mang đến các tác động mong muốn. Vi
dụ như, các bài học từ các nơi cho thấy các cố gắng tăng thu nhập bằng các
hoạt động kinh doanh LSNG có thể làm tăng các hậu quả sau đây : làm cho
cộng đồng lún sâu vào nghèo đói, dẫn đến tăng nợ nần và bóc lột người thu
hái: các dẫn chứng đưa ra là thương mại hoá LSNG dẫn đến tăng sự phụ
thuộc của người thu hái, làm mất quyền thu hái của người nghèo, cải tiến
công nghệ sản xuất cũng có thể làm mất quyền lợi của các nhóm thiệt thòi.
(Tuan,2005 Hoi thao LSNG).
Nghiên cứu về tiềm năng và vai trò LSNG đối với cộng đồng ở một số
vùng đệm của vườn Quốc gia và khu dự trữ thiên nhiên tại Việt Nam cho thấy
gần 200 tấn cây dược liệu ở Vườn quốc gia Ba Vì được khai thác trong năm
1997-1998, ước tính gần 60% dân tộc Dao tại Ba Vì tham gia vào thu hái cây
dược liệu. Đây là nguồn thu nhập chính trước đây và hiện nay là nguồn thu
nhập thứ hại sau lúa và sắn (D.A.Gilmuor và Nguyễn Văn Sản, 1999). Nghiên
cứu của Nguyễn Ngọc Lân(1999) ở khu bảo tồn thiên nhiên Pù Mát (Nghệ
An) cho thấy 100% hộ dân sống dựa vào rừng, sản phẩm khai thác gỗ và
LSNG như măng, mật ong, song, Mây, nứa, củi… Tác giả cũng cho thấy
14


Tiểu luận môn : Lâm Học Nhiệt Đới

Giảng viên: PGS TS: Phạm Xuân Hoàn

22,5% số hộ thường xuyên khai thác mét, nứa,song, mây; 11,75% số hộ
thường xuyên khai thác măng, mộc nhĩ thu nhập 20.000đ/ngày và 8,3% số hộ
chuyên khai thác củi bán lấy tiền mua lương thực và trong những ngày giáp

hạt trên 90% số hộ ở bản Châu Sơn phải vào rừng đào củ mài, củ chuối, củ
nâu, hái lá rừng để ăn.
Trong công trình “ Vấn đề nghiên cứu và bảo vệ tài nguyên thực vật và
sinh thái núi cao SaPa” các tác giả Lã Đình Mỡi, Nguyễn Thị Thuỷ và Phạm
Văn Thích 1995 đã đề cập đến tài nguyên thực vật cho LSNG theo hướng
phân loại hệ thống sinh thái và thống kê thực vật có giá trị làm thuốc. Tác giả
tập trung mô tả về công dụng và nơi mọc của các loại thực vật này. Lê Quý
Ngư, Trần Như Đức (1998) đã tập trung đã tập trung mô tả đặc điểm hình
thái, công dụng, nơi mọc, kỹ thuật thu hái, chế biến và các bài thuốc làm từ
các loài thực vật trong đó có thực vật cho LSNG. Nghiên cứu của Christian
Rake và cộng sự (1993) đã đề cập đến tiềm năng thực vật cho LSNG tại 3 tỉnh
Hoà Bình,Sơn La và Lai Châu. Các tác giả đã thống kê diện tích rừng tre nứa
của 3 tỉnh này là 26.000 ha( Hoà Bình 1.500 ha,Sơn La 16.500ha và Lai Châu
8.000ha) bình quân một năm lượng tre nứa được khai thác từ các tỉnh này là
13 tỷ cây, trong đó khoảng 90% là do hộ nông dân khai thác để cung cấp cho
nhà máy giấy Bãi Bằng-Vĩnh Phú, đồng bằng Sông Hồng và xuất khẩu sang
Đài Loan thu 300 triệu USD từ 1986-1992. Nghiên cứu cũng cho thấy thị
trường Song Mây bắt đầu nở rộ từ 1973 để xuất khẩu sang Châu Âu, Bắc Mỹ
và Nhật Bản. Nhưng hiện nay lượng Song Mây ở vùng hồ thuỷ điện Hoà Bình
đã giảm do khai thác quá mức trong những năm qua.
Phạm Xuân Hoàn đã nghiên cứu phân loại LSNG tại Phia Đén- Nguyên
Bình- Cao Bằng theo mục đích sử dụng. Theo tác giả việc phân loại LSNG
theo mục đích sử dụng là thích hợp nhất khi nó được thực hiện bởi người dân
địa phương. Trong công trình này, tác giả cũng đánh giá tùnh hình khai thác
LSNG và đã rút ra được một số nhận xét quan trọng, đại bộ phận người khai
thác LSNG là nông dân, công việc khai thác được hành hầu như quanh năm.
Hầu hết các sản phẩm khai thác, thu hái đều được bán tại thị trường địa
phương hoặc bán cho tư nhân ở ngoài bản vào mua. Phương thức khai thác
LSNG phụ thuộc vào bộ phận sử dụng, hầu hết là khai thác theo kiểu huỷ diệt
làm một số loài có nguy cơ bị tuyệt chủng. Nông dân không có nguồn thu

nhập nào khác nên họ chỉ biết khai thác LSNG bất kỳ khi nào. Từ đó tác giả
cũng đề xuất một số khuyến nghị nhằm phát triển bền vững nguồn tài nguyên
này như : tiếp tục nghiên cứu về kỹ thuật, không bỏ sót loại LSNG, thúc đẩy
15


Tiểu luận môn : Lâm Học Nhiệt Đới

Giảng viên: PGS TS: Phạm Xuân Hoàn

giao đất, giao rừng cho hộ gia đình, tăng cường công tác quản lý bảo vệ rừng.
Vì những lý do khác nhau mà cho đến nay vẫn chưa có một công trình khoa
học nào nghiên cứu một cách hệ thống và đồng bộ về LSNG ở Việt Nam.
Phần lớn các nghiên cứu này mới được thực hiện ở mức độ nhất định, mới chỉ
dừng lại ở việc mô tả đặc điểm hình thái, công dụng, giá trị kinh tế, nơi mọc
của thực vật cho LSNG và những công trình này còn tản mạn hoặc chưa được
nghiên cứu một cách hệ thống và công phu.
Việt Nam với một vị trí tự nhiên hiếm có, một mặt gắn liền với lục địa,
mặt khác lại thông với đại dương và nằm trong vành đai nhiệt đới gió mùa,
khí hậu có nhiều nét độc đáo và đa dạng, thay đổi từ điều kiện khí hậu nhiệt
đới điển hình ở vùng núi thấp phía Nam, đến khí hậu mang tính chất á- nhiệt
đới vùng núi cao ở các tỉnh phía Bắc. Điều kiện tự nhiên đó đã thực sự ưu đãi
cho đất nước và con người Việt Nam một hệ sinh thái phong phú và đa dạng,
một tiềm năng to lớn về tài nguyên cây thuốc nói riêng và tài nguyên dược
liệu nói chung.
Theo kết quả điều tra khảo sát của các nhà nghiên cứu khoa học đa
ngành khác nhau cho biết Việt Nam có được sự giầu có về đa dạng sinh học
bao gồm 275 loài có vú, 800 loài chim, 180 loài bò sát, 80 loài vừa ở cạn vừa
ở nước,2500 loài cá, 5500 loài côn trùng. Việt Nam có khoảng 12.000 loài
thực vật bậc cao có mạch ( đã xác định tên của 8000 loài), 600 loài nấm, 800

loài rêu và hàng trăm các loài tảo lớn. Trong đó có tới 3.200 loài thực vật bậc
cao và bậc thấp được dùng làm thuốc, chúng được phân bố rộng khắp cả
nước.
PHẦN III
KẾT LUẬN
Tài nguyên rừng ở Việt Nam rất đa dạng về hệ thực vật và động vật
cũng như đa dạng về nguồn gen vật nuôi và cây trồng. Trong đó LSNG là một
hợp phần rất quan trọng của sự đa dạng, chung phân bố ở nhiều trạng thai
rừng và địa hình khác nhau. Để phát triển và sử dụng rừng nói chung và
LSNG nói riêng chúng ta không chỉ giải quyết thuần túy các yếu tố kỹ thuật
như chọn, tạo giống, các biện pháp kỹ thuật gây trồng, bảo vệ và chăm sóc
rừng, mà còn phải nghiên cứu giải quyết rất nhiều vấn đề có liên quan tác
động qua lại với nhau. Vì vậy các hướng nghiên cứu chính về LSNG tập trung
biện chứng vào các vấn đề theo chuỗi hành trình của sản phẩm từ khâu tạo
nguyên liệu như chọn, tạo giống, gây trồng, bảo tồn, phát triển, rồi đến khai
thác, chế biến, thị trường tiêu thụ sản phẩm. Song song với nó là việc điều tra,
16


Tiểu luận môn : Lâm Học Nhiệt Đới

Giảng viên: PGS TS: Phạm Xuân Hoàn

khảo sát các đặc điểm về địa hình, khí hậu, tài nguyên LSNG, cộng đồng dân
cư và văn hóa, phong tục, tập quán của họ. Việc đề xuất các chương trình,
chính sách văn bản về quản lý, khai thác và thị trường tiêu thụ sản phẩm cũng
giữ vai trò quan trọng trong việc nghiên cứu LSNG.
Mặc dù vậy, cho đến nay vẫn chưa có các chính sách và chương trình
riêng cho LSNG mà vẫn lồng ghép những nội dung này vào các chính sách,
chương trình, luật lệ liên quan đến quản lý tài nguyên rừng. Điều này rất bất

cập trong công tác quản lý vì mỗi loại LSNG có những đặc thù riêng về môi
trường sinh thái, phương thức khai thác và công nghệ chế biến, làm hạn chế
nhiều đến việc sử dụng hiệu quả và phát triển nguồn tài nguyên quý giá này.
Khai thác chưa theo quy hoạch các loại LSNG là một tồn tại chung ở các
vùng. Thiếu hiểu biết về thị trường và cơ chế quản lý mạng lưới thị trường
LSNG đã gây khó khăn cho thu nhập từ LSNG và công tác quy hoạch bảo tồn
LSNG.
Để giải quyết các vấn đề nói trên cần phải có sự phối hợp đa ngành trên
nhiều phương diện. Tuy nhiên cần tập trung vào một số vấn đề mấu chốt sau
cần quan tâm xem xét :
Xây dựng chiến lược quản lý bảo tồn tài nguyên rừng đặc biệt là các
loại lâm sản ngoài gỗ ở rừng tự nhiên hiện nay đang được khai thác, sử dụng
và mua bán tại các địa phương dựa trên nến tảng của chiến lược quy hoạch sử
dụng đất và giao đất lâm nghiệp.
Củng cố, phát triển và xây dựng các mô hình sản xuất ( trên đất vườn,
nương rẫy, và rừng tự nhiên, chế biến sản phẩm liên quan đến lâm sản ngoài
gỗ để tăng thêm thu nhập cũng như góp phần phát triển tài nguyên rừng và
gìn giữ các văn hoá truyền thống.
Điều tra, đánh giá và lựa chọn kênh thị trường theo hướng có lợi cho
người sản xuất. Một mặt vừa tiêu thụ được sản phẩm, mặc khác giảm được
các chi phí trung gian để tăng lợi nhuận trực tiếp cho người sản xuất.
Xây dựng chiến lược và chính sách trong quản lý, khai thác và thị
trường các lâm sản ngoài gỗ trên toàn quốc góp phần quản lý bền vững tài
nguyên thiên nhiên đồng thời đảm bảo tính an toàn trong sản xuất LSNG.

17


Tiểu luận môn : Lâm Học Nhiệt Đới


Giảng viên: PGS TS: Phạm Xuân Hoàn

TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Belcher B; Ruiz-Perez M. (2001). So sánh các trường hợp liên quan
đến phát triển lâm sản trên thế giới : Khái quát, mô tả và các yêu cầu về
dữ liệu. Trung tâm khảo sát lâm nghiệp Quốc Tế.
2. De.Beer, Mc Dermol(1998): The Economic value of Non-Timber
Forest Product in South-east Asia, 1989
3. FAO(1991): Non-woodforest producst. Rome,1995
4. Jenne b. De Beer (1989): The Economic valie of non-Timber forest
Products in South-east Asia with emphasis on indonesia, Malaysia and
Thailan,1989.
5. Lê Thanh Chiến,1998. Dự án sử dụng bền vững LSNG để bảo tồn rừng
và tai nguyên rừng. Tạp chí Lâm nghiệp, số 9/1998.
6. Mendelsohn (1992): Non-Timber Forest Produst, Tropical Forest
Handbook,Volume2, 1992.
7. Peter. C.baliek. M (1990): Oligarlic Forest of Economic Plants in
Amazonia.
8. Phạm Văn Điển(1999). Kinh doanh các LSNG. Bài giảng cho sinh viên
chuyên môn hoá kỹ thuật lâm sinh và quản lý bảo vệ tài nguyên rừng,
Trường Đại Học Lâm Nghiệp.
9. Phạm Xuân Hoàn, 1997. Đánh giá tình hình khai thác sử dụng và tiêu
thụ sản phẩm ngoài gỗ khu vực Phia Đén, Nguyên Bình, Cao Bằng.
Báo cáo Dự án hỗ trợ phát triển LNXH- Helvetas, 12/1997
10.Phạm Xuân Hoàn, Triệu Văn Hùng, Phạm Văn Điển, Nguyễn Trung
Thành, Võ Đại Hải,2004. Một số vấn đề trong lâm học nhiệt đới. Nhà
xuất bản Nông Nghiệp, Hà Nội.
11.Raitree J.B; Lê thị Phi, Nguyễn Văn Dương(1999). Báo cáo về khảo sát
các vấn đề khó khăn liên quan đến bảo tồn và các cơ hội phát triển
trong vùng đệm thuộc Khu Bảo tồn Thiên nhiên Kẻ Gỗ. Trung tâm

nghiên cứu các lâm sản ngoài gỗ.
12.Trần Ngọc Lâm(1999). Phát triển bền vững vùng đệm khu bảo tồn
thiên nhiên và vườn quốc gia.NXB Nông Nghiệp.

18