TRƢỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA LUẬT
BỘ MÔN LUẬT THƢƠNG MẠI

LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP CỬ NHÂN LUẬT
KHÓA 36 (2010 - 2014)
HỢP ĐỒNG BẢO HIỂM CON NGƢỜI
LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN

Giảng viên hướng dẫn:
Đoàn Nguyễn Minh Thuận

Sinh viên thực hiện:
Nông Thị Thu Thảo
MSSV: 5105909
Lớp: LK1064A1

Cần Thơ, tháng 12 năm 2013


Hợp đồng bảo hiểm con người - Lý luận và thực tiễn

LỜI CẢM ƠN

Lời cảm ơn đầu tiên em xin gửi đến gia đình và bạn bè đã giúp đỡ, động viên
cũng như tạo điều kiện về tinh thần lẫn vật chất để em hoàn thành luận văn này.
Em xin chân thành cảm ơn quý thầy cô Trường Đại học Cần Thơ, quý thầy cô
Khoa Luật, đặc biệt là thầy cô Bộ Môn Luật Thương mại, những người đã truyền
thụ kiến thúc và giúp đỡ em trong thời gian học tập vừa qua.
Em cũng xin gửi lời cảm ơn sâu sắc tới cô Đoàn Nguyễn Minh Thuận đã tận tình
giúp đỡ, cung cấp những kiến thức quý báu và hướng dẫn em trong suốt thời gian

thực hiện đề tài.
Đồng thời em xin gửi lời cảm ơn tới Thư viện Thành phố Cần Thơ, Trung tâm
học liệu Trường Đại học Cần Thơ, Thư viện Khoa Luật, các trang thông tin điện
tử… những nơi em có thể tìm nguồn tài liệu cho bài làm của mình.
Mặc dù thấy bản thân đã cố gắng trong quá trình nghiên cứu, tuy nhiên sẽ không
tránh khỏi những thiếu sót và hạn chế. Vì vậy, người viết rất mong nhận được sự
đóng góp của quý thầy cô để nội dung của luận văn được hoàn thiện hơn.
Em xin chân thành cảm ơn!

GVHD: Đoàn Nguyễn Minh Thuận

SVTH: Nông Thị Thu Thảo


Hợp đồng bảo hiểm con người - Lý luận và thực tiễn

NHẬN XÉT CỦA GIẢNG VIÊN HƢỚNG DẪN

...............................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
GVHD: Đoàn Nguyễn Minh Thuận
SVTH: Nông Thị Thu Thảo
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................



Hợp đồng bảo hiểm con người - Lý luận và thực tiễn

NHẬN XÉT CỦA GIẢNG VIÊN PHẢN BIỆN

...............................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
GVHD: Đoàn Nguyễn Minh Thuận
SVTH: Nông Thị Thu Thảo
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................


Hợp đồng bảo hiểm con người - Lý luận và thực tiễn

NHẬN XÉT CỦA GIẢNG VIÊN PHẢN BIỆN

...............................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
GVHD: Đoàn Nguyễn Minh Thuận

SVTH: Nông Thị Thu Thảo
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................


Hợp đồng bảo hiểm con người - Lý luận và thực tiễn

MỤC LỤC
Trang
LỜI MỞ ĐẦU ........................................................................................................ 1
1. Lý do chọn đề tài ............................................................................................ 1
2. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu đề tài ....................................................... 2
3. Mục đích nghiên cứu đề tài............................................................................ 2
4. Phƣơng pháp nghiên cứu đề tài ..................................................................... 2
5. Cấu trúc đề tài ................................................................................................ 2
CHƢƠNG 1: LÝ LUẬN CHUNG VỀ HỢP ĐỒNG BẢO HIỂM CON NGƢỜI 4
1.1 Khái niệm và đặc điểm của hợp đồng bảo hiểm con ngƣời ........................ 4
1.1.1 Khái niệm hợp đồng bảo hiểm con người ................................................ 4
1.1.2 Đặc điểm hợp đồng bảo hiểm con người ................................................. 6
1.1.2.1 Hợp đồng thanh toán có định mức .................................................... 6
1.1.2.2 Không áp dụng nguyên tắc bảo hiểm trùng và nguyên tắc thế quyền 6
1.1.2.3 Đáp ứng rất nhiều mục đích khác nhau của người tham gia bảo hiểm 7
1.1.2.4 Là loại hợp đồng rất đa dạng, phức tạp ............................................. 7
1.1.2.5 Chịu ảnh hưởng của những điều kiện kinh tế xã hội nhất định .......... 7
1.2 Lịch sử hình thành và phát triển của hợp đồng bảo hiểm con ngƣời ........ 8
1.2.1 Bảo hiểm con người ở các nước trên thế giới .......................................... 8
1.2.2 Bảo hiểm con người ở Việt Nam ............................................................ 10
1.3 Phân loại hợp đồng bảo hiểm con ngƣời ................................................... 12
1.3.1 Theo thời hạn bảo hiểm ......................................................................... 12
1.3.2 Theo hình thức bảo hiểm ....................................................................... 13

1.3.3 Theo rủi ro bảo hiểm ............................................................................. 13
1.4 Vai trò của hợp đồng bảo hiểm con ngƣời ................................................ 14
1.4.1 Đối với người tham gia bảo hiểm .......................................................... 14
1.4.2 Đối với doanh nghiệp bảo hiểm ............................................................. 14
1.4.3 Đối với sự phát triển kinh tế .................................................................. 15
1.4.4 Đối với xã hội........................................................................................ 15
CHƢƠNG 2: HỢP ĐỒNG BẢO HIỂM CON NGƢỜI THEO QUY ĐỊNH
CỦA PHÁP LUẬT ............................................................................................... 18
GVHD: Đoàn Nguyễn Minh Thuận

SVTH: Nông Thị Thu Thảo


Hợp đồng bảo hiểm con người - Lý luận và thực tiễn

2.1 Chủ thể của hợp đồng bảo hiểm con ngƣời ............................................... 18
2.1.1 Doanh nghiệp bảo hiểm......................................................................... 18
2.1.1.1 Công ty cổ phần bảo hiểm .............................................................. 18
2.1.1.2 Công ty trách nhiệm hữu hạn bảo hiểm........................................... 19
2.1.1.3 Hợp tác xã bảo hiểm ....................................................................... 21
2.1.1.4 Tổ chức bảo hiểm tương hỗ ............................................................ 22
2.1.2 Bên mua bảo hiểm ................................................................................. 23
2.1.3 Người được bảo hiểm ............................................................................ 25
2.1.4 Người thụ hưởng ................................................................................... 25
2.2 Đối tƣợng của hợp đồng bảo hiểm con ngƣời ........................................... 26
2.2.1 Tuổi thọ ................................................................................................. 26
2.2.2 Tai nạn .................................................................................................. 27
2.2.3 Sức khỏe ................................................................................................ 27
2.2.4 Tính mạng ............................................................................................. 28
2.3 Nội dung của hợp đồng bảo hiểm con ngƣời ............................................. 29

2.3.1 Tên, địa chỉ của doanh nghiệp bảo hiểm, bên mua bảo hiểm, người được
bảo hiểm hoặc người thụ hưởng ..................................................................... 29
2.3.2 Đối tượng của hợp đồng bảo hiểm con người ........................................ 29
2.3.3 Số tiền bảo hiểm .................................................................................... 29
2.3.4 Phạm vi bảo hiểm, điều kiện bảo hiểm, điều khoản bảo hiểm ................ 30
2.3.5 Điều khoản loại trừ trách nhiệm bảo hiểm ............................................ 30
2.3.6 Thời hạn bảo hiểm; ngày, tháng, năm giao kết hợp đồng....................... 31
2.3.7 Mức phí bảo hiểm, phương thức đóng phí bảo hiểm .............................. 32
2.3.8 Thời hạn và phương thức trả tiền bảo hiểm ........................................... 33
2.3.9 Các quy định giải quyết tranh chấp ....................................................... 34
2.4 Các điều kiện có hiệu lực của hợp đồng bảo hiểm con ngƣời .................. 34
2.4.1 Điều kiện về năng lực hành vi của chủ thể tham gia .............................. 34
2.4.2 Điều kiện về mục đích và nội dung của hợp đồng .................................. 34
2.4.3 Điều kiện về tính tự nguyện của chủ thể tham gia bảo hiểm................... 35
2.4.4 Điều kiện về hình thức ........................................................................... 35
2.4.5 Bên mua bảo hiểm có quyền lợi có thể được bảo hiểm........................... 36
GVHD: Đoàn Nguyễn Minh Thuận

SVTH: Nông Thị Thu Thảo


Hợp đồng bảo hiểm con người - Lý luận và thực tiễn

2.4.6 Đối tượng được bảo hiểm phải tồn tại tại thời điểm giao kết hợp đồng.. 36
2.4.7 Tại thời điểm giao kết hợp đồng bảo hiểm con người, chưa có sự kiện
bảo hiểm xảy ra.............................................................................................. 37
2.4.8 Bên mua bảo hiểm hoặc doanh nghiệp bảo hiểm không được có hành vi
lừa dối khi giao kết hợp đồng ......................................................................... 37
2.5 Quyền và nghĩa vụ của các bên khi tham gia hợp đồng bảo hiểm con
ngƣời ................................................................................................................. 37

2.5.1 Quyền và nghĩa vụ của doanh nghiệp bảo hiểm ..................................... 38
2.5.1.1 Quyền của doanh nghiệp bảo hiểm ................................................. 38
2.5.1.2 Nghĩa vụ của doanh nghiệp bảo hiểm ............................................. 40
2.5.2 Quyền và nghĩa vụ của bên mua bảo hiểm ............................................. 41
2.5.2.1 Quyền của bên mua bảo hiểm ......................................................... 41
2.5.2.2 Nghĩa vụ của bên mua bảo hiểm ..................................................... 42
CHƢƠNG 3: THỰC TRẠNG ÁP DỤNG PHÁP LUẬT VÀ MỘT SỐ KIẾN
NGHỊ NHẰM HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VỀ HỢP ĐỒNG BẢO HIỂM
CON NGƢỜI ....................................................................................................... 44
3.1 Đánh giá chung về thị trƣờng bảo hiểm con ngƣời ở Việt Nam hiện nay 44
3.1.1 Đánh giá tổng quan thị trường bảo hiểm Việt Nam hiện nay ................. 44
3.1.2 Thực trạng thị trường bảo hiểm con người ở Việt Nam.......................... 45
3.2 Thực trạng áp dụng các quy định của pháp luật về hợp đồng bảo hiểm
con ngƣời .......................................................................................................... 54
3.3 Kiến nghị giải pháp hoàn thiện các quy định của pháp luật về hợp đồng
bảo hiểm con ngƣời .......................................................................................... 57
KẾT LUẬN .......................................................................................................... 61
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

GVHD: Đoàn Nguyễn Minh Thuận

SVTH: Nông Thị Thu Thảo


Hợp đồng bảo hiểm con người - Lý luận và thực tiễn

LỜI MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Khi nền kinh tế phát triển, đời sống con người ngày một nâng cao thì những
rủi ro mà con người có nguy cơ gặp phải cũng ngày càng có xu hướng gia tăng.

Trong cuộc sống sinh hoạt cũng như trong hoạt động sản xuất kinh doanh hằng
ngày dù đã luôn chú ý ngăn ngừa và đề phòng nhưng con người vẫn có nguy cơ gặp
phải những rủi ro bất ngờ xảy ra. Các rủi ro do nhiều nguyên nhân: do môi trường
thiên nhiên (bão, lụt, động đất, hạn hán...); do sự tiến bộ và phát triển của khoa học
kỹ thuật một mặt thúc đẩy sản xuất và tạo điều kiện thuận lợi cho cuộc sống con
người nhưng mặt khác cũng gây ra nhiều tai nạn bất ngờ như tai nạn ô tô, hàng
không, tai nạn lao động...; do môi trường xã hội phát triển làm cho con người càng
có nguy cơ gặp nhiều rủi ro như thất nghiệp, tệ nạn xã hội, lạm phát...
Thực tế, chúng ta đều có thể nhận thấy là lao động sản xuất con người luôn
phải đối mặt với tai nạn, rủi ro, bệnh tật,… đe doạ đến cuộc sống, tính mạng của
con người. Để khắc phục được tình trạng đó, có rất nhiều biện pháp đề phòng, hạn
chế tai nạn rủi ro xảy ra, nhưng đó là chưa đủ bởi vị trí và tầm quan trọng của con
người nói riêng và xã hội loài người nói chung cần có những biện pháp khác nữa để
khắc phục hậu quả đó. Vì vậy, bảo hiểm con người đã ra đời. Bảo hiểm con người
góp phần ổn định cuộc sống, khắc phục khó khăn, tạo ra chỗ dựa tinh thần để học
tập, lao động sản xuất.
Bảo hiểm là một biện pháp để đối phó với rủi ro trước khi rủi ro xảy ra với
mục đích khắc phục các hậu quả tổn thất do rủi ro gây ra nếu có. Theo quan điểm
của các nhà quản lý rủi ro, bảo hiểm là sự chuyển giao rủi ro trên cơ sở hợp đồng.
Theo quan điểm xã hội, bảo hiểm không chỉ chuyển giao rủi ro mà còn là sự giảm
rủi ro do việc tập trung một số lớn các rủi ro cho phép có thể tiên đoán về các tổn
thất khi chúng xảy ra. Bảo hiểm là công cụ đối phó với hậu quả tổn thất do rủi ro
gây ra, có hiệu quả nhất. Như vậy, bảo hiểm ra đời là đòi hỏi tất yếu khách quan của
cuộc sống con người.
Sự ra đời và phát triển của bảo hiểm con người đã đóng góp một phần không
nhỏ vào sự phát triển cuả nền kinh tế trên thế giới. Ngày nay, tham gia bảo hiểm
con người trở thành một nhu cầu tất yếu của người dân các nước phát triển cũng
như các nước đang phát triển.
Đối với nước ta hiện nay là một nước đang phát triển, cùng với việc tăng
cường hợp tác với các nước thì việc phát triển kinh tế để hội nhập là tất yếu và vì

vậy, vấn đề bảo hiểm con người càng được quan tâm hơn bao giờ hết.
GVHD: Đoàn Nguyễn Minh Thuận

Trang 1

SVTH: Nông Thị Thu Thảo


Hợp đồng bảo hiểm con người - Lý luận và thực tiễn

Chính vì những nguyên nhân trên, người viết lựa chọn đề tài: “Hợp đồng
bảo hiểm con người - lý luận và thực tiễn”, mục tiêu của đề tài nhằm khai thác
được những vấn đề mọi người quan tâm, để thấy được vai trò, tầm quan trọng của
bảo hiểm con người và đặc biệt là tăng thêm sự hiểu biết của bản thân trong lĩnh
vực này.
2. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu đề tài
Đề tài tập trung nghiên cứu hợp đồng bảo hiểm con người, trên cơ sở xem
xét các quy định của Luật kinh doanh bảo hiểm năm 2000, Luật sửa đổi, bổ sung
một số điều của Luật kinh doanh bảo hiểm năm 2000, Bộ luật dân sự năm 2005 và
các văn bản có liên quan. Từ đó thấy được ưu điểm, nhược điểm của các quy định
để đưa ra những kiến nghị, giải pháp hoàn thiện hệ thống pháp luật về bảo hiểm nói
chung và bảo hiểm con người nói riêng.
3. Mục đích nghiên cứu đề tài
Nghiên cứu có hệ thống các vấn đề lý luận về hợp đồng bảo hiểm con người
và thực tiễn áp dụng các quy định về hợp đồng bảo hiểm con người trong thời gian
qua tại Việt Nam. Khẳng định tầm quan trọng của hợp đồng bảo hiểm con người.
Bên cạnh đó, đề cập tới những hạn chế, từ đó đưa ra những giải pháp nhằm phát
huy hơn nữa vai trò hợp đồng bảo hiểm con người.
4. Phƣơng pháp nghiên cứu đề tài
Để hoàn thành tốt đề tài, người viết đã sử dụng phương pháp luận của chủ

nghĩa Mác - Lênin, quan điểm duy vật biện chứng và duy vật lịch sử phân tích quá
trình phát triển, khái niệm, bản chất, nội dung, hình thức… của hợp đồng bảo hiểm
con người. Ngoài ra tác giả còn sử dụng phương pháp phân tích để phân tích những
yếu tố cấu thành, đưa ra ra từng thuộc tính và từ đó giúp chúng ta hiểu được hợp
đồng bảo hiểm con người một cách mạch lạc hơn và thấy được những vấn đề bất
cập còn tồn đọng trong pháp luật về hợp đồng bảo hiểm con người. Tiếp đó phương
pháp tổng hợp cũng được sử dụng nhằm có được cái nhìn tổng quan đầy đủ, đúng
đắn, những cái chung về hợp đồng bảo hiểm con người.
Bên cạnh đó, người viết còn sử dụng phương pháp thống kê nhằm góp phần
đánh giá một cách đầy đủ và toàn diện hoạt động kinh doanh của thị trường bảo
hiểm Việt Nam nói chung và thị trường bảo hiểm con người nói riêng. Trong luận
văn, người viết còn sử dụng phương pháp so sánh để so sánh hợp đồng bảo hiểm
con người với các loại hợp đồng bảo hiểm khác nhằm thấy rõ sự khác biệt của từng
loại hợp đồng bảo hiểm, từ đó đưa ra được những đặc trưng cơ bản của hợp đồng
bảo hiểm con người. Không những thế, phương pháp so sánh cũng đã vạch ra
GVHD: Đoàn Nguyễn Minh Thuận

Trang 2

SVTH: Nông Thị Thu Thảo


Hợp đồng bảo hiểm con người - Lý luận và thực tiễn

những bất cập, mâu thuẫn trong những quy định về hợp đồng bảo hiểm con người
trong Luật Kinh doanh bảo hiểm năm 2000 với Bộ luật dân sự 2005 để đưa ra
những kiến nghị nhằm hoàn thiện hệ thống pháp luật về hợp đồng bảo hiểm con
người.
5. Cấu trúc đề tài
Ngoài lời nói đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo nội dung chính của

luận văn được cơ cấu thành ba chương:
Chương 1: Lý luận chung về hợp đồng bảo hiểm con người.
Chương 2: Hợp đồng bảo hiểm con người theo quy định của pháp luật hiện
hành.
Chương 3: Thực trạng áp dụng pháp luật và một số kiến nghị nhằm hoàn
thiện pháp luật về hợp đồng bảo hiểm con người.

GVHD: Đoàn Nguyễn Minh Thuận

Trang 3

SVTH: Nông Thị Thu Thảo


Hợp đồng bảo hiểm con người - Lý luận và thực tiễn

CHƢƠNG 1: LÝ LUẬN CHUNG VỀ HỢP ĐỒNG BẢO HIỂM CON NGƢỜI
1.1 Khái niệm và đặc điểm của hợp đồng bảo hiểm con ngƣời
1.1.1 Khái niệm hợp đồng bảo hiểm con người
Trước khi đi đến khái niệm “hợp đồng bảo hiểm con người”, chúng ta đi tìm
hiểu về khái niệm “bảo hiểm con người” và khái niệm “hợp đồng bảo hiểm”.
Bảo hiểm con người là loại bảo hiểm có mục đích chi trả những khoản tiền
đã thỏa thuận trước cho người được bảo hiểm hoặc người thụ hưởng bảo hiểm,
trong trường hợp xảy ra những sự kiện tác động đến chính bản thân người được bảo
hiểm. Những rủi ro này là tai nạn, bệnh tật, ốm đau, tử vong, tuổi già và những bấp
bênh khác về tuổi thọ con người. Khi những sự kiện này xảy ra tác động đến người
được bảo hiểm, người bảo hiểm không tham gia một cách trực tiếp vào việc khắc
phục hậu quả của chúng. Sự can thiệp của người bảo hiểm chính là việc thanh toán
một số tiền, một khoản trợ cấp được ấn định trên hợp đồng bảo hiểm. Khoản trợ cấp
này có thể được thanh toán cho người được bảo hiểm hoặc là người khác - người

thụ hưởng, tùy vào từng loại hình bảo hiểm và mục đích ký kết hợp đồng bảo hiểm
của người tham gia.
Như vậy, chỉ những thiệt hại về con người mới là đối tượng của hợp đồng
bảo hiểm con người. Tuy nhiên có những rủi ro khi xảy ra không gây thiệt hại cho
con người cũng vẫn là đối tượng của bảo hiểm con người. Chẳng hạn trong trường
hợp người ký hợp đồng bảo hiểm nhân thọ, đến một lứa tuổi nhất định sẽ nhận số
tiền bảo hiểm. Chính vì thế, bảo hiểm con người có những đặc trưng cơ bản sau:
Thứ nhất, đối tượng của bảo hiểm con người là tính mạng, sức khỏe, tai nạn
và tuổi thọ con người. Cuộc sống và sinh mạng con người, có thể nói là vô giá.
Không có một môn khoa học nào có thể cho phép chúng ta đánh giá giá trị con
người bằng tiền hoặc bằng bất kỳ phương tiện tài chính nào khác, trừ trường hợp đó
là một xác người được sử dụng vào một mục đích nghiên cứu nào đó, hoặc trong
những hoạt động kinh tế bất hợp pháp. Đặc trưng này của bảo hiểm con người chi
phối một vấn đề kỹ thuật trong các nghiệp vụ của nó. Đó là trong các hợp đồng bảo
hiểm con người không tồn tại điều khoản về giá trị bảo hiểm. Như vậy, để xác định
trách nhiệm của người bảo hiểm và tính phí bảo hiểm, người bảo hiểm phải dựa trên
số tiền bảo hiểm. Thông thường, khi giao kết các hợp đồng bảo hiểm con người, các
bên trong hợp đồng sẽ có sự thỏa thuận để ấn định số tiền bảo hiểm, hoặc cũng có
thể do người bảo hiểm đơn phương đưa ra, tùy theo loại bảo hiểm và hình thức của
hợp đồng bảo hiểm.
GVHD: Đoàn Nguyễn Minh Thuận

Trang 4

SVTH: Nông Thị Thu Thảo


Hợp đồng bảo hiểm con người - Lý luận và thực tiễn

Thứ hai, bảo hiểm con người tuân thủ nguyên tắc khoán: Đối với bảo hiểm

thiệt hại về con người ta áp dụng nguyên tắc bồi thường. Nhưng trong nghiệp vụ
bảo hiểm con người nguyên tắc khoán được áp dụng vì khi tổn thất xảy rất khó xác
định được chính xác thiệt hại về mặt vật chất do tính mạng, sức khỏe con người là
vô giá.
Trong lĩnh vực kinh doanh bảo hiểm thì hợp đồng bảo hiểm là một nội dung
cơ bản, quan trọng và không thể thiếu, được ghi nhận cụ thể trong Luật kinh doanh
bảo hiểm năm 2000. Trong Bộ luật dân sự năm 2005 cũng đã quy định về hợp đồng
bảo hiểm và coi đây là một loại hợp đồng thông dụng. Tuy nhiên, trong Luật kinh
doanh bảo hiểm năm 2000 và Bộ luật dân sự 2005 có những cách tiếp cận khác
nhau khi đưa ra định nghĩa về hợp đồng bảo hiểm.
“Hợp đồng bảo hiểm là sự thoả thuận giữa các bên theo đó bên mua bảo
hiểm phải đóng phí bảo hiểm, còn bên bảo hiểm phải trả một khoản tiền cho bên
bảo hiểm khi xảy ra sự kiện bảo hiểm”.1 Từ khái niệm trên cho thấy hợp đồng bảo
hiểm là sự thoả thuận giữa hai bên chủ thể đó là bên mua bảo hiểm (người tham gia
bảo hiểm) và bên bảo hiểm (doanh nghiệp bảo hiểm) với điều kiện là bên mua bảo
hiểm phải đóng phí bảo hiểm để khi xảy ra sự kiện bảo hiểm bên bảo hiểm phải trả
một khoản tiền cho bên mua bảo hiểm.
Khác với Bộ luật dân sự 2005 Luật kinh doanh bảo hiểm năm 2000 có mở
rộng phạm vi chủ thể trong hợp đồng bảo hiểm. Theo Điều 12 Luật kinh doanh bảo
hiểm năm 2000 thì hợp đồng bảo hiểm là sự thoả thuận giữa bên mua bảo hiểm và
doanh nghiệp bảo hiểm theo đó bên mua bảo hiểm phải đóng phí bảo hiểm, doanh
nghiệp bảo hiểm phải trả tiền bảo hiểm cho người thụ hưởng hoặc bồi thường cho
người được bảo hiểm khi xảy ra sự kiện bảo hiểm.
Có thể thấy Luật kinh doanh bảo hiểm không chỉ quy định chung chung là
doanh nghiệp bảo hiểm phải trả một khoản tiền cho bên mua bảo hiểm như Bộ luật
dân sự mà chỉ rõ doanh nghiệp bảo hiểm phải trả tiền bảo hiểm cho người thụ
hưởng hoặc bồi thường cho người được bảo hiểm khi xảy ra sự kiện bảo hiểm.
Người viết sẽ cho thấy rõ điều này khi nghiên cứu các quy định của hợp đồng bảo
hiểm con người trong các phân tích tiếp theo.
Trên đây, người viết đã phân tích về “bảo hiểm con người” và “hợp đồng bảo

hiểm” còn hợp đồng bảo hiểm con người cũng là hợp đồng bảo hiểm nhưng đối
tượng của nó chỉ liên quan đến tuổi thọ, tính mạng, sức khoẻ, tai nạn con người; vì
1

Theo Điều 567 Bộ luật dân sự 2005

GVHD: Đoàn Nguyễn Minh Thuận

Trang 5

SVTH: Nông Thị Thu Thảo


Hợp đồng bảo hiểm con người - Lý luận và thực tiễn

thế theo người viết: “Hợp đồng bảo hiểm con người là sự thoả thuận giữa bên mua
bảo hiểm và doanh nghiệp bảo hiểm để bảo hiểm cho tuổi thọ, tính mạng, sức khoẻ,
tai nạn của người tham gia bảo hiểm hoặc người được chỉ định trong hợp đồng; theo
đó bên mua bảo hiểm phải đóng phí bảo hiểm và doanh nghiệp bảo hiểm phải trả
tiền bảo hiểm cho người thụ hưởng hoặc bồi thường cho người được bảo hiểm khi
xảy ra sự kiện bảo hiểm”.
1.1.2 Đặc điểm hợp đồng bảo hiểm con người
1.1.2.1 Hợp đồng thanh toán có định mức
Chính vì đối tượng của bảo hiểm con người là tuổi thọ, tính mạng, sức khoẻ,
tai nạn con người. Đó là những thứ vô giá không thể tính toán được, không thể xác
định được chính xác và trên thực tế không bù đắp hết giá trị của nó. Không ai có thể
xác định được tính mạng con người trị giá bao nhiêu. Vì thế trong hợp đồng bảo
hiểm con người không tồn tại điều khoản giá trị bảo hiểm. Nghĩa vụ của doanh
nghiệp bảo hiểm ở đây là trả tiền bảo hiểm theo thoả thuận trong hợp đồng và
không phải là trách nhiệm bồi thường tổn thất mà là hỗ trợ về mặt vật chất cho

người được bảo hiểm. Cũng chính từ đối tượng hợp đồng bảo hiểm con người
không thể tính toán được thành tiền nên số tiền doanh nghiệp bảo hiểm trả cho
khách hàng chỉ có thể là một số tiền được ấn định sẵn ngay từ khi ký kết hợp đồng.
Khi xảy ra sự kiện bảo hiểm bên bảo hiểm sẽ thanh toán cho bên tham gia bảo hiểm
và thường không bị giới hạn bởi nguyên tắc giá trị thiệt hại giống như hợp đồng bảo
hiểm tài sản và hợp đồng bảo hiểm trách nhiệm dân sự.
Từ đặc điểm này mà người tham gia hợp đồng bảo hiểm con người khi ký
hợp đồng cần cân nhắc dựa trên mức thu nhập, khả năng tài chính để quyết định số
tiền tham gia phù hợp.
1.1.2.2 Không áp dụng nguyên tắc bảo hiểm trùng và nguyên tắc thế quyền
“Bảo hiểm trùng là trường hợp bên mua bảo hiểm giao kết hợp đồng bảo
hiểm với hai doanh nghiệp bảo hiểm trở lên để bảo hiểm cho cùng một đối tượng
với cùng điều kiện và sự kiện bảo hiểm”.2 Khoản 2 Điều 44 Luật kinh doanh bảo
hiểm năm 2000 có quy định: tổng số tiền bồi thường của các doanh nghiệp bảo
hiểm không vượt quá giá trị thiệt hại thực tế của tài sản. Vì thế hợp đồng bảo hiểm
con người không áp dụng nguyên tắc này. Đối tượng hợp đồng bảo hiểm con người
không thể tính toán được thành tiền nên nếu một người tham gia đồng thời nhiều
hợp đồng bảo hiểm với nhiều doanh nghiệp bảo hiểm khác nhau thì họ có quyền
2

Theo khoản 1 Điều 44 Luật kinh doanh bảo hiểm năm 2000

GVHD: Đoàn Nguyễn Minh Thuận

Trang 6

SVTH: Nông Thị Thu Thảo


Hợp đồng bảo hiểm con người - Lý luận và thực tiễn


nhận đầy đủ các khoản tiền từ các doanh nghiệp bảo hiểm đó theo thoả thuận trong
hợp đồng, chứ không bị giới hạn về giá trị thiệt hại giống như bảo hiểm tài sản.
Trong hợp đồng bảo hiểm con người cũng không áp dụng nguyên tắc thế
quyền. Điều đó có nghĩa là người bảo hiểm sau khi đã thanh toán, chi trả số tiền bảo
hiểm, không được phép thế quyền người tham gia bảo hiểm hay người thụ hưởng
quyền lợi bảo hiểm để khiếu nại người thứ ba truy đòi số tiền bảo hiểm tương ứng.
Hay nói cách khác, một người có thể đồng thời nhận được khoản chi trả thanh toán
của doanh nghiệp bảo hiểm và khoản bồi thường của người thứ ba gây thiệt hại.
Đặc điểm này mang lại lợi ích cho khách hàng khi tham gia hợp đồng bảo hiểm con
người.
1.1.2.3 Đáp ứng rất nhiều mục đích khác nhau của người tham gia bảo hiểm
Đặc điểm này thể hiện ngay trong các loại hợp đồng bảo hiểm, bởi mỗi đối
tượng của bảo hiểm con người: tuổi thọ, tính mạng, sức khoẻ, tai nạn đều có thể làm
nên một hợp đồng riêng và trong mỗi loại hợp đồng có nhiều sản phẩm khác nhau
như hợp đồng bảo hiểm hưu trí sẽ đáp ứng yêu cầu tham gia những khoản trợ cấp
đều đặn hàng tháng, còn bảo hiểm tử kỳ sẽ giúp người tham gia bảo hiểm để lại cho
gia đình một số tiền khi họ bị tử vong. Hợp đồng bảo hiểm tai nạn con người giúp
người tham gia khắc phục khó khăn khi gặp tai nạn. Chính vì đặc điểm này của hợp
đồng bảo hiểm con người làm cho hợp đồng này chiếm khối lượng lớn trên thị
trường bảo hiểm, thu hút nhiều người tham gia.
1.1.2.4 Là loại hợp đồng rất đa dạng, phức tạp
Thứ nhất, trong hợp đồng bảo hiểm con người có các sản phẩm bảo hiểm
khác nhau và mỗi một hợp đồng có sự khác nhau của thời hạn bảo hiểm, số tiền bảo
hiểm rồi độ tuổi của người tham gia.
Thứ hai, chủ thể trong hợp đồng bảo hiểm con người có thể có bốn bên tham
gia: người bảo hiểm, người tham gia bảo hiểm, người được bảo hiểm, người thụ
hưởng quyền lợi bảo hiểm. Đặc điểm này chỉ có duy nhất trong hợp đồng bảo hiểm
con người và vì thế làm cho hợp đồng này phức tạp hơn.
1.1.2.5 Chịu ảnh hưởng của những điều kiện kinh tế xã hội nhất định

Thật vậy, khi điều kiện kinh tế phát triển, áp lực cuộc sống giảm đi, con
người không phải lo cho cuộc sống hàng ngày thì lúc đó họ mới có thể nghĩ đến bảo
hiểm. Ở các nước kinh tế phát triển (bảo hiểm nhân thọ loại hình chủ yếu của bảo
hiểm con người đã ra đời và phát triển rất lâu) còn những nước kém phát triển hoặc
đang phát triển thì hình thức bảo hiểm này hoặc là chưa có hoặc là mới bước đầu
GVHD: Đoàn Nguyễn Minh Thuận

Trang 7

SVTH: Nông Thị Thu Thảo


Hợp đồng bảo hiểm con người - Lý luận và thực tiễn

triển khai. Ngoài ra bảo hiểm con người còn phụ thuộc vào rất nhiều các yếu tố
khác như đường lối chính sách, trình độ học vấn của người dân…
1.2 Lịch sử hình thành và phát triển của hợp đồng bảo hiểm con ngƣời
1.2.1 Bảo hiểm con người ở các nước trên thế giới
Lịch sử văn minh nhân loại là lịch sử của lao động và sáng tạo. Lao động là
điều kiện cơ bản tạo ra của cải, vật chất và tinh thần cho xã hội. Trong thực tế cuộc
sống, không phải người lao động nào cũng có đủ điều kiện về sức khỏe khả năng
lao động hoặc những may mắn khác để hoàn thành nhiệm vụ lao động, công tác
hoặc tạo nên cho mình và gia đình một cuộc sống ấm no hạnh phúc. Bên cạnh đó,
không mấy ai tránh khỏi những rủi ro, bất hạnh như ốm đau, tai nạn, hay già yếu,
chết hoặc theo công việc do những ảnh hưởng của tự nhiên, của những điều kiện
sống và sinh hoạt cũng như các tác nhân xã hội khác. Có thể nói, nhu cầu an toàn
của loài người khi nào cũng có và là nhu cầu vĩnh cửu, bởi lẽ trong cuộc sống con
người luôn luôn phải đối mặt với những rủi ro không lường trước được. Vì vậy, lúc
nào con người cũng tìm cách để bảo vệ bản thân, gia đình và tài sản của mình trước
những rủi ro, bất hạnh. Khi điều kiện kinh tế xã hội của các quốc gia thay đổi, các

hoạt động bảo hiểm trở nên đa dạng hơn và chuyên sâu hơn, thành các nhánh với
những đối tượng và mô hình hoạt động khác nhau, trong đó có bảo hiểm con người.
Trước hết, phải khẳng định rằng, bảo hiểm con người ra đời do nhu cầu
khách quan của đời sống kinh tế xã hội đòi hỏi. Đó là nhu cầu được bảo vệ, được
giúp đỡ, được chia sẻ hoạn nạn, rủi ro khi tổn thất xảy ra. Trở lại với thời lịch sử xa
xưa khi loài người sống bằng nghề săn bắt, hái lượm; ngay lúc đó, họ đã biết cách
dự trữ những con vật săn bắt được. Đến một giai đoạn phát triển khá hơn, con người
biết chăn nuôi trồng trọt, nhưng sản xuất nông nghiệp rất bấp bênh, phụ thuộc nhiều
vào tự nhiên và lúc đó nhà nông họ đã biết dự trữ lương thực khi mất mùa.
Quả thật, những hành động dự trữ những con vật rồi cả lương thực khi mất
mùa nó không mang tính đảm bảo chắc chắn cho cuộc sống nhưng nó phần nào đã
thể hiện được ý thức được bảo vệ của con người. Và đây cũng là hình thức sơ khai
của bảo hiểm.
Thuật ngữ “bảo hiểm con người” trong hợp đồng bảo hiểm con người được
ghi nhận trong Luật Kinh doanh bảo hiểm năm 2000 của Việt Nam. Trên thế giới,
mỗi nước có thể có các cách gọi khác nhau cho lĩnh vực này và các nước thường đề
cập đến là bảo hiểm nhân thọ. Vì vậy, đối với việc nghiên cứu hình thành và phát
triển của bảo hiểm con người trên thế giới, người viết xin trình bày sự hình thành và
phát triển của bảo hiểm nhân thọ.
GVHD: Đoàn Nguyễn Minh Thuận

Trang 8

SVTH: Nông Thị Thu Thảo


Hợp đồng bảo hiểm con người - Lý luận và thực tiễn

Nếu như trong thời kỳ sơ khai, vấn đề con người quan tâm là nhu cầu ăn, ở,
mặc thì ngày nay khi nhu cầu đó đã được đáp ứng đầy đủ thì những nhu cầu khác xa

hơn, cao hơn trong đó có nhu cầu chăm lo cho tương lai cũng đòi hỏi phải đáp ứng.
Bảo hiểm nhân thọ ra đời là đáp ứng nhu cầu đó. Chúng ta nghiên cứu lịch sử hình
thành và phát triển bảo hiểm nhân thọ ở Anh, Mỹ bởi đây là hai nước có ngành bảo
hiểm nhân thọ ra đời và phát triển nhất thế giới.
 Ở Anh:
Sau cách mạng Ánh sáng năm 1688, Châu Âu chỉ có vương quốc Anh công
nhận tính pháp lý của bảo hiểm nhân thọ. Vì vậy, trong suốt ba thập kỷ sau cách
mạng Ánh sáng ở Anh dịch vụ này phát triển mạnh mẽ. Công ty bảo hiểm nhân thọ
ra đời đầu tiên ở Anh (1762). Trong suốt quá trình công nghiệp hoá, dịch vụ bảo
hiểm nhân thọ có rất nhiều bước phát triển. Năm 1879 chính phủ Anh thông qua
“đạo luật bồi thường cho người lao động”. Đạo luật này buộc các công ty phải đóng
bảo hiểm tai nạn lao động cho nhân viên. Trong thế kỷ XIX người ta đã lập ra rất
nhiều hội đoàn có trách nhiệm bảo hiểm nhân mạng và sức khoẻ cho hội viên. Bên
cạnh đó cũng có một số hội kín chỉ cung cấp dịch vụ bảo hiểm lệ phí thấp cho
những ai là hội viên của họ. Ngày nay các hội kín này vẫn tiếp tục bảo hiểm cho hội
viên, điều này cũng diễn ra tương tự ở hầu hết các tổ chức của người lao động. Có
nhiều chủ sử dụng lao động còn lo luôn một lúc nhiều hợp đồng bảo hiểm nhân thọ
và sức khoẻ cho nhân viên. Các hợp đồng này không chỉ đơn thuần bảo hiểm nhân
thọ mà còn đảm bảo cho nhân viên có cuộc sống ổn định khi họ bị bệnh, tai nạn hay
về hưu. Chính các hình thức này là tiền thân của loại hình bảo hiểm con người ngày
nay. Do có một chiều dài lịch sử phát triển nên ngày nay Anh vẫn là một trong
những thị trường bảo hiểm nhân thọ lớn nhất thế giới với các công ty bảo hiểm nhân
thọ xuyên quốc gia điển hình như Prudential… 3
 Ở Mỹ:
Bảo hiểm ở Hoa Kỳ được xây dựng trên mô hình bảo hiểm Anh. Vào năm
1735 công ty bảo hiểm đầu tiên của Hoa Kỳ đã ra đời ở Chaleston. Năm 1759 hội
nghị giáo hội trưởng lão PhiladenPhia đã quyết định bảo trợ cho tập đoàn bảo hiểm
nhân thọ đầu tiên của Hoa Kỳ. Ngày 22/5/1761, tập đoàn này đã kí kết được hợp
đồng bảo hiểm nhân thọ đầu tiên với công chúng Mỹ. Mãi đến 80 năm sau dịch vụ
bảo hiểm nhân thọ Mỹ mới thực sự phát triển. Chìa khoá dẫn đến thành công chính

3

/>
b%E1%BA%A3o-hi%E1%BB%83m

GVHD: Đoàn Nguyễn Minh Thuận

Trang 9

SVTH: Nông Thị Thu Thảo


Hợp đồng bảo hiểm con người - Lý luận và thực tiễn

là nhờ các công ty bảo hiểm đã hạn chế được những sự chống đối từ các nhóm tôn
giáo.
Năm 1835 ở New York đã xảy ra một vụ hoả hoạn đầy tai tiếng. Vụ hoả
hoạn này khiến người dân ở đây lưu tâm nhiều hơn đến nhu cầu phải có nguồn dự
trữ để bù đắp cho những thiệt hại nghiêm trọng không thể lường trước được. Hai
năm sau Massachusetts trở thành bang đầu tiên ở Mỹ sử dụng luật pháp buộc các
công ty phải tích luỹ nguồn dự trữ này.4
Từ đó đến nay cùng với sự phát triển mạnh mẽ của nền kinh tế ngành bảo
hiểm của nước này cũng phát triển mạnh theo hướng từ một vài công ty ban đầu trở
thành ngành công nghiệp có quy mô lớn. Mặc dù bảo hiểm Hoa Kỳ chịu ảnh hưởng
sâu sắc bởi vương quốc Anh nhưng thị trường bảo hiểm nước này lại phát triển theo
hướng có phần khác với Anh. Và ngày nay lĩnh vực bảo hiểm ở Mỹ phát triển nhất
thế giới.
1.2.2 Bảo hiểm con người ở Việt Nam
Luật kinh doanh bảo hiểm năm 2000 ghi nhận thuật ngữ “bảo hiểm con
người”, trước đó trong các nghị định, thông tư ghi nhận thuật ngữ bảo hiểm nhân

thọ mà không hề nhắc đến khái niệm bảo hiểm con người. Vì vậy, chúng ta nghiên
cứu sự phát triển của bảo hiểm con người từ loại hình chủ yếu là bảo hiểm nhân thọ
cho đến Luật kinh doanh bảo hiểm năm 2000 (với khái niệm bảo hiểm con người)
và sự phát triển của bảo hiểm con người từ năm 2000 đến nay.
Sự phát triển của bảo hiểm nói chung và bảo hiểm nhân thọ nói riêng gắn với
lịch sử đất nước. Nếu lấy năm 1993 với Nghị định 100/NĐ-CP (ngày 18 tháng 12
năm 1993) về kinh doanh bảo hiểm ra đời, thì trước năm 1993 bảo hiểm Việt Nam
nói chung không phát triển. Nguyên nhân là do đất nước trải qua chiến tranh kéo dài
và bị chia cắt thành hai miền khác nhau, mãi cho đến năm 1975 đất nước mới hoàn
toàn giải phóng. Và từ năm 1975 đến năm 1993 là thời kì bảo hiểm độc quyền: chỉ
có công ty bảo hiểm Việt Nam (Bảo Việt). Đây cũng là thời kì thử nghiệm nên số
nghiệp vụ chưa nhiều, phí bảo hiểm chưa phản ánh đầy đủ xác suất rủi ro.
Có thể nói, Nghị định 100/NĐ-CP ngày 18/12/1993 đánh dấu sự thay đổi và
phát triển của bảo hiểm Việt Nam. Nghị định quy định về địa vị pháp lý của các
doanh nghiệp bảo hiểm, cho phép sự tham gia của nhiều thành phần kinh tế vào
hoạt động kinh doanh bảo hiểm, trong đó chú trọng đến các nhà đầu tư nước ngoài
4

/>
b%E1%BA%A3o-hi%E1%BB%83m

GVHD: Đoàn Nguyễn Minh Thuận

Trang 10

SVTH: Nông Thị Thu Thảo


Hợp đồng bảo hiểm con người - Lý luận và thực tiễn


để thúc đẩy sự phát triển của bảo hiểm trong nước. Nghị định 100/NĐ-CP ngày
18/12/1993 của Chính phủ về kinh doanh bảo hiểm có hiệu lực là một mốc quan
trọng trong việc hình thành một thị trường bảo hiểm hoàn chỉnh ở Việt Nam. Sau
khi Nghị định 100/NĐ-CP ngày 18/12/1993 ra đời, để cụ thể hoá sự điều chỉnh của
pháp luật đối với hoạt động bảo hiểm. Bộ tài chính đã ra thông tư hướng dẫn:
Thông tư 46/TC-CĐTC của Bộ tài chính ngày 30/5/1994 về hướng dẫn thi hành
Nghị định 100/NĐ-CP ngày 18/12/1993 của Chính phủ về hoạt động bảo hiểm. 5
Sau Nghị định 100/NĐ-CP phải kể đến Bộ luật dân sự năm 1995 có những
điều khoản cụ thể quy định về hợp đồng bảo hiểm (Nghị định 100/NĐ-CP chưa đề
cập đến). Các quy định này tương đối có hệ thống, có sự liên kết với các quy định
về giao dịch dân sự. Mặc dù chưa mang tính cụ thể, chi tiết nhưng những quy định
của Bộ luật dân sự năm 1995 là tiền đề quan trọng cho việc áp dụng, thực hiện các
quy định của hợp đồng bảo hiểm con người sau này.
Nếu chỉ có các quy định của Bộ luật dân sự năm 1995 về hợp đồng bảo hiểm
thì quá chung chung, không thể đáp ứng các nhu cầu của con người và các vụ tranh
chấp sẽ xảy ra do những quy định không rõ ràng của pháp luật. Từ thực tế đó, để
đáp ứng nhu cầu đảm bảo cho tương lai của con người, Luật kinh doanh bảo hiểm
năm 2000 ra đời với mục đích “để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các tổ
chức, cá nhân tham gia bảo hiểm; đẩy mạnh hoạt động kinh doanh bảo hiểm, góp
phần thúc đẩy và duy trì sự phát triển bền vững của nền kinh tế xã hội, ổn định đời
sống nhân dân, tăng cường hiệu lực quản lí nhà nước đối với hoạt động kinh doanh
bảo hiểm”. Nội dung chủ yếu và quan trọng của luật là quy định về hợp đồng bảo
hiểm (từ Điều 12 đến Điều 57), và cũng từ luật này đã ghi nhận hợp đồng bảo hiểm
con người (từ Điều 32 đến Điều 39). Với chưa đầy 10 Điều nhưng luật đã có quy
định về đối tượng, số tiền, quyền và nghĩa vụ của các bên, các trường hợp không trả
tiền bảo hiểm trong hợp đồng bảo hiểm con người. Những điều khoản này là căn cứ
để ký kết và thực hiện hợp đồng bảo hiểm con người.
Khi có những cơ sở pháp lý để cho việc thực hiện hợp đồng bảo hiểm con
người thì cũng cần phải có đường lối chiến lược đúng đắn, để đáp ứng được yêu cầu
đó Thủ tướng Chính phủ đã ra Quyết định 175/2003/QĐ-TTg về phê duyệt “Chiến

lược phát triển thị trường bảo hiểm toàn diện, an toàn và lành mạnh nhằm đáp ứng
nhu cầu bảo hiểm cơ bản của nền kinh tế và dân cư, bảo đảm cho các tổ chức, cá
nhân được thụ hưởng những sản phẩm bảo hiểm đạt tiêu chuẩn quốc tế, thu hút các
5

Trần Vũ Hải, Hợp đồng bảo hiểm nhân thọ những vấn đề lý luận và thực tiễn, Nxb Tư pháp, Hà Nội, 2006,
trang 157-158.

GVHD: Đoàn Nguyễn Minh Thuận

Trang 11

SVTH: Nông Thị Thu Thảo


Hợp đồng bảo hiểm con người - Lý luận và thực tiễn

nguồn lực trong nước và nước ngoài cho đầu tư phát triển kinh tế xã hội, nâng cao
năng lực tài chính, kinh doanh của các doanh nghiệp hoạt động kinh doanh bảo
hiểm, đáp ứng yêu cầu cạnh tranh và hội nhập quốc tế”. Giải pháp được đề cập đến
đó là: “Nhà nước có chính sách khuyến khích người dân tham gia bảo hiểm nhân
thọ, ưu tiên phát triển các sản phẩm bảo hiểm nhân thọ có tính chất đầu tư dài hạn”.
Bảo hiểm con người với sản phẩm bảo hiểm nhân thọ là chủ yếu đã, đang và sẽ
được được chú trọng, quan tâm của Đảng và Nhà nước.
Sau khi Luật kinh doanh bảo hiểm năm 2000 ra đời, Chính phủ ban hành
Nghị định 42/2001/NĐ-CP ngày 1/8/2001 nhằm quy định chi tiết thi hành Luật kinh
doanh bảo hiểm năm 2000 để các quy định này đi vào cuộc sống.
Bộ luật dân sự 2005 ghi nhận quy định hợp đồng bảo hiểm, trong đó có hai
hình thức bảo hiểm là bắt buộc và tự nguyện. Tính mạng và sức khoẻ con người là
đối tượng của bảo hiểm tự nguyện. Bộ luật cũng quy định cụ thể quyền và nghĩa vụ

của các bên và quyền đơn phương đình chỉ hợp đồng của bên bảo hiểm nếu bên
mua bảo hiểm cố ý cung cấp thông tin không đúng về đối tượng bảo hiểm nhằm
giao kết hợp đồng để hưởng tiền bảo hiểm. 6
Tóm lại, từ năm 1993 đến nay pháp luật về hợp đồng nói chung và hợp đồng
bảo hiểm con người nói riêng luôn có sự phát triển để phù hợp hơn với nhu cầu thực
tế của con người, đó cũng là quy luật tất yếu của sự phát triển. Pháp luật hoàn thiện
là cơ sở để hạn chế tranh chấp xảy ra và hợp đồng thực hiện trong thực tế được
thuận lợi.
Từ các quy định của luật thấy rằng hợp đồng bảo hiểm con người nói chung
và hợp đồng bảo hiểm nhân thọ nói riêng không phải là một hợp đồng bồi thường.
Mục đích của nó là cung cấp một khoản tiền cụ thể khi xảy ra những sự kiện được
nêu trong hợp đồng bảo hiểm. Xét về khía cạnh vật chất cuộc sống con người là vô
giá và rõ ràng là không phải bất kỳ một tổ chức nào cũng có thể cung cấp cho một
người một “giá trị” tương đương với việc mất đi một sinh mạng.
1.3 Phân loại hợp đồng bảo hiểm con ngƣời
1.3.1 Theo thời hạn bảo hiểm
Theo thời hạn bảo hiểm thì hợp đồng bảo hiểm con người được chia ra làm
hai loại:
Thứ nhất, hợp đồng bảo hiểm con người ngắn hạn: Là loại hợp đồng mà
trong đó người tham gia bảo hiểm cam kết trả phí bảo hiểm trong một thời hạn ngắn
6

Theo Điều 577 Bộ luật dân sự 2005

GVHD: Đoàn Nguyễn Minh Thuận

Trang 12

SVTH: Nông Thị Thu Thảo



Hợp đồng bảo hiểm con người - Lý luận và thực tiễn

thường là một năm trở xuống. Người bảo hiểm cam kết thanh toán trợ cấp khi có
các rủi ro bảo hiểm xảy ra đối với người được bảo hiểm.
Thứ hai, hợp đồng bảo hiểm con người dài hạn: Là loại hợp đồng mà trong
đó người tham gia bảo hiểm cam kết trả phí bảo hiểm trong một thời hạn dài thường
là trên một năm cho đến hết đời.
1.3.2 Theo hình thức bảo hiểm
Theo hình thức bảo hiểm thì hợp đồng bảo hiểm con người cũng được chia ra
làm hai loại:
Một là, hợp đồng bảo hiểm con người bắt buộc: Là hợp đồng mà theo pháp
luật bắt buộc các đối tượng phải tham gia ví dụ như bảo hiểm tai nạn hành khách.
Hai là, hợp đồng bảo hiểm con người tự nguyện: Là hợp đồng mà theo đó
người được bảo hiểm hoặc người tham gia bảo hiểm có thể đưa ra rất nhiều nhu cầu
bảo hiểm, còn người bảo hiểm có thể chấp nhận hay không chấp nhận là tuỳ theo sự
thoả thuận và cam kết. Tính tự nguyện khiến người bảo hiểm phải phục vụ tốt hơn,
cung cấp các dịch vụ tốt hơn đến khách hàng.
1.3.3 Theo rủi ro bảo hiểm
Theo rủi ro bảo hiểm thì hợp đồng bảo hiểm con người có các loại sau:
Một là, hợp đồng bảo hiểm nhân thọ: là sự thỏa thuận giữa bên mua bảo
hiểm và doanh nghiệp bảo hiểm về việc doanh nghiệp bảo hiểm cam kết bảo hiểm
cho tuổi thọ của người được bảo hiểm, mà theo đó bên mua bảo hiểm phải đóng phí
bảo hiểm, và tương ứng doanh nghiệp bảo hiểm sẽ trả tiền bảo hiểm cho người được
bảo hiểm hoặc người thụ hưởng nếu người được bảo hiểm sống hoặc chết trong thời
hạn thỏa thuận. Hợp đồng bảo hiểm nhân thọ được chia ra làm các loại sau:
 Thứ nhất, hợp đồng bảo hiểm tử kỳ: Là loại hợp đồng mà theo đó nếu
người được bảo hiểm chết trong thời hạn thoả thuận thì doanh nghiệp bảo hiểm có
nghĩa vụ trả tiền bảo hiểm cho người thụ hưởng. Hợp đồng bảo hiểm tử kỳ áp dụng
cho trường hợp người được bảo hiểm tử vong trong một thời hạn nhất định, theo đó

công ty bảo hiểm phải trả tiền bảo hiểm cho người thụ hưởng, nếu người được bảo
hiểm tử vong trong thời hạn được thỏa thuận trong hợp đồng.
 Thứ hai, hợp đồng bảo hiểm sinh kỳ: Là loại hợp đồng mà theo đó nếu
người được bảo hiểm sống đến hết thời hạn thoả thuận đã được quy định trong hợp
đồng, doanh nghiệp bảo hiểm có nghĩa vụ trả tiền bảo hiểm cho người thụ hưởng.
 Thứ ba, hợp đồng bảo hiểm hỗn hợp: Là loại hợp đồng bảo hiểm kết hợp cả
hai loại nghiệp vụ bảo hiểm đó là: bảo hiểm sinh kỳ và bảo hiểm tử kỳ. Theo đó,
doanh nghiệp bảo hiểm cam kết chi trả một khoản tiền đã được ấn định trong trường
GVHD: Đoàn Nguyễn Minh Thuận

Trang 13

SVTH: Nông Thị Thu Thảo


Hợp đồng bảo hiểm con người - Lý luận và thực tiễn

hợp người được bảo hiểm còn sống đến khi hết hạn hợp đồng hoặc khi người được
bảo hiểm bị tử vong trong thời hạn đã được thỏa thuận trong hợp đồng.
Hai là, hợp đồng bảo hiểm phi nhân thọ: Là loại hợp đồng chỉ liên quan đến
các rủi ro như bệnh tật, tai nạn, mất khả năng lao động và cả tử vong. Đặc điểm này
không liên quan đến tuổi thọ của con người.
1.4 Vai trò của hợp đồng bảo hiểm con ngƣời
Ngày nay khi nền kinh tế hàng hóa - tiền tệ ngày càng phát triển thì con
người còn biết đến bảo hiểm như các tổ chức phi ngân hàng mà trong đó nó thực
hiện chức năng như một trung gian tài chính, góp phần giải quyết hiện tượng thiếu
thừa vốn diễn ra thường xuyên trong nền kinh tế, đảm bảo cho quá trình tuần hoàn
vốn được diễn ra trôi chảy và nhanh chóng. Từ đó, ta nhận thấy bảo hiểm có vai trò
quan trọng đối với con người, xã hội, nền kinh tế. Vì thế, để tồn tại và phát triển thì
hợp đồng bảo hiểm con người phải đáp ứng được các mục đích của người tham gia

trong hiện tại cũng như nhu cầu đảm bảo cho tương lai sau này. Thực tế khi ký kết
hợp đồng bảo hiểm con người có vai trò không chỉ đối với người tham gia bảo
hiểm, doanh nghiệp bảo hiểm mà còn đối với cả sự phát triển kinh tế của đất nước.
1.4.1 Đối với người tham gia bảo hiểm
Hợp đồng bảo hiểm con người góp phần ổn định đời sống, là chỗ dựa tinh
thần cho người tham gia cũng như người được hưởng bảo hiểm. Như trên chúng ta
đã biết con người phải lao động để duy trì cuộc sống và chính trong quá trình lao
động con người luôn phải đối mặt với rủi ro. Nếu không may xảy ra rủi ro thì gia
đình không những mất thu nhập mà còn phải bỏ ra rất nhiều chi phí để trang trải
khó khăn. Việc tham gia hợp đồng bảo hiểm con người sẽ phần nào giải quyết
những khó khăn trước mắt đó.
Tất nhiên trong hiện tại có rất nhiều hình thức khác nhau có thể đảm bảo cho
cuộc sống hiện tại cũng như tương lai nhưng bảo hiểm con người luôn góp phần
không nhỏ vào sự đảm bảo ấy (tham gia bảo hiểm, người được bảo hiểm chuyển
những rủi ro của mình mình cho doanh nghiệp bảo hiểm).
1.4.2 Đối với doanh nghiệp bảo hiểm
Mỗi doanh nghiệp có những ngành nghề kinh doanh nhất định, có những
ngành gây nguy hiểm cao cho cuộc sống con người, có những ngành gây nguy hiểm
chỉ ở một chừng mực nào đó. Cho dù ở mức độ nào đi nữa thì rủi ro, tai nạn lao
động luôn là nguy cơ tiềm ẩn và nó ảnh hưởng không những đến sản xuất kinh
doanh do thiếu lao động mà quan trọng hơn là ảnh hưởng đến khả năng tài chính
GVHD: Đoàn Nguyễn Minh Thuận

Trang 14

SVTH: Nông Thị Thu Thảo


Hợp đồng bảo hiểm con người - Lý luận và thực tiễn


của doanh nghiệp. Vì vậy tham gia hợp đồng bảo hiểm con người góp phần ổn định
tài chính và sản xuất cho doanh nghiệp.
Hơn thế nữa, các chủ sử dụng lao động thường mua bảo hiểm sinh mạng cho
người làm công, việc này không những đảm bảo cuộc sống ổn định cho người lao
động mà còn tạo nên sự gắn bó giữa chủ sử dụng và người làm công ăn lương (đây
là điều kiện thúc đẩy sản xuất).
Đó là đối với doanh nghiệp nói chung còn đối với doanh nghiệp bảo hiểm
nói riêng việc tham gia hợp đồng bảo hiểm con người của khách hàng sẽ góp phần
tăng doanh thu, mở rộng quy mô hoạt động để cung cấp thêm nhiều sản phẩm cho
con người. Đây là yếu tố quyết định sự tồn tại của một doanh nghiệp trong điều kiện
kinh tế thị trường cạnh tranh như ngày nay.
1.4.3 Đối với sự phát triển kinh tế
Thông qua hợp đồng bảo hiểm con người các nhà bảo hiểm thu phí bảo hiểm
để hình thành nên quỹ bảo hiểm. Quỹ này chủ yếu được sử dụng vào mục đích bồi
thường, khi nhàn rỗi nó sẽ là nguồn vốn đầu tư hữu ích góp phần phát triển kinh tế.
Một đặc điểm nữa của hợp đồng bảo hiểm con người thường là hợp đồng dài
hạn nên số vốn của các công ty bảo hiểm thường rất lớn. “Thông tin từ Hiệp hội
Bảo hiểm Việt Nam cho biết, năm 2012 toàn ngành bảo hiểm đầu tư vào nền kinh tế
gần 100.000 tỷ đồng (tương đương với 5 tỷ USD) từ dự phòng nghiệp vụ bảo hiểm
và vốn chủ sở hữu”. 7 Bên cạnh đó nếu chúng ta nhìn nhận từ khía cạnh con người
thì chúng ta không thể phủ nhận rằng con người là nhân tố phát triển kinh tế. Việc
tham gia hợp đồng bảo hiểm con người giúp cho mỗi người dân an tâm sản xuất
phục vụ cho sự phát triển kinh tế.
Cuối cùng hợp đồng bảo hiểm con người là công cụ hữu hiệu để huy động
những nguồn tiền mặt nhàn rỗi ở các tầng lớp nhân dân để thực hiện tiết kiệm góp
phần chống lạm phát.
1.4.4 Đối với xã hội
Trong cuộc sống hằng ngày, lúc này hay lúc khác, dù không hề mong muốn
và dù khoa học kỹ thuật có tiến bộ đến đâu, người ta vẫn có thể phải gánh chịu
những rủi ro tổn thất bất ngờ. Tác động của rủi ro làm cho con người không gặt hái

được kết quả như đã dự định trước và sẽ làm ngưng trệ sản xuất, ảnh hưởng sinh
hoạt xã hội.

7

/>
GVHD: Đoàn Nguyễn Minh Thuận

Trang 15

SVTH: Nông Thị Thu Thảo


Hợp đồng bảo hiểm con người - Lý luận và thực tiễn

Đó chính là tiền đề khách quan cho sự ra đời của bảo hiểm nói riêng và các
loại quỹ dự trữ nói chung. Tồn tại song song với các loại quỹ dự trữ khác, Bảo hiểm
có vai trò như một công cụ an toàn thực hiện chức năng bảo vệ con người, bảo vệ
tài sản cho xã hội. Cụ thể là:
 Đối với từng người dân, bảo hiểm đảm bảo về mặt tài chính nhằm khắc
phục hậu quả khi bất ngờ gặp phải rủi ro tai nạn hay bệnh tật như chi phí điều trị,
viện phí,… Bảo hiểm nhân thọ còn cung cấp những chương trình tiết kiệm và là
người đại diện đầu tư mang lại lợi tức đầu tư (bảo tức) cho khách hàng.
 Đối với các doanh nghiệp, việc tham gia bảo hiểm giúp các doanh nghiệp
chuyển rủi ro - những yếu tố không ổn định và những tổn thất không lường trước
được sang doanh nghiệp bảo hiểm. Nhờ vậy, các doanh nghiệp an tâm sản xuất và
khi có những tổn thất xảy ra, bồi thường bảo hiểm sẽ giúp họ nhanh chóng khôi
phục quá trình kinh doanh.
 Đối với ngân hàng thương mại, bảo hiểm đảm bảo cho khả năng hoàn trả
vốn vay của doanh nghiệp - người đi vay trong những trường hợp gặp rủi ro tổn

thất. Mặt khác, các loại hình bảo hiểm nhân thọ còn giúp các ngân hàng an tâm triển
khai các loại hình tín dụng tiêu dùng cho người dân.
 Đối với nông nghiệp, bảo hiểm nông nghiệp như bảo hiểm vật nuôi, bảo
hiểm cây trồng sẽ là công cụ hỗ trợ đắc lực cho nhà nông khôi phục sản xuất khi
gặp rủi ro, thiên tai, đảm bảo cho sản xuất và lưu thông hàng hóa nông nghiệp
không bị ngưng trệ, gián đoạn.
 Hoạt động bảo hiểm phát triển góp phần cải thiện môi trường đầu tư, giảm
thiểu rủi ro trong đầu tư tạo ra môi trường thuận lợi cho việc hợp tác kinh tế, kỹ
thuật, thương mại và thu hút vốn đầu tư nước ngoài. Bên cạnh đó, hoạt động bảo
hiểm còn mang về cho kinh tế quốc dân một khoản ngoại tệ đáng kể.
 Bảo hiểm chẳng những có tác dụng bồi thường tổn thất sau khi rủi ro phát
sinh mà còn góp phần rất lớn cho vấn đề phòng ngừa rủi ro và hạn chế tổn thất. Nhà
bảo hiểm thường sử dụng những chuyên gia giỏi, tổ chức các dự án nghiên cứu, tư
vấn - tài trợ cho cơ quan quản lý Nhà nước áp dụng các biện pháp phòng ngừa rủi
ro và hạn chế tổn thất hoặc tư vấn cho khách hàng tăng cường quản trị rủi ro ở đơn
vị mình.
Các doanh nghiệp bảo hiểm ra đời cung cấp các sản phẩm đến người dân
đồng thời tuyển dụng người lao động vào làm việc. Khi người dân có công ăn việc

GVHD: Đoàn Nguyễn Minh Thuận

Trang 16

SVTH: Nông Thị Thu Thảo


Hợp đồng bảo hiểm con người - Lý luận và thực tiễn

làm sẽ hạn chế được các tệ nạn xã hội đồng thời giải quyết được các vấn đề mà cả
xã hội quan tâm.

Trên đây người viết đã trình bày khái quát về khái niệm, đặc điểm, lịch sử
hình thành, phân loại và vai trò của hợp đồng bảo hiểm con người. Để biết cụ thể
hơn những quy định của pháp luật về hợp đồng bảo hiểm con người người viết sẽ
phân tích rõ ràng hơn ở Chương 2 của luận văn.

GVHD: Đoàn Nguyễn Minh Thuận

Trang 17

SVTH: Nông Thị Thu Thảo