Người Hà Nội

www.100hanoi.com

Người Hà Nội
Tập 3

Chịu Trách Nhiệm
Đinh Tiến Hồng
Biên Tập
Bùi Quang Tú
Hiệu Đính
Đinh Tiến Hồng
Thiết Kế
Nhóm thiết kế

Ban Dự án Hà Nội Tơi u
® HDINVESTMENT

Đại Lễ 1000 năm Thăng Long
2010

www.100hanoi.com

1

Hà Nội Tôi Yêu


Người Hà Nội

www.100hanoi.com

Hà Nội ln là một địa danh văn hóa, kinh tế, chính trị của cả nước. Tìm hiểu các thơng
tin về kinh tế, văn hóa, giải trí….của Hà Nội ln là một nhu cầu thiết yếu của nhiều tầng
lớp nhân dân. Bên cạnh đó, năm 2010 là năm quan trọng, với rất nhiều những dịp lễ kỉ
niệm lớn, đặc biệt là đại lễ 1000 năm Thăng Long. Đây là một cột mốc văn hóa, lịch sử
được quan tâm của cả trong và ngồi nước. Đó chính là lí do chúng tơi lựa chọn chủ đề
về Hà Nội để định hướng nội dung cho dự án chuỗi website Hà Nội.
Dự án chuỗi website về Hà Nội mang tên Hà Nội Tơi u được cơng ty CP ĐT Hồng
Đạt triển khai thực hiện từ tháng 2 năm 2010. Với những nỗ lực, tâm huyết và tình u
dành cho Hà Nội, các thành viên ban dự án đã cho ra những sản phẩm văn hóa gây
được ấn tượng với độc giả u Hà Nội.
Đại Lễ 1000 năm Thăng Long đang đến rất gần, dự án cũng đang đi vào giai đoạn gấp
rút hồn thành để hòa chung khơng khí của ngày Đại Lễ.
Dự án là một bức tranh tổng thể, đi từ những sự kiện gắn với Đại Lễ, cũng như những
góc sâu trong tâm hồn Hà Nội, những nếp sống, những cảm xúc của người Hà Nội.
Bên cạnh việc xây dựng và hồn thiện chuỗi website về Hà Nội, Ban dự án còn cho ra
mắt những ấn phẩm về Hà Nội. Chúng tơi đã dành nhiều tâm huyết để xây dựng Tủ sách
Hà Nội với những ấn phẩm điện tử được tặng miễn phí cho q bạn đọc. Chúng tơi hi
vọng những tâm huyết này sẽ mang lại cho q bạn đọc u Hà Nội những điều thú vị.
Tư liệu chúng tơi sử dụng để thực hiện những ấn phẩm này hồn tồn được sưu tầm và
biên tập từ các nguồn trên Internet nên khơng tránh được những thiếu sót. Một số tư liệu
do lấy ở các nguồn thứ cấp, nên chúng tơi khơng thể trích dẫn nguồn đầy đủ. Chúng tơi
mong nhận được sự thơng cảm từ các tác giả.
Xin chân thành cảm ơn và mong nhận được những góp ý từ phía bạn đọc!
Ban d án

www.100hanoi.com

2


Hà Nội Tôi Yêu


Người Hà Nội

www.100hanoi.com

Mục Lục
Bà Trần Thị Thanh Kỳ và thương hiệu cà phê của những người u nước ......................4
Cựu danh thủ Nguyễn Cao Cường: Một người Hà Nội hồi cổ .........................................8
Dòng họ tiết hạnh khả phong “phát minh” ra bánh cốm....................................................11
Dương Phú Hiến: Nhà sưu tập bí ẩn ................................................................................16
GS Hồng Thủy Ngun và ý tưởng mới: Chống biến đổi khí hậu ..................................20
GS Ngơ Bảo Châu & một cõi q hương..........................................................................23
Hồng Vĩnh Giang: “Tơi may mắn vì là người Hà Nội!” ....................................................28
Hà Nội trong mắt KTS Hồng Đạo Kính............................................................................31
Hậu duệ Lương Văn Can hành nghề sửa kính.................................................................37
KTS Hồ Thiệu Trị: Nhà hát lớn Hà Nội là cơng trình vĩ đại nhất đời tơi............................41
Lê Hàm - người trồng đào Thất thốn.................................................................................45
Lê Đình Nghiên - Nghệ nhân cuối cùng của dòng tranh Hàng Trống...............................49
Lê Thế Trung: Người lính qn y Hà Nội lừng danh.........................................................53
Một nhà 6 cảm tử qn......................................................................................................57

www.100hanoi.com

3

Hà Nội Tôi Yêu



Người Hà Nội

www.100hanoi.com

Bà Trần Thị Thanh Kỳ
và thương hiệu cà phê của những người u nước
64 năm qua, cà phê Nhân đã trở thành một trong những thương hiệu độc đáo trên đất
Hà Thành. Ít người biết, thương hiệu ấy được mở đầu bởi ba người lính biệt động, và
cặp vợ chồng ơng bà Thi - Kỳ đã tự tìm cơng thức pha chế, sáng lập nên một thương
hiệu cà phê tinh tế từ hai bàn tay trắng.
Cà phê “biệt động đội”
Ơng Nguyễn Văn Thi là người đã sáng lập cà phê Nhân. Ơng sinh năm 1918, ở làng Vị
Hà, huyện Bình Lục, Hà Nam, q hương cụ Tam Ngun n Đổ Nguyễn Khuyến. Là
con trong một gia đình nghèo nhưng ơng vốn thơng minh và học giỏi. Ơng Thi ngun là
đội viên Đội biệt động Liên khu 3 (đội biệt động Hồng Diệu) hoạt động trong nội thành,
dưới sự chỉ huy của ơng Tạ Đình Đề. Năm 1946, gia đình ơng bà Thi đi tản cư ở Vân
Đình. Được sự gợi ý của cấp trên, ơng Thi quyết định mở qn bán cà phê, vừa là
nguồn sống của gia đình, nguồn kinh phí hoạt động cách mạng, lại có thể trở thành nơi
nhận liên lạc của cán bộ Cách mạng. Ơng Thi cùng với 2 người bạn là ơng Thế và ơng
Nhân đã tự nghiên cứu, mua cà phê tươi về rang, xay.

www.100hanoi.com

4

Hà Nội Tôi Yêu


Người Hà Nội


www.100hanoi.com

Những mẻ cà phê đầu tiên đều khơng thành cơng, mẻ thì sống, mẻ thì cháy khét. Ơng
Thi phải vào tận liên khu 4 cũ, nơi có những đồn điền nhỏ để tìm hiểu về các loại cà phê.
Ơng chọn mua hạt và nghiên cứu pha trộn với tỷ lệ từng phần khác nhau. Cà phê do ơng
Thi chế biến, với một tỉ lệ “bí mật” giữa cà phê chè và cà phê vối, có hương vị thật đặc
biệt, quyến rũ được những người am tường ẩm thực.
Thời điểm ấy ở Hà Nội có 2 qn nổi tiếng là cà phê Tống và cà phê Ngơn, được đặt
theo tên người chủ cửa hiệu. Ba người bạn biệt động đội – ba “sáng lập viên” thống nhất
lấy từ Nhân cho tên hiệu của qn. Chữ Nhân khơng còn là tên riêng mà chứa đựng
hàm ý Nhân đức, Nhân tâm, Nhân hậu, Nhân nghĩa bạn bè... và cũng nhằm để trở thành
một bộ ba cà phê nổi tiếng “Tống – Nhân – Ngơn” của Hà Nội sau này.
Cà phê Nhân do ba người sáng lập, nhưng chỉ có gia đình ơng bà Thi Kỳ là người trực
tiếp tìm tòi, chế biến và kinh doanh. Qn cà phê Nhân ở Vân Đình thu hút đơng đảo
người thưởng thức, trở thành nguồn thu nhập chính ni sống 18 người trong gia đình
ơng bà Thi Kỳ thời kỳ tản cư. Cán bộ kháng chiến cũng chọn đây là một “mật cứ” để gặp
gỡ, móc nối liên lạc, trao đổi tin tức qn sự, tình báo giữa nội thành và vùng sơ tán địa
phương. Một số cán bộ cách mạng đã mua sản phẩm của ơng bà Thi, mở thêm cửa
hàng mang tên cà phê Nhân tại các vùng Cổng Thần, Chợ Đại . rừng thơng... Anh em
hoạt động trong vùng hay đi cơng tác tới đâu đều tìm đến cà phê Nhân để móc nối, liên
hệ. Như thế, cà phê Nhân khơng đơn thuần là tên gọi của một cửa hiệu và sản phẩm
nữa, nó còn làm nhiệm vụ như một tín hiệu liên lạc của

cách mạng.

Năm 1949, Pháp nhảy dù ở Vân Đình, phần lớn gia đình ơng Thi trở về Hà Nội. Riêng
ơng bà, cùng một số anh em ruột lại sơ tán về Nho Quan (Ninh Bình). Tại đây, qn cà
phê Nhân tiếp tục được mở ra để kinh doanh. Dòng người đổ về Nho Quan tản cư cũng
rất đơng, qn Cà phê Nhân đã lấy lại được khơng khí sầm uất như thời gian ở Vân

Đình. Số phận cà phê Nhân cũng lận đận, cũng sống cảnh “sơ tán” như nhân dân ta
những năm tháng chống Pháp. Năm 1951, ơng Tạ Đình Đề xin với liên khu trưởng
Hồng Sâm cho ơng Thi trở về Hà Nội mở qn cà phê để làm nơi sinh hoạt của đội biệt
động. Thế là ơng Thi cùng vợ lại dắt díu gia đình “dinh tê” (một kiểu nói ám chỉ việc trở lại
thành phố thời đó - T là thành phố). Ngày ấy, gia đình nào đang tản cư mà “dinh tê ” thì
bị xem như là phản động. Bất chấp lời ra, tiếng vào của người xung quanh, vì nhiệm vụ,
ơng bà Thi đã trở về thủ đơ, gây dựng lại qn cà phê Nhân tại số nhà 100 phố Cầu Gỗ.
Cuối những năm 1950 thì cà phê Nhân đã trở thành một trong những qn bậc nhất Hà
Nội.

www.100hanoi.com

5

Hà Nội Tôi Yêu


Người Hà Nội

www.100hanoi.com

Người phụ nữ làm nên thương hiệu cà phê Nhân
Bà Trần Thị Thanh Kỳ sinh năm 1930 tại làng Hồng Xá, xã Vân Đình, huyện Ứng Hồ,
tỉnh Hà Đơng (nay là Hà Nội). Bà sinh ra trong một gia đình gia giáo, có bố là thầy lang
giỏi, nổi tiếng trong vùng. Nay, tuy đã ở vào cái tuổi “xưa nay hiếm” nhưng bà vẫn giữ vai
trò là “Chủ tịch HĐQT” cho con cháu trong việc chọn mua ngun liệu, pha chế và rang
xay cà phê Nhân.
Năm 1960, Nhà nước thực hiện cải tạo cơng thương, cà phê Nhân được đưa vào hợp
doanh trong Cty ăn uống Hồn Kiếm. Bà Kỳ được giao phụ trách kỹ thuật rang, xay cà
phê ở cửa hàng số 8 Điện Biên Phủ, hai người con gái pha chế ở Khách sạn Phú Gia.

Do đời sống những năm bao cấp khó khăn, chật vật, lại sống chết với nghề cà phê bao
nhiêu năm, đầu những năm 1980, sau khi nghỉ hưu, bà Kỳ mở lại qn cà phê ở số 27
phố Lương Ngọc Quyến và nhanh chóng đơng khách trở lại.

Ơng Nguyễn Văn Thi và bà Trần thị Thanh Kỳ năm 1977
(ảnh tư liệu gia đình)

Do tuổi tác, ơng bà Thi Kỳ đã thơi khơng trực tiếp bán hàng mà giao lại cho cơ con gái út,
mạnh dạn th lại bãi đất trống ở ngã ba Hàng Hành (tức số nhà 37 bây giờ) làm nơi
khởi nghiệp. Phố Hàng Hành khi ấy chỉ là một ngõ nhỏ vắng vẻ chỉ đi vừa chiếc xích lơ;
là chỗ cho mấy đứa trẻ rải chiếu và chơi bi. Cái qn nhỏ, vách bằng cót ép, lợp lá
chun bán bánh mỳ và cà phê của bà Hạnh là loại hình kinh doanh duy nhất của phố.
Khách tới đây chủ yếu là khách quen của cà phê Nhân từ thời trước đó.

www.100hanoi.com

6

Hà Nội Tôi Yêu


Người Hà Nội

www.100hanoi.com

Kinh doanh cà phê thời bao cấp mọi thứ đều phân phối, đường và sữa cực kỳ hiếm
nhưng nhờ tài xoay xở, làm ăn ln giữ uy tín về chất lượng, cà phê Nhân của bà Hạnh,
con gái út của ơng bà Thi Kỳ ngày càng thêm đơng khách. Sau nhiều năm vật lộn với
việc kinh doanh, thương hiệu cà phê Nhân đã được đền bù xứng đáng. Khơng chỉ đủ
tiền mua và xây dựng qn cà phê lớn ở số 39 phố Hàng Hành, bà Hạnh đã phát triển cà

phê Nhân thành một thương hiệu lớn trong lĩnh vực ẩm thực Hà Nội, trở thành một dấu
ấn khơng thể phai mờ trong lòng nhiều người Hà Nội.
Cho tới thời điểm này, ở Hà Nội đã có gần một chục qn mang thương hiệu Cà phê
Nhân do các con và cháu ơng bà Thi Kỳ mở, như: Cà phê Nhân số 39D Hàng Hành, số 9
Láng Hạ, số 143 Nguyễn Thái Học, phố Đê La Thành.... Ngõ Hàng Hành nhỏ bé ngày
nào giờ đã trở thành “phố cà phê”. Có thể nói, sự hồ quyện giữa niềm say mê tìm tòi và
sáng tạo ra cơng thức sao tẩm, pha chế riêng có cho cà phê Nhân của ơng Nguyễn Văn
Thi và sự gìn giữ, chế biến khéo léo từ đơi mắt, bàn tay bà Trần Thị Thanh Kỳ đã để lại
cho Hà Nội một thức uống độc đáo. Khơng biết đã có bao nhiêu người Hà Nội nảy sinh ý
tưởng mới khi ngồi lặng lẽ nhìn những giọt cà phê Nhân chầm chậm nhỏ?
Ơng Nguyễn Văn Thi đã mất từ năm 1995. Hiện bà Trần Thị Thanh Kỳ an nhàn dưỡng
già trong một căn ngõ nhỏ trên đường Nguyễn Thái Học – Hà Nội. Bà vẫn tự tay mình
rang xay cà phê. Ngõ nhỏ ấy ln thơm sực một mùi hương nồng đượm.

www.100hanoi.com

7

Hà Nội Tôi Yêu


Người Hà Nội

www.100hanoi.com

Cựu danh thủ Nguyễn Cao Cường
Một người Hà Nội hồi cổ
Cao Cường khơng phải là người ít nói. Nhưng trong những câu chuyện của mình ơng
thường ít nhắc đến hiện tại và tương lai; thời lượng lớn là những hồi niệm q khứ mà
ơng cho rằng bao giờ cũng đẹp nhất…

Khi tơi gặp Cao Cường để thực hiện bài viết này, biết về ý định của TT&VH ơng đã đề
nghị đừng chỉ viết một bài báo mà hãy làm hẳn một cuốn sách. Đó khơng phải là một
cuốn sách chỉ về ơng mà về những con người đã cùng nhau xây đắp lên nền bóng đá Hà
Nội, về những kỷ niệm những khó khăn và cả những may mắn mà những cầu thủ Hà Nội
như Cao Cường đã trải qua.
Cao Cường nói: “Hãy đừng chỉ gọi gọn riêng mình tơi trong một trang báo nhỏ nhoi mà
hãy viết về những người như cha tơi (danh thủ Thái A), anh tơi (danh thủ Ba Đẻn), về
những người đi trước, những người cùng thời và cả những thế hệ sau tơi”. “Lịch sử bóng
đá Hà Nội” – đó là cái tên mà Cao Cường đặt cho cuốn sách mà ngày đêm ơng ấp ủ.
Thậm chí, ơng còn gợi ý sẵn sàng đi kiếm nguồn tài trợ, đầu ra và cả huy động sự trợ
giúp về thơng tin tư liệu để chúng tơi thực hiện cuốn sách đó cho kịp kỷ niệm 1000 năm
Thăng Long – Hà Nội.
Cái nhiệt huyết như thế cũng chỉ vì ơng q u bóng đá thủ đơ, u mảnh đất này và
cảm thấy tiếc nuối khi giới trẻ bây giờ còn biết q ít về một thế hệ cầu thủ như ơng.

Một trung phong chơi bóng bàn
Ít ai biết dù sinh ra trong “nhà nòi” bóng đá như thế nhưng Cao Cường lại xuất thân từ
mơn bóng bàn ở trường phổ thơng. Nhờ có thể hình tốt và lại được đánh giá là có năng
khiếu thể thao, Cao Cường được tuyển vào Đội bóng đá Thiếu niên Hà Nội. Đáng ra Cao
Cường đã là cầu thủ của Cơng an Hà Nội như lứa bạn bè thời đó vì tất cả thành viên của
đội Thiếu niên Hà Nội đều được tuyển thẳng vào đội bóng đại diện của thủ đơ này.
Nhưng một chấn thương xảy ra ngay trước đợt tuyển qn đó đã buộc Cao Cường phải
ngậm ngùi nằm trên giường bệnh với chiếc chân trái bó parafin nhìn bạn bè ra đi.
May thay nhờ trước đó từng có lần đến nơi Thể Cơng đóng qn ở ngoại ơ Hà Nơi để
thăm anh ruột Thế Anh (Ba Đẻn) rồi chơi bóng ở đó nên khả năng của Cao Cường đã
được các HLV biết đến. Chính vì thế mà khi được Thế Anh tiến cử, Thể Cơng đã nhận
ngay Cao Cường dù đơi chân còn tập tễnh.

www.100hanoi.com


8

Hà Nội Tôi Yêu


Người Hà Nội

www.100hanoi.com

Chỉ chơi ở đội trẻ gần 1 năm rưỡi, Cao Cường đã được nhấc lên đội 1 và nổi danh với
lối chơi hết mình và đầy uy lực.

Cha con nhà Cao Cường

Hồi tưởng lại những tháng ngày chơi bóng, qng thời gian đáng tự hào nhất với Cao
Cường khơng phải là những đợt tập huấn nước ngồi liên tiếp mà thời đó chỉ có Thể
Cơng may mắn được ưu ái đài thọ hay những giải vơ địch tồn quốc sau giải phóng đã
làm nên sự nghiệp oanh liệt của ơng. Cao Cường nhớ nhất những giải bóng đá Hồng Hà
dành cho các đội bóng phía Bắc mà chủ yếu là Hà Nội thời đất nước chưa thống nhất.
Khi đó, những trận đấu hầu hết được tổ chức tại Trường huấn luyện thể thao ở Nhổn bất
chấp những đợt tấn cơng phá hoại miền Bắc của Khơng qn Mỹ. Quanh sân đấu khi ấy
là lổn nhổn những hầm trú ẩn để chỉ cần nghe còi báo động là các cầu thủ lẫn BHL 2 đội
có thể nhảy xuống ngay. Chắc hẳn chẳng đâu như ở Việt Nam trong thời kỳ chống Mỹ ác
liệt ấy, khi một giải đấu lại có điều lệ quy định cơng nhận ln kết quả cuối cùng của trận
đấu nếu thời điểm báo động diễn ra khi trận đấu đã được 75 phút; nếu ngược lại thì 2 đội
sẽ phải chơi lại từ đầu vào hơm sau.
Thế nhưng theo Cao Cường thì trong những ngày tháng ấy cứ bước vào sân là các cầu
thủ đều chơi hết mình bất chấp cái chết có thể treo lơ lửng trên đầu.

www.100hanoi.com


9

Hà Nội Tôi Yêu


Người Hà Nội

www.100hanoi.com

Nỗi niềm Thể Cơng
Giã từ đời cầu thủ với vơ số vinh quang, Cao Cường chuyển sang nghiệp HLV rồi lại làm
quản lý bóng đá
Suốt 40 năm ơng gắn chặt với quả bóng tròn và màu áo Thể Cơng. Bây giờ khi đội bóng
qn đội đã bị xóa tên thì đó ln là nỗi đau cứa vào tim Cao Cường mỗi khi ai nhắc
đến. Ơng kể lại rằng vào cái ngày Thể Cơng chính thức biến mất trong làng bóng Việt ấy,
có một người hâm mộ đã gọi điện đến cho ơng để trách vì ngỡ rằng ơng vẫn còn nắm
cương vị lãnh đạo ở đây. Người đó đã chỉ nói 1 câu vừa làm ơng đau mà ngẫm lại còn
thấy ứa nước mắt: “Khơng nên xóa tên Thể Cơng vì đó khơng phải là đội bóng chỉ của
qn đội mà của tồn dân”
Bây giờ, mỗi lần đi qua sân Cột Cờ thấy người ta dành đậu xe ơ tơ và đâu đó thỉnh
thoảng có người chia nhau đá bóng phủi thì Cao Cường lại đau lòng mà tự hỏi “Bao giờ
cho đến ngày xưa?”.
Cầu thủ trẻ bây giờ khó đọ ngày xưa
Giờ thì mỗi cuối tuần Cao Cường vẫn ra sân Hàng Đẫy xem bóng đá nhưng chỉ với mục
đích cơng việc trên cương vị Giám đốc chiến lược phát triển thể thao của T&T. Cao
Cường khơng còn thấy bóng đá Việt Nam hấp dẫn vì bọn trẻ giờ đá bóng mà khơng có
trái tim như cái thời khán giả sẵn sàng đổi cả phiếu gạo để lấy vé vào sân xem thế hệ
bọn ơng thi đấu. Cả về năng lực, Cao Cường cũng thấy cầu thủ kém ngày xưa nhiều q
bởi vì theo ơng thế hệ trẻ bây giờ còn kém ý chí tự rèn luyện. Cao Cường đưa ra một

phép tính, ngày xưa những cầu thủ thuộc cấp đại kiện tướng như ơng (khơng q ít) lúc
nào kiểm tra cũng phải chạy dưới 12 giây nhưng giờ ngay cả cầu thủ chun nghiệp của
Việt Nam cũng khó đạt tốc độ đó.
Trong thời gian khơng xa Cao Cường sẽ quản lý một trung tâm đào tạo bóng đá trẻ của
T&T xây tại Hà Nội. Ơng ấp ủ ý tưởng sẽ phải rèn luyện cho các học trò khơng chỉ là cái
chân, cái đầu mà còn cả trái tim biết hết mình về bóng đá nữa. Tuy nhiên ơng cũng lo
rằng trung tâm của ơng sẽ khó thu hút được nhiều học viên ở ngay Hà Nội vì giờ ở các
thành phố lớn hiếm bậc phụ huynh muốn con chơi thể thao chun nghiệp. Và vì thế bản
thân ơng cũng chẳng thể nào trả lời rằng đến bao giờ sẽ lại có 1 danh thủ người Hà Nội
như ơng ngày xưa…

www.100hanoi.com

10

Hà Nội Tôi Yêu


Người Hà Nội

www.100hanoi.com

Dòng họ tiết hạnh khả phong “phát minh” ra bánh cốm
Bánh cốm Ngun Ninh, chẳng biết từ bao giờ, cứ tự nhiên như là sống vậy, trở thành
một trong những đặc sản khơng thể khơng nhắc đến của Hà Thành. Mỗi khi bày ra, chiếc
bánh cốm lại gợi cho người ta nỗi hồi niệm về một Hà Thành cổ kính, về những con
người “dẫu khơng thanh lịch cũng người Tràng An”.

Của để dành vơ giá
Câu chuyện của bà Nguyễn Thị Hồng Vân, người con gái của gia đình dòng họ Nguyễn

Duy với thương hiệu bánh cốm gia truyền Ngun Ninh ở số nhà 11 phố Hàng Than đậm
tâm hồi cổ. Chiếc bánh cốm với người khác chỉ là một loại thực phẩm, còn với gia đình
bà, nó còn như là một lẽ sống, đúc kết tinh hoa của cả dòng họ này. Bánh cốm, bánh xu
x giống bánh chưng, bánh dày, đều là sản phẩm từ gạo nếp, đỗ xanh, bọc lá chuối.
Nhưng bánh cốm, bánh xu x tinh lọc hơn, cách chế biến cũng cầu kỳ hơn. Bánh cốm
chế biến từ lúa nếp non làm cốm, ủ men, tạo hương vị ngầy ngậy như sữa, xào đường,
thêm nhân đậu xanh giã nhuyễn vương mấy sợi dừa nạo khéo.

www.100hanoi.com

11

Hà Nội Tôi Yêu


Người Hà Nội

www.100hanoi.com

Đối với bánh cốm, quan trọng nhất là có được nguồn cốm đạt chất lượng. Ngày trước,
bánh cốm Ngun Ninh lấy cốm ở làng Vòng, làng Lủ ven Hà Nội. Cốm rất thơm ngon và
mềm. Chục năm qua đơ thị hóa hết mất rồi, cốm phải đưa từ Thái Bình lên. Cốm mỗi
năm hai vụ, vụ chiêm vào tháng Tư, tháng Năm và vụ mùa vào tháng Tám, tháng Mười.
Cũng là lúa nếp non, nhưng cốm bọc trong thúng lá sen mà ta hay thấy gánh đi bán
rong, ăn tươi hoặc chấm với chuối là loại cắt non. Còn cốm để làm bánh phải là cốm già,
nghĩa là lúa cắt ở thời điểm hạt đã chắc xanh. Cốm thu hoạch được xử lý qua rồi cho
vào chum, hũ ủ, đậy kín khi nào làm bánh mới lấy ra.
Đậu xanh làm nhân bánh phải được lựa chọn kỹ, hạt mẩy đều, thêm các loại phụ gia
nhuyễn cùng như mứt sen trần, dừa nạo. Cốm ướp theo cách riêng rồi đem xào trên
chảo nóng với đường kính khoảng hai giờ đồng hồ đến khi hạt nếp quện lại nhưng phải

vẫn giữ được màu xanh, gần tới thì nhỏ vài giọt nước cất hoa bưởi để tạo thêm hương
vị. Trong các cơng đoạn làm bánh, thì xào là quan trọng nhất. Non lửa thì bánh nhão,
q lửa thì khê, khét… Cốm xanh bao ngồi, nhân đỗ vàng, dừa trắng bên trong, thơm
phức mùi lúa mới, thấm đượm tình q hương là thế.
Xưa nay người ăn bánh cốm thì nhiều, nhưng người muốn tìm hiểu gốc gác cái thứ bánh
đậm đà hương vị trời đất, thơm ngon ngọt bùi ấy thì lại chẳng có mấy. Hỏi bánh cốm có
chính xác từ năm nào, bà Vân cũng chịu. Chỉ biết rằng người đầu tiên làm ra cái bánh
cốm, nói như thuật ngữ bây giờ gọi là “phát minh ra”, là cụ bà Trưởng Ái của dòng họ
Nguyễn Duy. Cụ bà Trưởng Ái sinh được một người con trai nhưng yểu mệnh. Con dâu
cụ Trưởng Ái, bà Hồng Thị Đích góa bụa từ năm 17 tuổi, cũng sinh được duy nhất một
mụn con, là ơng Nguyễn Duy Ất (cụ thân sinh ra 8 anh chị em nhà bà Vân) rồi ở vậy ni
con, phụng dưỡng mẹ chồng. Bà được vua Khải Định đích thân ban phong cho bốn chữ
“Tiết Hạnh Khả Phong” danh giá. Vốn là người Hà Nội gốc, bà cứ thế tiếp nối nghề bánh
gia truyền nhà chồng, đường người hàng phố q mến lấy ln cái tên sản phẩm của gia
đình mà gọi: cụ Cốm.
Ơng Nguyễn Duy Ất lớn lên, thừa hưởng ý chí của mẹ và truyền thống của dòng họ
Nguyễn Duy, lại càng làm cho bánh cốm Ngun Ninh thêm cường thịnh. Thời Pháp,
ơng Ất từng là một người nổi tiếng trong giới chơi đồ cổ. “Ơng cụ là người lịch lãm. Tiếng
Pháp nói như gió. Trong nhà bày biện cực đẹp, thể hiện một tư duy thẩm mỹ cực cao.
Hồi chúng tơi còn bé, ngay nơi cửa ra vào số nhà 11 Hàng Than này, ơng cụ dựng một
bức bình phong Tây Sương Ký cổ khiến ai vào cũng phải trầm trồ” - bà Vân nhớ lại “Bức bình phong ấy gia đình bây giờ vẫn giữ, nhưng trải qua một giai đoạn khơng ai
chăm sóc qt mối phun sơn nên đã hỏng, khơng trưng bày được nữa”.

www.100hanoi.com

12

Hà Nội Tôi Yêu



Người Hà Nội

www.100hanoi.com

Ngày cụ Cốm hỏi vợ cho ơng Ất, món bánh cốm đặc sản của gia đình đóng thành mâm
lớn, họ nhà gái từ trên xuống dưới tấm tắc khen ngon. Bà Nguyễn Thị Tuất cũng người
Hà Nội gốc, vừa đẹp vừa đảm, khéo tay chẳng kém mẹ chồng. Nhờ phúc ấm của tổ tiên,
bà Tuất có đơng con cái. Người đời có câu con độc, cháu đàn, chính là ứng vào gia đình
dòng họ Nguyễn Duy này vậy. Khi bà Tuất về làm dâu, thì cơ ngơi mà cụ bà Trưởng Ái
và bà cụ Cốm xây dựng nên đã rất bề thế rồi. Nhưng khơng phải vì thế mà bà có tư
tưởng hưởng thụ. Một nách bà vừa ni con, vừa nối tiếp nghề truyền thống làm bánh
cốm của gia đình, bà còn khéo tay làm được nhiều loại bánh khác như bánh xu xê, bánh
bao, bánh Tơ Châu... khiến cho địa chỉ 11 Hàng Than lúc ấy càng nức tiếng chốn kinh
kỳ.
Nhà đơng con thế nhưng đều do một tay bà dạy dỗ, ơng Ất chưa bao giờ phải qt
mắng, roi vọt một đứa nào. “Ngày ấy chúng tơi được dạy dỗ một cách cẩn thận như các
gia đình nền nếp khác. Đơng con gái thì lắm chuyện, nhưng dù có đang chí ch nhau,
bố đi qua chỉ đưa mắt lừ một cái là trật tự ngay, chẳng đứa nào dám ho he nữa. Cũng từ
sự khn phép ấy mà chúng tơi nên người như bây giờ. Nhạc cơng có, nhạc sỹ có, nhà
giáo có, kinh doanh có, bản thân tơi trước cũng là kế tốn của cơ quan nhà nước, nghỉ
hưu rồi giờ cùng các anh chị em qy quần trơng nom nhà bánh. Ai đi làm “ơng to bà
lớn” gì ở đâu cũng mặc. Về đến nhà đều phải xắn tay vào làm. Tất cả chúng tơi đều ln
ghi nhớ cơng ơn tổ tiên, cha mẹ đã cho chúng tơi một cái nghề, dạy dỗ chúng tơi nên
người”.
Tiếp củi cho bếp lửa nghề
Các anh chị em nhà bà Vân, người trẻ tuổi nhất như bà giáo Nguyễn Thị Hiệp cũng đã
ngồi cái tuổi “lục thập nhi nhĩ thuận.” Có câu: dâu con, rể khách, thơng thường, nghề
gia truyền của gia đình chỉ truyền cho con dâu, khơng truyền cho con gái. Nhưng gia
đình Nguyễn Duy, ai cũng đều phải có ý thức gìn giữ nghề truyền thống của gia đình, và
đều phải học cách làm bánh.

Bà Vân nhớ lại rằng, từ hồi bà chỉ 7 – 8 tuổi, mẹ bà đã bắt đầu bày dạy cho các anh chị
em trong nhà làm bánh cốm. Người nào làm cơng việc phù hợp với tuổi ấy như chọn lá
chuối, rửa lá, ngâm, đãi đỗ... Ngày ấy nhà Ngun Ninh khơng phải chỉ có ở số 11 phố
Hàng Than như bây giờ, mà cả số nhà 13 và số nhà 23, được chia ra xưởng sản xuất và
nơi ở, nhà tiếp khách riêng. Thủa ấy phố Hàng Than thuộc làng n Ninh, tổng n
Thành, là ngoại thành Hà Nội. Nơi đây xưa kia là bến bãi để dân thuyền chài dọc sơng
Hồng lên bán than, và cũng có nhiều gia đình làm nghề bn bán, thu gom than để cung
cấp cho Hà Nội. Về sau, bến bãi lùi dần ra bờ sơng Cái, cảnh vật thời thế mới dần thay

www.100hanoi.com

13

Hà Nội Tôi Yêu


Người Hà Nội

www.100hanoi.com

đổi… Thì cũng đúng thơi, ngay như gia đình nhà Ngun Ninh cũng đơng đúc khác xưa
rồi. Nhà Ngun Ninh mỗi năm có 2 ngày giỗ lớn là giỗ ơng Ất, giỗ bà Tuất, con cháu kéo
về vừa đúng 12 mâm cỗ, sắp kín thành 2 dãy dọc nhà. Trừ trường hợp hãn hữu như
đang cơng tác nước ngồi, còn thì bất cứ con cháu đều phải cố gắng về những ngày ấy,
vừa là để gặp nhau, vừa để tái hồi quyết tâm giữ vững nghề truyền thống của gia đình.
Trong số những người con của gia đình dòng họ Nguyễn Duy, cố nhạc sỹ Nguyễn Duy
Quang, tác giả bài hát Hoa Tràng An nổi tiếng và nhiều nhạc phẩm hay viết về Hà Nội,
cho thiếu nhi được nhiều người biết đến. Nhưng ít ai biết được rằng nhạc sỹ Nguyễn
Duy Quang cũng là một thợ làm bánh cốm tài ba. Tháng 9/2009 vừa rồi, những người
bạn và học trò của ơng đã tổ chức một đêm nhạc kỷ niệm một năm ngày mất của ơng tại

Nhà Hát Lớn Hà Nội. Các lứa học trò của nhạc sỹ Nguyễn Duy Quang có nhiều ca sỹ nổi
tiếng như Mỹ Linh, Ngọc Kh, Ngọc Tùng, Quỳnh Chi...
Có một giai đoạn bánh cốm Ngun Ninh lao đao, thậm chí đã có lúc mất hẳn trên thị
trường. Cái thời cơng – tư hợp doanh, ơng bà Ngun Ninh cũng phải vào hợp tác,
nhưng nghề thì khơng thể được phép truyền cho người ngồi. Bánh cốm Ngun Ninh
ngừng sản xuất một thời gian là vì thế...
Cái gì của truyền thống thì trả lại cho truyền thống
Cùng với sự phát triển của xã hội, đời sống đi lên, bây giờ bánh cốm vừa nhiều vừa rẻ,
khái niệm đặc sản nhiều khi chỉ còn trong những ngơn từ ca tụng. Mặc dù vẫn là một
mục khơng thể thiếu trong các đám cưới, hỏi, nhưng với đám trẻ bây giờ, bảo cho chúng
cái bánh cốm, chưa chắc chúng đã thích bằng nhiều thứ khác hơn.
Nói bánh cốm bây giờ khác ngày xưa, là có lý do của nó. Ngày trước, bánh cốm để cốm
ngun hạt. Cắn một miếng, vào đến bên trong vẫn còn thấy hạt cốm, thơm ngon đặc
trưng mà khơng lẫn đi đâu được. Bánh bây giờ, cả phố Hàng Than chứ khơng chỉ riêng
gì nhà ai, cốm hầu như khơng để ngun hạt nữa. Vẫn dẻo đấy, vẫn thơm đấy, bánh
được sản xuất nhanh hơn, lượng tiêu thụ cũng lớn hơn rất nhiều nhưng người ăn khơng
thể có cảm giác như bánh cốm ngày trước được. Chất lượng bánh thì vẫn tốt thơi, khơng
mốc, khơng thiu, nhưng hương vị thì có sự thay đổi. Bánh cốm Ngun Ninh từ thời
Pháp đã có bản đăng ký “nhãn hiệu trình tồ” hẳn hoi, nó tựa như giấy đăng ký chứng
nhận bản quyền bây giờ. Ngày xưa, có tờ giấy ấy thì phải uy tín lắm, và khơng phải ai
cũng theo được. Còn bây giờ, giấy đăng ký bản quyền quốc gia hẳn hoi, in ngay mặt sau
hộp giấy bọc bánh, chứng nhận đăng ký an tồn vệ sinh thực phẩm đầy đủ cả, nhưng
bánh vẫn khơng thể có được cái sự kính nể như đã từng…

www.100hanoi.com

14

Hà Nội Tôi Yêu



Người Hà Nội

www.100hanoi.com

Gian nhà số 11 phố Hàng Than giờ vừa là nơi tiếp khách, vừa là sảnh bán hàng ln.
Một chiếc phản cổ kê ngay sát bức tường phía trong, bên trên là một bức tranh khắc gỗ
cổ, song hành là đơi câu chữ mặt đá nạm ngọc, rất cổ kính. Hai bên là hai tấm hình ơng
bà Ất - Tuất trong khung tròn bằng gỗ, to. Trên cùng là bức hồnh phi khảm trai đã cũ
đến mất nét. Hai bên trên cửa ra vào buồng trong có treo 2 bức tranh chữ. Bà Vân bảo
tất cả đều từ thời các cụ để lại. Đã có lần gia đình nhờ người đến dịch những chữ ấy,
nhưng rồi có vẻ như vẫn chưa thể hiện được đầy đủ ngữ nghĩa của những bức hồnh
phi câu đối ấy, nên gia đình cũng chẳng dám “khoe” với khách. Chỉ có một đơi câu đối
phía trái tường nhà thì bà Vân đọc nơm cho chúng tơi và rằng đó vừa là lời răn dạy của
bề trên đối với con cháu của dòng họ Nguyễn Duy và cũng là phương châm sống của cả
đại gia đình: Hồ khí xn vơ hạn/Bình tâm lộc tự nhiên. Đơi câu đối khắc gỗ sơn son đã
chuyển sang màu cũ kỹ, giữa là chữ phúc chạm gỗ rất cầu kỳ như ln là lời nhắc nhở
đối với con cháu trong dòng họ biết giữ gìn sự thuận hồ thì cuộc sống lúc nào cũng tươi
vui như đất trời mùa xn. Trong kinh doanh, cái tâm giữ được trong sáng thì việc làm
ăn thuận lợi, lộc theo đó đua nhau kéo về.
Còn một chi tiết nữa về căn nhà số 11 Hàng Than mà khơng thể khơng nhắc đến. Tường
nhà được xây 30 (dày 30cm, 3 hàng gạch) mùa đơng ấm, mùa hè mát như hầu hết các
căn nhà kiến trúc Pháp cổ ở Hà Nội còn lại. Nhưng đặc biệt nhất phải là những chữ Thọ
được “in” mật độ khá dày đặc trên tường. Ngun mẫu những chữ đó có lẽ là mầu đỏ,
nhưng chẳng hiểu bằng loại chất liệu gì mà qua bao nhiêu lần vơi sơn mà vẫn cứ hiện
trên tường, khơng hề bị mất đi. Bà Vân bảo, khi mới qt mầu lại bức tường thì các chữ
có vẻ bị che lấp, nhưng cứ sau thời gian khoảng một tháng, khi vơi sơn đã khơ, thì các
chữ ấy lại hiện lên, mờ mờ thơi, nhưng đủ để cho bất cứ ai cũng có thể nhìn thấy. Bà
Vân bảo, đã có hồi một vài chỗ xuống cấp, có người đề xuất phương án bỏ lớp trát cũ
vơi vữa bata đi mà trát mới lại cho sạch sẽ, nhưng gia đình khơng đồng ý…

Người Hà Nội tự hào vì có bánh cốm Ngun Ninh thơm ngọt bùi, đậm hương vị và màu
sắc của đồng đất q hương từ đời này sang đời khác. Những người con của dòng họ
Nguyễn Duy đã biết nối tiếp cuội nguồn, truyền nhau bếp lửa gia đình và rồi từ trong cội
rễ của nó, một cách sâu xa, tác động ngược trở lại một cách rất tự nhiên, tạo nên một
nét văn hố đặc trưng của mảnh đất kinh kỳ ngàn năm văn hiến.

www.100hanoi.com

15

Hà Nội Tôi Yêu


Người Hà Nội

www.100hanoi.com

Dương Phú Hiến: Nhà sưu tập bí ẩn
Được biết tới là người đàn ơng “triệu đơ” với hàng vạn cổ vật q hiếm, nhưng người
đàn ơng mà chúng tơi vẫn thường tiếp xúc lại có phong thái giản dị đến lạ thường.
Ơng đã “giấu mình” trước báo chí nhiều năm nay bởi khơng muốn ai biết mình là người
giàu có. Ơng chỉ mong con cái mình khơn lớn và trưởng thành mà khơng dựa vào tài sản
của bố.

Ơng Dương Phú Hiến

“Ơng vua” cổ vật ẩn danh
Ngay cả giới chơi đồ cổ cũng khơng phải ai cũng biết về ơng Dương Phú Hiến. Người
đàn ơng này cũng hiếm khi xuất hiện trên các phương tiện truyền thơng. Tuy nhiên, mỗi
lần ơng cho ra mắt một bộ sưu tập cổ vật thì dường như đều tạo nên một “cú sốc” nào

đó, bởi những món đồ của ơng đều thuộc hàng q hiếm, có những món được cho là có
một khơng hai trên thế giới. Thực ra tính cách của ơng Hiến lại khá trái ngược với những
gì một số người nghĩ về ơng. Ơng cho biết, việc khơng cơng bố về các cổ vật vào những
năm trước đây là một phần do các chính sách về sưu tầm cổ vật chưa thơng thống.
Còn sau đó, khi đã có cơ chế thì ơng bắt đầu giới thiệu những món đồ tuyệt mỹ của mình
cho mọi người cùng chiêm ngưỡng.

www.100hanoi.com

16

Hà Nội Tôi Yêu


Người Hà Nội

www.100hanoi.com

Ơng cho biết, điều ơng tâm đắc nhất là muốn giới thiệu được những món cổ vật độc đáo
của mình với bạn bè quốc tế để họ có cái nhìn ngày càng thay đổi về Việt Nam. Ơng vẫn
băn khoăn nhiều về điều này bởi chưa thể xác định được việc mình giới thiệu các cổ vật
ấy sẽ được đón nhận thế nào và gây ra những hiệu ứng gì. Chỉ đến dịp Vesak 2008
được tổ chức tại Việt Nam, ơng Hiến mới bắt đầu mạnh dạn đưa bộ sưu tập tượng phật
cổ của mình đến đây trưng bày. Bộ sưu tập này của ơng có khá nhiều pho bằng vàng
ròng ngun khối, to như người thật.
Sức thu hút của triển lãm Vesak thành cơng ngồi mong đợi. Ơng Hiến kể, nhóm trơng
xe cho triển lãm này thu được q nhiều tiền đã ngỏ ý chia lại cho ơng một số tiền lên tới
cả trăm triệu đồng, nhưng ơng xin được từ chối. Với ơng, điều quan trọng hơn cả là
những cổ vật của ơng được cơng chúng đón nhận một cách hồ hởi. Cũng từ triển lãm
Vesak mà ơng Hiến mới quyết định “bung” mình ra. Ơng dần dần cho xuất hiện trên các

phương tiện truyền thơng đại chúng những bộ cổ vật mà trị giá của nó lên tới hàng triệu
USD.

Một người giàu giản dị
Khơng chỉ bắt đầu cơng bố các bộ sưu tập cổ vật thơng qua các kênh truyền thơng mà
ơng Hiến còn mở rộng việc giới thiệu cổ vật của mình cho nhiều bạn bè, người quen... và
mở rộng dần cho các đối tượng là cán bộ tham quan, nghiên cứu.

www.100hanoi.com

17

Hà Nội Tôi Yêu


Người Hà Nội

www.100hanoi.com

Một số tượng Phật cổ trong bộ sưu tập của ơng Dương Phú Hiến

Ơng Hiến quan niệm, mỗi cổ vật cũng giống như một cuốn sách, nếu cuốn sách ấy chỉ
được một người đọc thì chỉ một người hiểu nhưng nếu được nhân ra thì nó sẽ giúp cho
nhiều người được biết đến. Hơn nữa, ơng cũng muốn cuộc sống của chính mình được
hòa nhập cùng xã hội. Ơng tâm sự: “Tơi già rồi, cũng khơng biết sống chết khi nào. Tơi
muốn các con mình có ý thức giữ gìn những gì mà nhiều đời nay gia đình đã dày cơng
sưu tầm, với điều kiện những thứ đó có phát huy được tác dụng với xã hội”. Có lẽ, chính
những quan điểm dẫn đường ấy mà ơng Hiến đã khơng ngần ngại khi đưa bộ sưu tập
của mình ra giới thiệu. Có nhiều đồn đã đến tư gia của ơng để được chiêm ngưỡng tận
mắt những cổ vật mà ở các bảo tàng tại Việt Nam khơng có. Với đồn nào ơng cũng

nhiệt tình dẫn đi từ tầng hầm cho đến tầng năm của ngơi nhà ken kín cổ vật. Ở từng
tầng, ơng lại say sưa nói về từng cổ vật với lịch sử, xuất xứ và tác dụng của nó. Thi
thoảng cao hứng ơng còn mang đàn guitar ra vừa đệm đàn vừa hát cùng cả đồn khách.

Ngồi việc giới thiệu cổ vật và tự làm “hướng dẫn viên” tại nhà, ơng Hiến còn cho nhiều
bảo tàng mượn cổ vật, hồn tồn miễn phí. Thậm chí, có những đợt trưng bày ơng còn
hỗ trợ thêm kinh phí cho các bảo tàng được thuận lợi trong việc giới thiệu với cơng
chúng.

www.100hanoi.com

18

Hà Nội Tôi Yêu


Người Hà Nội

www.100hanoi.com

Chơi cổ vật nhờ bán đất
Rất nhiều người đặt ra câu hỏi: “Ơng Hiến lấy đâu ra nhiều tiền như thế?”. Có người còn
tỏ ra hồ nghi với khối tài sản của ơng. Ơng thường khơng bao giờ tự ái về điều đó. Ơng
cho biết, việc chơi cổ vật là việc của những người cần có nhiều tiền, thậm chí là rất nhiều
tiền. Bản thân việc chơi cổ vật của ơng được bắt đầu từ truyền thống của gia đình. Ơng
nội của ơng Hiến là cụ Dương Lương Quang - một nhà tư sản kinh doanh ơ tơ. Cụ
Quang đã từng hiến tặng 154 chiếc ơ tơ cho cách mạng. Cụ Quang đã có sở thích sưu
tập đồ cổ và truyền lại cho con trai và sau đó là ơng Hiến tiếp tục kế nghiệp.

Ơng Hiến cho biết, việc sưu tập cổ vật của ơng cũng chỉ thực sự mạnh mẽ khoảng 30

năm nay. Và tiền dành cho thú chơi này chính là nhờ ơng bán đất. Ơng cho biết, có thời
gian ơng sinh sống tại nước ngồi, dành dụm được ít tiền ơng về nước mua hết đất trồng
rừng. Thực tình, khi mua đất ơng chỉ nghĩ sẽ thu được lợi từ việc trồng cây. Ơng cũng
khơng thể ngờ rằng, chỉ một thời gian sau, số đất ấy tăng vọt, giá thị trường cao gấp cả
trăm lần so với số tiền ơng bỏ ra mua.
Trước khi có nhiều tiền để sưu tầm cổ vật, xuất phát là một sinh viên sử học nên ơng
Hiến đã có ý thức nghiên cứu về các cổ vật. Trong thời gian chiến tranh, ơng tham gia
vào nhiều trận chiến từ Bắc vào Nam, nơi nào đi qua ơng cũng để ý đến các cổ vật đang
được lưu trữ trong dân. Ơng ghi chép tỉ mỉ vào một cuốn sổ tay và hy vọng có ngày trở
lại và mua được nó. Chính bởi lòng say mê cổ vật mà sau này khi trở lại, có khi ơng
được gia chủ tặng hoặc bán rẻ gần như cho. Tuy nhiên cũng khơng ít người thấy ơng
q ham mê mà bắt chẹt với giá cao hàng chục lần giá trị thực của cổ vật. Với sự ham
mê cổ vật, dường như ơng đều mua cho bằng được những món đồ ưng ý, chỉ trừ khi gia
chủ khơng có ý định bán.
Điều đặc biệt khác của nhà sưu tập Dương Phú Hiến là ơng chỉ sưu tầm chứ khơng bán
cổ vật. Chính vì thế mà căn nhà 5 tầng của ơng cứ ngày càng chật kín. Ơng cho biết,
hiện ơng đang dồn tâm sức cho việc kỷ niệm 1.000 năm Thăng Long - Hà Nội sắp tới.
Dịp này ơng sẽ phối hợp với Bảo tàng Hà Nội đưa ra nhiều cổ vật đặc sắc giới thiệu với
cơng chúng.

www.100hanoi.com

19

Hà Nội Tôi Yêu


Người Hà Nội

www.100hanoi.com


GS Hồng Thủy Ngun
và ý tưởng mới: Chống biến đổi khí hậu
Khi chúng tơi liên lạc với GS. TSKH Hồng Thủy Ngun, một trong những nhà virus học
và chế tạo vắc xin hàng đầu của Việt Nam để viết về ơng, ơng chỉ nhẹ nhàng: “Mình già
rồi.
Cái đã qua thì mình chấp nhận nó, nhưng cái đã qua mà khơng tạo ra tương lai thì cũng
khơng có ý nghĩa gì cả. Đừng nói về tơi, nói về tương lai sẽ vui vẻ hơn nhiều!”

GS Hồng Thủy Ngun sinh năm 1929. Ơng nói: "Tơi sinh ra tại Hà Nội, lớn lên tại Hà
Nội, và đến bây giờ vẫn còn là người Hà Nội". Hồi còn nhỏ, ơng thường đến khu biệt thự
làm việc số 1 phố Yec xanh bây giờ để đón cha ơng, GS Hồng Tích Trý, người sau này
trở thành Bộ trưởng Bộ Y tế. Q GS Hồng Thủy Ngun tên Nơm là làng Vẽ, tên chữ
là Đơng Ngạc, một làng cổ nổi tiếng miền Bắc. Ơng có một người bạn chí cốt, học cùng
nhau từ tiểu học, đại học, cùng đi lính, đó là Đặng Đức Trạch, người làng Hành Thiện Nam Định. GS Hồng Tích Trý đã định hướng Hồng Thủy Ngun vào vi rut học, định
hướng Đặng Đức Trạch vào vi khuẩn học. Sau này, GS Hồng Thủy Ngun được coi là
nhà vi rut học hàng đầu, GS Đặng Đức Trạch được coi là nhà vi khuẩn học hàng đầu.
Năm 2004, GS Đặng Đức Trạch mất. GS Hồng Thủy Ngun nói: "Chúng tơi hồn

www.100hanoi.com

20

Hà Nội Tôi Yêu


Người Hà Nội

www.100hanoi.com


thành về cơ bản nhiệm vụ của mình. Đặng Đức Trạch là bạn thân thiết nhất của tơi. Từ
ngày anh ấy mất đi thì tơi vắng vẻ rất nhiều".
“Tương lai” mà ơng theo đuổi lúc này chính là ý tưởng xây dựng Trung tâm đào tạo quốc
tế sinh y học tại khu cơng nghệ cao Láng Hòa Lạc.
Vị GS suốt đời theo đuổi ngành virus học, từng dẫn đầu một nhóm nhà khoa học chế tạo
thành cơng vắc xin phòng chống bại liệt tại Việt Nam - tâm sự, điều ơng trăn trở nhất lúc
này là vấn đề biến đổi khí hậu. Nó sẽ tác động lớn đến sinh thái, làm thay đổi sinh thái,
khi sinh thái thay đổi thì thế giới các vi sinh vật sẽ bị tác động nhiều nhất. Khi đó, những
tái tổ hợp xảy ra ở các vi sinh vật sẽ làm xuất hiện các tác nhân gây bệnh mới, đặc biệt
là những tác nhân ở các cơn trùng có thể gây bệnh cho người, ví dụ như các virus viêm
não Nhật Bản… Khi những tái tổ hợp mới xuất hiện, khả năng gây bệnh của những vi
sinh vật mới sẽ rất nguy hiểm. Vì vậy, ngay lúc này phải có một cơ sở nghiên cứu vấn đề
đó, đó là ngành sinh y học.
GS Hồng Thủy Ngun và Viện Vệ sinh Dịch tễ Trung ương đang bắt tay xây dựng
Trung tâm quốc tế đào tạo sinh y học. GS khẳng định: “Y học phát triển đều dựa trên
những thành tựu hiện đại của sinh học ngày hơm nay. Tất cả những thành tựu của sinh
học hiện đại đều được ứng dụng vào y học để giải quyết những vấn đề khó khăn nhất
của y học, từ những bệnh nhiễm trùng cho đến những bệnh mãn tính. Viện Vệ sinh Dịch
tễ Trung ương do các nhà khoa học pháp thuộc Viện Pasteur Paris xây dựng năm 1924.
Chúng tơi gọi Viện này là của thế kỷ XX. Để có thể giải quyết được những vấn đề về
phòng bệnh và chữa bệnh cho Việt Nam trong thế kỷ này thì cần có một cơ sở sinh y học
hiện đại, cơ sở cho thế kỷ XXI. Khoa học sinh y học ở Việt Nam chỉ mới bắt đầu, cho nên
cần phải xây dựng nền sinh y học Việt nam càng sớm càng tốt, đó khơng phải là điều gì
xa xơi. Đề án đã được Chính phủ phê duyệt và đang hồn thành nốt thiết kế trước khi
triển khai xây dựng tại Khu cơng nghệ cao Hòa Lạc
Về mơ hình hoạt động của Trung tâm, ơng cho rằng, muốn nghiên cứu khoa học và xây
dựng ngành khoa học mới, phải có những nhà khoa học ở trình độ cao, và muốn như
thế Việt Nam phải khiêm tốn học tập thế giới. Vấn đề khơng chỉ là cơ sở vật chất, trang
thiết bị, bởi thực tế hiện nay chúng ta vẫn chưa thể tận dụng những cái hiện có, do còn
thiếu năng lực và trình độ trí tuệ. Cho nên việc xây dựng trung tâm quốc tế vừa nhằm

mục đích nghiên cứu vừa đào tạo. Trung tâm sẽ mời các nhà khoa học hàng đầu của
nước ngồi về lĩnh vực sinh y học tới cùng làm việc với các nhà khoa học Việt Nam.
Trong q trình làm việc, các nhà khoa học trẻ Việt Nam sẽ học tập được các nhà khoa
học thế giới, vừa làm vừa học.

www.100hanoi.com

21

Hà Nội Tôi Yêu


Người Hà Nội

www.100hanoi.com

Từ sự hợp tác nghiên cứu đó, các nhà khoa học trẻ Việt Nam sẽ trưởng thành hơn và
trở thành những nhà khoa học có chất lượng.
Đây là mơ hình mới để chúng ta có thể tạo ra những nhà khoa học trẻ, bởi nếu đất nước
khơng có các nhà khoa học trẻ có trình độ thì khơng có tương lai. GS cho rằng, mơ hình
đó là cần thiết hiện nay, và là bước ngoặt để xây dựng một ngành khoa học mới, giải
đáp những vướng mắc của chúng ta hiện nay. Viện Vệ sinh Dịch tễ Trung ương sẽ tiếp
tục vai trò cũ của nó ở đây như hiện nay đang làm.
Chúng tơi ướm lời: "Người Hà Nội nhiều nhân vật giỏi q", GS cười vui: "Người Hà Nội
cơ mà".
Khi chia tay chúng tơi, ơng nói như nhấn mạnh thêm điều tâm huyết của mình: “Vấn đề
này tơi tha thiết lắm, bởi vì bây giờ mình nhiều tuổi rồi, mình muốn thấy rất rõ các
thế hệ sau mình càng ngày càng giỏi càng tốt, như thế, mình là lớp đi trước mình phải
tạo điều kiện để lớp đi sau có cơ sở để họ nâng cao trình độ của mình lên”.


GS Hồng Thủy Ngun sinh ngày 18/3/1929 tại Đơng Ngạc, Từ Liêm, Hà Nội. Ơng được
cấp bằng TSKH năm 1962, được cơng nhận GS Y học năm 1980, chun ngành virus học.
Ơng đã nghiên cứu và phát triển các loại vắc xin dự phòng các bệnh nhiễm khuẩn, xác
định căn ngun hai vụ dịch SARS, cúm về những tính chất đặc trưng của hai virut SARS –
CoV và Myxoviruts influenzae.
Ơng ngun là Viện trưởng Viện Vệ sinh Dịch tễ Trung ương (1974 – 1994); Chủ tịch Hội
đồng Khoa học Bộ Y tế; Ủy viên Hội đồng xét duyệt Học vị và chức danh Khoa học Nhà
nước (1990 – 1995); Ủy viên Hội đồng Học hàm Nhà nước (1995 – 2000); Chủ tịch Hội
đồng

Chính

sách

Khoa

học

và

Cơng

nghệ

Nhà

nước

(1997


–

2002).

Ơng được Nhà nước tặng thưởng Hn chương Chiến thắng hạng Ba, Hn chương
Kháng chiến hạng Nhất và Ba, Hn chương Độc lập hạng Nhì, Hn chương Lao động
hạng Ba, Giải thưởng Hồ Chí Minh về Khoa học và Cơng nghệ, Danh hiệu Anh hùng Lao
động…

www.100hanoi.com

22

Hà Nội Tôi Yêu


Người Hà Nội

www.100hanoi.com

GS Ngơ Bảo Châu & một cõi q hương
Cơng trình "Bổ đề cơ bản", điểm mấu chốt trong "Chương trình Langlands" (chương
trình thống nhất lý thuyết số và lý thuyết nhóm), từng được cho rằng cần phải nhiều thế
hệ các nhà tốn học nữa mới có thể hồn thành, đã được GS tốn học Ngơ Bảo Châu
chứng minh thành cơng sau 15 năm lao động.

GS. TSKH Ngơ Huy Cẩn, Phó GS.TS Trần Lưu Vân Hiền , Ngơ Bảo Châu (đứng giữa) và những người
thân - ảnh tư liệu gia đình.

Cơng trình trên được tạp chí Time (Mỹ) xếp thứ 7 trong số 10 phát kiến khoa học nổi bật

nhất thế giới năm 2009 vừa qua và cái tên Ngơ Bảo Châu đã được gọi bằng cụm từ “tài
năng tốn học xuất chúng”.
Mẹ của GS Ngơ Bảo Châu là PGS. TS Trần Lưu Vân Hiền, bà sinh năm 1946, người gốc
Hà Nội. Năm 1964 bà đỗ ngành hóa dược Trường ĐH Bách Khoa. Ra trường bà cơng
tác tại Bộ Y tế, rồi làm tại Viện Y học Cổ truyền Trung ương đến lúc nghỉ hưu. Bà sinh
Ngơ Bảo Châu năm 1972.
Thuở nhỏ, Châu sống với ơng bà ngoại tại một căn nhà ở phố Hàng Bài. Trong gia đình
ơng ngoại là người thân thiết và có ảnh hưởng với Châu nhất. Thân sinh bà Vân Hiền, cụ
Trần Lưu Hân sinh năm 1922, vốn là học sinh trường Bưởi, cùng lớp với những nhà trí
thức lớn như Hồ Trúc, tức Thứ trưởng Bộ Giáo dục Nguyễn Tài Un; ơng Cay-xỏn
Phơm-vi-hản, Chủ tịch Đảng Nhân dân Cách mạng Lào, GS – NGND Ngơ Thúc Lanh…

www.100hanoi.com

23

Hà Nội Tôi Yêu


Ngửụứi Haứ Noọi

www.100hanoi.com

Sau khi nc nh ủc lp, hng ng li kờu gi xúa gic dt ca Ch tch H Chớ Minh,
ụng m trng t thc ủu tiờn ca H Ni mang tờn Chu Vn An ti ph Bch Mai.
Trng hot ủng bng tin ca gia ủỡnh, do ụng lm hiu trng. Nm 1946 ụng lờn
Vit Bc tham gia khỏng chin. Nm 1957 ụng v H Ni v hc khúa 1 ti chc trng
H Bỏch Khoa ngnh vụ tuyn ủin, v ụng lm vic ti B Vn húa cho ủn lỳc ngh
hu.


Ngi cha ca Ngụ Bo Chõu, GS.TSKH Ngụ Huy Cn, l mt trong hai Phú Tin s ca
H Ni gia nhp quõn ủi trong ủt tng ủng viờn nm 1972 , khi ủú ụng lm vic ti
UB Khoa hc K thut Nh nc. Trong quõn ng ụng ủc phõn v Phũng Thit k
Quõn gii Tng cc k thut, lm nhim v ch to v khớ. Nm 1987 ụng chuyn ngnh
v c quan c vi quõn hm Trung tỏ, lỳc ny ủó tr thnh Vin KHKT Vit Nam.
Thỏng 6/1972, ht thi hn hun luyn tõn binh, ủn v Ngụ Huy Cn chuyn quõn lờn
H Bc. Hnh quõn qua H Ni, ụng ủc tin bỏo v sinh con trai. C Trung ủi ủng ra
xin phộp ủ chng lớnh binh nhỡ cú hc v cao v ln tui nht ủn v v thm v. Ch huy
quyt ủnh, ủn v s ghộ qua nh h sinh ri tip tc hnh quõn. Mt cnh tng cha
tng cú nm y ủó din ra: Trung ủi chun b ủi B tp trung trc ca nh h sinh ủ
mt ngi lớnh ủc thm v con trc lỳc lờn ủng.

www.100hanoi.com

24

Haứ Noọi Toõi Yeõu


Ngửụứi Haứ Noọi

www.100hanoi.com

Khi m mang bu Chõu cng l lỳc cha ủang hun luyn tõn binh. Lng ca ụng Phú
TS tng ủng vi k s cp 1 l 73 ủng, chuyn thnh ph cp binh nhỡ 5 ủng,
bng vi bỏt ph thi y. B Hin bng mang d cha cựng c quan ủi s tỏn, ba ủúi
ba no. Thi y quỏ kham kh nhng c nc khú khn nờn mỡnh khụng cm nhn
ủc cỏi khú - b k li. Chun b ủn ngy sinh, b quay v H Ni.
Chõu cho ủi vo nhng ngy ủ quc M thc hin õm mu hy dit ủa H Ni v
thi k ủ ủỏ. Trong cn phũng nh ngụi nh 47 Hng Bi gn rp Thỏng Tỏm, b

nh h hng ủo mt cỏi hm ủ hai m con trỳ n trong nhng ủt ủỏnh phỏ ca k
thự.

Anh em cựng Trung ủi ca Ngụ Huy Cn thng dnh sut sa ca mỡnh ủ ụng gi
v cho con. ú l loi sa ủc cú ủng ca Liờn Xụ vin tr. Chõu rt mờ ung sa.
Sau ny khi mi ngi hi v Chõu, PGS Võn Hin ch ci: Chõu hc gii cú khi l do
ủc n nhiu sa ca Liờn Xụ.
Lỳc 4 tui Chõu bit ủc bỏo, m ủó rt ngc nhiờn. Cp 1, Chõu thi vo Trng Thc
nghim Ging Vừ, trng thc nghim ủu tiờn ti Vit Nam. Chõu ủc cỏc thy cụ
giỏo chỳ ý bi tớnh hiu hc v hiu ủng. Chõu ngh rt nhanh v núi rt nhiu, cu bộ
thớch cú dp k cho cỏc bn nghe nhng cõu chuyn m mỡnh ủó ủc v thớch ủc cỏc
thy cụ giỏo hi ủ ủc ủa ra gii ủỏp.

www.100hanoi.com

25

Haứ Noọi Toõi Yeõu