VIN HÀN LỂM KHOA HC XÃ HI VIT NAM










 tài cp b

THAY I C CU MT S NGÀNH NH THAM GIA MNG SN
XUT QUC T: KINH NGHIM MT S NC ỌNG Á








Ch trì: Vin Kinh t và Chính tr Th gii
Ch nhim: Nguyn Bình Giang

Hà Ni, 2014

TP TH TÁC GI

1. Nguyn Bình Giang, Vin Kinh t và Chính tr Th gii - Ch biên
2. Nguyn Hng Bc, Vin Kinh t và Chính tr Th gii
3. Lê Vit Dng, Hc vin Khoa hc Xư hi
4. Phm Minh Hnh, Vin Kinh t và Chính tr Th gii
5. Phm Th Thanh Hng, Trng i hc Bách khoa Hà Ni
6. Nguyn ình Hoàn, Hc vin Tài chính
7. Lê Th Ái Lâm, Vin Kinh t và Chính tr Th gii
8. Nghiêm Th Thy, Hc vin Tài chính
9. Trn Th Thu Thy, Vin Kinh t và Chính tr Th gii
10. Phan Anh Tun, Vin Kinh t và Chính tr Th gii



1
LI M U

Nn kinh t th gii đư  trong tin trình toàn cu hóa đc hn ba thp niên.
Cùng vi tin trình này, phân công lao đng quc t đư chuyn t kiu theo chiu
ngang (mi nc mt ngành) sang kiu theo chiu dc (mi nc mt công đon

trong chu trình sn xut ra mt sn phm). Gn vi phân công lao đng quc t kiu
mi theo chiu dc, buôn bán sn phm trung gian ni ngành càng ngày càng chim
t trng ln thêm trong thng mi quc t, thy rõ nht  khu vc ông Á. Các
nc đang phát trin mun công nghip hóa, hin đi hóa trong bi cnh nh vy,
phi tìm cách tham gia vào phân công lao đng quc t theo chiu dc. Mun vy,
h phi có "tm h chiu" là mng sn xut quc t.
Thi gian gn đây, ng và Chính ph Vit Nam cng nhn thc đc s
cn thit phi thay đi c cu ngành và tham gia mng sn xut quc t. ng yêu
cu "đy mnh chuyn dch c cu kinh t, chuyn đi mô hình tng trng, coi
cht lng, nng sut, hiu qu, sc cnh tranh là u tiên hàng đu, chú trng phát
trin theo chiu sâu, phát trin kinh t tri thc"; nhn đnh rng "vic tham gia vào
mng sn xut và chui giá tr toàn cu đư tr thành yêu cu đi vi các nn kinh
t"; và đ ra đnh hng: "u tiên phát trin các sn phm có li th cnh tranh, sn
phm có kh nng tham gia mng sn xut và chui giá tr toàn cu ".
1

Mc đích ca cun sách nh này là hng ng mt s nhim v c th mà
Chin lc phát trin kinh t xư hi ca đt nc giai đon 2011-2020 đ ra, gii
thiu khung chính sách tham gia mng sn xut quc t nhm mc đích thay đi c
cu ngành theo hng công nghip hóa, hin đi hóa (hay ngn gn là nâng cp
ngành). Hai c s đ làm sáng t khung chính sách này là: các lỦ lun liên quan đn
nâng cp ngành cng nh c ch hot đng ca mng sn xut quc t và các kinh
nghim thc tin ca mt s nc ông Á đư thành công.
Chng I trong cun sách này làm rõ, v lỦ lun, khung chính sách thay đi
c cu ngành bng cách tham gia mng sn xut quc t; đng thi, xây dng

1
Chin lc phát trin kinh t - xã hi 2011-2020 ca ng Cng sn Vit Nam.
2
khung nghiên cu v thay đi c cu ngành ca mt quc gia nh tham gia mng

sn xut quc t và tr li ba câu hi:
Mt là, mng sn xut quc t là gì? Câu hi này cn đc xem xét t góc đ
mng sn xut quc t có đc đim, c ch hot đng ra sao đ các nc đang phát
trin có th tham gia vào mng và thay đi c cu ngành.
Hai là, th nào là s tham gia ca mt quc gia vào mng sn xut quc t?
Câu hi này cn đc xem xét t góc đ nc mun tham gia vào mng sn xut
quc t cn có nhng chin lc, chính sách, bin pháp nh th nào.
Ba là, th nào là thay đi c cu ngành bng cách tham gia mng sn xut
quc t? Câu hi này cn đc xem xét t góc đ nc mun thay đi c cu ngành
bng cách tham gia vào mng sn xut quc t cn có nhng chin lc, chính sách,
bin pháp nh th nào.
Các tác gi đư bt đu t vic làm rõ nâng cp ngành là gì và nhng ni hàm
mi ca nó. Nhng ni hàm mi ca khái nim nâng cp ngành mà chúng tôi mun
nhn mnh là: ngoài vic chuyn t ngành truyn thng sang ngành hin đi,
chuyn t công đon truyn thng sang công đon hin đi (cao cp) trong cùng
mt ngành cng là thay đi c cu ngành. Tip theo, chúng tôi s làm rõ mng sn
xut quc t là gì. Song, nghiên cu này khác vi các nghiên cu hin có  Vit
Nam  ch quan tâm nhiu hn đn c ch hot đng ca mng sn xut quc t.
iu này xut phát t Ủ đ tìm hiu đ tham gia đc vào các mng. Tham gia đc
vào các mng sn xut quc t đư là bc đu tiên trong tin trình nâng cp ngành.
Nu càng tham gia sâu, càng tin sang v trí cung ng cao hn hoc chuyn sang
chui cung ng linh kin, nguyên ph liu cao cp hn – nói cách khác là càng
đc phân công thc hin các phân đon sn xut tiên tin hn ca mng sn xut –
thì nc đang phát trin tham gia mng sn xut càng có c hi nâng cp ngành.
Trong Chng I, nghiên cu này s ch ra mt lot các chính sách có th giúp nc
đang phát trin, bao gm nhóm chính sách đ thu hút các phân đon sn xut (ln
lt t phân đon d dàng đn phân đon phc tp) ca mng sn xut quc t v
nc mình, và nhóm chính sách đ tng cng nng lc quc gia và nng lc ca
3
doanh nghip ti các nc đang phát trin đ làm ch các phân đon đó.

Vi các chính sách đc ch ra trong Chng I, nghiên cu này s tìm hiu
xem các nc ông Á có thc hin nhng chính sách nh vy không; hoc, các
nc đang phát trin ông Á đư tham gia mng sn xut quc t nh th nào mà
nâng cp ngành thành công? Câu hi này cn đc xem xét t góc đ các nc
ông Á đư có nhng chin lc, chính sách, bin pháp nh th nào đ thay đi c
cu ngành bng cách tham gia vào mng sn xut quc t. Chúng tôi s phân tích
các đc đim ca nhng mng sn xut quc t  khu vc ông Á, tp trung vào
các góc đ nh c ch tham gia, c ch hot đng, các nút và các liên kt trong
mng.
Nghiên cu này không có điu kin nghiên cu rng rưi, nên t gii hn
trong phm vi 3-5, tc là 3 ngành  5 nn kinh t. ó là các ngành đin t, ch to ô
tô, dt-may và các nn kinh t ài Loan, Singapore, Malaysia, Thái Lan và Trung
Quc. Cng vì điu kin không cho phép nghiên cu lâu và rng, nên nghiên cu
ca chúng tôi ch yu đ cp đn các kinh nghim thành công, tm gác vic nghiên
cu kinh nghim tht bi đn nhng nghiên cu sau này khi điu kin cho phép.
Kinh nghim ca các nc ông Á đư làm sáng t thêm lỦ lun, xác nhn khung
chính sách mà lỦ lun ch ra. ng thi, kinh nghim ông Á cng cho bit thêm
mt s vn đ mà lỦ lun không đ cp. i vi nhng vn đ thc tin ông Á
ngoài lỦ lun, nghiên cu ca chúng tôi t gii hn mình  vic ch nêu tên vn đ,
ch không đi vào lun gii nhiu, đ đm bo luôn bám sát nhim v dùng thc tin
khng đnh lỦ lun. Kinh nghim khái quát ca các nc ông Á và nhng chính
sách có tác dng chung cho các ngành đc trình bày  Chng II. Chng III dành
cho trình bày kinh nghim trong ngành đin t. Chng IV v ngành ch to ô tô.
Chng V v ngành dt-may.
4

Chng I
QUAN NIM VÀ QUAN IM KHOA HC V NỂNG CP
NGÀNH VÀ V THAM GIA MNG SN XUT QUC T


1.1. Nâng cp ngành là gì?
Thay đi c cu ngành (hoc chuyn dch c cu ngành), hiu theo cách
chit t, là s thay đi c cu c theo ngành
2
ca nn kinh t quc dân sang c cu
mi. Tuy nhiên, nu ch hiu nh vy thì thay đi c cu ngành không bao hàm Ủ
tin b, phát trin.  nhn mnh mc đích v tin b và phát trin ca thay đi c
cu ngành, Vit Nam thng thêm hu t "theo hng công nghip hóa, hin đi
hóa" hoc "theo hng tin b" hoc "theo hng phát trin bn vng". Còn trong
các tài liu khoa hc và vn kin chính sách ca th gii, s chuyn dch nh vy
đc gi ph bin là "nâng cp ngành".
Michael Porter đư xây dng mô hình "viên kim cng quc gia" đ phân tích
nng lc cnh tranh ca quc gia trên th trng quc t. Mt trong các nguyên tc
ca mô hình này là quc gia mun duy trì đc li th cnh tranh ca mình  mt
ngành nht đnh cn theo đui li th cnh tranh đng – ngha là m rng c s li
th ca mình bng cách nâng cp ngành. Dng li, tc là không chu nâng cp, là t
đánh mt li th cnh tranh. Các điu kin đng nh hng ti vic nâng cp còn
quan trng hn c các ngun lc ban đu trong vic quyt đnh cách thc và mc đ
cnh tranh ca quc gia trong ngành đó trên th trng th gii.
3

Nâng cp ngành đc Dieter Ernst đnh ngha là "s dch chuyn ti nhng
sn phm, dch v và phân đon sn xut có giá tr gia tng cao hn thông qua đy
mnh chuyên môn hóa và qua các liên kt hiu qu trong nc và quc t"
4
. Ernst
cho rng nâng cp ngành cn nhìn t hai phng din: nâng cp doanh nghip và
nâng cp quc gia; trong đó, nâng cp doanh nghip là then cht, còn nâng cp quc
gia có vai trò h tr. Gary Gereffi cho rng nâng cp ngành "liên quan đn vic hc
tp mt cách có t chc đ nâng cao v th ca doanh nghip và ca quc gia trong


2
Phân bit vi c cu theo lãnh th, c cu theo thành phn kinh t (s hu).
3
Porter (1998).
4
Ernst (2002), trang 2.
5
các mng thng mi toàn cu".
5
Hubert Schmitz và Peter Knorringa đnh ngha
nâng cp ngành là tng cng v th cnh tranh tng đi cho doanh nghip.
6
Trong
khi đó, Carlo Pietrobelli và Roberta Rabellotti cho rng nâng cp ngành là kh nng
ca nhà sn xut "làm ra nhng sn phm tt hn, làm ra nhng sn phm hiu qu
hn, hoc chuyn sang nhng hot đng có k nng hn".
7

Tóm li, nâng cp ngành là chuyn đi ti mt c cu ngành hin đi hn và
to ra nhiu giá tr gia tng hn, đáp ng đc đnh hng phát trin theo chiu sâu
và phát trin bn vng. Các ngành công nghip ch bin, ch to hin đi đc u
tiên phát trin, trong khi các ngành ch bin, ch to truyn thng thì chuyn mình
sang các công đon to ra nhiu giá tr gia tng hn, thâm dng tri thc hn, giàu
tính sáng to và đi mi hn. Cn chú Ủ là, nâng cp ngành bao gm c vic chuyn
dch c cu trong ni b mt ngành.
Tuy nhiên, nu ch da vào khái nim quá cô đng nh vy v nâng cp
ngành thì s gp khó khn trong vic vch ra hng và khung nghiên cu.  hiu
rõ nâng cp ngành là gì, ngoài da vào khái nim, cn phi hiu s phát trin v ni
hàm ca khái nim này.

T gia thp niên 1980, trong gii kinh t th gii bt đu ngày càng s
dng nhiu thut ng "nâng cp ngành" nh mt phng thc phát trin mi  c
nhng nn kinh t đư phát trin hay đang phát trin. Cách hiu chung v hàm Ủ ca
cm t này là chin lc tng trng kinh t da vào tng nng sut lao đng, và
mun tng nng sut lao đng thì phi da vào s kt hp đi mi, chuyên môn hóa
và hi nhp.
Ngun gc xa xôi ca khái nim "nâng cp ngành" là lỦ lun ca Adam
Smith v phân công lao đng và lỦ lun ca Alfred Marshall v tác đng kinh t bên
trong và bên ngoài. Smith cho rng tng trng (kinh t) có đc là nh phân công
lao đng, và phân công lao đng b gii hn bi quy mô th trng. Theo đó, nu
nâng cao tay ngh ca lao đng và chuyên môn hóa phng tin sn xut kt hp

5
Gereffi (1999), trang 3.
6
Schmitz & Knorringa (2000).
7
Pietrobelli & Rabellotti (2006), trang 1.
6
vi m rng th trng (do gim chi phí giao thông vn ti) thì có th thúc đy đc
kinh t tng trng.
8
Còn Marshall cho rng cách mng công nghip da vào
chuyên bit hóa và liên kt. Chuyên bit hóa có ngha là "phân công lao đng, là s
phát trin ca k nng, tri thc và máy móc chuyên môn hóa". Liên kt có ngha là
"gia tng s thân thit và s vng chc ca các kt ni gia các phn riêng r ca c
th công nghip".
9

Gii thích đc trng ln lt "ct cánh" v công nghip ca các nc thành

viên khu vc ông Á, hc gi Nht Bn Akamatsu Kaname
10
đư đ ra mô hình đàn
nhn bay. Mô hình đàn nhn bay gii thích s ln lt ct cánh ca công nghip các
nc trong khu vc bng vic phân công lao đng gn vi liên kt quc t. Mô hình
nguyên thy là mô hình mt quc gia - mt sn phm. Ban đu quc gia phi nhp
khu sn phm. Ri nó t phát trin nng lc ca mình da vào th trng ni đa
và t sn xut sn phm đó thay th nhp khu. Trong quá trình sn xut thay th
nhp khu, nng lc ca quc gia đc nâng cao hn na, ti mc nó có th cnh
tranh trên th trng quc t và tr thành ngi xut khu sn phm đó. Mô hình
đàn nhn bay nguyên thy này cho thy mt quc gia có th nâng cp quá trình sn
xut ca mình đ nâng cao v th ca mình trên th trng quc t.
Mô hình đàn nhn bay m rng là mô hình mt quc gia - nhiu sn phm
gii thích quc gia dn dn chuyn t phát huy li th cnh tranh  sn phm đn
gin sang sn phm phc tp hn, ví d t may sang dt. Mô hình này cho thy mt
quc gia có th nâng cao v th ca mình trên th trng quc t bng cách chuyn
sang phát huy li th so sánh ca mình  sn phm ngày càng phc tp hn.
Mô hình đàn nhn bay đy đ là mô hình nhiu quc gia - nhiu sn phm.
Quc gia ct cánh trc chuyn sang sn xut sn phm phc tp hn, nhng cho
quc gia ct cánh sau sn xut sn phm đn gin; c th, ln lt t công đon này
sang công đon khác ca cùng loi sn phm, t sn phm này sang sn phm khác,
và t quc gia này sang quc gia khác. Mô hình này khá ging đng li nâng cp

8
Smith (1776), quyn I, các chng 1, 2 và 3.
9
Marshall (1990), quyn IV, chng 8.
10
Akamatsu (1961).
7

ngành bng cách nâng cp chc nng và nâng cp liên ngành mà chúng tôi s đ cp
sau.
Akamatsu gii thích c ch dn ti s thay đi phân công lao đng quc t
trong mô hình đàn nhn bay là do s thay đi "c cu chi phí so sánh" mà đn lt
s thay đi c cu chi phí li do thay đi v k nng, tri thc và nng lc đi mi
to ra. Quá trình thay đi này gn vi s phát trin ca nhu cu trong nc và các
mi liên kt gia nc ct cánh trc vi nc ct cánh sau. Akamatsu c v mt
chính sách công nghip đ thúc đy phát trin mt s ngành non tr. Quan đim này
ca ông có phn ging lỦ thuyt tng trng không cân bng ca Hirschman.
Nm 1958, Albert Otto Hirschman đ xut thúc đy tng trng bng cách
phát trin các liên kt ngc có giá tr cao ti nhng cc tng trng hoc nhng
ngành then cht. LỦ lun ca Hirschman nhn mnh s cn thit ca tng trng
không cân đi, dùng s tng trng ca vùng, ngành này kéo s tng trng ca
vùng, ngành kia thông qua hiu ng tràn.
11

Trong khi Akamatsu phát trin mô hình đàn nhn bay, thì hc gi ngi M
Raymond Vernon phát trin lỦ lun v vòng đi sn phm. Theo Vernon, vic sn
xut mt sn phm s thay đi liên tc v mt đa đim sn xut gia các nc theo
li th so sánh.  kéo dài thi gian sn xut mt sn phm, các công ty xuyên quc
gia s, thông qua FDI và outsourcing quc t, chuyn giai đon sn xut đn gin
hn và dùng nhiu lao đng hn sang các nc có tin công r hn. Sn xut mt
sn phm có nhiu giai đon trong c vòng đi sn phm; và c th, c tng giai
đon chuyn t nc phát trin trc sang nc phát trin sau.
12
Mc dù lỦ lun ca
Vernon thiên v vic gii thích vì sao FDI ca M lan rng khp th gii, nhng
chúng ta có th thy đc vic liên kt vi các công ty xuyên quc gia đ tham gia
vào các giai đon sn xut ca mt sn phm có th giúp quc gia nâng cp ngành,
t giai đon sn xut thp lên giai đon sn xut cao ca sn phm đó - tc nâng cp


11
Hirschman (1958).
12
Vernon (1966).
8
ngành bng nâng cp chc nng nh cách nhìn ca Humphrey và Schmitz (s đ
cp sau).
K tha và phát trin lỦ lun ca các hc gi đi trc t thi Smith và
Marshall, các nhà kinh t hc ngày nay cho rng, nâng cp ngành bao gm ba Ủ.
Mt là, nâng cp liên ngành, theo đó nn kinh t chuyn dch t ngành truyn thng
sang ngành hin đi. Ngành truyn thng có đc trng là có giá tr gia tng ít, mc
đ s dng công ngh ít hay công ngh đn gin, thâm dng lao đng ph thông
lng thp. Còn ngành hin đi là ngành có giá tr gia tng cao, thâm dng công
ngh, công ngh phc tp, thâm dng lao đng tay ngh cao lng cao. Ví d v
ngành truyn thng là dt-may, da-giày, ch bin đ g. Ví d v ngành hin đi là
ch to ô tô, ch to máy, công ngh thông tin, đin t. Nâng cp ngành có th là
chuyn trng tâm ca nn kinh t t các ngành dt-may, da-giày, ch bin đ g
nh nn kinh t Vit Nam hin nay sang các ngành ô tô, ch to máy, công ngh
thông tin và công nghip đin t nh ài Loan, Thái Lan hin nay.
ảai là, nâng cp ni b ngành, theo đó mt ngành nht đnh ca nn kinh t
chuyn t các hot đng truyn thng sang các hot đng hin đi. Tng t, hot
đng truyn thng là hot đng ít giá tr gia tng, thâm dng lao đng ph thông
lng thp, công ngh đn gin; còn, hot đng hin đi là hot đng có nhiu giá
tr gia tng, thâm dng lao đng tay ngh cao lng cao, thâm dng công ngh phc
tp. Ngành dt-may có rt nhiu hot đng khác nhau. Nhng hot đng truyn
thng là ct và may, còn nhng hot đng hin đi hn là sn xut nguyên liu dt
và ph liu may, hin đi hn th là thit k mu mư, marketing. Ngay trong mt
ngành hin đi nh ngành đin t-công ngh thông tin cng có nhng hot đng rt
đn gin nh lp ráp – đây là hot đng s dng nhiu lao đng mà phn ln là lao

đng ph thông – ging nh chúng ta đang thy  các nhà máy lp ráp thit b di
đng ca Foxconn, Nokia, Samsung, và  các nhà máy doanh nghip FDI trong lnh
vc đin t, công ngh thông tin  Vit Nam.
Trong mt ngành, cng có nhng sn phm đn gin và sn phm cao cp.
Chng hn sn phm ca ngành may có loi (mà ting Anh gi là commodity)
9
hng ti th trng đi chúng và loi hng ti th trng cao cp (các high-end
product hoc high-end brand). Sn phm ca ngành thit b di đng cng có loi
sn phm ph thông (nh đin thoi Nokia 105) và loi cao cp (nh iPhone). Nâng
cp ni b ngành có th bng cách chuyn t phc v th trng đi chúng sang th
trng cao cp.
Ba là, nâng cp trong h thng các liên kt ngc và xuôi (backward and
forward linkages).
Tuy nhiên, lu Ủ là h thng liên kt ngc-xuôi này nu phân đon mt
cách c th thì gm có thng ngun, trung ngun và h ngun. Trung ngun là ni
có các hot đng đn gin, ít thâm dng công ngh, dùng nhiu lao đng ph thông.
Thng ngun là ni có các chc nng nh R&D, thit k, phát trin ngành hàng,
v.v thâm dng vn, thâm dng công ngh, thâm dng lao đng có tay ngh cao,
to ra nhiu giá tr gia tng. H ngun là ni có các hot đng nh phát trin thng
hiu, marketing, cp phép, bán hàng, dch v hu mưi, v.v dù không đòi hi thâm
dng công ngh, nhng li đòi hi thâm dng tri thc, s sáng to và to nhiu giá
tr gia tng. Ngay bn thân  trung ngun, các chc nng thu ph và logistics cng
cao cp hn chc nng lp ráp, gia công.
Vì th, nâng cp ngành hiu theo ngha th ba này tc là chuyn dch t các
ngành, các chc nng  trung ngun lên các ngành, các chc nng  thng ngun
và h ngun.
Theo hng nh th, Humphrey and Schmitz (2002) cho rng có bn loi
nâng cp ngành, đó là:
(i) Nâng cp quá trình sn xut: áp dng công ngh hoc h thng sn xut
tiên tin hn đ sn xut ra sn phm vi hiu sut cao hn;

(ii) Nâng cp sn phm: chuyn sang sn xut các sn phm phc tp hn,
nhiu giá tr gia tng hn;
(iii) Nâng cp chc nng: chuyn sang các chc nng hay phân đon sn xut
thâm dng k nng hn, lng cao hn, giá tr gia tng cao hn;
10
(iv) Nâng cp liên ngành: chuyn t ngành truyn thng sang ngành hin đi
hn.

1.2. Mng sn xut quc t là gì?
Mt mng sn xut là mt h thng phân công lao đng gia nhiu nhà sn
xut nhng có mt nhà sn xut dn dt trong quá trình cùng to nên mt sn phm
hoàn chnh. Tin đ ca mng sn xut là vic công ngh sn xut, ví d nh công
ngh mô-đun hóa, cho phép quá trình sn xut có th đc phân chia thành các
phân đon và phân tán các phân đon đó  nhng đa đim khác nhau. Các nhà sn
xut khác nhau phân công nhau trong vic đm đng mi phân đon. Tp hp các
nhà sn xut y to thành mng sn xut. Mi sn phm, nht là sn phm ca
ngành ch bin, ch to có th có quá trình sn xut và đòi hi công ngh sn xut
khác nhau. Vì th, mng sn xut rt đa dng v cu to, hình thc, quy mô, phm
vi. Mt mng sn xut có th gm mt hoc c hai loi quan h, đó là quan h ni
b công ty (các chi nhánh, công ty con là thành viên ca mng) hoc quan h liên
công ty (các công ty đc lp là thành viên ca mng). Mt mng sn xut có th
gm môt hoc nhiu chui cung ng.
Trong International Encyclopedia of Humantary Geography ca Nhà xut
bn Elsevier, mng sn xut đc Hassler đnh ngha là mi liên h v chc nng và
nghip v đc kt ni vi nhau thông qua đó hàng hóa và dch v đc sn xut ra
và đc phân phi. Cách đnh ngha mng sn xut th này ca Hassler rõ ràng là
k tha t quan nim nêu trong Henderson et al (2002)
13
và do vy có cùng chung
nhc đim, đó là khó hình dung đc c th mng sn xut là gì.

Ngân hàng Th gii trong World Development Report 2009: Reshaping
Economic Geography khi nói v các mng sn xut  khu vc ông Á đư nhn
mnh Ủ sau: "Mng sn xut buôn bán ti, lui các sn phm trung gian"
14
. Tuy
nhiên, Ủ nh th mi ch ch ra đc quan h buôn bán gia các nhà sn xut trong

13
Henderson et al (2002), trang 445.
14
The World Bank (2009), trang 45.
11
mng và đi tng buôn bán là các sn phm trung gian. Vic này cng không giúp
gì trong vic phân bit mng sn xut vi chui cung ng.
Mng sn xut quc t là mng sn xut tri rng  ít nht hai nc. Trong
nhiu tài liu khác nhau, chúng ta có th gp các cách gi khác nhau nh: mng sn
xut quc t, mng sn xut toàn cu, mng sn xut khu vc, mng sn xut xuyên
quc gia, mng sn xut xuyên biên gii, chui sn xut th gii. Có s phân bit
gia mng sn xut toàn cu và mng sn xut khu vc. Mng sn xut khu vc thì
các thành viên cùng  mt khu vc đa lỦ hoc khu vc kinh t. Còn mng sn xut
toàn cu thì các thành viên đn t khp ni trên th gii, nhng nhng mng mà
thành viên đn t khp ni trên th gii này không nhiu.

1.3. C ch ca mng sn xut quc t
1.3.1. C s vi mô ca c ch
C ch hot đng ca mng sn xut quc t da trên hai c s vi mô sau:
(1) LỦ lun phân tán sn xut quc t, và (2) LỦ lun v phân công lao đng quc t
theo chiu dc.
Nh đư nhc đn  khái nim v mng sn xut quc t, tin đ ca mng là
hot đng phân tán sn xut quc t. Mt doanh nghip có th gim chi phí sn xut

tng th bng cách chia nh quá trình sn xut thành các phân đon và giao nhim
v qun tr tng phân đon y, phân tán các phân đon y đn nhng đa đim khác
nhau. iu kin đ phân tán sn xut thành công là mc tit kim đc chi phí sn
xut phi ln hn chi phí phát sinh đ kt ni các phân đon  xa nhau nh minh
ha trong Hình 1.1.

12

Hình 1.1: S đ so sánh chi phí sn xut gia hai trng hp có và không có
phân tán sn xut
Ngun: Kimura & Ando (2005), hình 2, trang 320.

Khai thác s chênh lch v tin công gia các ni khác nhau, khai thác tác
đng tích cc ca công ngh thông tin đn chi phí kt ni các phân đon sn xut
khác nhau, các công ty xuyên quc gia đư đa các phân tán các phân đon sn xut
ca mình ra nhiu ni. Kimura Fukunari và Ando Mitsuyo đ ra mô hình hai chiu
đ mô t s phân tán này nh Hình 1.2.

13

Hình 1.2: S đ phân tán sn xut hai chiu
Ngun: Kimura & Ando (2005), hình 1.

Richard Baldwin cho rng khi công ngh thông tin ra đi, nn kinh t th
gii đư xut hin mt kiu phân công lao đng quc t mi, đó là phân công lao
đng theo chc nng, theo nhim v trong vic sn xut ra mt sn phm. Kiu
phân công lao đng quc t truyn thng là phân công lao đng theo sn phm –
các nc sn xut sn phm khác nhau tùy theo li th so sánh và trao đi vi nhau.
Kiu phân công lao đng quc t truyn thng là phân công lao đng theo chiu
ngang. Còn phân công lao đng quc t kiu mi thì theo chiu dc.

15

Ronald W. Jones và Henryk Kierzkowski là hai hc gi tiên phong trong lỦ
lun v phân tán sn xut quc t vit rng: ắChia quá trình sn xut hp nht
thành nhiu phân đon sn xut riêng r m ra nhng kh nng mi đ khai thác
li ích ca chuyên môn hóa. Dù rng phân đon sn xut nh th chc chn xy ra
trc tiên trong nc, song vic gim đáng k chi phí phi hp quc t thng cho

15
Baldwin (2013).
14
phép ngi sn xut tn dng li th ca s khác bit v công ngh và giá nhân t
sn xut gia các nc đ xây dng mng sn xut có tính toàn cu hn.Ằ
16


1.3.2. Chui cung ng
Mng sn xut quc t vn hành thông qua các kt ni gia các nhà sn xut
khác nhau  trong nc và quc t. Các kt ni y tn ti di hình thc cung ng
cho nhau. Mt mng sn xut quc t có th gm mt hoc nhiu chui cung ng.
Chui cung ng (supply chain) là mt quá trình mua-bán (khp ni cung-
cu) nhiu giai đon. Các hot đng trong chui cung ng bao gm mua-bán các tài
nguyên thiên nhiên đ làm thành nguyên liu thô, ri mua bán nguyên liu thô đ
làm thành b phn ph tr, và cui cùng là mua-bán các b phn ph tr đ làm
thành sn phm hoàn chnh đ giao đn ngi tiêu dùng cui cùng.
Chui thng phm (commodity chain) ch là mt cách gi khác ca chui
cung ng. Cách gi này hay dùng trong nhng ngành sn xut các sn phm đi trà
và đn gin cho th trng đi chúng (commodity products), nh sn phm dt-may,
giày-da; đng thi, công ngh trong nhng ngành đó là công ngh chun hóa, ng
dng rng rưi bi nhiu nhà sn xut-cung ng.

Cách tip cn mng sn xut quc t bng chui cung ng dn ti vic s
dng thnh hành thut ng "chui cung ng toàn cu".
C ch hot đng kiu chui cung ng ca mng sn xut quc t dn ti
vic các thành viên ca mng chia thành cp các cp khác nhau. T góc đ ca nhà
sn xut dn dt mng, nhng nhà sn xut cung ng trc tip cho h đc gi
chung là nhà cung ng cp 1. Nhng nhà sn xut cung ng trc tip cho nhà cung
ng cp 1 s là nhà cung ng cp 2. C nh th, s có nhiu cp.

1.3.3. Chui giá tr
Có th tip cn mng sn xut quc t theo mt cách na, đó là thông qua
chui giá tr. Cách tip cn chui giá tr hay đc s dng đ xác đnh hot đng

16
Jones & Kierzkowski (2001a).
15
nào, xét v mt tài chính, tt nht nên do chính t doanh nghip đm nhim, và hot
đng nào nên thuê doanh nghip khác cung ng. Vic các nhà sn xut khác nhau
cùng tham gia vào mt chui giá tr ca mt sn phm khin cho mt s tài liu s
dng cách gi "mng giá tr (value network)" đi vi chui giá tr.
Mng sn xut quc t khi không nhìn t góc đ phân công lao đng và qun
tr sn xut, mà nhìn t góc đ kh nng ca mi thành viên (đa phng, quc gia)
trong vic to thêm giá tr gia tng cho sn phm và thu thêm li ích gn vi lng
giá tr gia tng y, vn đc gi là chui giá tr toàn cu.

1.3.4. Các thành viên ca mng sn xut
Nói đn mng sn xut là nói đn mt nhà sn xut dn dt và các nhà sn
xut khác ph thuc vào hoc có quan h vi nhà sn xut dn dt kia. Mt mng
sn xut đin hình bao gm mt hưng dn dt mng, các chi nhánh, công ty con, và
các liên doanh vi hưng dn dt đó, các nhà cung ng và nhà thu ph, các kênh
phân phi và bán l, các liên minh trong lnh vc R&D và mt lot các tha thun

hp tác.
17

CM (vit tt ca Contract manufacturer) là nhng nhà sn xut chuyên làm
gia công cho nhà sn xut khác mà các sn phm đu vào và thit k cng nh đu
ra do ngi đt hàng đm nhim. Trong ngành đin t, các nhà sn xut gia công
này đc gi là ECM (vit tt ca Electronic contract manufacturer). Trong ngành
may mc, các CM này là nhng nhà sn xut theo phng thc gia công y thác
CMT (cut - make - trim hay ct - may - hoàn thin).
OEM (vit tt ca Original equipment manufacturer, trc dch là nhà sn
xut thit b gc) có ngha nguyên thy là nhng nhà sn xut ra các cm b phn
ph tr, hoc là nhà sn xut ra sn phm cui cùng nhng gn mác ca doanh
nghip khác. Thut ng OEM ra đi  Hoa K hi thp niên 1950 khi các công ty
đin t ca M thuê các nhà sn xut ông Á cung cp các cm linh kin cho mình.
Trong các hp đng cung ng, OEM đc các OBM yêu cu cung cp sn phm

17
Ernst (1999), trang 16.
16
cho bên đt hàng chính xác theo các yêu cu. n lt OEM li thuê ODM thit k
và sn xut nguyên mu cho mình, ri thuê các ESM, ECM, CM sn xut cho mình
các linh kin, ph liu, cm b phn h tr theo nguyên mu.
Ví d, các thit b di đng mác "Nexus" ca Google thc ra do HTC (đi vi
Nexus One), Samsung (đi vi Nexus S, Galaxy Nexus và Nexus 10), LG (đi vi
Nexus 4 và Nexus 5), Asus (đi vi Nexus 7) sn xut ra sn phm cui cùng. Vì
th, trong trng hp mng sn xut ra Nexus, thì HTC, Samsung, LG, Asus là các
OEM.
Ví d khác, các thit b di đng iPhone và iPad ca Apple Inc. có màn hình
do Samsung (đi vi iPad mini), LG (đi vi iPhone 5 và iPad 3), Foxconn (đi vi
iPhone 5S) sn xut, chíp do Samsung sn xut (dòng chíp A). Các linh kin này

đc Apple Inc. đt hàng và đc giao cho các OEM đ lp ráp ra sn phm cui
cùng. Vì th, trong trng hp mng sn xut ra iPhone và iPad, Samsung, LG,
Foxconn là các OEM.
ODM (vit tt ca Original design manufacturer, trc dch là nhà thit k
gc) là nhng nhà thit k theo đn đt hàng. H là nhà thit k ra nguyên mu mt
sn phm vi nhng yêu cu c th ca hưng khác. ODM t thit k và thng đng
kỦ bng sáng ch và quyn s hu trí tu cho thit k ca mình. H cng có th thuê
các nhà thit k khác thit k các chi tit nh nm trong thit k chung ca h.
EMS (vit tt ca Electronic manufacturing services, trc dch là dch v ch
to đin t) là tên gi chung cho nhng OEM và ODM ngành đin t. Nhng EMS
hàng đu là Foxconn, Flextronics, Jabil Circuit, v.v
OBM (vit tt ca Original brand manufacturer) là nhng nhà sn xut mà
không sn xut thc s, h ch s hu và phát trin các thng hiu và nhưn hiu
riêng. Ngay c nguyên liu và thit k cho sn xut thc, h cng không đm
nhim, mà ch đm nhim các khâu phát trin thng hiu, marketting, bán hàng.
H đt nhà sn xut khác sn xut và cung cp hàng cho h. H đôi khi đc gi là
các global buyer. Các mng sn xut đc thành lp bi các OBM này gi là mng
sn xut do ngi mua dn dt, mà gi đúng hn là các chui thng phm do
17
ngi mua dn dt. Nhng ngi mua này thc cht là nhng nhà bán l ln. H
mua sn phm t nhà sn xut, đt nhưn hiu ca mình, ri bán l cho ngi tiêu
dùng. Có mt cách gi khác cho nhng mng sn xut kiu này, đó là mng sn
xut không chân (footloose manufacturing network). Kiu mng sn xut này hay
thy trong ngành dt-may, da-giày, đ chi, đ g ni tht, thc phm. Ví d v
nhng hưng nh vy là Wal-Mart, Tesco, Marks and Spencer (trong ngành may,
thc phm). IKEA là global buyer dn dt mt mng sn xut gm 1300 thành viên
 53 nc và lưnh th trong ngành sn xut đ g ni tht lp ghép, rèm ca, đèn
ni tht và mt s đ dùng gia đình thng ngày khác.

Bng 1.1: Hai kiu mng sn xut quc t


Nhà sn xut lãnh đo
Ngi mua lãnh đo
Kiu t bn lưnh đo
T bn công nghip
T bn thng nghip
Nng lc ct lõi
R&D, thit k, sn xut
Thit k, marketing, xây
dng và phát trin thng
hiu
Tr ngi gia nhp mng
Tính kinh t theo quy mô
Tính kinh t theo phm vi
Tính cht hàng hóa
Hàng tiêu dùng lâu bn,
hàng hóa trung gian, hàng
hóa t bn
Hàng tiêu dùng không lâu
bn
Loi ngành
Thâm dng vn, thâm
dng công ngh
Thâm dng lao đng
Các doanh nghip gi vai
trò chính
Các công ty xuyên quc
gia
Doanh nghip đa phng
Quan h trong mng

Quan h đu t
Quan h mua bán
Cu trúc tri
Dc
Ngang
Ngun: k tha mt phn t Gereffi (1999).

18
OSM (vit tt ca Original strategy manufacturer) là nhng nhà sn xut mà
không sn xut thc s, và cng chng s hu các nhưn hiu riêng mc dù tên tui
ca h là thng hiu quan trng. H đ cao li sn xut tinh gin và linh hot, nên
không s hu nhà máy nào, cng chng s hu nhà kho hay các đi vn ti. H là
ngi kt ni các OEM, OBM hay ODM. Ví d v loi thành viên này là tp đoàn
Li & Fung Limited hot đng trong ngày dt-may, đ ni tht, hàng gia dng, đ
chi. Hai phn ba mt hàng mà h kinh doanh là hàng may mc. Nhng h không
s hu nhưn hiu qun áo riêng nào, cng không s hu nhà máy dt-may nào.

Bng 1.2: Bn cht ca các loi thành viên trong mng sn xut

OEM
ODM
OBM
OSM
Chin lc
Quan trng đi vi tt c các hưng
Cu trúc
và h
thng
Ngun lc
và qun tr

mng
Tp trung vào
các nhà cung
ng tng thp
hn và các
OBM
Gi liên kt tt
vi các OEM
và OBM; theo
sát các xu
hng th
trng và công
ngh
Gi liên h tt
và kim soát các
OEM, ODM và
các thành viên
trong mng;
theo sát các xu
hng th trng
và công ngh
Chc nng
chính: t hàng
và qun lỦ các
OEM, ODM và
OBM đ mn
nng lc ca h
làm li cho
mình
Qun lỦ

thng
hiu và
nhưn hiu
Duy trì danh
ting là nhà
cung cp và
bn hàng đáng
tin cy
Duy trì danh
ting là nhà
thit k sn
phm tt
Chc nng
chính: Duy trì
hình nh thng
hiu và sn
phm  ngi
tiêu dùng
- Thuê ngoài
nhng giám sát
cht ch. Duy
trì u th mc
c đi vi đi
tác.
19
- Duy trì danh
ting và tín
nhim là mt
nhân t quan
trng đ thành

công
i mi
và ci tin
- Tp trung
vào ci tin
sn xut, quy
trình vn hành
và công ngh
đ có sn
phm tt hn
và hiu qu
sn xut cao
hn.
- Các OEM
nh chc chn
ph thuc vào
khác hàng v
mt công ngh
mi.
- Là chc nng
chính ca các
ODM ln;
- Các nhà sn
xut thâm dng
công ngh chc
chn s tp
trung vào đi
mi tích cc
liên quan đn
sn phm, b

phn ph tr và
quá trình sn
xut.
- Các nhà sn
xut theo đnh
hng th
trng chc
chn s tp
trung vào vic
ci tin, hp lỦ
hóa các đc
tính ca sn
H tr đi tác bng cách cung cp
thông tin có đc t toàn b mng
sn xut ca mình. Dch v giá tr
gia tng cho khác hàng bao gm c
các dch v marketing ca bn thân
đ hiu sn phm mi nào hoc ci
tin sn phm nào có th giúp mình
bán đc nhiu hàng hn.
20
phm da trên
các b phn
ph tr hin có.
Tm quan trng
và quy mô ca
chc nng
R&D thì tùy
thuc vào tng
loi.

Sn xut
Chc nng
chính
Thuê ngoài nhng giám sát cht ch. Duy trì u th
mc c đi vi đi tác.
B phn
và chi tit
ph tr
Tp trung vào
các chi tit và
các b phn
ph tr
Tp trung vào
các chi tit và
các b phn
ph tr đ làm
nguyên mu
Tp trung vào
các OEM và
ODM
Chc nng
chính: Tp
trung vào vic
đt hàng chin
lc, cung cp
tài chính và
qun lỦ mng
Logistics
Các chc nng
logistics trc

và sau sn xut
chia s vi các
nhà cung ng
tng di và
khách hàng
tng trên mình
Tng đi đn
gin
Các chc nng
logistics trc
và sau sn xut
chia s vi các
OEM và các
thành viên trong
mng
Hp lỦ hóa và
ti u hóa là
chc nng c
bn
Marketing,
bán hàng,
qun lỦ
Xúc tin các
hot đng dch
v và thu hút
Xúc tin các
hot đng dch
v và thu hút
Chc nng
chính:

Marketing hn
Thuê ngoài
nhng cn đc
giám sát cht
21
quan h
khách
hàng
các đn đt
hàng ca các
OBM
các đn đt
hàng ca các
OBM và OEM
hp và qun lỦ
quan h khách
hàng.
ch
Sn phm,
dch v và
truyn
thông
Tp trung vào
chi phí, cht
lng và giao
hàng đúng thi
gian.
Tp trung vào
tim nng th
trng ca sn

phm. Qun lỦ
quan h vi
OEM và khách
hàng (có th
đây cng chính
là đi th cnh
tranh).
Tp trung vào s
hài lòng và
chung thy ca
khách hàng.
Qun lỦ quan h
vi OEM và
khách hàng (có
th đây cng
chính là đi th
cnh tranh).
Thuê ngoài
nhng cn đc
giám sát cht
ch bng mng
IT toàn cu tiên
tin.
Ngun: K tha có sa đi t Ko & Yu (2009), bng 2, trang 5-6.

Có mt hin tng thy rt rõ, đó là ranh gii các loi thành viên ca mng
sn xut nh trên không rõ ràng. Ngày càng thy nhiu, nht là trong ngành dt-
may, trng hp các CM phát trin lên thành các ODM nu phát trin thành công
các hot đng thit k và chuyn công đon gia công cho hưng khác. Khi các OEM
phát trin nng lc thit k ca mình, chúng đang làm công vic ca ODM.

Ngày càng nhiu các OEM bán các sn phm ca mình trc tip cho công
chúng và sn phm gn mác ca h. Ví d, đ phc v s thích t lp ráp máy tính
đ bàn ca nhiu ngi, các OEM bán các linh kin trc tip cho ngi tiêu dùng
mua v t lp ráp. Hay đ phc v nhu cu t sa cha ô tô, xe máy ca nhiu
ngi
tiêu dùng hay nhu cu ca các ca hàng sa cha ô tô xe máy, các OEM bán
linh kin mang nhưn ca mình trc tip cho nhng đi tng khách hàng đó. Các
nhưn hiu riêng ca các OEM ngày càng đc bit đn nhiu trên th gii, ví d
Intel, Kingston Technology, v.v Có nhng nhà sn xut vn là OEM cho nhà sn
xut khác ri phát trin lên và cnh tranh vi chính nhà sn xut kia. Ví d, BenQ
22
tng làm OEM cho Motorola trong mng sn xut đin thoi di đng, và sau mt
thi gian cung ng đin thoi mác này cho th trng Trung Quc, BenQ đư t to
mác riêng ca mình  th trng này.
Mt khác, trong các mng sn xut, nht là mng sn xut đin t, nhiu khi
rt khó xác đnh đc là ODM thuê các OEM thc hin hot đng sn xut h
mình, hay các OEM thuê các ODM thc hin giúp mình các hot đng thit k. Khi
các ODM phát trin nng lc qun tr chui cung ng và t thuê các nhà sn xut
ch to chi tit, cm chi tit cho mình ngha là ODM đang làm công vic ca OEM.
Cng ngày càng có nhiu nhà sn xut OEM phát trin đc nng lc thit k. Do
khó phân bit nh vy, tt c các hưng nhn y thác thit k và ch to sn phm
đin t t các OBM đc gi chung là EMS.
Vn có nhng OBM tham gia nhng phn nht đnh ca ch to sn phm,
thng là  b phn ct lõi. Chng hn các nhà ch to ô tô ca các nn công
nghip ô tô tiên tin nht (M, c, Nht Bn) là OBM vì h s hu các thng
hiu công ty nh General Motors, Ford, Mercedes-Benz, BMW, Toyota, Nissan,
Mitsubishi, v.v và s hu các thng hiu sn phm (mác) gn vi các dòng xe,
mu xe (Vios, Altis, Land Cruiser, Fortuner, Highlander, Yaris, Innova, 4Runner,
RAV4, v.v ). H cng đng thi là OEM vì h trc tip sn xut nhng b phn
chính yu nht ca ô tô, thng là đng c và h truyn đng. H cng là ODM vì

h thit k các b phn trên. Vic các OBM tham gia vào sn xut cng nh vic
các OEM c gng kim thêm li nhun bng cách bán sn phm mang thng hiu
ca riêng mình trc tip cho ngi tiêu dùng đư làm ranh gii phân bit đâu là
OBM và đâu là OEM không rõ ràng; ngi ta gi h là nhng nhà ch to s hu
thng hiu (branded manufacturer).
Chính vì ranh gii gia ODM, OEM, OBM không rõ ràng nh vy, nên có
th có cách gi kt hp.
ODEM là OEM có tham gia thit k sn phm. Ví d, ALCO Stores (đin
t) ban đu ch làm nhà sn xut đn thun, sau đó dn dn phát trin kh nng thit
k ca mình.
23
OBDM là kiu nhà sn xut va s hu và phát trin thng hiu sn phm
va thit k sn phm đó, nhng h không tham gia vào các hot đng ch to. Ví
d, Apple Inc. (máy tính, thit b di đng), Disneyland (đ chi), Bandai (đ chi),
v.v s hu thng hiu sn phm và thit k nhng thuê ngoài toàn b hoc ti
hn 90% khâu sn xut.
OBEM là kiu nhà sn xut va liên quan đn khâu thng hiu ln khâu
ch bin, ch to. Ví d, ALCO Stores (đin t), ban đu ch sn xut cho các hưng
khác gn mác, v sau sn xut và gn mác ca bn thân.
OIM (vit tt ca Original integrated manufacturer) là nhà sn xut tng hp
tham gia vào tt c các hot đng t phát trin và s hu thng hiu, nghiên cu,
thit k và phát trin sn phm, ln ch to sn phm, bán hàng trc tip cho ngi
tiêu dùng hoc bán giáp tip qua các kênh phân phi. Ví d, các hưng ch to ô tô
ln nh đư nhc đn  trên. Sony va là OBM vì s hu thng hiu sn phm máy
tính xách tay VAIO, va là OEM vì t sn xut ti 80% sn phm, và va là ODM
t thit k đi vi các linh kin h t sn xut. Ngoài ra có VTech (trong trng
hp đ chi giáo dc), Nokia và Samsung (thit b di đng).

1.4. Nâng cp ngành thông qua tham gia mng sn xut quc t
1.4.1. Vì sao nâng cp ngành thông qua tham gia mng sn xut quc t?

Nh trên đư trình bày, mô hình đàn nhn bay v phát trin công nghip ca
Akamatsu và lỦ thuyt vòng đi sn phm ca Vernon đu đ cp đn vic mt
quc gia, thông qua các liên kt quc t, có th chuyn t giai đon sn xut đn
gin sang giai đon sn xut phc tp hn trong quá trình sn xut mt sn phm,
chuyn t ngành/sn phm đn gin sang ngành/sn phm phc tp.
Khi bàn v li th cnh tranh ca các quc gia, Michal Porter đư cho rng khi
nào vn tài chính và vn con ngi tr nên phong phú so vi lao đng và so vi
cng nhng ngun lc đó  nc khác, quc gia s phát huy li th cnh tranh ca