Luận văn tốt nghiệp

Chế định nhiều tội phạm trong Luật hình sự Việt Nam

TRƢỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA LUẬT

LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP CỬ NHÂN LUẬT
NIÊN KHÓA 2010-2014

Đề tài
CHẾ ĐỊNH NHIỀU TỘI PHẠM
TRONG LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM

Giáo viên hƣớng dẫn:

Sinh viên thực hiện:

TS. Phạm Văn Beo

Nguyễn Minh Quang
MSSV: 5105992
Lớp: Luật Thƣơng Mại 1 K36

Cần Thơ, 11/2013
GVHD: TS. Phạm Văn Beo

Trang 1

SVTH: Nguyễn Minh Quang

Luận văn tốt nghiệp

Chế định nhiều tội phạm trong Luật hình sự Việt Nam

LỜI CẢM ƠN
Lời đầu tiên em xin được gửi lời cảm ơn chân thành đến thầy Phạm Văn
Beo đã trực tiếp hướng dẫn và giúp đỡ em trong suốt thời gian qua để em có thể hoàn
thành Luận văn tốt nghiệp này. Xin chân thành cảm ơn đến quý thầy cô Khoa luật –
Trường Đại học Cần Thơ đã hết lòng dìu dắt, dạy bảo em trong khoảng thời gian học
tập vừa qua, cũng như những đóng góp quý báu để em hoàn thành tốt Luận văn.
Mặc dù đã có nhiều cố gắng trong quá trình tìm hiểu, nghiên cứu đề tài
nhưng do nhiều yếu tố khách quan nên chắc chắn đề tài không tránh khỏi thiếu sót.
Do vậy, rất mong được sự đóng góp ý kiến của quý thầy cô. Em xin kính chúc quý
thầy cô nhiều sức khỏe, thành công trong công việc và cuộc sống.
Trân trọng!
Cần Thơ, tháng 11 năm 2013
Người viết

Nguyễn Minh Quang

GVHD: TS. Phạm Văn Beo

Trang 2

SVTH: Nguyễn Minh Quang


Luận văn tốt nghiệp


Chế định nhiều tội phạm trong Luật hình sự Việt Nam

NHẬN XÉT CỦA GIÁO VIÊN HƢỚNG DẪN
.........................................................................................................
......................................................................................................................
......................................................................................................................
......................................................................................................................
......................................................................................................................
......................................................................................................................
......................................................................................................................
......................................................................................................................
......................................................................................................................
......................................................................................................................
......................................................................................................................
......................................................................................................................
......................................................................................................................
......................................................................................................................
......................................................................................................................
......................................................................................................................
......................................................................................................................
......................................................................................................................
......................................................................................................................
......................................................................................................................
......................................................................................................................
......................................................................................................................
......................................................................................................................
......................................................................................................................
......................................................................................................................
......................................................................................................................
......................................................................................................................


GVHD: TS. Phạm Văn Beo

Trang 3

SVTH: Nguyễn Minh Quang


Luận văn tốt nghiệp

Chế định nhiều tội phạm trong Luật hình sự Việt Nam

NHẬN XÉT CỦA HỘI ĐỒNG BẢO VỆ LUẬN VĂN
.........................................................................................................
......................................................................................................................
......................................................................................................................
......................................................................................................................
......................................................................................................................
......................................................................................................................
......................................................................................................................
......................................................................................................................
......................................................................................................................
......................................................................................................................
......................................................................................................................
......................................................................................................................
......................................................................................................................
......................................................................................................................
......................................................................................................................
......................................................................................................................
......................................................................................................................

......................................................................................................................
......................................................................................................................
......................................................................................................................
......................................................................................................................
......................................................................................................................
......................................................................................................................
......................................................................................................................
......................................................................................................................
......................................................................................................................
......................................................................................................................

GVHD: TS. Phạm Văn Beo

Trang 4

SVTH: Nguyễn Minh Quang


Luận văn tốt nghiệp

Chế định nhiều tội phạm trong Luật hình sự Việt Nam

MỤC LỤC
LỜI MỞ ĐẦU ......................................................................................................... 1
1. Lý do chọn đề tài .................................................................................................. 1
2. Mục tiêu nghiên cứu đề tài ................................................................................... 2
3. Phạm vi nghiên cứu đề tài .................................................................................... 2
4. Phương pháp nghiên cứu đề tài ............................................................................ 2
5. Kết cấu của đề tài.................................................................................................. 3
CHƢƠNG 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CHUNG VỀ CHẾ ĐỊNH NHIỀU

TỘI PHẠM .............................................................................................................. 4
1.1 Khái niệm tội phạm .......................................................................................... 4
1.1.1 Khái niệm tội phạm ..................................................................................... 4
1.1.2 Đặc điểm của tội phạm ................................................................................ 4
1.1.2.1 Tính nguy hiểm cho xã hội của tội phạm .......................................... 5
1.1.2.2 Tính trái pháp luật hình sự ................................................................. 6
1.1.2.3 Tính có lỗi của tội phạm .................................................................... 7
1.1.2.4 Tính chịu hình phạt của tội phạm ...................................................... 8
1.2 Lý luận chung về chế định nhiều tội phạm .................................................... 9
1.2.1 Khái niệm nhiều tội phạm ........................................................................... 9
1.2.2 Đặc điểm của nhiều tội phạm ...................................................................... 11
1.2.3 Phân biệt nhiều tội phạm với tội phạm đơn nhất phức tạp ......................... 13
1.3 Các hình thức biểu hiện của chế định nhiều tội phạm .................................. 15
1.3.1 Phạm nhiều tội ............................................................................................ 15
1.3.2 Trường hợp có nhiều bản án ....................................................................... 21
1.3.3 Phạm tội nhiều lần ....................................................................................... 22
1.3.4 Tái phạm, tái phạm nguy hiểm .................................................................... 25
1.4 Ý nghĩa của việc nghiên cứu chế định nhiều tội phạm trong Luật Hình sự
Việt Nam .................................................................................................................. 27

GVHD: TS. Phạm Văn Beo

Trang 5

SVTH: Nguyễn Minh Quang


Luận văn tốt nghiệp

Chế định nhiều tội phạm trong Luật hình sự Việt Nam


CHƢƠNG 2 ĐỊNH TỘI DANH, QUYẾT ĐỊNH HÌNH PHẠT ĐỐI VỚI
TRƢỜNG HỢP NHIỀU TỘI PHẠM ................................................................... 29
2.1 Định tội danh đối với trƣờng hợp nhiều tội phạm ........................................ 29
2.1.1 Những vấn đề lý luận chung về định tội danh ............................................ 29
2.1.1.1 Khái niệm định tội danh .................................................................... 29
2.1.1.2 Cơ sở pháp lý của việc định tội danh ................................................ 30
2.1.1.3 Các giai đoạn của việc định tội danh ................................................. 32
2.1.2 Định tội danh đối với trường hợp nhiều tội phạm ...................................... 33
2.1.2.1 Một số vấn đề chung về định tội danh đối với trường hợp nhiều tội
phạm ............................................................................................................. 33
2.1.2.2 Định tội danh trong trường hợp phạm nhiều tội ............................... 35
2.1.2.3 Định tội danh trong trường hợp có nhiều bản án ............................... 43
2.1.2.4 Định tội danh trong trường hợp phạm tội nhiều lần .......................... 43
2.1.2.5 Định tội danh trong trường hợp tái phạm, tái phạm nguy hiểm ........ 46
2.2 Quyết định hình phạt đối với trƣờng hợp nhiều tội phạm ........................... 47
2.2.1 Những vấn đề lý luận chung về quyết định hình phạt ................................ 47
2.2.1.1 Khái niệm quyết định hình phạt ........................................................ 47
2.2.1.2 Các nguyên tắc quyết định hình phạt ............................................... 48
2.2.1.3 Các căn cứ quyết định hình phạt ....................................................... 52
2.2.2 Quyết định hình phạt đối với trường hợp nhiều tội phạm........................... 58
2.2.2.1 Quyết định hình phạt đối với trường hợp phạm nhiều tội ................. 58
2.2.2.2 Quyết định hình phạt đối với trường hợp có nhiều bản án ................ 64
2.2.2.3 Quyết định hình phạt đối với trường hợp phạm tội nhiều lần ........... 67
2.2.2.4 Quyết định hình phạt đối với trường hợp tái phạm, tái phạm nguy hiểm .. 68

GVHD: TS. Phạm Văn Beo

Trang 6


SVTH: Nguyễn Minh Quang


Luận văn tốt nghiệp

Chế định nhiều tội phạm trong Luật hình sự Việt Nam

CHƢƠNG 3 NHỮNG BẤT CẬP VÀ KIẾN NGHỊ HOÀN THIỆN CHẾ ĐỊNH
NHIỀU TỘI PHẠM TRONG LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM ............................ 70
3.1 Những bất cập trong quy định của Bộ luật hình sự liên quan đến chế định
nhiều tội phạm ........................................................................................................ 70
3.2 Những bất cập trong áp dụng và giải quyết các vụ án hình sự trong trƣờng
hợp nhiều tội phạm ................................................................................................. 72
3.2.1 Định tội danh và quyết định phạt không đúng trong trường hợp phạm nhiều
tội ......................................................................................................................... 72
3.2.2 Định tội danh và quyết định phạt không đúng trong trường có nhiều bản
án .......................................................................................................................... 75
3.2.3 Định tội danh và quyết định phạt không đúng trong trường hợp phạm tội
nhiều lần ............................................................................................................... 76
3.2.4 Định tội danh và quyết định phạt không đúng trong trường hợp tái phạm, tái
phạm nguy hiểm ................................................................................................... 80
3.2.5 Định tội danh và quyết định hình phạt không đúng trong trường hợp nhiều tội
phạm đến từ chủ thể áp dụng pháp luật hình sự ................................................... 82
3.3 Một số giải pháp hoàn thiện chế định nhiều tội phạm trong pháp luật hình sự
Việt Nam .................................................................................................................. 83
3.3.1 Cần hoàn thiện các quy định của Bộ luật hình sự hiện hành về chế định nhiều
tội phạm ................................................................................................................ 83
3.3.2 Tăng cường công tác giải thích, hướng dẫn áp dụng phát luật hình sự về chế
định nhiều tội phạm .............................................................................................. 86
3.3.3 Nâng cao năng lực, trình độ chuyên môn nghiệp vụ, ý thức pháp luật và trách

nhiệm nghề nghiệp của chủ thể tiến hành tố tụng, đặc biệt là đội ngũ Thẩm phán ...... 87
3.3.4 Tăng cường sự hợp tác và trao đổi kinh nghiệm lập pháp hình sự với nước
ngoài ..................................................................................................................... 88
KẾT LUẬN ............................................................................................................. 89
TÀI LIỆU THAM KHẢO

GVHD: TS. Phạm Văn Beo

Trang 7

SVTH: Nguyễn Minh Quang


Luận văn tốt nghiệp

Chế định nhiều tội phạm trong Luật hình sự Việt Nam

LỜI MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Pháp luật hình sự là một trong những công cụ sắc bén, hữu hiệu để đấu tranh
phòng ngừa và chống tội phạm, góp phần đắc lực vào việc bảo vệ độc lập, chủ
quyền, thống nhất và toàn vẹn lãnh thổ của Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa, bảo
vệ lợi ích của Nhà nước, quyền, lợi ích hợp pháp của công dân, tổ chức, góp phần
duy trì trật tự an toàn xã hội, trật tự quản lý kinh tế, bảo đảm cho mọi người được
sống trong một môi trường xã hội và sinh thái an toàn, lành mạnh, mang tính nhân
văn cao. Đồng thời, pháp luật hình sự góp phần tích cực loại bỏ những yếu tố gây cản
trở cho tiến trình đổi mới và sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước vì
mục tiêu dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, văn minh.
Bộ luật hình sự nước ta đóng vai trò hết sức quan trọng trong công cuộc xây
dựng và phát triển đất nước qua các giai đoạn. Bộ luật hình sự năm 1999 của nước ta

được Quốc hội khóa X thông qua ngày 21/12/1999, có hiệu lực từ ngày 01/7/2000,
thay thế Bộ luật hình sự năm 1985. Với sự phát triển, chuyển biến không ngừng của
xã hội và để phù hợp với thực tiễn xã hội, ngày 19/6/2009 Quốc hội khóa XII kỳ hợp
thứ 5 đã thông qua luật sửa đổi bổ sung một số điều của Bộ luật hình sự năm 1999.
Trong Bộ luật hình sự 1985 trước đây và Bộ luật hình sự 1999 (Bộ luật hình sự 1999
sửa đổi bổ sung 2009) mặc dù đã có một số các quy định ở mức độ khác nhau có về
các hình thức biểu hiện của Chế định nhiều tội phạm (Điều 49 Tái phạm, tái phạm
nguy hiểm; Điều 50 Quyết định hình phạt trong trường hợp phạm nhiều tội; Điều 51
Tổng hợp hình phạt của nhiều bản án…) nhưng lý luận hình sự vẫn chưa ghi nhận
nhiều tội phạm là một chế định pháp lý độc lập. Trong khi đó Chế định nhiều tội
phạm là một vấn đề phức tạp trong Luật hình sự Việt Nam và trong thời gian qua
chưa có nhiều công trình nghiên cứu đầy đủ và toàn diện về chế định này. Chế định
nhiều tội phạm có các hình thức biểu hiện: phạm nhiều tội, trường hợp có nhiều bản
án, phạm tội nhiều lần và tái phạm, tái phạm nguy hiểm. Thực tế điều tra, truy tố và
xét xử ở nước ta cho thấy việc đấu tranh đối với các trường hợp nhiều tội phạm
thường gặp một số khó khăn nhất định và sai sót nhất là khi định tội danh và quyết
định hình phạt.
Hơn nữa, trong quá trình phát triển kinh tế - xã hội, bên cạnh những tích cực,
thành quả đạt được còn nảy sinh nhiều vấn đề tiêu cực nhất là tình hình nhiều tội
phạm diễn biến ngày càng phức tạp với tính chất mức độ nguy hiểm cho xã hội ngày
càng tăng. Để định danh và quyết định hình phạt trong các trường hợp như vậy, đòi
GVHD: TS. Phạm Văn Beo

Trang 8

SVTH: Nguyễn Minh Quang


Luận văn tốt nghiệp


Chế định nhiều tội phạm trong Luật hình sự Việt Nam

hỏi các cơ quan điều tra, truy tố, xét xử phải nắm vững kiến thức pháp luật nói
chung, pháp luật hình sự nói riêng và có kinh nghiệm thực tiễn mới xử lý đúng
người, đúng tội, đúng pháp luật, không để lọt tội phạm và làm oan người vô tội.
Từ thực tế trên, theo người viết việc học tập, tìm hiểu và nghiên cứu đồng bộ,
có hệ thống để tiến tới hoàn thiện Chế định nhiều tội phạm trong pháp luật hình sự
Việt Nam là rất cần thiết. Vì vậy, người viết chọn đề tài “Chế định nhiều tội phạm
trong Luật hình sự Việt Nam” làm đề tài luận văn tốt nghiệp của mình.
2. Mục tiêu nghiên cứu đề tài
Học tập và tìm hiểu những vấn đề lý luận về chế định nhiều tội phạm.
Tìm hiểu những quy định của pháp luật hình sự Việt Nam về định tội danh và
quyết định hình phạt trong trường hợp nhiều tội phạm, cụ thể là trong từng hình thức
biểu hiện: phạm nhiều tội, trường hợp có nhiều bản án, phạm tội nhiều lần và tái
phạm, tái phạm nguy hiểm.
Tìm hiểu những bất cập trong các quy định liên quan đến Chế định nhiều tội
phạm, những bất cập trong việc định tội danh và quyết hình phạt đối với từng hình
thức biểu hiện của chế định này. Từ đó có những phân tích, đánh giá để đưa ra một
số kiến nghị hoàn thiện những bất cập của chế định nhiều tội phạm trong Luật hình
sự Việt Nam.
3. Phạm vi nghiên cứu đề tài
Phạm vi nghiên cứu của đề tài là học tập, tìm hiểu những vấn đề về chế định
nhiều tội phạm và việc định tội danh, quyết định hình phạt trong từng hình thức biểu
hiện của chế định này, đưa ra một số kiến nghị hoàn thiện dưới góc độ luật hình sự,
cả lý luận và thực tiễn xét xử.
4. Phƣơng pháp nghiên cứu đề tài
Phương pháp luận của luận văn được thực hiện trên cơ sở lý luận của chủ
nghĩa Mác – Lê Nin và tư tưởng Hồ Chí Minh về nhà nước và pháp luật; chủ trương,
chính sách của Đảng cộng sản Việt Nam về xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội
chủ nghĩa.

Trong luận văn người viết sử dụng các phương pháp nghiên cứu: Phương
pháp hệ thống, phân tích, tổng hợp, so sánh, đối chiếu… để thể hiện những nội dung
của đề tài.

GVHD: TS. Phạm Văn Beo

Trang 9

SVTH: Nguyễn Minh Quang


Luận văn tốt nghiệp

Chế định nhiều tội phạm trong Luật hình sự Việt Nam

5. Kết cấu của đề tài
Ngoài phần lời mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo thì luận văn
gồm có 3 chương:
Chƣơng 1 Những vấn đề lý luận chung về chế định nhiều tội phạm
Chƣơng 2 Định tội danh, quyết định hình phạt đối với trƣờng hợp nhiều
tội phạm
Chƣơng 3 Những bất cập và kiến nghị hoàn thiện chế định nhiều tội
phạm trong luật hình sự Việt Nam

GVHD: TS. Phạm Văn Beo

Trang 10

SVTH: Nguyễn Minh Quang



Luận văn tốt nghiệp

Chế định nhiều tội phạm trong Luật hình sự Việt Nam

CHƢƠNG 1
NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CHUNG VỀ CHẾ ĐỊNH
NHIỀU TỘI PHẠM
1.1 Khái niệm tội phạm
1.1.1 Khái niệm tội phạm
Điều 8 Bộ luật hình sự nước Cộng Hòa Xã Hội Chủ Nghĩa Việt Nam 1999 đã
định nghĩa khái niệm tội phạm như sau: Tội phạm là hành vi nguy hiểm cho xã hội
được quy định trong Bộ luật hình sự, do người có năng lực trách nhiệm hình sự thực
hiện một cách cố ý hoặc vô ý, xâm phạm độc lập, chủ quyền, thống nhất, toàn vẹn
lãnh thổ Tổ quốc, xâm phạm chế độ chính trị, chế độ kinh tế, nền văn hoá, quốc
phòng, an ninh, trật tự, an toàn xã hội, quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức, xâm
phạm tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm, tự do, tài sản, các quyền, lợi ích
hợp pháp khác của công dân, xâm phạm những lĩnh vực khác của trật tự pháp luật
xã hội chủ nghĩa.1
Khái niệm tội phạm trong luật hình sự có vai trò hết sức quan trọng. Định
nghĩa tội phạm trên là một định nghĩa có tính chất khoa học thể hiện tập trung nhất
quan điểm của Nhà nước ta về tội phạm. Thể hiện tập trung bản chất giai cấp, các
đặc điểm kinh tế, chính trị, xã hội, pháp lý của luật hình sự của mỗi quốc gia. Là cơ
sở khoa học thống nhất cho việc xác định các loại tội phạm cụ thể và tạo cơ sở cho
việc nhận thức và áp dụng đúng đắn những điều luật, quy định về từng tôi cụ thể.
Từ định nghĩa này, ta có thể định nghĩa tôi phạm một cách khái quát như sau:
Tội phạm là hành vi nguy hiểm cho xã hội, trái pháp luật hình sự, có lỗi và phải chịu
hình phạt.
1.1.2 Đặc điểm của tội phạm
Thế giới quan vật chất của chủ nghĩa Mác - Lê Nin khẳng định: “lực lượng vật

chất chỉ có thể bị đánh đổ bằng lực lượng vật chất”. C.Mác cũng từng viết: “ngoài
hành vi của con mình ra tôi không tồn tại đối với pháp luật, hoàn toàn không phải
đối tượng của nó”. Trên cơ sở đó, luật hình sự Việt Nam từ trước đến nay đã thừa
nhận “nguyên tắc hành vi”. Chỉ có thể thông qua hành vi, con người mới có thể phạm
tội. Những ý nghĩ, tư tưởng của con người dù lệch lạc đến đâu, thì cũng không phải

1

Bộ luật hình sự 1999, điều 8.

GVHD: TS. Phạm Văn Beo

Trang 11

SVTH: Nguyễn Minh Quang


Luận văn tốt nghiệp

Chế định nhiều tội phạm trong Luật hình sự Việt Nam

là tội phạm nếu chưa được thể hiện ra thế giới khách quan bằng hành vi. Tuy nhiên,
không phải mọi hành vi của con người thể hiện ra ngoài thế giới khách quan đều là
tội phạm.
Theo luật hình sự Việt Nam hiện hành, dựa trên khái niệm về tội phạm, hành
vi bị xem là tội phạm phải có đủ bốn dấu hiệu: tính nguy hiểm cho xã hội, tính trái
pháp luật hình sự, tính có lỗi, tính chịu hình phạt. Những dấu hiệu này đồng thời
cũng là những thuộc tính của tội phạm mà các hành vi khác không có được.
1.1.2.1 Tính nguy hiểm cho xã hội của tội phạm
Tính nguy hiểm cho xã hội của tội phạm là dấu hiệu cơ bản, quan trọng nhất,

quyết định những dấu hiệu khác của tội phạm, bởi nó là thuộc tính và là nội dung của
tội phạm. Một hành vi sở dĩ bị quy định là tội phạm vì bản thân nó có “tính nguy
hiểm”. Đây chính là điểm khác giữa pháp luật hình sự hiện hành với pháp luật hinh
sự của chế độ Sài Gòn trước đây cũng như pháp luật hình sự một số nước trên thế
giới, xem tính luật định là dấu hiệu quyết định.
Tính nguy hiểm cho xã hội của tội phạm về khách quan có nghĩa là gây ra
hoặc đe dọa gây ra những thiệt hại cho các quan hệ xã hội. Đây là các quan hệ xã hội
gắn liền với lợi ích của Nhà nước, mọi công dân và toàn xã hội; và khi bị xâm hại, có
thể làm ảnh hưởng đến sự tồn tại và phát triển của các quan hệ xã hội. Những quan
hệ xã hội đó được quy định cụ thể tại khoản 1 Điều 8 Bộ luật hình sự hiện hành.
Theo nghĩa đầy đủ, tính nguy hiểm cho xã hội của tội phạm còn bao hàm cả yếu tố
chủ quan, tức là lỗi. Tuy nhiên, để nhấn mạnh sự thừa nhận lỗi là một nguyên tắc cơ
bản, pháp luật hình sự nước ta từ trước đến nay vẫn luôn xem lỗi là dấu hiệu độc lập
của tội phạm.
Bất kỳ một hành vi vi phạm chuẩn mực chung của xã hội nào cũng có tính
nguy hiểm, có nghĩa là khả năng gây ra hoặc đe dọa gây thiệt hại cho các quan hệ xã
hội. Tuy nhiên, so với các hành vi vi phạm khác, tội phạm có tính nguy hiểm “đáng
kể” hơn cả. Ví dụ, hành vi chửi mắng ông bà, cha mẹ…bị xem là hành vi vi phạm
đạo đức. Hành vi này về bản chất cũng có tính nguy hiểm nhất định cho xã hội, vì nó
đã xâm phạm đến quan hệ tình cảm giữa người thân trong gia đình. Tuy nhiên, hành
vi này chưa phải là tội phạm vì mức độ nguy hiểm vẫn còn hạn chế, chưa “đáng kể”.
Trong trường hợp hành vi chửi mắng diễn ra liên tục, kèm theo hành vi đối xử tàn ác
về vật chất, tinh thần đối với ông bà, cha mẹ…dẫn đến hậu quả nghiêm trọng hoặc đã
bị xử phạt hành chính mà còn vi phạm thì hành vi đó bị coi là tội phạm. Bởi vì, trong
trường hợp này, tính nguy hiểm cho xã hội của hành vi đã “đáng kể”. Tính nguy
GVHD: TS. Phạm Văn Beo

Trang 12

SVTH: Nguyễn Minh Quang



Luận văn tốt nghiệp

Chế định nhiều tội phạm trong Luật hình sự Việt Nam

hiểm cho xã hội của tội phạm là một phạm trù lịch sử, hoàn toàn có tính khách quan,
không phụ thuộc vào ý chí chủ quan của con người. Nó thay đổi phụ thuộc vào các
yếu tố không gian và thời gian nhất định. Ví dụ, hành vi săn bắn thú dữ nếu diễn ra
vào nhũng năm của thập niên 50 - 60 của thế kỷ XIX được xem là hành vi tích cực
(trừ hại cho dân). Tuy nhiên, hiện nay hành vi này có tính nguy hiểm đáng kể vì nó
gây mất cân bằng sinh thái trong điều kiện các loài thú hoang dã, quí hiếm đang có
nguy cơ tuyệt chủng.
Tính nguy hiểm cho xã hội có thể được con người nhận thức và nhận thức
đáng đúng. Khi khẳng định một hành vi nguy hiểm cho xã hội là tội phạm thì không
có nghĩa đó là sự áp đặt một ý muốn chủ quan của con người, mà đó chỉ là sự xác
nhận thực tế khách quan được nhận thức thông qua việc đánh giá tổng thể các yếu tố
khác nhau ảnh hưởng đến tính nguy hiểm cho xã hội của tội phạm của nhà làm luật.
Các yếu tố này bao gồm:
- Tính chất và tầm quan trọng của khách thể (quan hệ xã hội) bị xâm hại.
- Tính chất của hành vi khách quan.
- Tính chất và mức độ thiệt hại hoặc đe dọa gây thiệt hại cho các quan hệ xã
hội.
- Tính chất và mức độ lỗi.
- Động cơ, mục đích phạm tội.
- Thời gian, địa điểm, hoàn cảnh thực hiện tội phạm.
- Nhân thân người phạm tội.
- Các tình tiết giảm nhẹ, tăng nặng trách nhiệm hình sự.
1.1.2.2 Tính trái pháp luật hình sự
Tính trái pháp luật hình sự là dấu hiệu được quy định trong luật hình sự của

tất cả các nước trên thế giới. Theo tuyên ngôn nhân quyền của Liên hợp quốc “không
ai bị kết án về một hành vi mà lúc họ thực hiện luật pháp quốc gia hay quốc tế không
quy định là tội phạm”. Theo luật hình sự Việt Nam, hành vi nguy hiểm cho xã hội chỉ
bị coi là tội phạm khi nó được quy định trong phần các tội phạm của Bộ luật hình sự,
khoản 1 Điều 8 Bộ luật hình sự 1999 khẳng định “Tội phạm là hành vi nguy hiểm
cho xã hội được quy định trong bộ luật hình sự…”, Điều 2 Bộ luật hình sự 1999“chỉ
người nào phạm một tội đã được Bộ luật hình sự quy định mới phải chịu trách nhiệm
hình sự”.
GVHD: TS. Phạm Văn Beo

Trang 13

SVTH: Nguyễn Minh Quang


Luận văn tốt nghiệp

Chế định nhiều tội phạm trong Luật hình sự Việt Nam

Bộ luật hình sự quy định một hành vi nào đó bị cấm thì người phạm tội thực
hiện hành vi đó. Ngược lại, khi Bộ luật hình sự quy định hành vi đó phải được làm
thì người phạm tội không làm hoặc làm không hết trách nhiệm và khả năng của
mình. Ví dụ, tại Điều 102 Bộ luật hình sự hiện hành quy định trách nhiệm cứu giúp
người khác đang trong tình trạng nguy hiểm đến tính mạng. Nếu một người chứng
kiến người khác đang trong tình trạng nguy hiểm đến tính mạng mà không có hành vi
cứu giúp khi có khả năng và điều kiện cứu giúp, thì bị coi là trái Bộ luật hình sự.
Quy định tính trái pháp luật hình sự là dấu hiệu của tội phạm, không những là
cơ sở đảm bảo cho đường lối đấu tranh phòng chống tội phạm được thống nhất, bảo
đảm quyền dân chủ của công dân không bị vi phạm bởi hành vi tùy tiện, mà còn thúc
đẩy các cơ quan lập pháp kịp thời sửa đổi, bổ sung luật theo sát với sự thay đổi của

tình hình kinh tế, chính trị, xã hội. Tính trái pháp luật hình sự tuy là dấu hiệu về mặt
hình thức pháp lý nhưng vẫn có tính độc lập tương đối và có ý nghĩa quan trọng. Nếu
chỉ coi trọng dấu hiệu tính nguy hiểm cho xã hội của tội phạm thì sẽ dẫn đến tình
trạng tùy tiện trong việc xử lý hình sự.
Giữa hai dấu hiệu tính nguy hiểm cho xã hội của tội phạm và tính trái pháp
luật hình sự có mối quan hệ chặt chẽ với nhau. Tính nguy hiểm cho xã hội của tội
phạm là thuộc tính khách quan, biểu hiện nội dung, bản chất chính trị, xã hội của tội
phạm. Dấu hiệu này quyết định một hành vi có được quy định trong Bộ luật hình sự
và bị coi là tội phạm hay không. Tính trái pháp luật hình sự là dấu hiệu biểu hiện
hình thức pháp lý của tính nguy hiểm cho xã hội của tội phạm. Tính trái pháp luật
hình sự là dấu hiệu kèm theo của tính nguy hiểm cho xã hội của tội phạm. Tuy nhiên,
dù một hành vi có tính nguy hiểm cao cho xã hội đến đâu nhưng chưa được quy định
trong luật hình sự thì cũng chưa thể coi là tội phạm.
1.1.2.3 Tính có lỗi của tội phạm
Lỗi là thái độ chủ quan của con người đối với hành vi nguy hiểm cho xã hội
của mình và đối với hậu quả của hành vi đó thể hiện dưới dạng cố ý hoặc vô ý.
Người bị coi là có lỗi khi người đó thực hiện hành vi gây thiệt hại cho xã hội nếu
hành vi ấy là kết quả của sự tự lựa chọn và quyết định của chủ thể trong khi có đầy
đủ điều kiện quyết định thực hiện xử sự khác phù hợp với đòi hỏi của xã hội.
Xử sự của người bình thường bao giờ cũng là sự thống nhất của yếu tố khách
quan và chủ quan. Hai yếu tố này có mối liên hệ chặt chẽ với nhau. Không thể có
hành vi nguy hiểm cho xã hội mà không có lỗi của người phạm tội. Chính vì tính
nguy hiểm cho xã hội của hành vi đã bao gồm cả tính có lỗi cho nên có thể có ý kiến
GVHD: TS. Phạm Văn Beo

Trang 14

SVTH: Nguyễn Minh Quang



Luận văn tốt nghiệp

Chế định nhiều tội phạm trong Luật hình sự Việt Nam

cho rằng không thể coi tính có lỗi là dấu hiệu độc lập với dấu hiệu tính nguy hiểm
cho xã hội. Trong Bộ luật hình sự Việt Nam, tính có lỗi được nêu trong định nghĩa về
tội phạm là dấu hiệu độc lập với tính nguy hiểm cho xã hội nhưng không phải để tách
lỗi ra khỏi tính nguy hiểm cho xã hội mà để nhấn mạnh tính chất quan trọng của tính
lỗi.
Tóm lại, luật hình sự Việt Nam xem lỗi là một dấu hiệu của tội phạm để thừa
nhận lỗi là một nguyên tắc cơ bản của luật hình sự. Khi xác nhận hành vi có phải là
tội phạm hoặc không phải là tội phạm, chúng ta cần dựa trên cơ sở thống nhất các
yếu tố khách quan và chủ quan. Bởi vì, chúng ta áp dụng hình phạt không phải chỉ để
trừng trị người có hành vi nguy hiểm cho xã hội mà còn nhằm mục đích cải tạo, giáo
dục họ trở thành người có ích cho xã hội, ngăn ngừa họ phạm tội mới. Hình phạt sẽ
không đạt mục đích, thậm chí, còn có tác dụng ngược lại nếu hình phạt được áp dụng
đối với người không có lỗi.
1.1.2.4 Tính chịu hình phạt của tội phạm
Quan điểm định nghĩa theo dấu hiệu hình thức xem tính chịu hình phạt là một
dấu hiệu cơ bản của tội phạm. Chẳng hạn, Bộ luật hình sự Thụy Sĩ năm 1937 quy
định: tội phạm là “hành vi do luật hình sự cấm bằng nguy cơ xử phạt”; Bộ luật hình
sự Malaixia quy định: “Tội phạm được hiểu là một hành vi bị xử phạt theo Bộ luật
này” (Điều 40 Bộ luật hình sự Malaisia)…Thật ra, về bản chất, một hành vi bị coi là
tội phạm bởi vì nội dung nó có tính nguy hiểm cho xã hội và về hình thức nó trái
pháp luật hình sự, có tính có lỗi và vì nó là tội phạm nên mới phải chịu hình phạt. Bộ
luật hình sự Liên bang Nga năm 1996 quy định: “Tội phạm là hành vi nguy hiểm cho
xã hội được thực hiện có lỗi và bị Bộ luật này quy định phải chịu hình phạt”. Bộ luật
hình sự Việt Nam dù không đề cập dấu hiệu này trong định nghĩa tội phạm nhưng lý
luận luật hình sự Việt Nam, được thể hiện trong Giáo trình luật hình sự của các cơ sở
đào tạo luật, thì có đề cập và cho rằng tính trái pháp luật là dấu hiệu bên ngoài của tội

phạm và có tính quy kết kèm theo các dấu hiệu khác của tội phạm. Tuy nhiên, không
phải tất cả các nhà lý luận luật hình sự Việt Nam nào cũng thừa nhận quan điểm này.
Quan điểm không coi tính chịu hình phạt là đặc điểm của tội phạm, vì trên thực tế
không phải lúc nào người phạm tội cũng bị áp dụng hình phạt. Mặt khác, tính chịu
hình phạt cũng không phải là một dấu hiệu bên trong tạo nên bản chất của tội phạm.
Theo người viết, không thừa nhận đặc điểm này của tội phạm là một khiếm khuyết
khi bàn đến đặc điểm của tội phạm. Bởi vì, mặc dù tính chịu hình phạt không phải là
dấu hiệu bên trong của tội phạm, nhưng nó là đấu hiệu biểu hiện hệ quả tất yếu của

GVHD: TS. Phạm Văn Beo

Trang 15

SVTH: Nguyễn Minh Quang


Luận văn tốt nghiệp

Chế định nhiều tội phạm trong Luật hình sự Việt Nam

tội phạm, chỉ có tội phạm mới có thể chịu hình phạt, và ngược lại, một hành vi dù
nguy hiểm cho xã hội nhưng không phải là tội phạm thì không thể có đặc điểm này.
Tính chịu hình phạt được xem là dấu hiệu của tội phạm bởi nó là một thuộc
tính khách quan của tội phạm. Vì vậy, trên thực tế dù có những hành vi phạm tội bị
áp dụng hình phạt, cũng có những hành vi phạm tội không bị áp dụng hình phạt –
trường hợp miễn trách nhiệm hình sự hay miễn hình phạt không có nghĩa phủ nhận
quan điểm xem hình phạt là đặc điểm của tội phạm. Chúng ta nhận thấy rằng, dù trên
thực tế có những trường hợp có hành vi phạm tội nhưng không bị áp dụng hình phạt,
nhưng khả năng đe dọa bị áp dụng hình phạt là vẫn có. Hay nói cách khác, việc
không áp dụng hình phạt trong trường đó là không áp dụng hình phạt đối với người

phạm tội, chứ không phải phạm tội đó không có kèm theo hình phạt được quy định
trong Bộ luật hình sự. Mọi hành vi khác không phải là tội phạm thì không có nguy cơ
đe dọa bị áp dụng hình phạt. Phải nhìn nhận như thế mới thấy được mối liên hệ giữa
tội phạm và hình phạt, hình phạt luôn gắn liền với tội phạm và chỉ có thể áp dụng
hình phạt đối với người có hành vi phạm tội.
1.2 Lý luận chung về chế định nhiều tội phạm
1.2.1 Khái niệm nhiều tội phạm
Trong thực tiễn điều tra, truy tố và xét xử, có không ít trường hợp, một người
thực hiện hai tội phạm trở lên và người phạm tội bị truy cứu trách nhiệm hình sự
cùng một lúc về các tội phạm ấy hoặc bị truy cứu trách nhiệm hình sự vào những thời
gian khác nhau sau khi bị kết án về hành vi phạm tội trước đó.
Trường hợp một người thực hiện hai tội phạm trở lên có tính nguy hiểm cao
cho xã hội. Trong các điều kiện giống nhau, trường hợp thực hiện nhiều tội phạm
xâm hại đến nhiều nhóm quan hệ xã hội hoặc nhiều lần xâm hại đến một nhóm quan
hệ xã hội được luật hình sự bảo vệ và thông thường gây ra hậu quả nghiêm trọng hơn
so với trường hợp phạm một tội. Điều này thể hiện khuynh hướng chống đối xã hội
và tính chất nguy hiểm cao cho xã hội của người phạm tội. Những điều nói trên đều
được nhà làm luật dự liệu đến khi xây dựng pháp luật hình sự và được cơ quan bảo
vệ pháp luật cân nhắc khi áp dụng các quy định của pháp luật hình sự. Khi một người
thực hiện hai tội phạm trở lên tạo nên một tình huống đặc biệt liên quan đến việc
định tội danh các hành vi phạm tội; việc quyết định hình phạt và cá thể hóa trách
nhiệm hình sự đối với người phạm tội; việc phân biệt trường hợp một tội phạm với
trường hợp thực hiện nhiều tội phạm…

GVHD: TS. Phạm Văn Beo

Trang 16

SVTH: Nguyễn Minh Quang



Luận văn tốt nghiệp

Chế định nhiều tội phạm trong Luật hình sự Việt Nam

Trong khoa học luật hình sự Việt Nam, nhiều tội phạm chưa có nhiều nghiên
cứu lý luận và quan tâm đúng mức. Pháp luật hình sự hiện hành của nước ta không
tách trường hợp nhiều tội phạm thành một chế định pháp lý hình sự riêng biệt, cũng
chưa chính thức ghi nhận định nghĩa pháp lý về khái niệm nhiều tội phạm. Mặc dù có
một loạt các quy phạm liên quan đến các hình thức biểu hiện của trường hợp nhiều
tội phạm như: Điều 49 Tái phạm, tái phạm nguy hiểm; Điều 50 Quyết định hình phạt
trong trường hợp phạm nhiều tội; Điều 51 Tổng hợp hình phạt của nhiều bản án…
Trong khoa học hình sự Liên xô (trước đây) và Liên Bang Nga hiện nay có
một số quan điểm về nhiều tội phạm: 1) những trường hợp một người thực hiện hai
tội phạm trở lên mà đối với các tội đó vẫn chưa được xóa án tích hoặc chưa hết thời
hiệu tuy cứu trách nhiệm hình sự; 2) theo nhà hình sự Iu.Melnhikova thì nhiều tội
phạm là một khái niệm pháp lý mà bản chất của nó được thể hiện ở chỗ một người
phạm hai, ba hay nhiều tội phạm mà không kể là người có tội đã bị truy cứu trách
nhiệm hình sự đối với các tội được thực hiện trước đây hay chưa; 3) nhiều tội phạm
bao gồm: phạm tội lặp lại, phạm nhiều tội và tái phạm (A..M Iakovlev); 4) theo
M.Efimov và E.Flôrôv thì nhiều tội phạm chỉ bao gồm phạm tội lặp lại và phạm
nhiều tội; 5) nhiều tội phạm bao gồm phạm nhiều tội, phạm tội không chỉ một lần,
phạm tội lặp lại và tái phạm (V.N.Kuđriavtxev); 6) nhiều tội phạm là khái niệm bao
gồm phạm tội lặp lại và phạm nhiều tội trừu tượng (V.P.Malkôv); 7) đặc biệt theo
nhà hình sự nổi tiếng B.A.Kurinôv (Liên Xô) cho rằng nhiều tội phạm là một chế
định của luật hình sự Liên Xô cần bao hàm tất cả những trường hợp khi một người
thực hiện một số tội phạm trong điều kiện nếu như đối với các tội này người đó vẫn
chưa hết án tích hoặc thời hiệu truy cứu trách nhiệm hình sự vẫn chưa hết…
Các nhà hình sự học Cộng hòa nhân dân Mông Cổ cũng đưa ra ba dấu hiệu
của khái niệm tội phạm: Thứ nhất, trường hợp thực hiện từ hai tội trở lên. Đây là dấu

hiệu định lượng để phân biệt với các trường hợp không phải là nhiều tội phạm. Thứ
hai, mỗi tội phạm trong số các tội phạm đã được thực hiện phải chịu hậu quả pháp lý
hình sự. Thứ ba, sự lặp lại việc thực hiện hai tội phạm trở lên. Điều này có nghĩa, các
tội phạm được thực hiện cách nhau một khoảng thời gian nhất định đủ để phân biệt
tội phạm trước với tội phạm sau.
Từ các quan điểm trên, chúng ta thấy rằng, nếu chỉ coi dấu hiệu một người
phạm từ hai tội trở lên hay phạm một tội từ hai lần trở lên là dấu hiệu đặc trưng duy
nhất của khái niệm nhiều tội phạm là chưa đầy đủ, bởi lẽ không phải bất cứ trong
trường hợp thực hiện nhiều hành vi phạm tội đều bị coi là nhiều tội phạm. Chẳng
hạn, người phạm tội mới sau khi được xóa án tích đối với tội phạm trước đó hoặc sau
GVHD: TS. Phạm Văn Beo

Trang 17

SVTH: Nguyễn Minh Quang


Luận văn tốt nghiệp

Chế định nhiều tội phạm trong Luật hình sự Việt Nam

khi hết thời hiệu truy cứu trách nhiệm hình sự đối với tội đã phạm trước đây hoặc
trường hợp khi có trở ngại về mặt tố tụng để khởi tố vụ án hình sự (chẳng hạn, không
có yêu cầu khởi kiện của người bị hại đối với các vụ án được khởi tố theo yêu cầu
của người bị hại). Do đó, ngoài dấu hiệu người phạm tội thực hiện từ hai tội trở lên
hoặc phạm một tội từ hai lần trở lên, khái niệm nhiều tội phạm phải bao gồm cả dấu
hiệu người thực hiện những tội phạm đó chưa được xóa án tích về các tội đã phạm,
các tội đó chưa hết thời hiệu truy cứu trách nhiệm hình sự và không có trở ngại về
mặt tố tụng hình sự để khởi tố vụ án hình sự.
Ví dụ: Ngày 1/5/2009, Tòa án nhân dân huyện ĐT, tỉnh HT xử phạt Nguyễn

Văn L 4 năm 6 tháng tù về tội “trộm cắp tài sản của công dân”. Trên đường dẫn bị
cáo về trại giam, L đã bỏ trốn. L vào Tp Hồ Chí Minh và tiếp tục phạm tội. Cụ thể:
vào đây L lấy tên giả là H và làm quen với anh Kh và C. Tháng 6/2009, L nói dối để
vay 4 triệu của Kh, mượn xe wave C sau đó dọn đồ bỏ trốn. L đã bán xe lấy tiền tiêu
dùng. Sau đó, L đến thuê nhà tại một địa điểm khác. Một buổi tối lợi dụng chủ nhà
ngủ, L lấy trộm một chiếc xe Sh tại phòng khách, sau đó bỏ trốn. Trong ví dụ trên, L
đã thực hiện nhiều tội phạm: Tội trốn khỏi nơi giam giữ (Điều 311 Bộ luật hình sự
1999), tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản (Điều 139 Bộ luật hình sự 1999), tội trộm cắp
tài sản (Điều 138 Bộ luật hình sự 1999).
Từ những phân tích trên dưới góc độ khoa học luật hình sự, chúng ta có khái
niệm nhiều tội phạm: Nhiều tội phạm là trường hợp một người phạm từ hai tội trở
lên, không phụ thuộc vào việc người đó đã bị xét xử về các tội đã phạm hay chưa;
các tội này chưa hết thời hiệu truy cứu trách nhiệm hình sự và không có trở ngại về
mặt tố tụng hình sự để khởi tố vụ án hình sự.2
1.2.2 Đặc điểm của nhiều tội phạm
Chế định nhiều tội phạm có mối liên hệ chặt chẽ với chế định tội phạm (chế
định trung tâm của luật hình sự). Vì vậy, nhiều tội phạm cũng thừa hưởng những đặc
điểm của tội phạm. Có nghĩa là nhiều tội phạm có đặc điểm mà tội phạm có như:
- Tính nguy hiểm cho xã hội: là dấu hiệu cơ bản, quan trọng nhất, quyết định
những dấu hiệu khác của tội phạm, cũng như nhiều tội phạm. Tính nguy hiểm cho xã
hội có nghĩa là hành vi đó gây ra hoặc đe dọa gây ra thiệt hại đáng kể cho các quan
hệ xã hội được luật hình sự bảo vệ. Tính nguy hiểm cho xã hội vừa là dấu hiệu để
phân biệt một hành vi là tội phạm hay không phải là tội phạm vừa là cơ sở để đánh

2

Lê Văn Đệ, Chế định nhiều tội phạm những vấn đề lý luận và thực tiễn, Nxb Chính trị quốc gia Hà Nội, 2003.

GVHD: TS. Phạm Văn Beo


Trang 18

SVTH: Nguyễn Minh Quang


Luận văn tốt nghiệp

Chế định nhiều tội phạm trong Luật hình sự Việt Nam

giá mức độ nghiêm trọng của hành vi phạm tội, trong trường hợp nhiều tội phạm
mức độ nghiêm trọng của hành vi phạm tội thường lớn, so với trường hợp người
phạm tội thực hiện một tội phạm thì trường hợp người phạm tội thực hiện nhiều tội
phạm thường gây ra những thiệt hại lớn hơn về vật chất, thể chất và tinh thần. Việc
thực hiện nhiều tội phạm chứng tỏ rằng người phạm tội có mức độ nguy hiểm rất lớn
cho xã hội. Tính nguy hiểm cho xã hội phải đạt đến mức đáng kể. Vì vậy, những
hành vi tuy có dấu hiệu của nhiều tội phạm nhưng tính chất nguy hiểm cho xã hội
không đáng kể, thì không phải là nhiều tội phạm.
- Tính trái pháp luật hình sự: hành vi nguy hiểm cho xã hội chỉ bị coi là nhiều
tội phạm khi hành vi đó được quy định trong Bộ luật hình sự. Tính trái pháp luật hình
sự được hiểu là một người nào đó đã làm một việc mà luật hình sự cấm hoặc đã
không làm một việc mà luật hình sự buộc phải làm khi họ có nghĩa vụ và đầy đủ điều
kiện để làm. Như vậy, nếu trong thực tế có những hành vi xét thấy rất nguy hiểm cho
xã hội nhưng luật hình sự chưa quy định là tội phạm thì hành vi đó vẫn không bị coi
là trái pháp luật hình sự.
- Tính có lỗi: lỗi là thái độ chủ quan của con người đối với hành vi nguy hiểm
cho xã hội của mình và đối với hậu quả của hành vi đó thể hiện dưới dạng cố ý hoặc
vô ý. Người bị coi là có lỗi là người mà khi thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội,
họ có sự tự lựa chọn và quyết định; lẽ ra họ phải xử sự đúng theo những chuẩn mực
mà xã hội đòi hỏi nhưng họ đã không làm như vậy.
- Tính chịu hình phạt: hành vi nguy hiểm cho xã hội đến mức bị coi là tội

phạm thì phải bị trừng trị bằng hình phạt. Tính chịu hình phạt là dấu hiệu kèm theo
của tính nguy hiểm cho xã hội và tính trái pháp luật hình sự của nhiều tội phạm. Tuy
nhiên, cần lưu ý rằng trong thực tế có nhiều trường hợp người phạm tội không phải
chịu hình phạt (ví dụ, họ được miễn hình phạt) thì không được suy luận rằng không
chịu hình phạt tức là không có tội phạm. Tính chịu hình phạt của nhiều tội phạm có
nghĩa là bất cứ hành vi phạm tội nào cũng đều bị đe dọa có thể phải chịu hình phạt
bởi tính nguy hiểm cho xã hội của nó. Tính chịu hình phạt trong trường hợp nhiều tội
phạm thường lớn hơn do hành vi phạm tội thường gây ra hậu quả nghiêm trọng.
Ngoài ra, nhiều tội phạm còn mang những đặc điểm:
Một người phạm từ hai tội trở lên hoặc phạm một tội từ hai lần trở lên, đây là
dấu hiệu đặc trưng đầu tiên khi nói đến nhiều tội phạm, để có trường hợp nhiều tội
phạm thì một người có năng lực trách nhiệm hình sự đã thực hiện hành vi phạm tội
mà hành vi ấy cấu thành hai tội trở lên hoặc đã phạm một tội từ hai lần trở lên. Các
GVHD: TS. Phạm Văn Beo

Trang 19

SVTH: Nguyễn Minh Quang


Luận văn tốt nghiệp

Chế định nhiều tội phạm trong Luật hình sự Việt Nam

tội này chưa hết thời hiệu truy cứu trách nhiệm hình sự và không có trở ngại về mặt
tố tụng hình sự để khởi tố vụ án hình sự, không phải bất cứ trong trường hợp thực
hiện nhiều hành vi phạm tội đều bị coi là nhiều tội phạm. Chẳng hạn, người phạm tội
mới sau khi được xóa án tích đối với tội phạm trước đó hoặc sau khi hết thời hiệu
truy cứu trách nhiệm hình sự đối với tội đã phạm trước đây hoặc trường hợp khi có
trở ngại về mặt tố tụng để khởi tố vụ án hình sự (ví dụ, không có yêu cầu khởi kiện

của người bị hại đối với các vụ án được khởi tố theo yêu cầu của người bị hại). Do
đó, ngoài dấu hiệu người phạm tội thực hiện từ hai tội trở lên hoặc phạm một tội từ
hai lần trở lên, nhiều tội phạm phải bao gồm cả dấu hiệu người thực hiện những tội
phạm đó chưa được xóa án tích về các tội đã phạm, các tội đó chưa hết thời hiệu truy
cứu trách nhiệm hình sự và không có trở ngại về mặt tố tụng hình sự để khởi tố vụ án
hình sự.
Đây chỉ là những đặc điểm cơ bản, đặc điểm cụ thể và làm nỗi bật lên những
điểm khác biệt của chế định nhiều tội phạm ta phải xem xét, phân tích và đi sâu vào
từng biểu hiện của chúng. Tức là phải xem xét trong từng biểu hiện cụ thể: phạm
nhiều tội, trường hợp có nhiều bản án, phạm tội nhiều lần và tái phạm, tái phạm nguy
hiểm.
1.2.3 Phân biệt nhiều tội phạm với tội phạm đơn nhất phức tạp
Trong thực tiễn điều tra, truy tố và xét xử có một số tội phạm đơn nhất phức
tạp có dấu hiệu rất giống với dấu hiệu nhiều tội phạm. Để hiểu chính xác về nhiều tội
phạm cần phân biệt những điểm khác nhau giữa nhiều tội phạm với các tội phạm đơn
nhất phức tạp. Tội đơn nhất phức tạp có các hình thức biểu hiện là: phạm tội kéo dài,
phạm tội liên tục, các tội ghép, các tội gây hậu quả nghiêm trọng mà hậu quả đó là
dấu hiệu của tội phạm khác…
Phạm tội kéo dài là trường hợp tội phạm được thực hiện một lần và kéo dài
trong một khoảng thời gian nhất định cho đến khi người phạm tội bị bắt giữ. Trong
trường hợp này, về bản chất hành vi phạm tội kéo dài từ lúc bắt đầu được thực hiện
và thường chỉ kết thúc khi tội phạm bị phát hiện bắt giữ hoặc người phạm tội chủ
động kết thúc việc phạm tội đó. Ví dụ: Tội tàng trữ vũ khí quân dụng (Điều 230 Bộ
luật hình sự 1999) bắt đầu từ khi người phạm tội có hành vi cất giữ vũ khí quân dụng
mà không được cơ quan nhà nước có thẩm quyền cho phép đến khi bị phát hiện hoặc
họ tự ra đầu thú.
Phạm tội liên tục là trường hợp người phạm tội thực hiện liên tục nhiều hành
động phạm tội cùng tính chất đối với cùng một đối tượng và vì vậy cấu thành một tội
GVHD: TS. Phạm Văn Beo


Trang 20

SVTH: Nguyễn Minh Quang


Luận văn tốt nghiệp

Chế định nhiều tội phạm trong Luật hình sự Việt Nam

phạm. Ví dụ: Tội bức tử (Điều 100 Bộ luật hình sự 1999) kẻ phạm tội đã có hành vi
thường xuyên ngược đãi hoặc là nhục người lệ thuộc mình, làm người đó tự sát.
Hành vi ngược đãi phải xảy ra thường xuyên (liên tục) thì mới cấu thành tội này.
Tội ghép là trường hợp bao gồm từ hai hành vi phạm tội trở lên, nhưng vì sự
thống nhất bên trong của hành vi đó nên chỉ cấu một tội phạm. Ví dụ: Tội cướp tài
sản (Điều 133 Bộ luật hình sự 1999). Cấu thành của tội này bao gồm hai hành vi xâm
hại đến quan hệ sỡ hữu tài sản và quan hệ nhân thân của người có tài sản, nhưng mục
đích thống nhất là nhằm chiếm đoạt tài sản nên chỉ cấu thành một tội phạm (tội
cướp). Từng hành vi trong tội này có thể được đánh giá như một tội phạm độc lập,
nhưng vì sự thống nhất bên trong của chúng mà hành vi đó hợp thành cấu thành một
tội phạm chứ không phải nhiều tội phạm.
Các tội gây hậu quả nghiêm trọng mà hậu quả đó là dấu hiệu của tội phạm
khác là các tội mà trong cấu thành của chúng có một số hậu quả phạm tội, trong khi
thái độ của người phạm tội đối với các hậu quả đó có thể khác nhau. Ví dụ: Tội cố ý
gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe người khác (khoản 4 Điều 104 Bộ luật
hình sự 1999) dẫn đến hậu quả chết người. Trường hợp này không có nhiều tội phạm,
mà toàn bộ hành vi đó chỉ cấu thành tội phạm đơn nhất. Đó là tội cố ý gây thương
tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe người khác.
Như vậy, sự khác nhau của nhiều tội phạm với tội phạm đơn nhất phức tạp có
thể được so sánh trên các tiêu chí như sau:
Về khách thể bị xâm hại: nhiều tội phạm thường xâm hại đến nhiều khách thể

hơn (Từ hai khách thể trở lên hoặc một khách thể bị xâm hại hai lần trở lên) còn tội
phạm đơn nhất phức tạp chỉ xâm hại đến một khách thể.
Về tính chất và mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi phạm tội: nhiều tội
phạm thường tính chất và mức độ nguy hiểm cho xã hội lớn, vì mỗi hành vi phạm tội
bao giờ cũng cấu thành một tội phạm độc lập. Còn tội phạm đơn nhất phức tạp
thường là nhỏ hơn, vì mỗi hành vi chưa đủ các yếu tố cấu thành một tội phạm cụ thể.
Về hậu quả: nhiều tội phạm thường là nghiêm trọng vì gây thiệt hại cho nhiều
khách thể hơn. Còn tội phạm đơn nhất phức tạp thường ít nghiêm trọng hơn vì chỉ
gây thiệt hại cho một khách thể.
Về nhân thân của người phạm tội: thái độ chống đối xã hội của nhiều tội phạm
thường cao, ngoan cố và nguy hiểm. Còn tội phạm đơn nhất phức tạp thường ít nguy
hiểm hơn.
GVHD: TS. Phạm Văn Beo

Trang 21

SVTH: Nguyễn Minh Quang


Luận văn tốt nghiệp

Chế định nhiều tội phạm trong Luật hình sự Việt Nam

Về trách nhiệm hình sự: đối với nhiều tội phạm thường nghiêm khắc hơn, còn
tội phạm đơn nhất phức tạp thường ít nghiêm khắc hơn.
1.3 Các hình thức biểu hiện của chế định nhiều tội phạm
Nhiều tội phạm là một chế định phức tạp, mà dấu hiệu đặc trưng nhất của
nhiều tội phạm là trường hợp một người có từ hai hành vi phạm tội trở lên được thể
hiện ở tất cả các hình thức biểu hiện của nhiều tội phạm. Thực tiễn đấu tranh, chống
nhiều tội phạm ở nước ta cũng cho thấy, nhiều tội phạm có các hình thức biểu hiện:

phạm nhiều tội, trường hợp có nhiều bản án, phạm tội nhiều lần và tái phạm, tái
phạm nguy hiểm.
1.3.1 Phạm nhiều tội
Trong Bộ luật hình sự hiện hành khái niệm phạm nhiều tội vẫn chưa được nhà
làm luật ghi nhận. Tại quy phạm “Quyết định hình phạt trong trường hợp phạm
nhiều tội” (Điều 50 Bộ luật hình sự 1999), thuật ngữ “phạm nhiều tội” chỉ được nhà
làm luật đề cập “Khi xét xử cùng một lần người phạm nhiều tội...” và cũng không
đưa ra định nghĩa chính thức về khái niệm nhiều tội. Đó là một hạn chế về mặt lý
luận và có ảnh hưởng không nhỏ đến nhận thức và áp dụng pháp luật vào thực tiễn
điều tra, truy tố và xét xử các vụ án hình sự.
Nghiên cứu về chế định phạm nhiều tội chúng ta thấy rằng, phạm nhiều tội có
dấu hiệu đặc trưng cơ bản khác với các hình thức phạm tội khác. Các dấu hiệu đó là:
xác định việc một người đã có lỗi trong việc thực hiện từ hai tội trở lên; các hành vi
phạm tội đã được quy định tại các điều khác nhau trong Phần các tội phạm của Bộ
luật hình sự; người phạm tội chưa bị xét xử về tội nào trong số các tội đó. Như vậy,
chỉ khi nào có đầy đủ ba dấu hiệu cơ bản đó trong một trường hợp phạm tội cụ thể,
thì trường hợp đó mới được coi là phạm nhiều tội. Thực tiễn áp dụng pháp luật hình
sự nảy sinh vấn đề trong trường hợp các hành vi phạm tội do một chủ thể thực hiện
được quy định trong các khoản khác nhau của một điều luật thì có được coi là phạm
nhiều tội hay chỉ coi phạm nhiều tội trong trường hợp khi hành vi phạm tội do một
chủ thể thực hiện được quy định tại các điều khác nhau trong phần các tội phạm của
Bộ luật hình sự. Vấn đề này có hai quan điểm:
Quan điểm thứ nhất: chỉ coi là phạm nhiều tội trong trường hợp các hành vi
phạm tội do một chủ thể thực hiện được quy định trong các điều luật khác nhau tại
Phần các tội phạm của Bộ luật hình sự. Theo quan điểm này một chủ thể thực hiện
hai hành vi phạm tội được quy định trong cùng một điều luật thì chỉ phạm một tội
của điều luật đó thôi.
GVHD: TS. Phạm Văn Beo

Trang 22


SVTH: Nguyễn Minh Quang


Luận văn tốt nghiệp

Chế định nhiều tội phạm trong Luật hình sự Việt Nam

Quan điểm thứ hai: Phạm nhiều tội bao gồm cả trường hợp mà hành vi phạm
tội do một chủ thể thực hiện được quy định trong các điều luật khác nhau, trong các
khoản khác nhau của một điều luật thuộc Phần các tội phạm của Bộ luật hình sự.
Từ thực tiễn và lý luận khoa học hình sự, có thể nói rằng quan điểm đầu tiên
không phù với yêu cầu, nội dung thực tế của các điều luật quy định về tội phạm và
không đáp ứng yêu cầu đấu tranh đối với trường hợp nhiều tội. Khi một người thực
hiện các hành vi phạm tội được quy định trong các khoản khác nhau của điều luật
thuộc Phần các tội phạm Bộ luật hình sự thì cần phải được coi là trường hợp phạm
nhiều tội. Đó là trường hợp mà mỗi hành vi phạm tội trong số đó mang tính chất của
một hành vi độc lập và không thuộc khái niệm phạm tội nhiều lần. Ví dụ: Một người
lợi dụng chức vụ quyền hạn cản trở việc tố cáo của người khác, đồng thời có hành vi
trả thù người tố cáo thì bị xét xử theo hai tội được quy định tại khoản 1 Điều 132 và
tại khoản 2 Điều 132 Bộ luật hình sự 1999 và hình phạt chung được quyết định trên
cơ sở hình phạt đối với từng tội đó. Bởi vì, hành vi “cản trở” và hành vi “trả thù” là
hai hành vi độc lập với nhau và cấu thành hai tội phạm khác nhau. Do đó, quan điểm
thứ hai phù hợp với thực tiễn đấu tranh phòng, chống các trường hợp phạm nhiều tội.
Từ sự phân tích trên, chúng ta có thể đưa ra khái niệm phạm nhiều tội như
sau: Phạm nhiều tội là trường hợp một chủ thể thực hiện hai tội phạm trở lên, mà
những tội phạm đó được quy định tại các điều luật khác nhau hoặc các khoản khác
nhau của một điều luật trong Phần các tội phạm của Bộ luật hình sự, nhưng người
phạm tội chưa bị xét xử về tội nào trong các tội ấy.3
Về hình thức biểu hiện của nhiều tội, nhiều nhà luật học nước ta có chung

quan điểm chia phạm nhiều tội thành hai dạng: phạm nhiều tội tổng hợp thực tế và
phạm nhiều tội tổng hợp trừu tượng. Trong Bộ luật hình sự nước ta và pháp luật hình
sự một số nước trên thế giới khái niệm phạm nhiều tội tổng hợp trừu tượng và phạm
nhiều tội tổng hợp thực tế vẫn chưa được quy phạm hóa. Vì vậy, hiện nay có một số
quan điểm khác nhau về hai khái niệm này.
 Phạm nhiều tội tổng hợp thực tế
Theo các nhà nghiên cứu và từ thực tiễn trong nước, phạm nhiều tội tổng hợp
thực tế có các đặc trưng là: chủ thể thực hiện hai hành vi phạm tội trở lên, mà những
hành vi đó cấu thành những tội độc lập được quy định trong Phần các tội phạm của
Bộ luật hình sự.

3

Lê Văn Đệ, Chế định nhiều tội phạm những vấn đề lý luận và thực tiễn, Nxb Chính trị quốc gia Hà Nội, 2003.

GVHD: TS. Phạm Văn Beo

Trang 23

SVTH: Nguyễn Minh Quang


Luận văn tốt nghiệp

Chế định nhiều tội phạm trong Luật hình sự Việt Nam

Trong các trường hợp phạm nhiều tội tổng hợp thực tế, các hành vi phạm tội
thường xảy ra ở những thời điểm khác nhau, phần lớn trường hợp có sự khác nhau về
thời gian, địa điểm, hoàn cảnh thực hiện tội phạm giữa các lần phạm tội. Chính sự
khác nhau về thời gian, địa điểm, hoàn cảnh thực hiện tội phạm cho phép chúng ta

phân biệt với trường hợp phạm nhiều tội tổng hợp trừu tượng. Thông thường các
hành vi phạm tội được thực hiện ở những khoảng thời gian khác nhau; khoảng thời
gian cách nhau có thể dài hoặc không đáng kể, nhưng từng hành vi phạm tội phải độc
lập, cấu thành một tội phạm riêng biệt.
Ví dụ: Trịnh Thế T, Lê Đức H bàn nhau đi xin tiền của học sinh để lấy tiền
nhậu, hai đối tượng đón trước cổng trường trung học phổ thông Ng D. Khi thấy em
M, học sinh lớp 10 đạp xe vào trường, T nhảy lên xe M, móc túi lấy 700.000 đồng,
sau đó ôm M để H móc nốt 50.000 đồng. Khi đó em L bạn M vào ngăn cản, thì T lấy
dao cùng H đuổi theo L vào trường gây mất trật tự. Khi em L chạy vào lớp 10C1, T
đuổi theo và chém nhiều nhát vào L, làm L bị thương. Khi em L chạy lên khu vực
Ban giám hiệu, T vẫn cầm dao đuổi theo và dùng đá đập cửa sổ làm hư hỏng tài sản
của nhà trường trị giá 800.000 đồng. Trong vụ án này, T và H đã phạm hai tội: tội
cưỡng đoạt tài sản (Điều 135 Bộ luật hình sự 1999), tội gây rối trật tự công cộng
(Điều 245 Bộ luật hình sự 1999), riêng T còn phạm thêm tội cố ý gây thương tích
(Điều 104 Bộ luật hình sự 1999).
Tuy nhiên, trong thực tiễn điều tra, truy tố, xét xử có không ít những trường
hợp phạm nhiều tội tổng hợp thực tế, khi các hành vi phạm tội được thực hiện cách
nhau không đáng kể về mặt thời gian, thậm chí không cách biệt về mặt thời gian và
có liên quan hữu cơ với nhau, nhưng tính chất độc lập của từng hành vi phạm tội rất
rõ ràng.
Dưới góc độ khoa học luật hình sự, có thể đưa ra định nghĩa của khái niệm
phạm nhiều tội tổng hợp thực tế như sau: Phạm nhiều tội tổng hợp thực tế là trường
hợp khi một chủ thể thực hiện nhiều hành vi nguy hiểm cho xã hội độc lập với nhau,
những hành vi đó cấu thành hai tội phạm trở lên được quy định tại các điều luật
khác nhau hoặc tại các khoản khác nhau của một điều luật trong Phần các tội phạm
của Bộ luật hình sự.4
 Phạm nhiều tội tổng hợp trừu tƣợng
Phạm nhiều tội tổng hợp trừu tượng có ba quan điểm điển hình:

4


Lê Văn Đệ, Chế định nhiều tội phạm những vấn đề lý luận và thực tiễn, Nxb Chính trị quốc gia Hà Nội, 2003.

GVHD: TS. Phạm Văn Beo

Trang 24

SVTH: Nguyễn Minh Quang


Luận văn tốt nghiệp

Chế định nhiều tội phạm trong Luật hình sự Việt Nam

Quan điểm thứ nhất: “Phạm nhiều tội tổng hợp trừu tượng là trường hợp
bằng một hành vi, chủ thể gây ra hai thiệt hại khác nhau cho hai khách thể tương
ứng khác nhau” (N.F.Kuznhexôva nhà hình sự nổi tiếng người Nga).
Quan điểm thứ hai: Theo các nhà hình sự học và Bộ luật hình sự của Cộng
hòa nhân dân Ba Lan đều không tán thành chế định phạm nhiều tội tổng hợp trừu
tượng “Một hành vi phạm tội chỉ có thể cấu thành một tội” (khoản 1 Điều 10 Bộ luật
hình sự Cộng hòa nhân dân Ba Lan 1969). Pháp luật Ba Lan đã loại trừ cấu trúc
phạm nhiều tội tổng hợp trừu tượng, bởi cho rằng đó là thứ cấu trúc mang tính chủ
quan và coi tội phạm không phải là hiện tượng của thực tế khách quan, mà là sự đánh
giá chủ quan của con người đối với những hành vi phạm tội nhất định dưới góc độ
pháp luật hình sự.
Quan điểm thứ ba: V.N.Kuđriaxev nhà hình sự người Nga cho rằng “Phạm
nhiều tội tổng hợp trừu tượng là trường hợp khi một hành vi phạm tội nếu được điều
chỉnh bằng một quy phạm pháp luật hình sự thì không bao hàm đầy đủ được các dấu
hiệu pháp lý cấu thành tội phạm đó. Nó chỉ có thể được đánh giá chính xác về mặt
pháp lý bằng cách áp dụng hai hoặc nhiều hơn quy phạm pháp luật của Phần các tội

phạm Bộ luật hình sư”.
Người viết không đồng ý kiến với quan điểm thứ nhất, bỡi lẽ có những trường
hợp một hành vi phạm tội gây thiệt hại cho đồng thời hai khách thể khác nhau, nhưng
hành vi đó lại chỉ được điều chỉnh bằng một quy phạm pháp luật hình sự và vì vậy
không xảy ra phạm nhiều tội tổng hợp trừu tượng. Vấn đề ở đây là bằng một hành vi
phạm tội, bị cáo đã gây thiệt hại cho nhiều khách thể nhưng hành vi đó lại phải được
điều chỉnh bằng hai điều luật trở lên của Phần các tội phạm Bộ luật hình sự. Ví dụ:
hành vi dung vũ lực nhằm chiếm đoạt tài sản đồng thời xâm hại đến hai khách thể đó
là quan hệ nhân thân và quan hệ sở hữu, nhưng hành vi này chỉ được điều chỉnh bằng
một quy phạm pháp luật hình sự (Điều 133 Bộ luật hình sự 1999), và do đó hành vi
này chỉ phạm một tội, đó là tội cướp tài sản, ở đây không xảy ra trường hợp phạm
nhiều tội tổng hợp trừu tượng.
Đối với quan điểm thứ hai, quan điểm này không phù hợp với thực tiễn điều
tra, truy tố, xét xữ. Bởi lẽ, phạm nhiều tội tổng hợp trừu tượng không phải hoàn toàn
mang tính chủ quan, áp đặt mà là sự ghi nhận thực tế khách quan, nếu một hành vi
phạm tội mà chỉ áp dụng một điều luật thì không phản ánh hết các hành vi phạm tội
của bị cáo, do đó cần thiết phải áp dụng hai điều luật để quyết định hình phạt đối với
bị cáo, như vậy mới không bỏ lọt tội phạm. Ví dụ: hành vi làm chết người để nhằm
GVHD: TS. Phạm Văn Beo

Trang 25

SVTH: Nguyễn Minh Quang